Çevresel denetim

Prof. Dr. Mustafa Öztürk

Başarının kısa tanımı;

  • Doğru şeyleri,
  • Doğru şekilde,
  • Doğru zamanda yapmaktır.

A.H.Glasow


Yaşanabilir çevre için çevresel denetim, doğru zamanda ve doğru şekilde kirletilmeden önce yapılmalı ve dijital hafıza oluşturulmalı.

Çevresel denetim "yeşil güvence" döngüsü, yürürlükteki tüm çevre düzenlemeleriyle işletmenin tamamen uyumlu olmasını sağlamak için çok önemli bir araçtır. 

Planlı, koordineli ve dijital hafızalı çevresel denetim yapılmalı. Çevresel denetim, tesislerin kirletme riskine göre sıklığı belirlenmeli. 

Çevresel denetim ve izleme, israfın azaltılmasını ve çevresel risklerin yönetilmesi sağlar.

Çevresel denetim kirlilik kaynaklarını ve kirliliği önleme çözüm yollarını geliştiren uzmanlar tarafından yapılmalı. 

Kirletme riski olan tesislerin çevreyle uyumlu işletmeciliği, işletmelerin tüm faaliyetlerinde çevresel riskleri dikkate alan, çevreye verilen zararı minimuma indiren, üretim süreçlerini çevreyle uyumlu hale getiren, çalışanlarını çevre duyarlılığı konusunda eğiten, temiz teknolojileri kullanan ve ekolojik çevrenin korunması için yeni projeler gerçekleştirmeyi ön planda tutan bir anlayıştır.

Tesis işletmeleri, sürdürülebilir çevre, sürdürülebilir üretim felsefesi ile üretimin her adımında çevreyi korumaya büyük önem vermeli.

Süreç adımları buna göre şekillendirilmeli ve teknoloji buna göre seçilmeli ve tesisin çevresel yükünün azaltılması için birçok faaliyet birlikte sürdürülmelidir.

Tesisler, proses (işletme) aşamasında, çevreye en az etki bırakacak şekilde üretime özen göstermeli.

Çevreye verilen değerler gün geçtikçe artmaktadır.

Küreselleşen dünyada sadece iyi mal üretmek, mal ve hizmeti ucuza sunmak, müşteriler için yeterli olmamaktadır.

Firmalar çevre yönetim sistemlerini uygulayarak bu yöndeki eksikliklerini tamamlamaktadır.

Çevre yönetimiyle tesis çevresindeki flora ve faunanın korunmasının sağlanması, gelecek nesillere temiz, yaşanabilir bir çevre bırakılması, doğal kaynakların korunması ve ekonomik kalkınmanın sağlanması amaçlanmaktadır.

Enerji ve su tüketimini izleyen, periyodik olarak analiz eden, düzenli raporlamalarla iyileştirme gereken noktaları ve tasarruf potansiyellerini belirleyerek gerekli planlamalar yapıp yatırımlar gerçekleştirilmelidir.

Çevre yönetim sistemi kapsamında her yıl enerji ve su tasarrufuna ve sıfır atık stratejisine yönelik belirlenen hedefler zaman içinde kademe kademe hayata geçirilmeli.

Çevre yönetimi, sadece bir kontrol sistemi değil; tesis sahibinin çevre konusundaki sorumluluklarına cevap verici, aynı zamanda riskleri azaltıcı ve pazar imkânlarını artırıcı işlevlere sahip olmalıdır. 

İşletmelerde, hammadde kaynaklarının ve diğer materyallerin üretimde etkin ve verimli kullanılması, özellikle de küçük ve orta ölçekli işletmelerde maliyetleri ekonomik hale getirecek ve çevre kaynaklarının daha verimli kullanılmasını sağlayacaktır.

Çevreyle uyumlu üretim yaptırmak, üretim aşamasında atık, tehlikeli atık ve atıksu miktarını minimize ettirmek, atık bertarafını ve atıksu arıtımını çevreyle uyumlu ekonomik olarak yapmak, atıksu ve baca gazı arıtımını tekniğine uygun yapmak, enerjinin ve suyun verimli kullanılmasını sağlamak, atık oluşumunu minimize etmek, sıfır atık projesini uygulamaya koymak, kirletmeden üretim yapmak ve kaliteli ürün üretmek çevresel denetim ve izlemenin esasını oluşturmalı.

Üretim faaliyetlerinin çevreye olumsuz etkilerini ölçmeye yarayan en etkin araçlardan biri "yaşam döngüsü" analizidir.

Her bir işletmenin çevre boyutları belirlenirken yaşam döngüsünün hangi aşamalarının dikkate alınacağına karar verilmelidir.

Yaşam döngüsü analizi, herhangi bir malzemenin, ürünün veya sürecin bütün yaşam döngüsü boyunca "beşikten beşiğe" çevresel riskleri sistematik biçimde değerlendirmek üzere kullanılan bir yöntemdir.

Çevre görevlileri, çevre yönetimi hizmetlerini yürürlükte olan mevzuat kapsamında yürütmek, koordine etmek ve bu alanda gerçekleştirilen çalışmaları aktif olarak izleyip firmaların yükümlü oldukları konularda üstlerine düşen kısımları uygulayıp uygulamadıklarını kontrol etmek üzere yetkilendirilmişlerdir.  

Çevre ile uyumlu akıllı üretimde;

  • Temiz üretim, 
  • Sürdürülebilir endüstriyel gelişim,
  • Kaynakların (hammaddelerin ve diğer maddelerin) verimli kullanılması,
  • Minimum atık üretilmesi, kaynakta atık azaltımı, geri kazanım, sıfır atık stratejisi,
  • Enerjinin ve suyun verimli kullanılması,
  • Atıksuların arıtılması ve arıtılmış atıksuların yeniden kullanılması,
  • Endüstriyel kirlilik yönetimi, entegre kirlilik önleme ve kontrol sisteminin oluşturulması,
  • Üretilen tehlikeli atıkların MuTAT sistemi ile lisanslı bertaraf tesislerine taşınmasının izlenmesi,
  • Muhtemel koku kirliliği kaynaklarının belirlenmesi ve arıtma tekniklerinin uygulamaya konması,
  • Her bir tesis için iyileştirme fırsatlarının keşfedilmesi ve uygulanması,
  • Bir Çevre Yönetim Sistemi (EMS) geliştirmek için performans taban çizgisinin oluşturulması,
  • Her bir üretim kademesinde çevreyle uyumlu kaliteli üretim için her bir tesis kendi iç denetim sistemini kurması, 

esas alınmalıdır.

Sektörel bazda en iyi izleme, denetleme ve raporlama süreçlerine ilişkin gereklilikleri içeren dijital "Denetim El Rehberi" hazırlanmalı. 

Kaliteli ve güvenli denetim için tesis ziyaretinden önce dijital hafızadaki background veriler incelenir, riskler belirlenir ve bilgi donanımlı olarak denetim yapılır. 

Tesisler için kütle dengesi sistemi altyapısı oluşturulmalı. Kütle dengesi sistemi oluşturulmalı ve sistem benzer tesislerle mukayese edilebilir olmalı. 

Çevresel denetim, artık bir seçenek değil, günümüzün yoğun şekilde düzenlenmiş ortamında sağlam bir önlem ve proaktif bir uygulamadır/önlemdir.

Denetim ve izleme alanları normal olarak aşağıdakileri kapsar:

  • Hammaddelerin ve diğer maddelerin yönetimi, tasarruflar ve alternatifleri,
  • Enerji yönetimi ve tasarrufu,
  • Su yönetimi ve kullanım ekonomisi,
  • Atık üretimi, yönetimi ve bertarafı,
  • Gürültü azaltma, değerlendirme ve kontrol (dahili ve harici) etme,
  • Hava emisyon kaynakları ve kontrolü,
  • İç mekan hava kalitesi,
  • Çevresel acil durum önleme ve hazırlık yapma,
  • Ulaşım ve seyahat uygulamaları,
  • Çevre konularında personel farkındalığı, katılımı ve eğitimi,
  • Çevresel bilgi tanıtımı,
  • Baca gazı, sera gazı, atıksu ve gürültü azaltım hedefleri ve kılavuzları,
  • Kamu soruşturması ve şikayet yanıtları,
  • Çevre yönetim sistemi kurulumu, uygunluğu ve performansı.
  •  

Çevresel Denetim;

  • Kirletilmeden önce yapılmalı ve dijital hafıza oluşturulmalı.
  • Çevresel zararı azaltma kapasitesini geliştirmek için fırsatların olup olmadığı belirlenmeli. 
  • Kirletme riski olan tesislerin tümünü kapsayıcı şekilde, tekniğine uygun ve doğru zamanda yapılmalı. Aksi durumda firmalar arası rekabet bozulur ve çevre kirlenmeye devam eder. 
  • Kirlilikler kaynakta kontrol altına alınarak havanın, suyun ve toprağın kirletilmesi ve gürültü kirliliği önlenir.
  • Enerji, su, hammadde gibi kaynaklar etkin ve verimli şekilde kullanılır.
  • Karbon ayak izi takip edilir. 
  • Atıksular ve baca gazları etkin şekilde arıtılır ve işletilir.
  • Atıklar ve tehlikeli atıklar tekniğine uygun bertaraf edilir. 
  • Acil durumlarda meydana gelebilecek çevresel riskler minimize edilir. 
  • Tesisler arasından çevresel rekabet minimize edilir.
  • Firmaların çevresel hassasiyetleri artırılır.
  • Çevre sanayi sektörü oluşturulur. 
  • Lineer ekonomiden döngüsel ekonomiye geçiş yapılması sağlanır. 

Çevresel denetim, faaliyetlerin çevre üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak, kirliliği minimize etmek, mevcut faaliyetleri iyileştirmek ve kirletene gerekli yaptırımların uygulamak için yapılır. 

Denetimlerde çevresel kriterlere uygun çalışan, sorumluluğunu yerine getiren ve çevresel performansı iyi firmalar, teşvik edilmelidir.

Sürdürülebilir çevresel denetimlerinin etkin şekilde takip edilebilmesi ve denetim ağının oluşturulması ile doğru verilere ulaşılabilme ile işlemler kolaylaşır.

Bunun için çevresel denetim için dijital hafıza oluşturulmalı. Çevresel denetim yapan uzmanlar, bu tutanaklara ve raporlara kolayca ulaşabilmeli.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tutanaklar ve raporlar ışığında mukayeseli analizler yaparak daha iyi denetim uygulamaları için ilgili birimlerle paylaşmalı. 

Türkiye'de kirletme potansiyeli olan her bir tesisten başlayarak tüm tesisler için dijital hafıza oluşturulmalı.

İyi uygulamalar yapan tesislerin yaygınlaştırılması sağlanmalı. 

İnsanların temiz hava soluması, temiz su içmesi, kirletilmeyen topraktan gıdasını alması ve gürültüsüz çevrede yaşaması için döngüsel çevresel denetim şart.

Denetlenmeyen tesis kalmamalı. Tabi ki kurallara uymayanlara YAPTIRIM şart.

Sadece izinli tesisler değil illegal çalışanlarda denetlenmeli.

Unutmayalım ki çevreyi en fazla kirletenler illegal çalışan tesislerdir. 

Çevresel denetimi, akım şemasına göre her bir tesiste birim ürün başına oluşan; 

  • Kullanılan su miktarı,
  • Atık su miktarı ve özellikleri,
  • Baca gazı kirletici emisyonları ve özellikleri,
  • Atık miktarı ve özellikleri,
  • Tehlikeli atık miktarı ve özellikleri,
  • Birim üretim başına enerji tüketimi,
  • Sera gazı salımı,

belirlenmeli.


Her bir tesisin; 

  • Atıksu arıtma tekniği ve enerji verimli işletilmesi,
  • Baca gazı arıtma tekniği ve işletilmesi,
  • Koku kirliliği arıtma tekniği ve işletilmesi,

tespit edilmeli. Bu veriler benzer tesisler arasında karmaşanın azaltılmasını sağlar.


Ayrıca;

  • Atıksu arıtma tekniğini ve işletmesini,
  • Baca gazı arıtma tekniğini ve işletmesini,
  • Koku kirliliği arıtma tekniğini ve işletmesini, 

bilenler tarafından denetim ve izleme yapılmalı. 

Simbiyoz, birinin atığının diğeri için hammadde olduğu bir aracılık sistemidir.

Endüstriyel simbiyoz projelerini önemsemekteyiz. Endüstriyel simbiyoz bağımsız işletmeleri, daha sürdürülebilir ve yenilikçi bir kaynak kullanım yaklaşımı çerçevesinde bir araya getirmesi sağlanmalıdır.

Dijital hafıza ile hangi tesiste değerlendirilebilir atık oluştuğu ve başka sektörde kullanılabileceği ortaya çıkarılabilir ve izlenebilir hale dönüştürülebilir. 
 

1.jpg
Resim 1. Çeşitli sektörlerden kirleticilerin salımları

 

Çevresel denetim ve izleme, tesislerde üretim bazlı çevresel sorunları kaynağında tespit edip sürdürülebilir akıllı çözümler üretmektir. 

Çevresel denetimi ve izlemeyi bilenler, uzmanlar, yapar. Denetimlerde kişiden kişiye farklı uygulama kesinlikle olmamalı.

Denetleyenler üzerinde baskı oluşturulmamalı.

Denetimlerde tutulan raporların ve tutanakların dijital hafızada takip edilebilir olması sağlanmalı.

Dijital hafızasız sistemler tozlu raflarda kaybolmaya mahkumdur. 

Kirlilik hasarları tespit edilmeli. 

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı çevresel denetim yapanların eğitimini internet üzerinden yapabilmeli. 

Türkiye'de her sene yapılan birleşik denetimlere bakıldığında çoğunluğun çevre izni belgesi olan firmalara yapıldığı görülmektedir.

Sürekli aynı tesislere uygulanması diğer tesislerin bu konuda geride kalmasına neden olmaktadır.

Bu yüzden buradaki amaç, çevre bilgi sistemine kayıtlı tesislerde değil de çevresel olarak zarar oluşturabilecek tüm tesislere denetim yapılarak onları kayıt altına almak ve dijital hafıza oluşturmak olmalıdır.  

Çevresel izni olmayan tesisler kamuoyu ile paylaşılmalı. Bu tür ayıplı tesisler kamuoyu ile paylaşılmalı. 

Kirletenler sümen altı edilmemeli. 
 

2.jpg
Resim 2. Kirlilikleri (problemleri) halının altına süpürmeyin

 

Ekolojik dengenin korunması için suların, toprağın ve havanın kirletilmeden denetim şarttır, çünkü kirletilen bir temiz kaynağı eski haline getirmek zor ve pahalıdır. 
 

3.jpg
Resim 3. Ankara Çayı'nda tehlikeli bir görüntü

 

Uzmanlaşmamış kişilerin yaptığı denetimlerde çevre (hava, su ve toprak) kirletilmeye devam eder. 

Dijital hafızası olmayan denetimlerde hazırlanan raporlar ve tutanaklar, tozlu dosyalarda kaybolur. 

Sorgulanmayan, şeffaf olmayan ve hesap verilebilir olmayan çevresel denetimler tozlu raflarda kaybolmaya mahkumdur. 
 

4.jpg
Resim 4. Bacasından ölümcül zehir kusun bir termik santral / Fotoğraf: Ina Fassbender / AFP)​​​​​​

 

 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.

© The Independentturkish

DAHA FAZLA HABER OKU