Ukrayna savaşındaki son gelişmeler, özellikle Başkan Zelenski'nin başdanışmanı Andriy Yermak'ın 28 Kasım 2025'te yolsuzluk soruşturması kapsamında evinin aranmasından saatler sonra istifa etmesi, konuyu daha da güncel kılıyor.
Bu skandal, Ukrayna'nın nükleer enerji şirketi Energoatom üzerinden yaklaşık 100 milyon dolarlık rüşvet ve kara para aklama ağıyla bağlantılı; iki bakanın istifasına yol açtı ve Zelenski'nin kabinesini sarsıyor.
Batı yardımlarının (milyarlarca dolar) kötüye kullanımı, savaşı kaybetme riskini artıran bir unsur olarak yorumlanıyor.
Bu örnekten hareketle, tarih boyunca savaşların yolsuzlukla nasıl iç içe geçtiğini inceleyelim.
Aşağıda, kronolojik sırayla (yaklaşık tarih aralıklarıyla) öne çıkan örnekleri sıraladım.
Bu örnekler, genellikle yardım akışlarının, savunma ihalelerinin ve savaş ekonomisinin yarattığı fırsatları gösteriyor; yolsuzluk hem savaşları uzatıyor hem de yenilgilere zemin hazırlıyor.
Açıklamalarımı "örnek" ve "etkileri" yönüyle yapacağım.
1. Amerikan İç Savaşı (1861-1865)
Lincoln yönetimi altında, savaşın yarattığı acil ihtiyaçlar nedeniyle federal sözleşmelerde (silah, erzak tedariki) rüşvet ve sahte faturalar yaygınlaştı. Patronaj sistemi (siyasi sadakat karşılığı iş verme), yolsuzluğu teşvik etti; örneğin, ordu müteahhitleri aşırı kârlar elde etti.
Hükümet kaynaklarının yüzde 10-20'si yolsuzlukla kaybedildi; bu, Kuzey'in lojistik üstünlüğünü zayıflattı ve savaş sonrası "Gilded Age" yolsuzluk dönemini tetikledi.
2. Birinci Dünya Savaşı (1914-1918)
ABD'de Wilson yönetimi sırasında, sanayiciler (silah ve mühimmat üreticileri) federal danışmanlık rollerine getirilerek aşırı kârlar sağladı; örneğin, Curtiss-Wright gibi şirketler kusurlu motorlar satarak pilot ölümlerine yol açtı. İngiltere ve Fransa'da da "shell scandal" (mermi tedarikinde rüşvet) yaşandı.
Savaş ekonomisi, Avrupa'da hiperenflasyona ve Versailles Antlaşması sonrası istikrarsızlığa katkıda bulundu; Rusya'da mermi kıtlığı, Çarlık'ın çöküşünü hızlandırdı.
3. İkinci Dünya Savaşı (1939-1945)
ABD'de Teapot Dome benzeri skandalların devamı olarak, Standard Oil ve Alcoa gibi şirketler kritik malzemelerde (yakıt, alüminyum) tekelci fiyatlandırma ve yapay kıtlık yarattı. Nazi Almanyası'nda ise "Aryanizasyon" politikaları altında Yahudi mallarının gaspı sistematik yolsuzluktu; Sovyetler'de Stalin'in "purj"ları sırasında ordu kaynakları çalındı.
Müttefikler'de yolsuzluk savaş sonrası Marshall Planı'nı geciktirdi; Mihver'de ise iç çürümeyi hızlandırarak yenilgiyi kolaylaştırdı.
4. Vietnam Savaşı (1955-1975)
ABD'de Johnson ve Nixon dönemlerinde, savunma sözleşmelerinde (örneğin, Boeing'in helikopter ihaleleri) rüşvet ve aşırı faturalama; Güney Vietnam ordusunda yardım paralarının (milyarlarca dolar) savaş lordları tarafından çalınması. "Pentagon Papers" sızıntısı, gizli skandalları ortaya çıkardı.
Kamuoyu desteği erozyona uğradı, savaşın uzamasına ve ABD'nin çekilmesine yol açtı; Vietnam'da yolsuzluk, komünist zaferi kolaylaştırdı.
5. Sovyet-Afgan Savaşı (1979-1989)
Sovyet işgali sırasında, Kabil hükümeti ve mujahedeen grupları arasında CIA yardımlarının (Stinger füzeleri dahil milyarlarca dolar) rüşvetle çalınması; savaş lordları (örneğin, Gulbuddin Hekmatyar) uyuşturucu ticaretiyle zenginleşti.
Yolsuzluk, Sovyet çekilmesini hızlandırdı ve Taliban'ın yükselişine zemin hazırladı; post-savaş Afganistan'ında döngüsel çatışmalar yarattı.
6. Irak Savaşı ve İşgali (2003-2011)
ABD liderliğindeki koalisyonda, yeniden yapılanma sözleşmelerinde (Halliburton'ın petrol sahası ihaleleri) milyarlarca dolarlık şişirilmiş faturalar; Irak hükümetinde petrol kaçakçılığı ve ordu maaşlarının çalınması.
IŞİD'in yükselişini tetikleyen istikrarsızlığa katkıda bulundu; ABD'de 6 milyar dolar kayıp raporlandı.
7. Afganistan Savaşı (2001-2021)
NATO destekli Kabil hükümetinde, ABD yardımlarının (yaklaşık 2 trilyon dolar) yüzde 40'ının yolsuzluğa kurban gitmesi; örneğin, "ghost soldiers" (hayali asker maaşları) skandalı ve uyuşturucu baronlarının zenginleşmesi.
Taliban'ın 2021 zaferini kolaylaştırdı; yolsuzluk, halk desteğini yok ederek savaşı "kaybetme"ye yol açtı.
8. Suriye İç Savaşı (2011-Günümüz)
Esad rejiminde, kuzeni Rami Makhlouf'un savaş ekonomisinden (silah ticareti, yardım çalma) milyarlarca dolar kazanması; muhalif gruplarda da benzer rüşvet ağları.
Savaşı uzattı, rejimin yüzde 60 toprak kontrolünü sınırladı; uluslararası yardımların kötüye kullanımı, insani krizi derinleştirdi.
9. Yemen İç Savaşı (2014-Günümüz)
Husi ve hükümet güçleri arasında, Suudi yardımlarının (milyarlarca dolar) rüşvetle çalınması; basın özgürlüğünün yokluğu, yolsuzluğu gizledi.
Kıtlık ve mülteci akınlarını artırdı; savaşın bitmemesinin ana nedenlerinden biri.
10. Ukrayna-Rusya Savaşı (2022-Günümüz)
Batı yardımlarının (100 milyarlarca dolar) savunma ihalelerinde (örneğin, 2023'te Savunma Bakanı Reznikov'un istifasına yol açan aşırı fiyatlandırma) ve enerji sektöründe kötüye kullanımı; Yermak skandalı, nükleer şirket üzerinden 100 milyon dolarlık rüşvet ağı.
Cephedeki cephane kıtlığına katkıda bulundu; kamuoyu erozyonu, "savaşı kaybetme" yorumlarını tetikliyor.
Sonuç
Bu örnekler, yolsuzluğun savaşlarda sistematik olduğunu gösteriyor: Genellikle yardım akışları ve acil ihaleler üzerinden yayılıyor, morale ve lojistiğe zarar vererek yenilgiye kapı aralıyor.
Tarih, şeffaflık ve bağımsız denetim mekanizmalarının (örneğin, Ukrayna'daki NABU - The National Anti-Corruption Bureau of Ukraine gibi) bu döngüyü kırabileceğini işaret ediyor.
*Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
