Tarih, bazen yalnızca savaşları ya da hükümdarları değil; bir hanımefendinin kırgınlığını, bir yalıyı bağışlamaktan vazgeçişini ve bir mezarın yerini bile unutmaz.
Emine Valide Paşa, işte o unutulmayanlardan biridir.
İstanbul'un serin boğaz rüzgârları arasında, bugün belki bir yalıdan çok bir hatıradır onun ismi.
Adı; Bebekli Emine Hanım. Fakat tarihin kalbine kazınan kimliğiyle o, yalnızca bir "hanım" değil, Osmanlı'nın Paşa unvanını verdiği yegâne kadındı: Emine Necibe İlhami Hanımsultan.
Osmanlı'nın paşa unvanı verdiği tek kadın
Emine Necibe İlhami Hanımsultan…
Adını duyan az, hikâyesini bilen daha az.
Fakat o, Osmanlı Devleti'nden "paşa" unvanı alan ilk ve tek kadın olarak tarihe geçti.
Kökleri hem Osmanlı sarayına hem Kavalalı hanedanına uzanan bu zarif kadın, sadece bir hanedan üyesi değil; aynı zamanda tarihsel diplomasiyle örülmüş bir yaşamın taşıyıcısıydı.
Kahire'den İstanbul'a: İki dünyanın arasında
Mısır'ın İngiliz işgali altında olduğu dönemde, Emine Hanım Kavalalı Hanedanı'nın bir parçası olarak Mısır sarayına taşındı.
Eşi Tevfik Paşa, Mısır Hidivi idi. Emine Hanım için Mısır, sadece bir yabancı toprak değil; ikinci bir vatan oldu.
Ancak o, hiçbir zaman Osmanlı ile bağını koparmadı.
1898 yılında İngiliz etkisiyle Mısır'da huzursuzluklar artınca, Emine Hanım İstanbul'a bir mektup yolladı.
Belgeler gösteriyor ki, Mısır'da çıkarıldığı söylenen "muzır şahısların" isimlerini bizzat o bildirmişti.
Devlet işlerinde sessiz ama etkili bir figürdü.
Savaşla gelen sessizlik
I. Dünya Savaşı başladığında Emine Hanım, oğlu Abbas Hilmi Paşa ile birlikte İstanbul'a döndü.
Savaş, sadece coğrafyaları değil, hanedanları da yerinden etti.
Emine Hanım ise Bebek'teki yalısına çekildi.
Eşi Tevfik Paşa'dan kalan bu yalı, onun için bir yadigârdan fazlası bir vefa mekânıydı.
Cumhuriyet ilan edildikten sonra Emine Valide Paşa, yalısını yeni kurulan devlete bağışlamak istedi.
Ancak bu niyeti, gelen resmî yazılardaki bir detayla değişti: kendisine "Valide Paşa" yerine "Bebekli Emine Hanım" denilmişti.
O bir unvandı belki ama onun için geçmişin, emeğin, aidiyetin bir nişanesiydi.
Bu kırgınlık onu kararından vazgeçirdi. Yalı, sonunda Mısır hükûmetine bağışlandı. Bugün hâlâ Mısır Konsolosluğu olarak kullanılmaktadır.
Emine Hanım 15 Haziran 1931'de İstanbul'da vefat etti.
Ancak vasiyeti başkaydı:
Beni Mısır'a götürün.
Cenazesi Kahire'ye taşındı ve eşi Tevfik Paşa'nın anıt mezarının yanına gömüldü.
Böylece, iki başkent arasında süren hayatı, iki toprak arasında son buldu.
Mısır gazetelerinde, Emine Valide Paşa'nın kamu hizmetine, özellikle yoksul ve hastalara yönelik şefkatli yaklaşımına dikkat çekilir; İstanbul'da "hayırseverlerin annesi" olarak da tanınır.
Mısır, dışarıdan bakıldığında Batı'nın Afrika'daki "en az zarar verdiği" ülkelerden biri gibi görünebilir.
Ancak İngiltere'nin içeride ektiği nifak tohumları, hâlâ bu topraklarda sancılar bırakmaktadır.
Emine Valide Paşa'nın yaşamı da bu karışık tarihin içinde, Batı'nın gölgesine karşı Osmanlı asaletini korumaya çalışan bir kadının portresidir.
Torunlarından biri şöyle demişti:
O, bir devletin kız evladıydı. Ne unvan için yaşadı ne intikam için döndü. Fakat unvanı silinince, vefasını başka bir devlete sundu.
Sonuç
Bu yazımızda, Osmanlı Devleti'nden Paşa unvanı alan tek kadın olan Emine Necibe İlhami Hanımsultan'ın hayatını, tarihi ve siyasi gelişmeler bağlamında incelerken, onun kimlik mücadelesini, Osmanlı-Mısır ilişkilerindeki rolünü ve cumhuriyet döneminde yaşadığı kırılmayı ele aldık.
Öte yandan Emine Valide Paşa'nın hayat hikâyesi üzerinden, kadınların devlet hafızasındaki yerini ve kimlik ile aidiyet mücadelesini görünür kılmaya çalıştık.
Mısır'ın son Hidivi Abbas Hilmi Paşa'nın annesi olan Emine Valide Paşa, hem Osmanlı hanedanına hem de Kavalalı soyuna mensup oluşuyla iki güçlü geleneğin arasında yaşamıştır.
İngiliz işgali altındaki Mısır'da Osmanlı ile ilişkileri sürdüren bir köprü şahsiyet olmuş, İstanbul'a döndükten sonra ise cumhuriyete destek vermek istemiştir.
Ancak, "Valide Paşa" unvanının resmî belgelerde anılmaması üzerine yaşadığı kırgınlık, onun tarihsel hafızada nasıl bir yer edindiğini ve kadının toplumsal rollerinin nasıl algılandığını sorgulatan sembolik bir kırılma yaratmıştır.
Kaynaklar:
1. Fahmy, K. (2000). All the Pasha's men: Mehmed Ali, his army and the making of modern Egypt. Cambridge University Press.
2. Fahmy, K. (2023). In quest of justice: Islamic law and forensic medicine in modern Egypt. University of California Press.
3. Haim, S. G., & Kedourie, E. (Eds.). (1980). Modern Egypt: Studies in politics and society. Routledge.
4. Kalmbach, H. (2020). Islamic knowledge and the making of modern Egypt. Cambridge University Press.
5. Fahmy, K. (2008). Mehmed Ali: From Ottoman governor to ruler of Egypt. Oneworld Publications.
6. Emine Valide Paşa Yalısı. (n.d.). Boğaz Turu. Retrieved July 10, 2025, from https://www.bogazturu.com/en/places-to-visit/mansions/emine-valide-pasa-mansion-bebek-284
7. Emine Valide Paşa (1873–1931): Osmanlı'nın tek kadın paşası. (n.d.). Toprağız Biz. Retrieved July 10, 2025, from https://www.topragizbiz.com/konular/emine-valide-pasa-1873-1931-osmanlinin-tek-kadin-pasasi.13570
8. Emine Valide Paşa Yalısı. (n.d.). Asist Yalılar. Retrieved July 10, 2025, from https://asistyenikoy.com/yali/emine-valide-pasa-yalisi
9. Osmanlı tarihinde paşa unvanı verilen ilk ve tek kadın: Emine Valide Paşa. (n.d.). Yeniçağ. Retrieved July 10, 2025, from https://yenicag.info/osmanli-tarihinde-pasa-unvani-verilen-ilk-ve-tek-kadin-emine-valide-pasa
10. Emine Valide Paşa. (n.d.). Turkipedia. Retrieved July 10, 2025, from https://turkipedia.com/Emine_Valide_Pa%C5%9Fa
11. Yalılar #07: Emine Valide Paşa Yalısı. (n.d.). GZT Arkitekt. Retrieved July 10, 2025, from https://www.gzt.com/infografik/arkitekt/yalilar-07-emine-valide-pasa-yalisi-30721
*Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
