Savaş suçları nasıl tanımlanır, soruşturulur ve cezalandırılır?

İstila devam ederken, Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin başsavcısı şimdiden Rusya'nın Ukrayna'daki eylemlerine dair soruşturma açılacağını ilan etti

(Reuters)

Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) Başsavcısı Karim Khan, Rusya'nın Ukrayna'da işlediği iddia edilen savaş suçları için "mümkün olan en hızlı şekilde" soruşturma açmayı planladığını söyledi.

Kararı duyurduğu açıklamada Khan, "Ukrayna'da hem savaş suçları hem de insanlığa karşı suçlar işlendiği iddialarına inanmak için makul bir zeminin varlığına ikna oldum" dedi.

ABD Başkanı Joe Biden istila başladığından beri Vladimir Putin'i "savaş suçlusu" diye nitelemiş, Kremlin'in öfkeli tepkisinin hedefi olmuştu.

Ukrayna'nın Birleşmiş Milletler (BM) Büyükelçisi Yevhenya Filipenko da daha önce Putin'in istilacı güçlerinin "anaokullarını ve yetimhaneleri, hastaneleri ve mobil tıbbi yardım ekiplerini" hedef aldığını öne sürmüş, saldırgan ülkenin bariz bir şekilde sivilleri hedef alan stratejisinin Cenevre Sözleşmeleri'nin şartlarını ihlal ederek savaş suçu teşkil edebilecek eylemlere yol açabileceğini söylemişti.

fazla oku

Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)

Savaşlar esnasındaki insani tutumu belirleyecek uluslararası yasal standartları saptamak amacıyla II. Dünya Savaşı'nın ardından 1949'da 196 ülkenin imzaladığı söz konusu 4 antlaşma ve üç protokol, savaşta esir düşenlerin (hem sivil hem asker) temel haklarını tanımlarken, yaralıların ve savaşmayanların korunmasını da güvence altına alıyor.

Filipenko'nun açıklaması, Uluslararası Af Örgütü'nün Sumi Oblastı'ndaki Ohtırka kentinde bir anaokuluna düzenlenen saldırıda Rusya'nın misket bombası kullanmasını kınamasının ardından geldi. Sivil toplum kuruluşu, 220mm Uragan füzesinden fırlatılan bu bombaların üç kişiyi öldürdüğünü ve "savaş suçu teşkil edebileceğini" belirtmişti.

Misket Bombalarını Yasaklama Sözleşmesi kapsamında Birleşik Krallık (BK) dahil 100'den fazla ülke bu tür silahları asla kullanmayacağını taahhüt etti ama ne Rusya ne de Ukrayna bu sözleşmenin tarafı.

O zamandan bu yana araştırmacı internet sitesi Bellingcat, Ukrayna'da ayrım gözetmeksizin ve sivillere zarar verecek şekilde misket bombası kullanılmasının "birden fazla örneğini" haberleştirmişti.

Site, "Çatışmalar kentsel bölgelere doğru ilerlemeye başladıkça, misket bombalarının bu şekilde kullanıldığı örneklerin kayda değer ölçüde artma tehlikesi var" diyerek uyarmıştı.

Daha öncesinde BK Dışişleri Bakanı Liz Truss ise Rusya'nın Ukrayna'yı fethetmek için "en berbat araçlara" başvuracağına dair ikaz etmişti. Uzmanlar da sahadaki durumun vahameti arttıkça ve Ukrayna halkının giderek büyüttüğü gözü pek direnişe karşı Putin'in umduğu kolay galibiyet gerçeğe dönüşmedikçe, Rusya'nın taktiklerinin daha acımasız bir hal alabileceğine dair geniş çapta fikir birliğine varmış durumda.
 


Putin'in uluslararası ekonomik yaptırımlara ve saldırgan olduğunu öne sürdüğü NATO söylemlerine tepki olarak güçlerini stratejik nükleer silahların kullanımında "yüksek alarm" seviyesine geçirmesinin ardından, bunun söz konusu silahların konuşlandırılabileceği anlamına gelmesinden korkuluyor.

Merkezi Hollanda'nın Lahey kentinde bulunan UCM, kendini "uluslararası toplumu ilgilendiren soykırım, savaş suçları, insanlığa karşı suçlar ve saldırı suçu gibi en ağır suçlarla itham edilen bireyleri soruşturmakta, makul gerekçeleri olduğunda da bu bireyleri yargılamaktadır" diye tanımlıyor.

Mahkeme, cezasızlığa son vermek için küresel mücadeleye katılıp uluslararası cezai adaletle sorumlu kişilerin suçları için hesap vermesini ve bu suçların tekrarının önlenmesini sağlamayı hedeflemektedir.

UCM savaş suçlarınıysa şöyle açıklıyor:

Silahlı çatışma durumunda Cenevre Sözleşmeleri'nin çok ciddi şekilde ihlal edilmesidir ve örnek olarak çocukların askere alınmasını; sivillerin veya savaş esirlerinin öldürülmesini ya da bu kişilere işkence edilmesini; hastanelere, tarihi anıtlara veya din, eğitim, sanat, bilim ya da hayırseverlik amaçları için tahsis edilen binalara kasti saldırıların düzenlenmesini içerir.

UCM'nin kurucu anlaşması olan 1989 Roma Statüsü'nün 8. Maddesi, devletler arasındaki çatışmalarda Cenevre Sözleşmeleri'nin "çok ciddi ihlali" sayılan 11 savaş suçunu listeliyor:

1- Kasten öldürme

2- İşkence

3- İnsanlık dışı muamele

4- Biyolojik deneyler

5- Kasten büyük ıstırap verme

6- Mülklerin yok edilmesi veya sahiplenilmesi

7- Düşman devletin kuvvetlerinde hizmet etmeye zorlanma

8- Adil yargılanma hakkından yoksun bırakılma

9- Hukuka aykırı sürgün ve nakletme

10- Hukuka aykırı alıkoyma

11- Rehin alma

UCM Savcılık Bürosu, savaş suçu iddialarını taraf bir devletin veya BM Güvenlik Konseyi'nin mahkemeye taşıması ya da savcının bireyler veya sivil toplum örgütleri gibi diğer kaynaklar aracılığıyla edindiği bilgilere dayanarak bunu talep etmesi halinde soruşturma yürütmekle ve kovuşturmakla görevli.

16 Haziran 2021'den beri bu makamda bulunan Britanyalı avukat Khan, daha önce de İslam Devleti'nin terörist hizbinin Irak'ta işlediği suçları araştıran BM özel soruşturma ekibinin lideriydi.

Açıklamasında, "Tüm kanıt koruma fırsatlarının araştırılması için ekibimi çoktan görevlendirdim" dedi.

Bir sonraki adım, soruşturma açmak için UCM'nin Ön-Yargılama Bölümü'nden yetki isteme ve alma süreciyle devam etmek olacak.

Ayrıca Khan ek bütçe, gönüllü katkı ve personel temini için de UCM taraf devletlerinin tümünün desteğine başvurmak istediğini belirterek açıklamasına şöyle devam etti:

Görevimizin önem ve aciliyeti, imkan mahrumiyeti nedeniyle bekletilemeyecek kadar ciddi.

Savcının sahadaki gerçekleri soruşturması sonucunda belirli bir kişiye dava açması durumunda zanlı, makul şüphenin ötesinde suçluluğu kanıtlanana kadar masum kabul edileceği Lahey'deki mahkemede yargılanacak. Burada, nihai kararı izah eden tam ve gerekçeli açıklamayı sunmakla yükümlü üç yargıçlı kurul vakanın değerlendirilmesine başkanlık edecek.

Duruşmalar, şahitlik etmek üzere mahkemede hazır bulunan tanıkların çıkarına hangi senaryonun daha uygun olduğuna bağlı olarak kamuya açık da kapalı kapılar ardında da gerçekleştirilebiliyor.
 

db4f5c5e-6e5a-4e4d-993d-44cc12fef2ea.jpg
İstatistik ajansı Statista'nın The Independent için düzenlediği bu bilgi grafiği, Ukrayna ve Rusya'nın askeri gücünü karşılaştırıyor (Statista/The Independent)


Savaş suçundan hüküm giyen kişinin uzun süreli hapis cezası alması muhtemel. Suçun şiddetine bağlı olarak parmaklıklar arkasında 30 yıl geçirmek veya müebbet cezası yaygın. Mahkemenin idam cezası verme yetkisiyse bulunmuyor.

Sadece kurucu Roma Statüsü'nü kabul eden ve imzalayan 123 ülkenin mahkemenin yetkisine sadık kalması bekleniyor.

Ne Ukrayna ne de Rusya bu üye devletler arasında yer alıyor ama Ukrayna iki kez mahkemenin yargı yetkisini tanıdığını beyan ederek mevcut çatışma sırasında topraklarında işlendiği öne sürülen suçları soruşturması için Khan'a yetki vermiş oldu.

Daha önce 2013-2014'teyse UCM, dönemin Rusya yanlısı Ukrayna hükümetinin Kiev'deki Avrupa yanlısı gösterileri şiddet kullanarak bastırmasıyla bağlantılı suçlara ilişkin bir ön soruşturma yürütmüş, ilhak edilen Kırım'daki ve Rusya'nın son 8 yıldır ayrılıkçı isyancıları desteklediği doğu Ukrayna'daki suç iddialarını da incelemişti.

                                                                      

https://www.independent.co.uk/news/world

Independent Türkçe için çeviren: Kerim Çelik

Bu makale kaynağından aslına sadık kalınarak çevrilmiştir. İfade edilen görüşler Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.

© The Independent

DAHA FAZLA HABER OKU