Uşak ilinin nüfusu: 375 bin (2022)
Uşak şehir merkezinin nüfusu: 256 bin (2020)
Susuz kalan nüfus 256 bin kişi.
Uşak Belediyesi'nin vatandaşlara yıllık faturalandırdığı su miktarı: 11 milyon metreküp.
Uşak'a su sağlayan barajlardaki içme suyu tamamen kurudu.
Şehrin tamamında içme suyunun kesilmesine karar verildi.
Belediyenin içme suyu şebeke sistemi ile kullanıcılara verdiği su miktarının 2019, 2020 ve 2021 yıllarında sırasıyla 9 milyon 408 bin 220 metreküp (metreküp), 9 milyon 794 bin 364 metreküp, 10 milyon 324 bin 929 metreküp ve 10 milyon 298 bin 328 metreküp olduğu tahakkuk verilerinden anlaşılıyor.
Aynı yıllarda atıksu arıtma tesisine gelen atıksuyun sırasıyla yıllık yaklaşık 11.400 bin metreküp, 11.520 bin metreküp ve 11.880 bin metreküp olduğu tahmin ediliyor.
Farkın, içme suyu şebeke sistemi dışında faturalandırılmayan sudan kaynaklandığı anlaşılıyor.
256 bin nüfuslu uşak ilinde içme suyu şebeke sistemine verilen su miktarı yıllık 16 milyon 903 bin metreküp, tüketilen yıllık su miktarı ise yıllık 9 milyon 182 bin 454 metreküptür.
Faturalandırılmayan yani kayıp-kaçak su miktarı yıllık 7 milyon 720 bin 545 metreküptür.
Yani, şebeke sisteminde kaybolan kayıp-kaçak su miktarı yaklaşık yüzde 46'dır.
Uşak'ta kişi başı su tüketimi yaklaşık 130 litre/gündür.
İçme suyu şebeke sisteminde normal basınçta su iletilirken hatlardaki çatlar ve kırıklardan vs. şebeke sistemine su sızamaz.
Şebekedeki su dışarı doğru sızar.
Uşak'ta 13 milyon metreküp su biriktirme hacmine sahip Banaz Küçükler Barajı tamamen kuruduğu için su kesintisi uygulanıyor; belediye, günde 18 saat boyunca su kesintisi uygulayacak, sadece 16.00-22.00 arası kuyulardan su veriliyor.
Mevsim koşulları normale dönene kadar, yüksek katlı binalarda basınç sorunu yaşayan abonelere depo ve hidrofor sistemi kurmaları da tavsiye edilmektedir.
Kayıp-kaçak oranı
İçme suyu şebeke sisteminde kayıp-kaçak oranlarının azaltılması ile ilgili acilen çalışma yapılmalı.
Belediye su idarelerinin içme suyu şebeke sisteminde kaçak-kayıp azaltma stratejisi olmalı.
İlk hedef yüzde 20, ideal hedef; yüzde 10'dur.
Şebeke sisteminde kayıp oranı azaldıkça suya içme suyu olarak kullanma güveni artar.
Tüm resmî kurumlarda, evlerde ve sanayi tesislerinde suyu en az yüzde 50 tasarruf eden aeratörlü ve akıllı armatör (musluklar) kullanılması zorunlu olmalı.
Belediyeler evlerdeki musluklara aeratör takabilir.
Hayrat (cami, okul gibi) su sisteminde kesinlikle akıllı aeratörlü armatörler takılmalı ve çalınmaya karşı önlemler alınmalı.
Aeratörlü musluk ve duş başlıkları
Normal musluklarda dakikada 8-27 litre su tüketilirken, düşük akımlı aeratörlü musluk kullanarak su tüketimi yarı yarıya düşürülebilir.
Bu musluklara takılan aparatlar pahalı değildir.
Klasik duş başlıkları dakikada ortalama 15-20 litre su akıtırken düşük akımlı aeratörlü duş başlıkları dakikada 9-10 litre su tüketmek mümkün.
Böylece 5-6 dakikalık duş esnasında 90-120 litre su yerine, 45-60 litre sıcak su ile aynı işlemi yapmak mümkün.
Böylece 4 kişilik bir aile günde 3 defa duş yapsa yılda 55 ton su tasarruf edebilir.
Aerotörler periyodik olarak temizlenmeli.
Filtre üzerinde partikül birikebilir.
Yağmur suyu hasadı
Tüm şehirde belediye binaları, okullar, camiler, yurtlar, resmî kurumlar dahil yağmur suyu hasadı seferberliği başlatılmalı.
Ve ilk etapta 500 metre kare üzerindeki tüm binalarda yağmur suyu hasadı zorunlu olmalı.
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
Binaların çatıları dahil, yollarda ve park-bahçelerde yağmur suyu hasat edilmeli.
Hasat edilen yağmur suyu ile hem yüzeysel su kaynakları (barajlar, göletler ve göller) hemde yeraltı suları beslenebilir.
Böylece yağmur suyunun her damlası kullanılabilir hale dönüştürülebilir.
Uşak'ta 40 metre derinlikten su çıkarken bugün 400 metreye inildiği halde suya ulaşılamıyor.
Bunun anlamı yeraltı suyu tükeniyor ve bu suyu çıkarmak için aşırı enerji tüketilmesi gerekiyor.
Bunun çözümü yağmur suyunun her damlasının hasat edilmesidir.
Su kesintisi
İçme suyu şebeke sisteminde su kesintisi:
- Su kesintisi esnasında şebeke sistemine dışarıdan içeri doğru ciddi basınç oluşur ve sızıntıların olduğu yerlerden dışarıdan içeri doğru hava ve kirli su sızıntı olur. Sızan hava borularda korozyon etkisi yapar ve boruların aşınmasını hızlandırır. Özellikle kayıp oranının yüksek olduğu yerlerde. Buda şebeke sisteminin ömrünü kısaltır.
- Bu durum şebeke sistemini halbur haline dönüştürür ve gelecekte daha fazla su kaybına neden olur.
- Şebeke sistemine tekrar su verildiğinde dezenfeksiyon için kullanılan klor gazı ve şebekeye sızmış olan su ve hava önce akmaya başlar. Evlerde ve işyerlerinde musluklar açıldığında önce hava çıkar, takiben kirli su akmaya başlar ve bu durum yaklaşık 2-3 dakika sürer. Bulanık, paslı ve mikroplu kirli su içme ve yıkama amaçlı kullanılmamalı.
Uşak'ta yıllık yaklaşık 11 milyon 500 bin metreküp atıksu oluşuyor.
Bu evsel atıksular ileri kademe arıtılsa yaklaşık yılda 10 milyon metreküp su elde edilir.
İleri kademe arıtılmış sularla tarım arazileri, park-bahçeler ve araç yıkama gibi amaçlar için kullanılsa şebeke suyuna ihtiyaç yüzde 50 oranında azalır.
Benzer şekilde sanayinin atıksularını ileri kademe arıtılarak kullanma, temizlik ve soğutma suyu olarak suya olan ihtiyaçlarını ciddi oranda azaltırlar.
Dip çamuru ve buharlaşma
Türkiye'de tüm şehirlerde belediye ve sanayi atıksuları ileri kademe arıtılması zorunlu hale getirilmeli.
İleri kademe arıtılan sular tarım ve park-bahçelerde sulama ve sanayide kullanma suyu olarak kullanılması zorunlu olmalı.
Derin göllere, barajlara ve göletlere göre sığ olanlarda buharlaşma daha hızlı olur.
Baraj, göl ve göletlerde sığlaşmayı önlemek için zaman zaman dip çamuru taraması yapılmalı.
Aşırı sıcakların ve rüzgârın etkisiyle barajlarda en büyük kayıp buharlaşma ile oluyor.
Baraj derinliği 4 metre ve altına düştüğünde buharlaşma artıyor.
Türkiye'de barajlardaki suyun yaklaşık yüzde 50 buharlaşma ile kayboluyor.
Bu yüzde kuruyan barajlarda dip çamuru taraması yapılarak baraj derinliği en az 6 metrenin üzerine çıkarılmalı, barajların su tutma kapasitesi artırılmalı ve buharlaşma azaltılmalı.
Taranan dip çamuru tarımsal toprak olarak kullanılabilir.
Kurumakta olan göl, gölet ve barajlarda, özellikle kurak yaz aylarında batımetrik ölçümler esas alınarak ve taranacak çamur miktarı belirlenerek dip çamuru taraması yapılırsa barajların su tutma kapasitesi artar ve gerçek doluluk oranı elde edilir.
Göl, gölet ve barajlarda dip çamuru taraması yapılmadan önce;
- Projenin hazırlanması ve batimetrik ölçüm yapılması
- Taramanın nasıl yapılacağı ortaya konması
- Taramanın ne kadar derinliğe kadar yapılacağı belirlenmesi
- Ne kadar çamur taranacağı belirlenmesi
- Taranan çamurun nerede değerlendirileceği/bertaraf edileceği belirlenmeli.
Göl, gölet ve barajlarda periyodik olarak dip çamuru taraması yapılarak dip suyunda fosfat, ağır metal ve PCB kirliliği minimize edilir.
Dip çamuru taraması yapılan göl, gölet ve barajların su kalitesi artar.
Barajların çevresinde özellikle hâkim rüzgâr yönünde ağaçlandırma çalışmaları yapılmalı ve rüzgârın buharlaşmayı önlenmesi sağlanmalı.
Göl, gölet ve barajlardan buharlaşma ile su kaybı: Kapalı havzalarda su buharlaşarak geride konsantre tuz ve kirlilik yükü yüksek su bırakır.
Sıcak ve kurak bölgelerdeki göl, gölet ve barajlarda daha fazla su buharlaşır.
Göl, gölet ve barajlarda su tesisleri buharlaşma kayıplarını azaltmak için güneş panelleri kullanıyor.
Avustralya'daki tedarikçiler, göl, gölet ve barajlar gibi rezervuarları soğutmak ve israfın en büyük nedenini en aza indirmek için yüzen panelleri test ediyor.
Avustralyalı enerji şirketleri bu kaybı azaltmak için göl ve baraj göllerinde yüzen güneş enerjisi sistemlerine yöneliyor.
Su kütlelerinin yüzeyinin büyük bir kısmını panellerle kaplayıp soğutmak, buharlaşmayı azaltırken aynı zamanda elektrik de üretiyor.
İklim değişikliğinin koşulları daha da sıcak ve kurak hale getirdiği ve tatlı suyun kıt olduğu bir ülkede, bu tür çözümler giderek daha cazip hale geliyor.
Buharlaşma, Avustralya barajlarındaki su kaybının en büyük nedenidir.
Mustafa Abed, "2000'li yılların başından bu yana artan sıcaklık ve düşük nem nedeniyle Avustralya'nın bazı bölgelerinde buharlaşma yüzde 5 ila yüzde 15 arttı" dedi.
İklim ısındıkça buharlaşma oranlarının yüzde 30 ila yüzde 40'a kadar artabileceğini de ekledi.
Bölgede su yoğun sanayiye son verilmeli ve atıksularını ileri kademe arıtarak kullanmaları zorunlu olmalı.
Uşak'ta 40 metre derinlikten su çıkarken bugün 400 metreye inildiği halde suya ulaşılamıyor.
Bunun anlamı yeraltı suyu da tükeniyor ve bu suyu çıkarmak için aşırı enerji tüketilmesi gerekiyor.
Uşak'ta bir altın madeni var. TÜPRAG madencilik tarafından işletiliyor (Kışladağ Madeni).
Tüprag Madencilik, Kanadalı Eldorado Gold firmasının bir kuruluşu.
Kanadalı Tüprag Altın Madeni aynı kentte yeraltı kuyularından yılda 1,13 milyon metreküp su çekiyor.
250 bin nüfuslu Uşak'ta Sayıştay raporuna göre 2023 yılında tüketilen su miktarı 11,9 milyon metreküptür.
Kanadalı şirkete ait Tüprag Altın Madeninin kendi beyanlarına göre yıllık su tüketimi 12 milyon metreküptür.
Yani tek bir altın madeni, koca bir kentin suyunun neredeyse tamamından fazlasını tek başına yutuyor!
Kışladağ altın madeni 2006 yılında açılmış ve kurulduğu günden bugüne, yani 19 senede, 80 ton altın üretimi yaptığı belirtiliyor.
Uşakta en büyük su tüketim kaynağ ı olan altın madeni mutlaka incelenmeye ve denetlemeye alınmalı.
Altın madenciliği çok su yoğun bir sektördür.
Uluslararası bir çalışmada altının çıkarılması ve işlenmesi dahil olmak üzere toplam mavi su ayak izinin 452,40 metreküp /kg Au (altın) ve gri su tüketiminin (WF) 2300,69 metreküp /kg Au (altın) olduğu hesaplandı.
Bu verilere göre yılda 4210 kg altın üretimi için 1 milyon 904 bin 600 ton mavi su ve 9 milyon 685 bin 905 ton gri su tüketildi.
Toplamda tüketilen su miktarı yıllık 11 milyon 590 bin 505 tondur.
Şekil 5'te verildiği gibi, altın, Avustralya'daki en fazla su tüketen üretim sürecidir.
Avustralya altın üretiminde su tüketiminin cevher kalitelerinin düşmesiyle birlikte arttığını gösteriyor.
Kolombiya'da yapılan bir çalışmada: Mavi su ayak izi, çıkarılan her kg altın için 79,91 metreküp olarak tahmin edilmiş ve gri su ayak izinin çıkarılan her kilo altın için 272 bin 125 ila 404 bin 825 metreküp aralığında olduğu bulundu.
Türkiye'de temiz suyun yaklaşık 4'te 3'ü tarım alanlarında, yüzde 11 sanayide ve yüzde 16'i belediyeler kullanılıyor.
Uşak ve benzeri şehirlerde su krizinin ana nedenleri arasında kuraklık, barajda buharlaşma, yetersiz yağış, şebekede yüksek oranda su kayıpları, verimsiz su kullanımı, yağmur suyunun hasat edilmemesi, dip çamurunun taranmaması, atıksuların ileri kademe arıtılarak tekrar kullanılmaması, su sever çim ve benzerlerinin ekimine son verilmemesi, şehrin muhtelif yerlerinde yağmur bahçeleri yapılmaması ve su yoğun altın maden sanayi yer alıyor.
Çok başlı merkezi su yönetimi, plansızlık ve koordinasyonsuzluk su krizini derinleştiriyor.
Uşak şehrini takiben İzmir, Bursa, Malatya, Tekirdağ ve benzeri birçok şehirde su krizi riskli seviyede ilerliyor.
Türkiye'de göller, barajlar ve göletler kuraklık, aşırı su kullanımı ve buharlaşma nedeni kuruyor.
Kaynaklar:
- https://www.mdpi.com/2071-1050/13/15/8497
- https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2405844021020521
- https://www.mdpi.com/2073-4441/12/9/2523
- https://x.com/ozturk_mustafa/status/1957328692008378864
- https://altinmadencileri.org.tr/wp-content/uploads/2024/05/Altin-Madenciliginde-Su-Yonetimi.pdf
- https://s3.ap-southeast-2.amazonaws.com/dpe-files-production/s3fs-public/dpp/149728/prioretal2010resourcedepletion.pdf
- https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0959378011001361?viayüzde 3Dihub
*Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
