Dünyada her yıl 1,3 milyar ton gıda çöpe atılırken, küresel sera gazı emisyonlarının yüzde 10'unu oluşturulurken ve 1 milyardan fazla insan açlıkla karşı karşıya kalırken, gıda israfı önlemek için acilen ortak hareket edilmesi gereken bir sorundur.
Sıfır atık projesinde, çöp depolama alanına sıfır atık gitmesi hedef alınır.
Uygulama geliştikçe çöp depolama alanına atık dökülmesini yasaklamaktır.
Sıfır atık projesi, israfı önlemek ve minimum atık üretmektir.
Sıfır atık projesi evlerde başlar. Evlerde ise atıkların ayrıştırılması mutfakta başlar.
Gıda atıkları kaynakta ayrı toplanmadığı, taşınmadığı ve kompost veya biometan üretilmediği sürece sıfır atık projesi başarılı olmaz.
Yeni yapılacak binalar sıfır atık projesi çerçevesinde tasarlamalı ve uygulamaya konmalı. Ve sistem sürdürülebilir olmalı.
Sıfır atık projesini başlatan İngiltere, Çin, Kanada, Hindistan gibi ülkeler ve New York, California ve Hawaii gibi şehirler, çevrede oluşturduğu zararlı etkilerini önlemek için, tek kullanımlık plastik kullanımını yasaklamıştır.
AB ülkeleri 2021 yılında tek kullanımlık plastik kullanımını yasaklamıştır.
Tek kullanımlık plastik atıklar;
- Torbalar
- Plastik tabak, tepsi, kaşık, bıçak, çatal, bardak, pipet, kürdan, kulak çubuğu,
- Strafor,
- Ağırlıklı lokanta ve restoranlarda kullanılan tek kullanımlık plastik masa örtüleri
- Plastik kase,
- Balon plastik çubukları, Şeker plastik çubukları, Dondurma plastik çubukları
- Plastikten yapılmış tek kullanımlık bayraklar,
- Et kalınlığı 100 mikrondan küçük plastik afişler,
- Plastik karıştırıcılar
olmak üzere 19 plastik ürün yasaklanmıştır.
Sıfır atık projesini uygulayan ülkelerde plastik atık ithalatına izin verilmez. İthal plastik atıklardan üretilen kullanımı sonucu oluşan atıkların toplama, taşıma ve temizleme bedelini kim nasıl karşılayacak?
Evlerde kaynakta ayrıştırma, geçici depolama ve ayrı toplama ile ilgili pratik ve uygulanabilir bilgiler sakinler paylaşılmalıdır. Kaynakta ayrıştırma ve toplama örnek akım şeması Şekil 1'de verilmiştir.
Belediyeler her binada sakin sayısına bağlı olarak günlük biyoatıkları (ıslak) veya pişmemiş/pişmiş gıda atıkları ve ambalaj atıkları (kuru) ve tehlikeli atıklar miktarlarını tespit ederek her bir binaya konacak konteynır boyutları (hacimleri) belirlenir.
Her belediye şehrindeki çöp konteynırı sayısını belirlemesi sıfır atık projesi ilerlemesine ciddi yardımcı olur.
New York şehrinde 23 bin adet atık konteynırı olduğu tahmin edilmektedir.
Binaların ve şehirlerin tasarımının dairesel malzeme ve ekonomi döngülerine ulaşmada önemli rolü oynamaktadır.
Yeni ambalaj atıkları konteynırları ve belli süre kullanımdan sonra yenilenmesi gerekenlerin bedelleri, piyasaya sürenler veya yetkilendirilmiş kuruluşlar tarafından karşılamaktadır.
Atık oluşması bir tasarım kusurudur.
Evlerde kuru atıkları ayrıştırma, geçici depolama ve toplama sistemi Şekil 2'de verilmiştir.
Geri dönüştürülebilen malzemelerin kirlenmesinin nasıl önleneceği konusunda halk arasında farkındalık oluşturmak için belediye, tüm mavi geri dönüşüm kutularına yeni etiketler yerleştirmeli ve geri dönüştürülebilecek veya edilemeyecek nesneleri açıkça belirtmelidir.
Tüm geri dönüşüm kamyonları, kolayca tanımlanabilmeleri için standartlaştırılmalıdır. Islak atık konteynırları içine ise hangi tür atıkların hangi şartlarda atılacağı belirtilir. Sulu gıda atıkları, ıslak atık konteynırına atılmadan önce serbest suyunun elekle alınması gerekir.
Çalışanlar, daha fazla zamanını işyeri ve ofislerde geçirmektedir. Buralarda ayrı toplama oldukça önemlidir. İşyeri ve ofislerde oluşturulan geri dönüşüm zihniyetinin benimsenmesi, uygulanmasının devam etmesi ve daha da güçlendirilebilmesi için kendi tesislerinde geri dönüşüm çabalarını üstlenmesi gereklidir.
Evlerde, okullarda, işyerlerinde ve ofislerde atıkları azaltmanın ip uçları vatandaşlar ve işyerleri ile paylaşılmalıdır.
Geri dönüşüm kampanyası düzenleyerek temel mesajlar verilmelidir. Bu mesajlar:
- Genel atıklara değil, yalnızca geri dönüştürülebilir ambalaj atıkları mavi bidonlara konmalı; içine ne koyabileceğini gösteren mavi kutulardaki etiketler takip edilmeli,
- Geri dönüştürülebilir malzemelerin yiyecek ve sıvı içermediğinden emin olunmalı,
- Mavi kutulara atılacak ıslak atıklarla kirletilmemiş geri dönüştürülebilir ambalaj atıkları tek tek ayırmaya gerek yok; geri dönüştürülmeden önce MRF'de ayrıştırılacak,
- Islak atıklar ise serbest su içermeyecek şekilde ıslak konteynıra konmalı ve kompost veya biometan tesislerine taşınmalı. Islak atıkların toplama sıklığı daha sık yapılmalı.
- İç giysiler, ayakkabılar ve doldurulmuş oyuncaklar geri dönüştürülemez. İyi durumda olanlar bağışlanmalı,
gibi eğitici bilgileri içermelidir.
Belediyeler, bu mesajlaşmayı desteklemek için mavi geri dönüşüm kutularındaki/konteynırlarındaki etiketleri yeniden tasarlayarak kutulara neyin atılıp neyin atılmayacağına dair bilgiler daha net hale getirmelidir.
Etiketlerin değişimi kısa süre içinde tamamlanmalıdır.
Geri Dönüşüm Hakkı olarak yeni mavi geri dönüşüm kutusu etiketi sakinlere ambalaj atıklarını ayrıştırmada yardımcı olmaktadır.
Tekniğine uygun ıslak ve kuru olarak atıkları ayrıştırmak toplama, taşıma ve bertaraf maliyetini önemli miktarda düşürecektir.
Sıfır atık projesi çerçevesinde akıllı toplama ve taşıma optimizasyon altyapısı kurulmalıdır.
Sıfır atık projesi çerçevesinde binalarda kaynakta biriktirme ve toplama sistemi
Ülkemizde çoğu binalar apartman tipi olup çok katlıdır. Sıfır atık projesinin doğru yönetilmesi için apartmanlarda sıfır atık projesi ile ilgili pratik, uygulanabilir ve sürdürülebilir çözüm yolları geliştirilmelidir.
Sıfır atık projesi çerçevesinde apartman tipi binalarda kaynakta ayrı biriktirme ve toplama sistemlerinin detayları aşağıda verilmiştir.
Evlerde ağırlıklı olarak biyoatıkları (ıslak) veya (pişmemiş ve pişmiş gıda atıkları), ambalaj atıkları (kuru) ve tehlikeli atıklar oluşur. Evlerde oluşan atıklar, ağırlıklı olarak yüzde 50 ila yüzde 60'nı biyoatıklar (ıslak), yüzde 20-25 ambalaj atıkları (kuru) ve az miktarını ise tehlikeli atık içermektedir.
Bu yüzden, evlerde esas olarak ıslak atıklar (biyoatık) ve kuru atıklar (ağırlıklı ambalaj atıkları) olmak üzere ikili biriktirme sistemi oluşturulur. Islak atıkların konteynerleri, kahverenginde (yeşil) ve kuru atıklar konteyneri ise mavi renklidir. Az miktarda oluşan tehlikeli atık konteyneri ise kırmızı renklidir.
TİPOLOJİ 1. Merkezi konum
Tipoloji 1, en basit senaryodur. Bina sakinleri veya apartman görevlisi evlerde ayrı ayrı biriktirdiği ıslak ve kuru atıkları kuru ve serin olan merkezi bir atık alanına getirmektedir.
Alan, iç kısımda (zemin seviyesinde veya mahzende) veya dışarıda (mülk çizgisi içindeki binanın önünde veya bir yan bahçede) olabilir.
Sıfır atık projesi toplama sistemi, 5 kat ve 9 dairenin üzerindeki binalarda uluslararası boyutta uygulanmaktadır.
Bu sistemin avantajlar;
- Alan verimliliği: Her katta zemin alanına ihtiyaç duyulmaz.
- Bakım personeli için düşük iş gücü gerektirir. (Ancak, merkezi atık alanı yeterince büyük değilse, atıkları boşaltmadan önce başka bir depolama alanına taşımak için fazladan işçilik gerekebilir).
Bu sistemin dezavantajları;
- Atığını rutin olarak atamayan/atmayan konut sakinleri için uygun değil.
- En iyi uygulama stratejileriyle uyumlu.
- Hacim azaltma: Tipik olarak tekerlekli atık bidonlarında kullanılır ve mevcut birçok yüksek katlı binalarda sıkıştırma olmadan, örneğin atık girişlerine atılması atıkları aşağıdaki sıkıştırıcılara yönlendirebiliyorsa sıkıştırma ile kullanılabilir.
- Eşit kolaylıkta imha: Bu, iyi havalandırılmış bir yerde ise, çöplerin ve geri dönüşümün ve biyoatıkların birlikte yerleştirilmesine olanak tanır.
- SAYT (a save-as-you-throw) (Attığın gibi Koru): Ödüller, ikamet eden kişi başına plastik torbaya dayalı olabilir ve muhtemelen kamera aracılığıyla yaptırım gerekebilir.
TİPOLOJİ 2: Servis koridorları
Tipik olarak her kat ortak koridor sisteminde yeterli alanı olan binalarda bu sistem uygulanabilir. Konteynırların konduğu yerler ve ortamlar kuru, serin ve temiz olmalıdır.
Konut sakinleri genellikle atıklarını atık kutularına veya çantalara ve ayrıca paketlenmiş kartonlara doğrudan dairelerinin servis kapısının dışına bırakırlar.
Apartman sakinleri veya kapıcılar, belediyelerin belirtilen günde ıslak veya kuru atıkları ayrı ayrı koridordan bina kapısına çıkarırlar.
Avantajları;
- Yüksek rahatlık.
Dezavantajları;
- Ayrı servis koridorları gerektirir.
- Atık her dairenin dışından toplandığı için yüksek işçilik gerektirir.
Notlar;
- Hacim azaltma: Merkezi bir sıkıştırıcı kullanılabilmesine rağmen, tipik olarak sıkıştırma için herhangi bir şart yoktur.
- Eşit kolaylıkta bertaraf: Çöp ve geri dönüşüm aynı yerde bulunur. Atık genellikle sıklıkla uzaklaştırıldığı için biyoatıkların eklenmesi kolay olmalıdır.
- SAYT (a save-as-you-throw) (Attığın gibi Koru): Ödüller, ikamet eden kişi başına torba veya konteyner bazında olabilir; Atık kapı kapı dolaştığı için yaptırım kolay olacaktır.
TİPOLOJİ 3: Merkezi tip geri dönüşüm ile koridor oluk
Tipik olarak daha büyük apartman komplekslerinde veya çok yüksek binalarda (gökdelenler gibi) bulunan bu sistem genellikle daha önce bir atık haznesine boşaltılan dar bir kanaldan oluşur.
Şut kapısı, çıkış koridorunda veya asansörün yanındadır, bu da geri dönüşüm veya biyoatıklar için aynı yerde bulunan konteynerler eklemeyi kodlara aykırı hale getirir. Geri dönüşüm merkezi bir bölgede yer almaktadır.
Avantajları
- Alan verimli: Her katta zemin alanı gerekli değildir.
- Düşük işçilik: Atık akışları yalnızca iki yerden toplanmaktadır.
Dezavantajları
- Çöp imhası sakinler için uygundur, ancak geri dönüşüm imhası geri dönüştürülebilir akışlar yerine çöplere öncelik vermek değildir.
En iyi uygulama stratejileriyle uyum
- Hacim azaltma: Çöp genellikle bir sıkıştırıcıya boşaltılır.
- Eşit kolaylıkta imha: Çöplerin birlikte yerleştirilmesi ve geri dönüşüm mümkün değildir; biyoatıklar tipik olarak merkezi geri dönüşümün yanına eklenebilir.
- SAYT (a save-as-you-throw) (Attığın gibi Koru): Ödüller, konut sakini başına torba bazında olabilir, kanal kapısına bakan bir kamera ile izlenebilir veya konteyner tabanlı bir sistemden elde edilen tasarruf, kanal kapısını açmak için dijital bir anahtar kullanılarak sakinlere aktarılabilir.
Notlar
- Bir ayırma sistemi için yeterli alana sahip oluklar sonradan donatılabilir ve bölge sakinlerinin tüm atık akışlarını şuttan aşağı atmasına imkân sağlanır.
Kısaca binada atık biriktirme, toplama ve taşıma sistemi detayı Şekil 11'de verilmiştir.
Sıfır israfa ulaşmak için aşağıdaki tamamlayıcı yaklaşımları gerektirir:
- Atık oluşumunu azaltmak
- Yönlendirilen tüm akışlar için artan yakalama oranları
- Organikler ve tekstiller gibi yeni yönlendirme akışları yoluyla atık akışının daha fazlasını yönlendirmek
Bu yaklaşımlar için politikalar geliştirilmelidir ve binalarımızın tasarımı ve yerleşiminin bunlara uyum sağlaması gerekmektedir.
Atık oluşumunu daha fazla azaltmanın bir yolu, Attığın Kadar Tasarruf (SAYT) girişimi olabilir. SAYT, daha az israf eden ve daha fazla geri dönüştürenleri maddi olarak ödüllendirir.
Binaların bu mali teşviki bireysel hanelere aktarmak için tasarlanıp tasarlanmadığı, bir SAYT programının başarısı için kritik olacaktır.
Sıfır atık projesi akıllı bir şekilde yönetildiği zaman atık toplama maliyeti yüzde 50 oranında düşer.
Belediyeler hangi atıkları ne zaman toplanacağını internet üzerinden sakinlerine bildirirler.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
