Mikroplastikler nefesimizi kesiyor

Prof. Dr. Mustafa Öztürk Independent Türkçe için yazdı

1950'den 2015'e kadar plastik üretimi her yıl ortalama yüzde 8,4 artmıştır.

Bugüne kadar işlenmemiş plastikten 8300 milyon ton (Mt) üretildiği tahmin ediliyor.

2015 yılı itibarıyla yaklaşık yüzde 9'u geri dönüştürülmüş, yüzde 12'si yakılmış ve yüzde 79'u çöplüklerde veya doğal ortamda biriken yaklaşık 6300 Mt plastik atık bulunmaktadır. 

Küresel reçine ve elyaf üretimi, 1950'de yıllık 2 Mt'dan 2015'te 380 Mt'a yükselmiştir.

Türkiye'de 2021 yılında yaklaşık 5,6 milyon ton plastik atık üretilmiştir. Türkiye'de Kovid-19'dan dolayı plastik atık miktarı yüzde 15 oranında artmıştır. 

Mikroplastikler, karada ve okyanusta en ücra yerlerde olduğu kadar yemeklerimizde, içtiğimiz sularda ve dokunduğumuz eşyalarda bulunuyor.

Şimdi dünya çapındaki birkaç çalışma, soluduğumuz havada da bulunduğunu doğrulamıştır.

Kısaca mikroplastikler her yerdeler: yemeğimizde, suyumuzda ve havamızda, bazen de organlarımızda, kanımızda ve dışkımızda.

Ve mikroplastikler insanların iç organlarını kirletiyor.

Ömrümüzün yüzde 85'i geçirdiğimiz evlerde, yılda yaklaşık 20 kilogram toz birikir, bu tozun altı kilogramı mikroplastik elyaftır. 

Tahmini olarak 6,3 milyar ton plastik atık, bugüne kadar düzenli depolama sahalarında veya vahşi depolama yapılarak çevrede birikmiştir.

Plastik kullanımı bu hızda devam ederse bu rakamın önümüzdeki otuz yılda ikiye katlanması beklenmektedir.

2018 yılında yapılan bir araştırma, dünya çapında toplanan insan dışkı örneklerinde mikroplastik bulunmuştur.

2019 yılında araştırmacılar, inceleme için yaklaşık 2.500 çocuktan kan ve idrar örnekleri toplamıştır.

Sonuçlar, bunların yüzde 97'sinin toksik seviyelerde plastik yan ürünler içerdiğini ortaya koymuştur.

Ekim 2020'de bilim adamları, dünya çapındaki biberonların yüzde 82'sinin sterilizasyon ve mama hazırlama için önerilen sıcaklığa kadar ısıtıldığında litre başına milyonlarca mikroplastik oluştuğunu tespit edildi.

Bulgular, biberonla beslenen bebeklerin milyonlarca mikroplastik içtiğini gösteriyor.

Bebeklerin dışkısında yetişkinlere göre 10 kat daha fazla mikroplastik olduğunu gösterdiği tespit edildi.

Yakın zamanda yapılan bir çalışmada bebeklerin mikroplastiklere maruz kalmasının normalden 15 kat daha fazla olduğu bulunmuştur.

24 Mart'ta yayımlanan bir araştırma, ilk kez kan dolaşımında plastik parçacıklar tespit edilmiştir.

Plastiklerde şişelenmiş suda litre başına yaklaşık 94,37 mikroplastik olduğu tahmin edilmiştir.  
 

1.jpg
Şekil 1. Plastikler her yerde

 

Karaciğer, böbrek, dalak ve akciğer dokularını inceleyen 2020 tarihli bir inceleme, incelenen tüm örneklerde mikroplastik bulunmuştur.

Hava askıda bulunan mikroplastikler dünyada onlarca yıl dolaşmaktadır.

"Nerede ne kadar mikroplastik bulunduğunu bulmak çok önemli."

Hava kalitesi konusunda endişe duyan bir çevre topluluğu Bicara Udara, Jakartalıların soluduğu havada mikroplastikler keşfetmiştir.

Topluluk aktivisti Novita Natalia, bu gerçeği, 11-22 Nisan tarihleri arasında Plastik ve İklim Değişikliği büyük temasıyla 2022 Dünya Günü anma etkinlikleri dizisinin bir parçası olarak bir talk-show'da açıkladı.

Mikroplastiklerin her yerde olduğu, bu parçacıkların insanların vücutlarına soluma sırasında veya yiyecek veya içecek tüketimi yoluyla düzenli olarak girdiği ve hayati vücut sistemlerine girdikleridir.

Türkiye'de 350 noktada hava kalitesi izlenmektedir. Bu noktalarda PM2.5 kirleticileri de ölçülerek mikroplastik tehlikesine karşı hava kalitesinin sürekli olarak incelenip kirleticilerin tespit edilmesi gerektiğini belirtmiştir.

Mikroplastik, 5 mikrometreden daha küçük boyuttan olan, gözle görülmez, mikroplastik doğada, insan kanında akciğerinde bozulmadan yıllarca kalır. Ama boyutları zamanla küçülebilir.

Mikroplastik kirlilik ilk kez insan kanında tespit edildi. Bilim adamları, test edilen insanların neredeyse yüzde 80'inde mikroplastik buldular.

Tespit, mikroplastiklerin vücutta dolaşabileceğini ve organlara yerleşebileceğini gösteriyor. Sağlık üzerindeki etkisi henüz bilinmiyor.

Bilim adamları, tümü sağlıklı yetişkin olan 22 isimsiz bağışçıdan alınan kan örneklerini analiz ettiler ve 17 tanesinde buldular.

Örneklerin yarısında yaygın olarak içecek şişelerinde kullanılan PET plastik, üçüncüsü ise gıda ve diğer ürünleri paketlemek için kullanılan polistiren içeriyordu. Kan örneklerinin dörtte biri, plastik taşıma torbalarının yapıldığı polietilen içeriyordu.

Araştırmacılar, 13 akciğer dokusu örneğinin 11'inde 39 mikroplastik ve 12 farklı mikroplastik bulmuşlardır.
Akciğer dokusunda bulunan mikroplastiklerin görüntüleri Resim 1'de verilmiştir.
 

2.JPG
Resim 1. Akciğerde bulunan mikroplastik görüntüleri

 

Mikroplastik kirliliği ilk kez yaşayan insanların ciğerlerinin derinliklerinde keşfedildi. Parçacıklar, analiz edilen hemen hemen tüm numunelerde bulunmuştur.

Akciğerlerde bulunan 39 parçadan 12 farklı mikroplastik türü tanımlanmıştır. Polipropilen en yaygın (yüzde 23), ardından polietilen tereftalat veya PET (yüzde 18), reçine (yüzde 15), polietilen (yüzde 10) ve Teflon gibi sentetik polimerleri içeren politetrafloroetilen (yüzde 10) izlemiştir. Neredeyse yarısı lif formdaydı (yüzde 49).

Araştırmacılar, mikroplastiklerin akciğerlerde ne kadar aşağıya nüfus ettiği konusunda inceleme yaptı. Akciğerin üst kısımda 11, orta kısımda yedi, alt kısımda 21 adet parça bulunmuştur.

Akciğerde tespit edilen mikroplastik türleri Şekil 2'de verilmiştir.
 

 

Akciğerde bulanan mikroplastikler, ağırlıklı olarak PET ve polipropilendir.

 

3-.jpg
Şekil 2. Akciğerde bulunan mikroplastik türleri

 

Yeni çalışmanın kıdemli baş yazarı Laura Sadofsky şunları söyledi:

Akciğerlerin alt bölgelerinde en yüksek sayıda parçacığı veya bulduğumuz boyutlardaki parçacıkları bulmayı beklemiyorduk. Akciğerlerin alt kısımlarında hava yolları daha küçük olduğundan bu şaşırtıcıdır ve bu büyüklükteki parçacıkların akciğerlere bu kadar derin girmeden önce filtrelenmesini veya sıkışmasını beklerdik.

 

Akciğerlerin alt kısımlarında hava yollarının daha küçük olması şaşırtıcıdır ve bu büyüklükteki parçacıkların bu kadar derine inmeden önce filtrelenmesini veya sıkışmasını beklerdik.


Kadınların akciğerinde daha az mikroplastik olmasının sebebi, kadınların hava yollarının erkeklerin hava yollarından önemli ölçüde daha küçük olmasından kaynaklandığı varsayılmaktadır.

Yaşayan insanların akciğerlerinde mikroplastik bulunduğuna göre soluduğumuz havada da mikroplastikler var demektir.

Dünyada hava kirliliğinden dolayı her yıl 7 milyon insan erken ölmektedir.

İnsanların akciğerinde bulunan önemli plastiklerden biri polipropilen, diğeri PET'tir. 

Boyutları 5 mikrometreden küçük mikroplastikler, sessiz katil olan hava kirliliğinin bileşenidir.

Havadaki 5 mikrometreden küçük partikül maddeleri solunum sistemi ile filtre edilemeden akciğere kadar ulaşırlar. Akciğere ciddi hasarlara yol açar.
 

4.jpg
Şekil 3. Mikroplastik boyutları

 

1 nanometre ila 5 mikrometre çapındaki havadaki mikro plastiklerin bilim adamları tarafından solunabilir olduğu düşünülmektedir.

Bu çalışma, solumanın onlara insan vücuduna doğrudan bir yol sağladığına dair artan verilere katkıda bulunuyor.

Bu alandaki diğer yeni keşifler gibi, insan sağlığı üzerindeki etkileriyle ilgili çok önemli bir soruyu gündeme getiriyor. 

Bilim adamları "yüksek düzeyde atmosferik mikroplastik" bulmuşlardır.

Bilim adamları evlerde mikroplastik konsantrasyonunun havadaki mikroplastik konsantrasyonundan 45 kat daha yüksek olduğunu için bu sorun özellikle ömrünün yüzde 85'i iç mekanlarda geçiren insanlar için önemlidir.

Tahminlere göre ortalama bir insan her yıl 74 bin ila 121 bin adet mikroplastik yer, içer ve nefes alır.

Mikroplastikler hafif oldukları için rüzgarla ve su ile dünyaya kolayca yayılırlar. Mikroplastikler "çözülmezler" fakat boyutları zamanla küçülür.

İngiltere Hükümeti, sadece bir duşun kanalizasyona ve okyanusa 100 bin adetin üzerinde mikro boncuk deşarj edildiği tahmin etmektedir.

Duş jeli gibi kozmetiklerde bulunanlar mikroplastikler su filtreleme sistemlerinden geçebilir ve atıksuya karışabilir. 2018'de İngiliz hükümeti, mikro boncuk içeren ürünlerin denize girmesini önlemek için satışını yasaklamıştır.

Mikroplastikler, daha büyük plastik parçalarının bozunması sırasında dökülen küçük parçalar veya liflerdir. Rüzgarla uzun mesafelerde taşınabilecek kadar hafiftirler.

Ev tipi çamaşır kurutma makinelerinin havaya büyük miktarda pamuk ve polyester mikro lifler salabileceğini bulunmuştur. Her yıl bir ev tipi çamaşır kurutucusundan ortalama olarak 90 ila 120 milyon mikrofiber üretildiğini ve dış havaya salındığı tahmin ediyor.

Polyester içeren çamaşırların polyester mikro liflerin salınımı, kurutucudaki giysilerin ağırlığı arttıkça arttı, ancak pamuk mikro liflerinin salınımı, ağırlıktan bağımsız olarak sabit kalmaktadır.

Ev tipi çamaşır kurutma makinelerinden havaya mikrofiberler salımlanır.

Plastik içeren giysilerin yıkanması esnasında atık suya çok sayıda mikrofiber salımladığı tespit edilmiştir. Yapılan bir çalışmada bir çamaşır kurutma makinesinin yılda 120 milyon adet mikrofiber salımladığı bildiriyor. Bu yüzden kurutucularda mikrofiber filtreleme sistemi olmalı.
 

5.jpg
Resim 2. Mikroplastik salımlanması

 

Önemli mikroplastik kirliliği kaynağı çamaşır yıkama makinesidir. Sentetik giysilerden gelen küçük lifler -esasen tiftik- çamaşır makinenizdeki durulama suyundan belediye atık suyuna ve çok sayıda daha geniş çevreye deşarj edilir.

Havadaki mikroplastiklere maruz kalma, kronik obstrüktif akciğer hastalığı dahil olmak üzere insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkiler gösterir.

Önümüzdeki 10 yıl içinde havada, suda ve toprakta mikroplastiklerin insan sağlığı üzerinde oluşturacağı tehlikeleri tartışacaktır.

Atmosferdeki mevcut mikroplastik konsantrasyonu düşüktür ve bu noktada küresel iklim üzerinde yalnızca çok küçük bir etkiye sahiptirler.

Ancak önümüzdeki on yıllarda plastik atıkların iki katına çıkacağına ilişkin tahminler göz önüne alındığında, plastik kirliliğini ele almak için harekete geçmedikçe, mikroplastiklerin Dünya'nın iklim sistemi üzerinde daha büyük bir etkisi olmasını bekliyoruz.

Her yıl 19-23 milyon ton plastik atık, yanlış yönetimden dolayı dünya çapında kara kaynaklı kaynaklardan su kaynaklarını kirletmektedir.
 

6.jpg
Şekil 4. Mikroplastik dolaşımı

 

Plastik üretim ve plastik atık geri dönüşüm tesislerinde çalışanların soludukları havada kanlarında mikroplastik ölçümleri yapılmalıdır. 

Maskelerin ekseriyetinin hammaddesi polipropilendir. Polipropilen maskelerin kullanılması esnasında 5 mikrometre ve daha küçük boyutta mikroplastik üretim üretmediği ve insan sağlığı üzerine etkisi mutlaka araştırılmalı. 

Çok sayıda plastik oyuncak bulunan özellikle kapalı çocuk oyun tesislerinde hava kalitesi analizi konusunda acilen daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.

 

 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.

© The Independentturkish

DAHA FAZLA HABER OKU