Sovyet Rusya'nın dağılma sürecine girdiği bir dönemde, Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlı olan Dağlık Karabağ Oblastı'ndaki Ermeniler, Rusların da desteği ile 1988'de önce bağımsız sonra da Ermenistan ile birleşmek için faaliyete başlamışlardı.

O dönem askeri gücü olmayan Azerbaycan kendine ait toprakları savunamamış ve 16 Mayıs 1994'te Moskova'da Azerbaycan ile Ermenistan arasında ateşkes imzalanmıştı.

Bu Birinci Karabağ Savaşı sonunda Ermeniler, Azerbaycan Dağlık Karabağ dâhil Azerbaycan'ın topraklarının yüzde yirmisini işgal etmişti.

Ancak dünyadaki dengeler değişirken Rusların askeri desteğini kaybeden Ermenistan,  
27 Eylül 2020 - 10 Kasım 2020 arasında gerçekleşen İkinci Karabağ Savaşı'nı kaybetmiş ve Azerbaycan ile ateşkes anlaşmasını 9 Kasım 2020'de imzalayarak Ermenilerin işgal ettiği topraklardan çekilmesini kabul etmişti.

Rusya Federasyonu Başkanı Vladimir Putin'in himayesinde imzalanın bu anlaşma ile bölgedeki tüm ekonomik ve ulaşım bağlantılarının açılması kararlaştırılmıştı.

Bu çerçevede Ermenistan, Azerbaycan ile Azerbaycan'a bağlı özek bir cumhuriyet olan Nahçıvan arasında vatandaşların, araçların ve yüklerin her iki yönde ulaşım için garantisi vermişti.

Zengezur Koridoru olarak adlandırılacak olan bu hattın kontrolü Rusya Federasyonu Federal Güvenlik Otoritesi Sınır Muhafızları Servisi tarafından gerçekleştirilecekti.

Görüldüğü gibi Azerbaycan'ı Nahçıvan üzerinden Türkiye'ye bağlayacak olan bu yolun kontrolü Ruslara ait olacaktı.

Bu Rusların tarihi olarak Güney Kafkaslardaki stratejilerine uygun bir düzenlemeydi.

Ancak kısa bir süre içerisinde Güney Kafkaslarda Rusların nüfuzu azalmaya ve ABD'nin etkinliği artmaya başlamıştı.

ABD, Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki bir barış anlaşması imzalanması çalışmalarını teşvik etmiş ve 8 Ağustos 2025'de, "Azerbaycan ile Ermenistan Arasında Barışın ve Devletlerarası İlişkilerin Tesis Edilmesi Hakkında Antlaşma" metninin, iki ülkenin dışişleri bakanlarınca Washington'da paraf edilmesine Trump, Aliyev ve Paşinyan'ın tanıklık etmişlerdi.

Bu antlaşmanın onaylanması zaman alacağı için ilişkilerin hızlandırılması için de Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile Ermenistan Başbakanı Nikol Nişanyan ABD başkanının himayesinde Washington'da bir "Azerbaycan Cumhuriyeti ile Ermenistan Cumhuriyeti Arasında Barışın Tesisi ve Devletlerarası İlişkilerin Kurulmasına İlişkin Ortak Bildiri" imzalamışlardı.

Trump'ın şahit olarak imza koyduğu bu bildirinin vurgulanması gereken özellikleri şunlardır:

• 1992 yılında Karabağ meselesini barışçıl bir şekilde çözmek için Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı tarafından kurulan eş başkanlığını ABD, Fransa ve Rusya Federasyonu'nun yaptığı AGİT Minsk Grubu'na son verilecektir.
   
• Azerbaycan ve Ermenistan ikili ve uluslararası taşımacılık hatlarının açılmasını kabul etmişlerdir. Ayrıca hem Azerbaycan Cumhuriyeti'nin ana kısmı ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasında, Ermenistan Cumhuriyeti toprakları üzerinden kesintisiz bağlantı kurulacak hem de Ermenistan Cumhuriyeti için uluslararası bağlantılar sağlanacaktır. 
   
• Ermenistan Cumhuriyeti topraklarında "Uluslararası Barış ve Refah İçin Trump Rotası" (TRIPP) oluşturulacak ve bu projeye "Ermenistan Cumhuriyeti, Amerika Birleşik Devletleri ve karşılıklı olarak belirlenecek üçüncü taraflar" da dâhil olabilecektir.

Kısacası, 2020 yılında Zengezur Koridoru Rus kontrolünde olması tasarlanmışken, 2025 yılında Rusların yerini ABD almıştır.

Aliyev'in ifadesiyle Zengezur Koridoru sadece "Azerbaycan'dan Azerbaycan'a (Nahçıvan) engelsiz bağlantı sağlanmakla" kalmayacak, Demiryolunun yanı sıra buradan enerji hatları ve fiber optik hatlar da geçeceğinden "Azerbaycan'ın ve Hazar kıyısındaki komşularının enerji kaynaklarını buradan sevk etmek mümkün olacaktır."

Yani, Zengezur Koridoru'nu kontrol eden ABD, buradan Hazar ve etrafına ulaşma imkânına kavuşacaktır.

ABD'nin yalnız bir koridorla ilgilenmediğini ve daha söylemediği bir stratejik boyutların olduğunu ortaya koyan delil ise 8 Ağustos 2025'te Trump ile Aliyev iki ülke arasında Stratejik Ortaklık için Mutabakat Zaptı'nı imzalamaları olmuştur.  

Ermenistan'ın Zengezur Koridoru'nu 99 yıl süreyle ABD'ye bırakmasıyla,  bu koridorun tamamlandığında insanların ve malların Avrupa-Türkiye-Ermenistan/ABD-Azerbaycan- (Merkezi Asya'daki)Türk cumhuriyetleri gidiş-geliş Rusya Federasyon ve İran toprakları üzerinden geçmek zorunda kalınmadan sağlanabilecektir.

Bu projenin ABD'nin Rus Federasyonu ve İran'ın Güney Kafkasya'da etkisini azaltmasına ve ÇHC'nin önüne kesmeyesine hizmet edeceği de yerinde bir tespit olacaktır.

ABD'nin bu koridora yerleşmesinin sadece Güney Kafkasları ilgilendirmediği bariz olduğundan, ilk önce tarih laboratuvarını müracaat ederek, geçmişte yaşanan küresel rekabet neticesinde bu problemin nasıl ortaya çıktığını kısaca izah etmemiz günümüz anlamak açısından çok faydalı olacaktır.

Ayrıca günümüz küresel aktörlerin hangi adımları atacakları hakkında da öngörülerimizi billurlaşacaktır.

Bu mevzunun öncelikli olarak biri Kafkasya diğeri Merkezi Türkistan boyutu olduğundan bunların ayrı ayrı incelemek şarttır.

Güney Kafkasya'da stratejik rekabetler ve Zengezur Koridoru oluşum sebepleri

Karadeniz-Kafkasya-Hazar Denizi'nin kuzeyindeki güçlü ve küresel stratejileri olan devletler kabaca; Kazan-Kafkasya-Doğu Anadolu/Güney Azerbaycan(Tebriz) - Batı İran/Irak - Basra Körfezi - Hürmüz Boğazı - Umman güç boylamında hâkimiyet kurmak istemişlerdir.

Mesela, milattan önce 1300-800 arasında Kafkasya, İdil/Volga- Kırım, Tuna havzasında büyük bir devlet haline gelen Kimmerler, Kafkaslardan Doğu Anadolu'ya gelmişler ve burada önce Asurlular (milattan önce 2500-609) himayesindeki Urartulularla daha sonra da doğrudan Asurlularla mücadele etmişlerdi.

Kimmerlerin yerini alan milattan önce 8'inci - 3'üncü yüzyıl arasında hüküm sürmüş olan İskitler, Kafkaslardan güneye doğru ilerlemiş önce Med İmparatorluğu (milattan önce 678-549) sonra milattan önce 549'dan itibaren Persler, daha sonra milattan önce 330'dan sonra Persler ortadan kaldıran Makedon İmparatorluğu daha sonra da milattan önce 321'den yılın itibaren de Selevkoslara (Seleukos) Güney Kafkasya'da rekabet yaşamışlardı.  

Başkenti Etzelburg (Macaristan'da) olarak 375'te kurulan Avrupa Hun Devleti'nin kendisinden önceki büyük devletler gibi Kafkaslardan güneye doğru hakimiyetini yaymak istediği bilinmektedir.

Şöyle ki, 395'te Roma İmparatoru 1. Theodosius'un ölümü üzerine, Avrupa Hun Devleti'nin doğu kanadı tarafından Basık ve Kursık adlı iki başbuğ komutasındaki birlikler, Tın/Don nehri havzasından hareket etmiş, Kafkaslar üzerinden Erzurum bölgesine, Karasu ve Fırat vadilerini takip ederek güneye yönelmişler, bugünkü Malatya ve Çukurova gelmişlerdi.

Hunlar, o dönemin önemli kaleleri olan Urfa ve Antakya'yı kuşatmışlar, daha da güney giderek bugün Lübnan'daki Sur şehrine varmışlar ve bu şehri ablukaya almışlardı. Daha sonra tekrar kuzeye dönen Hun birlikleri, Kayeri-Ankara-Azerbaycan/Bakü-Dağıstan yolu ile merkezlerine geri dönmüşlerdi.

469'de Hunların dağılmasından sonra başkenti Segedin olan Avar Devleti, 565'de Avrupa Hunlarının yerini almış, önce Hazar Denizi ile Karadeniz arasındaki Kuzey Kafkasya'yı ele geçirmiş sonra da Kafkas geçitlerini de tutmuşlardı.

Kafkas Dağlarını aşan Avarlar, Gürcistan'ı ve 574-576 yılları arasında Ahıska'yı zaptetmişlerdi.  

Avarların yerini alan büyük güç Hazar Devleti(650-985) de Batum-Revan-Lenkeran hattının kuzeyini ele geçirmiş ve bu hattı korumak için Emevilerle büyük mücadele vermişti.

Emeviler (661-750), 721'de bugün Rusya Federasyonu sınırları içindeki Dağıstan Cumhuriyeti'ndeki Derbent Geçidi'ni aşarak büyük bir başarı elde etmişlerdi.

Ancak Marj el-Hacar Muharebesi'nde Hazar Devleti ordularına yenilerek geri çekilmişlerdi.

730'da büyük bir Hazar ordusu Kafkas dağlarını geçerek bugünkü Azerbaycan Cumhuriyeti, Gürcistan, Doğu Anadolu ve bugün İran sınırları içindeki Güney Azerbaycan'a girmiş, yapılan Erdebil Savaşı'nı kazanmışlardı.

Daha sonra Güney Kafkasya'da Hazar-Abbasi (750-945)mücadelesi devam etmişti. Hazarların yerini alan Kıpçak Devleti (995-1239) de Batum-Lenkeran'ı kontrol etmiş ve Büyük Selçuklu Devleti (1037-1157) ile rekabete girişmişti.  

Bundan sonra Moğollar bütün bölgeyi kontrollerine almışlardı.

1264'ten itibaren kuzeyde Altınorda Devleti hüküm sürmeye başlamış ve Kafkaslar üzerinde İlhanlılar Devleti (1256-1335) ile rekabete girişmişlerdi.

Daha sonra Altınorda rekabetini Karakoyunlu Devleti (1380-1469) ve Akkoyunlu Devleti(1378-1501) ile devam ettirmişti.

1299'da kurulan Osmanlılar büyük bir devlet haline geldiği bir sırada,  1501'de kurulan Safevî Devleti'nin bu günkü İran, Irak, Ermenistan ve Azerbaycan topraklarını içine aldığından Güney Kafkaslar üzerinde rekabet başlamıştı.

Osmanlı Devleti'nin zirveye çıktığı 16. yüzyılın sonlarında, Safevîler mücadeleye devam etseler de Osmanlılar Kuzey Kafkasya/Dağıstan- Umman hattının büyük kısmına sahip olmuşlardı.  

Bu sırada Ruslar, 1552'de Kazan Devleti'ni 1556'da da Astrahan Devleti'ni işgal ederek, tarihlerinde ilk defa, Hazar Denizi'ne ulaşmışlardı.

Kafkasya hâkimiyeti için bu gelişmeyi tehlikeli gören Osmanlılar, 1563'ten itibaren Astrahan'a bir sefer düzenlemek istemişler ancak gerçekleştirememişlerdi.

1569'de Tın/Don-İdil/Volga arasında bir kanal açarak Rusları Kafkaslardan uzak tutma teşebbüsünde de başarısız olmuşlardı.

Bunun üzerine harekete geçen Ruslar, önce Dağıstan'a sonra da Kafkas dağlarını aşarak 1723'te, Bakü'ye kadar ilerlemişler ve bunu Osmanlılara da 1724 yılında resmen kabul ettirmişlerdi.

Ruslar, 1768'de Osmanlılara karşı harekete geçmeyi kararlaştırdıkları zaman, 2. Katerina, Rusların ko¬rumasında bir Ararat Krallığı'nın kurulması hususunda Ermenileri teşvik etmişti.

Ruslar, 1784'te Daryal üzerinde Viladikafkas Kalesi'ni yaparak Kafkas dağlarındaki önemli bir geçidi daha kontrol altına almış ve 1800'de re Gürcistan'ı ilhak ederek Osmanlıların nüfuzunu iyice kırmıştı.

Urumiye'ye kadar uzanan Azerbaycan coğrafyasının tamamını ele geçirmek isteyen Ruslar, Osmanlı idaresinde bulunanlar haricindeki Ermeniler ve Kafkaslardaki bütün Hristiyan halkları nüfuzlarına almışlardı.

1813'de Karabağ, Şeki, Gence, Şirvan, Derbend, Kuba ve Bakü Hanlıklarıyla Taliş Hanlığının bir kısmı Rusya'nın hâkimiyetine geçmişti.

Ruslar, 1826-1828 Rus-İran Savaşı'nda Revan ve Nahcivan Devletlerini de ele geçirmişlerdi.

Güney Azerbaycan'ı da giren Ruslar 14 Ekim 1827'de Tebriz'i, 28 Ocak 1828'de Urumiye'yi,  8 Şubat'ta Erdebil'i işgal etmişlerdi.

Osmanlılar ve İran'daki Kaçarlar Ruslar karış koyamamış Rusların Komutanı Paskieviç, Basra Körfezi'nde İngilizlerin elinde bulunan Buşehr'e (Buşire) ulaşmak istemişti. 

Rusların Aras nehrinin güneyde ilerlemesini kendisi için tehlikeli gören İngiltere hareket geçmiş ve 26 Nisan 1828'de Osmanlı-Rus Savaşı'nın başlatarak Rusların bu hedefe varmasını engellemişti.

İngilizlerin planlamasıyla gerçekleşen 29 Temmuz 1828'de imzalanan Türkmençay Anlaşması ile Ruslar Güney Azerbaycan'ı boşaltmış ve Aras nehrinin kuzeyine çekilmişlerdi.

Böylece İngiltere, Rusları Güney Kafkasya'dan aşağıya inmemesi konusunda kesin kararını icraata koyarak bugünkü Ermenistan ve Azerbaycan ile İran sınırını belirlemişti.

1828-1829 döneminde Osmanlıların elindeki Çıldır Eyaleti'ni ele geçiren Ruslar, Güney Kafkasya'ya tam olarak yerleşmişlerdi.

Ayrıca Ruslar, Güney Azerbaycan ve Doğu Anadolu'dan da bazı Ermenileri Revan bölgesine yerleştirerek kendisine dost bir beşeri üssün de inşasına başlamıştı.

Rusların hazırladığı bu zemin üzerine Birinci Dünya Savaşı sonunda, Sovyet ihtilali ile Rus Çarlığı dağılırken, Revan ve civarında bir Ermenistan kurulmuştu.

Bu durumu iyi değerlendiren Birinci Dünya Savaşı galibi İngiltere, Güney Kafkasya'ya girmiş ve 1919'da Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan'dan oluşan Güney Kafkasya Federasyonu'nu kurdurarak Güney Kafkasya'yı kontrolüne almıştı.

Bir ileri adım olarak ta Bolşevik Ruslara karşı Kafkas Dağlarının kuzeyindeki Beyaz Rusları desteklemişti.

Ancak Sovyet Rusların 1920 sonlarında Güney Kafkaslara yeniden zaptı ile büyük ölçüde, tekrar Birinci Dünya öncesine sınırlara dönülmüştü.

Bu dönemde Sovyet Rusya, Türkiye'nin Azerbaycan üzerinden Türkistan açılmasına bir set oluşturmak için Azerbaycan'a ait olan ve Nahçıvan'ın doğusundaki Zengezur bölgesini Ermenistan'a bağlamıştı.

Tabi bu arada Azerbaycan ile Nahçıvan'ın bağlantısını kesmiş ve Azerbaycanlıların birbiri ile irtibat kurmalarını Ermenilerin inisiyatifine bırakılmıştı.

Karabağ'da da çoğunluğu Ermenilerden oluşan otonom bir idare kurularak Azarbaycan iyice güçsüzleştirilmişti.

İkinci Dünya Savaşı'nın galiplerinden olan Sovyetler Birliği, savaş sırasında geçici olarak kontrol ettiği İran'ın kuzey - batışında, bugünkü İran idari yapısına göre, Erdebil, Gilan, Zincan, Doğu Azerbaycan ve Batı Azerbaycan eyaletlerini içine alan Güney Azerbaycan Halk Cumhuriyeti (20 Kasım 1945) ile Kürdistan Eyaleti'nde Mahabad Cumhuriyeti'ni (22 Ocak 1946) kurdurarak Aras Nehri'nin güneyine yerleşmek istemişti.

Hatta Sovyet Ruslar, Molla Barzani'ye 1943-1945 arasında Irak'ın kuzeyinde otonom bir yapı kurmak için destek vermişlerdi.

Ayrıca Ruslar, Güney Azerbaycan'ın doğusundaki büyük Horasan'ın İran kısmına da nüfuz etmeye çalışmışlardı.

Ancak Sovyet Rusların bu ilerlemesine İngiltere ile ABD‘nin karşı çıkması ve yardımlarıyla Irak Hükümeti Kuzey Irak'ta otoritesini yeniden sağlamamış, İran yönetimi de Mahabad Cumhuriyeti ve Güney Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'ni Aralık 1946'da ortadan kaldırılmıştı.

Böylece ABD, Sovyetlerin Hazar-Suriye hattını ele geçirme teşebbüsüne son vermiş ve Sovyet Ruslar Aras Nehri'nin kuzeyine çekilmişti.
 

Fotoğraflarla dünyadan haberler

Hepsini göster 30

Fotoğraflarla dünyadan haberler

• 1/30

  20 Ekim 2025 - Çin'in Hong Kong Özel İdari Bölgesinde bir kargo uçağının, havalimanına inişi sırasında güvenlik aracına çarparak pistten çıktığı ve denize sürüklendiği bildirildi. Yerel polis biriminden yapılan açıklamaya göre, Dubai'den Hong Kong'a kargo seferi yapan Emirates Hava Yolları'na ait, ACT Airlines tarafından işletilen EK9788 sefer sayılı "Boeing 747" tipi uçak, Hong Kong Uluslararası Havalimanı'na inişte kaza yaptı. Uçağın iniş sırasında güvenlik aracına çarparak pistten çıktığı ve denize sürüklendiği kazada, güvenlik aracında bulunan iki havalimanı görevlisi yaşamını yitirdi. Açıklamada, ölenlerin 30 ve 41 yaşlarında iki erkek görevli olduğu, uçağın 4 kişilik mürettebatının ise tümünün kurtarıldığı belirtildi. Kaza sonrası havalimanının kuzey pisti geçici olarak hizmete kapatılırken, olayla ilgili soruşturmanın sürdüğü kaydedildi. (Chan Long Hei/AP)

• 2/30

  19 Ekim 2025 - Fransa'nın başkenti Paris'te polisler, soygun gerçekleştirilen Louvre Müzesi'nin önünde. Fransa İçişleri Bakanlığı, yerel saatle 09.30 civarında bir grup kişinin kırdıkları bir pencereden Fransız Kraliyet mücevherlerinin sergilendiği Apollo Galerisi'ne girdiğini açıkladı. İçişleri Bakanı Laurent Nuñez, hırsızların binaya girmek için dışarıdaki bir kamyona monte yük asansörü kullandıklarını, vitrinlerdeki mücevherleri çaldıktan sonra motosikletlerle uzaklaştıklarını söyledi. Nuñez, soygunun üç veya dört kişi tarafından gerçekleştirildiğini ve 7 dakika sürdüğünü belirtti. Soygunun ardından Louvre Müzesi'nin gün boyunca ziyarete kapalı olacağı duyuruldu. (Dimitar Dilkoff/AFP)

• 3/30

  18 Ekim 2025 - Bangladeş'in başkenti Dakka'daki Hazrat Shahjalal Uluslararası Havalimanı'nın kargo bölümünde çıkan yangın söndürülmeye çalışılıyor. Havalimanında bugün çıkan yangın, ana havalimanı terminalini etkilemedi ancak pistte yoğun duman bulutları görüldü. 37 itfaiye birimi yangına müdahale ederken, uçuşların askıya alındığı bildirildi. Yetkililer 4 kişinin hafif yaralandığını ve hastanede tedavi gördüğünü açıkladı. Yangına neyin yol açtığı henüz bilinmiyor. (Maruf Rahman / AFP)

• 4/30

  17 Ekim 2025 - Eski Kenya Başbakanı Raila Odinga'nın imzası haline gelen şapkası, cenaze töreni sırasında tabutunun üzerinde duruyor. Kenya siyasetinin en etkili isimlerinden Odinga, tedavi gördüğü Hindistan'da çarşamba günü 80 yaşında hayatını kaybetmişti. Dün muhalif siyasetçinin sevenlerinin, cenazenin halka açık sergilendiği stadyumun kapısını zorlamasının ardından güvenlik güçleri ateş açarak üç kişiyi öldürmüştü. Reuters'ın aktardığı üzere bugün Odinga için düzenlenen devlet cenazesinde çıkan izdiham nedeniyle en az 17 kişi tedavi görüyor. (Andrew Kasuku/AP)

• 5/30

  16 Ekim 2025 - Filistinliler, Gazze Şeridi'nin merkezindeki Deyr El Balah mahallesinde yemek sırasında. Birleşmiş Milletler, Gazze'de yürürlüğe giren ateşkese rağmen sınır kapılarından gelen insani yardımlar konusunda zorlandıklarını, daha fazla sınır kapısından daha fazla yardım akışını sağlayacak bir sisteme sahip olmayı dört gözle beklediklerini belirtti. Genel Sekreter Sözcüsü Stephane Dujarric, "Hareketlerimiz çok daha özgür ancak yolların durumu, molozlar vb. durumlar göz önüne alındığında fiziksel zorluklar devam ediyor" diye konuştu.(Abdel Kareem Hana/AP)

• 6/30

  15 Ekim 20205 - Kenya muhalefet lideri Raila Odinga'nın Hindistan'a yaptığı sağlık ziyareti sırasında 80 yaşında hayatını kaybetmesinin ardından Nairobi'nin Jacaranda mahallesi sokaklarında yas tutanlar Kenya bayrakları taşıdı. En son 2022'de olmak üzere 5 kez başarısız bir şekilde cumhurbaşkanlığı için yarışan Odinga, Kenya siyasetinin daimi muhalefet figürüydü. Son haftalarda Odinga'nın sağlığının kötüye gittiğiyle ilgili birtakım iddialar dolaşıyordu. Ancak hem ailesi hem de müttefikleri, Odinga'nın ağır hasta olduğu iddialarını reddediyordu. Yıllarca Kenya siyasetinin merkezinde bulunan Odinga, bir dönem başbakanlık koltuğuna oturdu. Özellikle batıdaki Luos ve başkent Nairobi'de tabanının desteğini hiç kaybetmeyen Odinga, zaman zaman eski düşmanlarıyla ittifaklar da kurdu. Rakipleriyle birlikte çalışabilme kabiliyeti nedeniyle Odinga'ya Luo dilinde "Agwambo" (gizemli kişi) lakabı takılmıştı. (Tony Karumba/AFP)

• 7/30

  14 Ekim 2025 - Madagaskar Cumhurbaşkanı Andry Rajoelina’nın ülkeyi terk etmesinin ardından ordu yönetime el koydu. Parlamentonun alt kanadı dışındaki tüm kurumların feshedildiği açıklandı. Madagaskar ordusunda görevli bir albayın, hükümet karşıtı “Z Kuşağı” protestocularına katılan askerlerle birlikte ayaklanma başlatmasının ardından ülkede yönetim değişti. Albay Michael Randrianirina, salı günü ulusal radyoda yaptığı açıklamada, "İktidarı devraldık" ifadelerini kullandı. Madagaskar'da son haftalarda elektrik ve su kesintilerine karşı başlayan gösteriler, kısa sürede Cumhurbaşkanı Rajoelina'nın istifasının talep edildiği hükümet karşıtı protestolara dönüşmüştü. (Luis Tato/AFP)

• 8/30

  13 Ekim 2025 - Gazze'de yürürlüğe giren ateşkes anlaşması dolayısıyla Mısır'ın Şarm el-Şeyh kentinde Şarm el-Şeyh Barış Zirvesi gerçekleştirildi. ABD Başkanı Donald Trump, Türkiye, Katar ve Mısır'la birlikte Gazze'deki ateşkes anlaşmasına ilişkin bir niyet beyanı imzaladıktan sonra "Şimdi yeniden inşa zamanı" dedi. Trump, yeniden inşa sürecinin çatışmaların sonlandırılmasına kıyasla daha kolay bir süreç olacağını söyledi. (Saul Loeb/AFP)

• 9/30

  12 Ekim 2025 - Kamerun'da seçmenler, 7 yıl görevde kalacak cumhurbaşkanını seçmek için oy kullanmaya başladı. 7,8 milyon kayıtlı seçmenin olduğu ülkede 21 binden fazla sandık kuruldu. Dünyanın en yaşlı devlet başkanı olan 92 yaşındaki mevcut Cumhurbaşkanı Paul Biya'nın yanı sıra 11 adayın daha adı oy pusulasında yazıyor. 8. dönem için aday olduğunu açıklayan Paul Biya, 43 yıldır sürdürdüğü iktidarını devam ettirecek gibi görünüyor. 2008'de dönem sınırını kaldıran Biya, böl ve yönet taktiğini iyi uygulayan bir siyasetçi olarak biliniyor. Petrol ve kakao üretimiyle öne çıkan Kamerun'da işsizlik oranları yüksek ve ekonomik sıkıntılar yaşanıyor. Afrika kıtasının orta batısındaki Kamerun'un yolsuzluk, güvenlik ve ayrılıkçılık gibi ciddi sorunları da var. (Zohra Bensemra/Reuters)

• 10/30

  11 Ekim 2025 - Çin, Şantung eyaletinde yer alan Haiyang açıklarındaki bir fırlatma gemisinden Gravity-1 roketini fırlattı. Çin'in resmi haber ajansı Xinhua'nın aktardığı üzere, bugün Gravity-1'le birden fazla uydu fırlatıldı. Roket, taşıdığı geniş alanlı bir uydu ve iki deneysel uyduyu, yörüngede hedeflenen yerlere göndermeyi başardı. Dünyanın katı yakıtlı en büyük taşıma roketi olduğu iddia edilen Gravity-1, Ocak 2024'teki ilk uçuşundan sonra ikinci kez fırlatılmış oldu. (AFP)

• 11/30

  10 Ekim 2025 - Savaş sırasında İsrail'in emriyle Gazze'nin güneyine göç ettirilen Filistinliler, İsrail'le Hamas arasında ateşkesin yürürlüğe girmesinin ardından kuzeye dönmeye çalışıyor. İsrail hükümetinin bugün erken saatlerde ateşkesi onaylamasının ardından İsrail birlikleri bölgeden geri çekilmeye başladı. 7 Ekim 2023'te başlayan savaşın iki yılı geride kaldıktan sonra yapılan anlaşmanın ilk aşamasında, İsrail birlikleri geri çekildikten sonra Hamas'ın hayattaki 20 rehineyi 72 saat içinde serbest bırakması gerekiyor. İsrail ise hapishanelerinde uzun süredir tutuklu bulunan 250 Filistinliyi ve savaş sırasında yakalanan 1700 kişiyi serbest bırakacak. Gazze'ye her gün yüzlerce kamyonun yiyecek ve tıbbi yardım taşıması bekleniyor. (Mahmoud Issa/Reuters)

• 12/30

  9 Ekim 2025 - Gazze'de yeni bir ateşkes anlaşmasına varılmasının ardından Filistinliler, Gazze Şeridi'nin orta kesimindeki Deyr el-Belah'ta bulunan Şüheda el-Aksa hastanesinin önünde kutlama yaptı. İsrail ve Hamas, onbinlerce insanın ölümüne ve insani bir felakete yol açan savaşı sona erdirme yolunda önemli bir adım atarak, Gazze'de kalan rehinelerin serbest bırakılmasını öngören bir ateşkes anlaşması üzerinde uzlaştı. Anlaşmayı ABD Başkanı Donald Trump, sosyal medyadan yaptığı açıklamadan duyurdu. Ateşkes sürecine katkı yapan taraflara ve ülkelere de teşekkür eden Trump, "Bu tarihi ve benzeri görülmemiş olayın gerçekleşmesi için bizimle birlikte çalışan Katar, Mısır ve Türkiye'den arabuluculara teşekkür ediyoruz" ifadelerini kullandı. (Bashar Taleb/AFP)

• 13/30

  8 Ekim 2025 - Vietnam'ın Lang Son kentinde Matmo Tayfunu'nun neden olduğu sel nedeniyle That Khe'de bir köy sular altında kaldı. Vietnam'ın kuzeyinde Matmo Tayfunu'nun sel ve heyelanlara yol açması sonucu pazartesi gününden beri 8 kişinin hayatını kaybettiği, 5 kişininse arandığı bildirildi. Ülke basınında çıkan haberlere göre üç kişi heyelan, 4 kişi ani sel baskını, bir kişi de yıldırım düşmesi sonucu hayatını kaybetti. 15 bin 762 evin sular altında kaldığı, 402 evin ise hasar gördüğü aktarıldı. (Anh Tuc/AFP)

• 14/30

  7 Ekim 2025 - Yılın ilk "süper ayı", Pakistan'ın Karaçi kentindeki Frere Binası'nın arkasından yükseliyor. Süper ay, uydu yörüngesinde dönerken dolunayın Dünya'ya en yakın olduğu noktaya, yani yerberi noktasınya denk gelmesiyle ortaya çıkıyor. Bu da Ay'ın yılın en sönük halinden yüzde 30 daha parlak ve yüzde 14 daha büyük görünmesini sağlayabilir. Aslında çok nadir gerçekleşmeyen bu olay bu yıl kasım ve aralık ayında tekrar yaşanacak. Gökyüzü açık olduğu takdirde dünyadaki herkes özel ekipmana ihtiyaç duymadan süper ayı görebilir. (Akhtar Soomro/Reuters)

• 15/30

  6 Ekim 2025 - Gazze Şeridi'nin merkezindeki Bureij mülteci kampında, yıkılmış binaların yanında, yerinden edilmiş Filistinli çocuklar, yemek pişirmek için yakıt olarak kullanılabilecek eşyaları bulmak için çöp yığınlarını arıyor. İsrail'in iki yıldır yürüttüğü soykırımda 20 bin çocuğun hayatını kaybettiği düşünülüyor (Eyad Baba/AFP)

• 16/30

  5 Ekim 2025 - ABD Başkanı Donald Trump, Oregon eyaletinde yer alan Portland kentindeki Göçmenlik ve Gümrük Muhafaza Dairesi (ICE) tesislerini korumak için asker göndermeye çalışırken göstericiler eylemlerini sürdürüyor. Washington yönetimi, göçmenlik politikalarına karşı yapılan protestoları kontrol altına almak için yaklaşık 200 Ulusal Muhafız görevlendirme kararı aldı. Ancak sonrasında ABD Bölge Yargıcı Karin Immergut, federal güçlerin Portland'a konuşlandırılmasının Oregon'un egemenliğine zarar verebileceğine karar verdi. Immergut, eyalet ve şehir yönetimleri tarafından açılan dava kapsamında verdiği kararla Trump'ın hamlesini geçici olarak engelledi. (John Rudoff/Reuters)

• 17/30

  4 Ekim 2025 - Sanae Takaiçi, Japonya'nın başkenti Tokyo'da, iktidardaki Liberal Demokrat Parti'nin bugün düzenlediği liderlik seçimlerinde galip geldi. Japonya Başbakanı İşiba Şigeru'nun geçen ay istifa etmesinin ardından bugün düzenlenen seçimi kazanan eski Ekonomik Güvenlik Bakanı Sanae Takaiçi, ülkenin ilk kadın başbakanı olma yolunda. Ekim ortasında yapılacak olağanüstü parlamento oturumunda Takaiçi'nin koalisyon hükümetinin başbakanı olarak atanması bekleniyor. 64 yaşındaki Takaiçi, partinin sağcı kanadında yer alıyor. Başbakanlık koltuğuna oturduğunda artan fiyatlardan öfkelenen ve göçmen politikalarından dolayı muhalefete yakınlaşan halkın güvenini yeniden kazanması gerekiyor. (Kyodo News/AP)

• 18/30

  3 Ekim 2025 - Birleşik Krallık'ın (BK) Manchester kentindeki bir sinagoga dün düzenlenen saldırının ardından adli tıp görevlileri ibadethanenin önünde inceleme yapıyor. Yahudilerin en kutsal günü Yom Kippur'da, bir adamın Heaton Park İbrani Cemaati Sinagogu önündeki kalabalığın üzerine araba sürmesi ve ardından insanları bıçaklaması sonucu iki Yahudi erkek öldürüldü. Polis bugün yaptığı açıklamada, bir ölen ve bir yaralanan kişinin, katili hedef alan memurlar tarafından vurulmuş olabileceğini söyledi. Üzerinde patlayıcı bulunan bir yelek giydiği düşünülen şüpheli de olay yerinde polisler tarafından öldürüldü. Yetkililer olayı terör saldırısı olarak nitenlendirdiklerini açıklarken, BK Başbakanı Keir Starmer, ülkenin antisemitik nefreti yenmesi gerektiğini söyleyerek Yahudi halkını korumak için elinden gelen "her şeyi" yapacağına söz verdi. (Phil Noble/Reuters)

• 19/30

  2 Ekim 2025 - Turuncu can yelekleri giymiş aktivistler, İsrail donanması askerlerinin Gazze kıyılarına yaklaşırken müdahale ettiği Sumud filosu teknesinde oturuyor. İsrail donanması, Gazze'deki ablukayı kırarak bölgeye yardım götürmeye çalışan ve yaklaşık 45 gemiden oluşan uluslararası Küresel Sumud Filosu'nun neredeyse bütün araçlarına müdahale etti. Küresel Sumud Filosu, yaklaşık 443 gönüllünün gözaltına alındığını, bazılarının karaya çıkarılmadan önce büyük bir kargo gemisine transfer edildiğini bildirdi. Gözaltına alınanlar arasında 24 Türkiye vatandaşı ve çevre aktivisti Greta Thunberg de var (Leo Correa/AP)

• 20/30

  1 Ekim 2025 - ABD'nin başkenti Washington'da Ulusal Arşiv'in önüne "Kapalı" yazısı asıldı. ABD'de federal hükümet, Kongre'nin geçici bütçe tasarısını onaylayamaması nedeniyle kapandı. Ülkede salı gece yarısı itibarıyla 2025 mali yılı sona ererken, federal hükümete finansman sağlayacak bütçe üzerinde anlaşmaya varılamadı. ABD yasalarına göre Kongre, 1 Ekim'de başlayıp 30 Eylül'de sona eren mali yıl için bütçeyi onaylayamazsa, bu aranın geçici bütçelerle kapatılması gerekiyor. Bu geçici bütçenin de kabul edilememesi halinde federal hükümet, harcama yetkisini kaybederek temel hizmetler dışındaki tüm faaliyetlerine ara vermek durumunda kalıyor. (Julia Demaree Nikhinson/AP)

• 21/30

  30 Eylül 2025 - Gazze Şeridi'nin güneyindeki Han Yunus'ta Birleşmiş Milletler Filistinli Mültecilere Yardım ve Bayındırlık Ajansı (UNRWA) tarafından işletilen okulda, çatışmalar nedeniyle yerlerinden edilenler için kurulan derme çatma kampta bir çocuk. Hamas, Donald Trump'ın Gazze planını gözden geçirirken İsrail Başbakanı, ABD Başkanı'na destek vermesinin ardından ordunun bölgenin büyük bölümünde kalacağını söyledi. Plan, ateşkes, Hamas'ın 72 saat içinde rehineleri serbest bırakması, Hamas'ın silahsızlandırılması ve İsrail'in Gazze'den kademeli olarak çekilmesinin ardından savaş sonrası Trump'ın başkanlığında bir geçiş dönemi otoritesinin kurulmasını öngörüyor. (Omar Al-Qattaa/AFP)

• 22/30

  29 Eylül 2025 - Bualoi tayfununun Nghe An eyaletinde karaya çıkmasının ardından hasar gören Cua Lo plajından bir görünüm. Bualoi Tayfunu Vietnam kıyılarını yerle bir ederek 8 kişinin ölümüne ve 17 kişinin kaybolmasına neden oldu. Şiddetli rüzgar ve yağmur evlere zarar verdi, elektrikleri kesti ve fırtına başkent Laos'a doğru ilerlerken gücünü kaybetmeden önce yolları sular altında bıraktı. Ulusal hava durumu ajansı, Bualoi'nin bugün erken saatlerde karaya çıkmadan önce ülkenin kuzey orta kıyı şeridi boyunca ilerlediğini ve 8 metrelik dalgalara neden olduğunu duyurdu. Hükümetin afet yönetim ajansı, dev dalgaların Quang Tri eyaleti açıklarında iki balıkçı teknesine çarpmasının ardından 17 balıkçının kaybolduğunu, bir başka balıkçı teknesinin ise fırtına sırasında irtibatını kaybettiğini açıkladı. (Thai An/AFP)

• 23/30

  28 Eylül 2025 - Ducati Lenovo'nun İspanyol sürücüsü Marc Marquez, MotoGP Japonya Grand Prix'sinde şampiyonluğunu ilan etti. Yarışı takım arkadaşı Pecco Bagnaia'nın gerisinde ikinci sırada tamamlayan Marc Marquez'in şampiyonluğu alabilmesi için kardeşi Alex'in sadece 7 puan önünde damalı bayrağı görmesi veya en az ikinci olması gerekiyordu. Alex Marquez, 8. sıradan başladığı yarışta sıralamasını çok yükseltemedi. Damalı bayrağı 6. sıradan gördü. Ve böylece Marc Marquez, 7. kez MotoGP şampiyonu ve 9. kez dünya şampiyonu oldu. İspanyol pilot, en son 2019'da 6. unvanını almıştı. 6 senedir hayalini kurduğu şampiyonluğa 2184 gün sonra 126. podyumuna çıkarak kavuşan Marquez, bir zamanlar rakibi olduğu modern MotoGP döneminin efsanelerinden Valentino Rossi'nin 7 MotoGP şampiyonluğuna yetişti. (Kim Kyung-Hoon/Reuters)

• 24/30

  27 Eylül 2025 - Birleşik Krallık'ın Liverpool kentinde düzenlenen İşçi Partisi Konferansı öncesinde St George’s Plateau önünde toplanan göstericiler, Gazze'deki insani duruma dikkat çekmek için yürüyüş gerçekleştirdi. Eylemciler, iktidardaki partinin lideri olan Başbakan Keir Starmer'ı "Ellerinde kan var" ifadesiyle eleştirdi ve Londra yönetiminin Filistin için daha fazla adım atması gerektiğini söyledi. “Gazze’ye ambargo son bulsun” ve “Silah satışına hayır” gibi sloganlarla hükümet politikaları protesto edildi. (Oli Scarff/AFP)

• 25/30

  26 Eylül 2025 - Önde gelen çiftçi sendikalarından FNSEA'nın çağrısına uyan Fransız çiftçiler, cuma sabahı başkent Paris'e yaklaşık 20 kilometre mesafedeki Versay kent merkezinde toplandı. Eylemciler traktörleriyle tarihi Versay Sarayı'nın önüne kadar geldi ve haksız rekabete yol açacağı iddia edilen AB-MERCOSUR anlaşmasından vazgeçilmesini istedi. "Çiftçi isyanı Versay'da yeniden başlıyor" yazılı afiş açan çiftçiler, traktörleriyle kentte konvoy oluşturdu. Eylemciler, Güney Amerika ürünlerinin yerli mahsuller karşısında haksız rekabete yol açacağını savunuyor. (Geoffroy Van der Hasselt/AFP)

• 26/30

  25 Eylül 2025 - Eski Fransa Cumhurbaşkanı Sarkozy "Libya davası"nda suç örgütü kurmaktan suçlu bulundu. Eski Fransa Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy, yolsuzluk dahil dört farklı suçtan yargılandığı "Libya davası"nda suç örgütü kurmaktan mahkum edildi. Fransa'da 2007-2012 yıllarında cumhurbaşkanı olan Sarkozy'nin, "2007'de cumhurbaşkanı seçim kampanyasını yürütmek için o zamanki Libya lideri Muammer Kaddafi'den yasadışı maddi destek aldığı" ileri sürülüyor. Sarkozy'nin 2006 sonuyla 2007 başında seçim kampanyasında Libya yönetiminden 50 milyon euro aldığı iddia ediliyor. İddiaların ardından 2013'te olayla ilgili ön soruşturma açılmıştı. Sarkozy, 21 Mart 2018'de Paris'te gözaltına alınmış, ardından hakkında "seçim kampanyasına yasadışı finansman sağlamak, yolsuzluk yapmak ve Libya kamu fonlarını gizlemek" suçlamasıyla soruşturma başlatılmıştı. (Julien De Rosa/AFP)

• 27/30

  24 Eylül 2025 - Güney Sudan muhalefet lideri ve eski cumhurbaşkanı yardımcısı Riek Machar, Juba'daki Özgürlük Salonu'nda görülen davasının üçüncü duruşmasında sanık sandalyesinde. Machar ve 7 kişi, vatana ihanetin yanı sıra insanlığa karşı suçlar, cinayet, komplo, terörizm, kamu malına ve askeri varlıklara zarar verme suçlamalarıyla da karşı karşıya. Başkent Juba'da özel bir mahkeme tarafından yürütülen duruşma ulusal televizyonda yayımlandı. Açılış konuşmasında, Machar'ın avukatı, yargı yetkisi olmayan "yetkisiz bir mahkeme" olarak nitelendirdiği bir mahkeme tarafından yargılanmasına karşı çıktı. Savunma, Machar'ın cezai olarak yargılanmasının, yaklaşık 400 bin kişinin ölümüne neden olan iç savaşı sona erdirmek için Machar ve Kiir arasında 2018'de imzalanan barış anlaşmasının ruhuna zarar vereceğini savundu. Bu anlaşma, Machar'ın birinci başkan yardımcısı olarak görev yaptığı geçiş hükümetinin temelini oluşturuyor. (Peter Louis Gume/AFP)

• 28/30

  23 Eylül 2025 - İşçiler, Hong Kong'da meydana gelecek Süper Tayfun Ragasa'ya hazırlık olarak güvence altına alınan Çinli sanatçı Ren Zhe'nin "Bulutların Üzerinde" adlı heykelinin yanındaki alanı temizliyor. Yetkililer Süper Tayfun Ragasa'nın şehrin yakın tarihindeki en yıkıcı şiddette olacağı konusunda uyarıda bulunurken, finans merkezine çarpması beklenen tayfun nedeniyle okulları tatil edildi. Hong Kong Gözlemevi, tayfunun merkezinin şehrin 420 kilometre açığına kadar yaklaştığını, fırtına alarmı seviyesinin bugün itibarıyla 3'ten 8'e yükseltildiğini duyurdu. Tayfun nedeniyle, şehirden uzakta ve çevre adalarda bulunan vatandaşlara derhal dönüş yolculuklarına başlamaları tavsiye edilirken bu akşamdan itibaren 700'den fazla uçuşun iptal edileceği belirtildi.Pasifik Okyanusu'nda oluşan yılın ilk "süper tayfunu" Ragasa'nın ilerlediği güzergahta, Filipinler, Tayvan, Hong Kong, Makau ve Çin ana karasında fırtına ve acil durum uyarıları yapılmıştı. (Dale De La Rey/AFP)

• 29/30

  22 Eylül 2025 - Birleşik Krallık'taki Filistin Misyonu Büyükelçisi Husam S. Zomlot, Londra'daki Filistin Misyonu'nda düzenlenen törende Filistin bayrağını göndere çekti. Kanada Başbakanı Carney, Avustralya Başbakanı Albanese, İngiltere Başbakanı Starmer ve Portekiz Dışişleri Bakanı Rangel, Filistin Devleti'ni resmen tanıdıklarını duyurdu. Starmer, X'te paylaştığı yaklaşık 6,5 dakikalık videoda, "Ortadoğu'da dehşet büyürken iki devletli çözüm ve barış umudunu canlı tutmak için çalışıyoruz" dedi. Barış ve iki devletli çözümün "güvenli ve barış içinde bir İsrail'le yaşayabilir bir Filistin'e" işaret ettiğini kaydeden Starmer, "Şu an ikisi de yok. İsrailli ve Filistinli sade vatandaşlar şiddet ve acıdan uzak, barış içinde yaşamayı hak ediyor. diye konuştu. (Frank Augstein/AP)

• 30/30

  21 Eylül 2025 - Formula 1 Azerbaycan Grand Prix'sinde zaferin adı Max Verstappen. Red Bull'un Hollandalı yıldızı pole pozisyonunda başladığı yarışı kazanırken, Mercedes'in Britanyalı pilotu George Russell ikinci, Williams'tan Carlos Sainz ise üçüncü oldu. Pilotlar şampiyonası lideri Oscar Piastri ilk turda yaptığı kaza sonucu yarış dışı kalırken, en yakın rakibi ve McLaren'dan takım arkadaşı Lando Norris ise ancak 8. sırayı alabildi. McLaren'ın takımlar şampiyonu olmasına kesin gözüyle bakılan sezonda bu sonuçlarla şampiyonluk yarışı iyice kızıştı ve yarış severler son 4 yılın şampiyonu Max Verstappen'den bir geri dönüş bekliyor. Sezonun bitmesine 7 yarış kala son durum şöyle: 1. Oscar Piastri (McLaren) – 324 puan 2. Lando Norris (McLaren) – 299 puan 3. Max Verstappen (Red Bull) – 255 puan (Lisi Niesner/Reuters)

Soğuk Savaş sonrası Türkistan'da rekabetin başlaması ve Güney Azerbaycan-Horasan hattı

ABD-Sovyet Rusya liderliklerinde gerçekleşen Soğuk Savaş döneminin sonlarında, ÇHC'nin Sovyet Rusya'dan uzaklaşması neticesine, ABD'nin dolaylı onayıyla BM daimi üyesi olması yeni bir süreci başlatmıştı.

Hele ABD'nin 1 Ocak 1979'da ÇHC ile resmen diplomatik ilişkiler kurması üzerini 11 Şubat 1979'da İran Devrimi gerçekleşmiş ve 4 Kasım 1979'da da İran, ABD'ye düşmanlığa başlamıştı.

Bir ay sonra 27 Aralık 1979'da da Sovyet Ruslar, Afganistan'ı işgal etmişlerdi. Rusların benim tabirimle İktidar Ekvatoru'nun Türkistan Hattı'ndan güneye inmesi ABD açısından kabul edilmesi pek mümkün değildi. 

ABD, İran'a karşı desteklediği Saddam liderliğindeki Irak, 22 Eylül 1980'de, İran'a savaş açmış ve bu savaş 20 Ağustos 1988'e kadar sürdürmüştü.

ABD'nin yaptığı ikinci hamle ise 1979-1989 arası Afganistan'da Sovyet Ruslara karşı Mücahitleri örgütlemesi olmuştu.

Bunlarla yetinmeyen ABD, ordu teşkilatında çok önemli bir değişikliğe giderek, Mısır, Güney-batı Asya, Afganistan ve Orta Asya yani Merkezi Türkistan'ı içine alan Merkez Komutanlığı(CENTCOM)'nı 1 Ocak 1983'de kurmuştu.

ABD'nin Müşterek Muharip Komutanlıklarından birisi olan CENTCOM'un da büyük katkıları ile 1991'de Rusların kontrolündeki Sovyetler Birliği 1991'de yıkılacak, Ermenistan, Azerbaycan, Türkmenistan, Özbekistan, Tacikistan, Kırgızistan ve Kazakistan'ın bağımsızlığını kazanmasıyla da Ruslar, fiilen Güney Kafkasya ve Merkezi Türkistan'dan uzaklaşacaklardı.

Ermenistan üzerindeki kontrolleri sayesinde Güney Kafkaslarda nüfuzları devam ettiren Ruslar en büyük darbeyi ABD'nin, 8 Ağustos 2025'de, Azerbaycan ile Ermenistan barıştırıp, Zengezur Koridoru'na yerleşmeyi garantiye almasıyla yemişlerdi.

Rusların, Merkezi Türkistan'daki nüfuzu büyük ölçüde ÇHC'ne Güney Kafkaslardaki nüfuzu ise ABD'ye geçmişti.

Zengenzur Koridoru'na yerleşecek olan ABD'nin burası ile iktifa etmesini beklemek, tarih laboratuvarındaki tecrübelere istinaden, imkânsızdır.

Bunun delili Doğudan gelen büyük güçler Horasan ve Güney Azerbaycan üzerinden batıya, batıdan gelenlerde aynı kulvardan doğuya doğru hareket etmeleridir.

Mesela İskender liderliğinde Balkanlardan Anadolu'ya gelen Makedonlar, Persleri MÖ 334'e Biğa Çayı'nda, milattan önce 333'te Hatay/Erzin'de, milattan önce . 331'de Arbela (Erbil) yakınlarındaki Gaugamela'da ve milattan önce 330'da Parsa/Şiraz'da yenerek bu imparatorluğa son vermişlerdi.

Bundan sonra kuzeye Hazar'a doğru yönelen Makedonlar, Ekbatan/Medya'ya vararak Güney Azerbaycan'a sahip olmuşlar daha sonra da doğuya Horasan'a yönelmişler, Ceyhun havzası üzerinden Merkezi Türkistan'a girmişler ancak İskitler karşısında mağlup olarak geri dönmüşlerdi.

Diğer bir örnek ise Romalılardır. Anadolu'ya hâkim olan Romalılar MS 117'de Güney ve Kuzey Azerbaycan'ı zaptetmiş ancak Horasan'a girememişti.

Başka bir misal ise Arabistan'da devlet kuran Müslümanlardır.

Önce kuzey-doğuya doğru ilerleyen Hilafet İslam Devleti(632-661), 642 yılında Nihavend Savaşı'nı kazanarak Sasanileri büyük darbe indirmiş ve Yezdicerd Horasan tarafına kaçmıştı.

Bunun üzerine Hamedan'dan kuzeye doğru ilerleyen Müslümanlar, ilk önce Güney Azerbaycan'ı fethetmiş arkasından doğuya doğru yönelerek Horasan'a girmişlerdi.

Emeviler döneminde ise 674'de Türkistan içlerine nüfuz etmişlerdi.

Çinlilerin basısı ile Göktürkler yıkılıp yeni kurulan Uygur Devleti, Çinlilere karşı koyamayınca Müslümanlardan yardım istemişti.

Oluşan ittifak sayesinde Türk ve Müslüman orduları, 751 yılındaki Talas Savaşı'nda Çinliler yenmiş ve onların sadece Merkezi Türkistan'ı değil Doğu Türkistan'ı da boşaltmaları sağlanmıştı.

Verebileceğimiz diğer bir örnek Marmara bölgesinden doğuya doğru genişleyen Osmanlılardır.

16'ncı yüzyılda büyük bir güç haline gelen Osmanlılar, 23 Ağustos 1514'teki Çaldırın Savaşı ile Anadolu'da tam hakimiyet kurduktan sonra 6 Eylül 1914'te Safevîlerin başkenti ele geçirmişlerdi.

Yavuz Sultan Selim de Tebriz'e gelmiş ve daha ileri bir harekâta Yeniçerilerin isyanı yüzünden devam edilememişti.

Daha sonra 1585 yılında Özdemiroğlu Osman Paşa kumandasında Osmanlılar Tebriz'i bir kere daha zabt etmişler ancak Horasan'a doğru ilerleyememişlerdi. 

Osmanlı gerilerken, Kafkas dağlarını aşan ve 1828'deki Türkmençay Antlaşması ile Güney Kafkasları işgal eden Ruslar, İngilizlerin baskısı ile Aras nehrinin kuzeyine çekilseler de, Güney Azerbaycan-Horasan üzerinden, Türkistan'a açılma hedefinden vazgeçmemişlerdi.

Şöyle ki, Ruslar harp tazminatından vazgeçme karşılığında İran'ı yöneten Kaçar hanedanının Hive, Merv ve Herat yönünde saldırmasını teklif etmişti.

Kaçarlar da, Tahran'daki Rus Büyükelçisi Kont Simonoviç vasıtasıyla yapılan bu teklifi, kabul etmişlerdi. Kaçarlar, 1833'te Herat'a saldırmış ancak kuşatma sırasında Komutan Veliaht Abbas Mirza'nın ölmesi üzerine kuşatma kaldırılmıştı.

1834'de tahta çıkan Muhammed Şah, Simonoviç'in teşviki ile Herat almak için 1838 baharında harekete geçmişti.

Herat'ı alarak Horasan'a hâkim olmak ve Merkezi Türkistan'daki Türk devletlerini kıskaç altına almak için Rusların Kaçarları kullanmasına İngilizler karşı çıkmış ve İngilizlerin ültimatomu üzerine Kaçarlar geri çekilmek mecburiyetinde kalmışlardı.

Böylece Rusların Kaçarları kullanarak Güney Azerbaycan-Horasan üzerinden Merkezi Türkistan'a ve Afganistan'a nüfuzuna İngilizler müsaade etmemişti.

1842 yılında da Afganistan'ı ve daha sona Afganistan Türkistan'ı denilecek bölgeyi kontrol etmeye başlamıştı.

Kısacası Rusların Kafkaslardan aşağı inerek Güney Azerbaycan-Horasan üzerinden Türkistan'a açılmasını İngilizler engellemiş ve bundan sonra İran daha sıkı bir şekilde İngiliz kontrolüne alınmıştı.

Birinci ve ikinci dünya savaşları sırasında İngilizler, Rusların İran'ın kuzeyinde faaliyetine kontrollü bir şekilde izin verse de, yukarıda bahsettiğimiz gibi, Güney Azerbaycan-Horasan bölgelerinde kalıcı olmasına müsaade etmemiş, 1945 sonrasında küresel güç olarak İngiltere'nin yerini alan ABD de aynı hassasiyeti göstermişti.

Soğuk Savaş sonrasında iktisadi küresel bir güç olarak ortaya çıkan ÇHC'nin, Bir Kuşak Projesi ile benim İktidar Ekvatoru'nun Türkistan Hattı olarak adlandırdığım; Kansu - Karanlık Dağları/Hoten(Doğu Türkistan) -Badahşan/Hindukuş Dağları - Herat - Horasan - Tebriz hattını kendine bağlama ve yerleşme çalışmalarına, küresel liderlikteki konumumu kaybetmek istemeyen ABD'nin vereceği karşılığın, tarihi tecrübeyi dikkate alırsak, batıdan doğuya doğru olması mukadderdir. 

Sonuç

Bir Kuşak Bir Yol projesine göre, ÇHC'nin ABD'ye karşı rekabette, en elverişli ve en az engelli olanı Bir Kuşak projesinin güney kanadıdır.

Bu kanadın geçtiği Doğu Türkistan-Horasan-Güney Azerbaycan sahasında ÇHC'nin dengeleri bozacak hedeflerine varmasına küresel konumunu kaybetmek istemeyen ABD'nin batıdan doğuya doğru bir operasyona hazırlık yapmadığına düşünmek stratejik açıdan imkânsızdır.

Aynı bağlamda ÇHC'ne dost Rusya Federasyonu'nun Kuzey Kafkasya'dan güneye doğru oluşturacağı tehlikeyi de göz ardı edemeyecektir. 

Zengezur Koridoru vesilesiyle Güney Kayfasya'ya kontrolüne aldığı anlaşılan ABD'nin bundan sonra iki yönlü bir icraata başlayacağını söylemek mümkündür.

Birisi Emevi-Abbasiler Osmanlılar ve İngilizler gibi Güney Kafkasya'yı kontrol ettikten sonra Kuzey Kafkasya'ya, ikincisi ise Makedon, Hilafet İslam Devleti, Doğu Roma, Osmanlı ve Ruslar gibi Güney Azerbaycan-Horasan üzerinden Türkistan'a açılmasıdır. Zira Kuzey-güney rekabetinde hayati öneme sahip olan Kafkasya ile doğu-batı mücadelesinde mutlak rekabet sahası olan ve bugün İran-Türkmenistan - Afanistan - Özbekistan - Tacikistan arasında paylaşılmış, ÇHC'nin kontrolündeki Doğu Türkistan'ın bitişiğindeki, tarihi Horasan ABD'nin operasyonları için oldukça elverişli bir zemine sahiptir. 

Hâsıl-ı kelam ABD'nin Zengezur Koridoru'ndan Kuzey Kafkasya mecrasına ve Horasan Highway'inden Türkistan'a açılmayı tasarladığı anlaşılmaktadır.

*Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.