HES'ler kuraklık ve buharlaşma riski altında.
Küresel ısınmanın etkisiyle buharlaşma ve kuraklık, barajlı HES'lerden elektrik üretimini olumsuz etkiliyor.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının Ulusal Enerji Planı'na göre Türkiye'nin elektrik talebi 2030'da 455 TeraWattsaat (TWh), 2035'te ise 510 TeraWattsaate ulaşacak.
Bu artışa bağlı olarak talebin 2030'da 17 GigaWatt (GWh), 2035'te ise 27 GWh yükselmesi bekleniyor.
Daha düşük büyüme senaryosunda dahi 2035'e kadar 16 GWh ilave kapasite ihtiyacı bulunuyor.
Türkiye'nin enerji ihtiyacının sürdürülebilir kaynaklardan karşılanması adına HES'ler, stratejik bir rol oynuyor.
2025 Temmuz ayı sonunda 120.175,5 MegaWatt (MW) seviyesinde olan Türkiye toplam kurulu gücü, 2025 yılı ağustos ayında 120.174,7 MW seviyesine inmiştir.
2025 yılı temmuz ayı sonu itibarıyla elektrik kurulu gücün kaynaklara göre dağılımı;
- Yüzde 26,9'u hidrolik enerji,
- Yüzde 20,4'ü doğalgaz,
- Yüzde 18,3'ü kömür,
- Yüzde 11,4'ü rüzgâr,
- Yüzde 19,5'i güneş,
- Yüzde 1,4'ü jeotermal
- Yüzde 2,1'i ise diğer kaynaklar şeklindedir.
Türkiye'de bulunan Hidroelektrik Santralleri'nin (HES) toplam kurulu gücü 32 bin 180 MW'dır.
Türkiye'de Eylül 2025 döneminde 29 milyar 422 milyon 3 bin kilovatsaate elektrik üretildi.
Bu miktar, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 4,3'lük artışa tekabül ediyor.
Aynı dönemde, 29 milyar 497 milyon 874 bin kilovatsaat elektrik tüketilirken, aradaki fark, net ithalat yoluyla karşılanmıştır.
IPPC (Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli)'ne göre, hidroelektrik enerjinin (HES) ortalama yaşam döngüsü emisyonu kilovatsaat başına 24 g CO₂ eşdeğeridir.
2024 yılında ülkemizde üretilen yaklaşık 349 milyar kilovatsaatlik elektrik enerjisinin yaklaşık 75 milyar kilovatsaatlik kısmı, HES'lerden elde edildi.
HES'ler 2024 yılında ülkemizin elektrik enerjisi ihtiyacının yaklaşık yüzde 21,5'ini karşılarken 2023 yılında bu oran yüzde 20 seviyesindeydi.
2024 yılında hidroelektrik santrallerden elde edilen elektrik enerjisinin, yüzde 76,4'ü barajlı (depolamalı) HES'lerde, yüzde 23,6'sı ise akarsu tipi santrallerde üretildi. Bu temiz enerji üretimi sayesinde atmosfere salınacak karbondioksitten 41 milyon tonluk azaltım sağlanmıştır.
Son 5 yılın ağustos ayları karşılaştırıldığında ise, barajlı santraller için en yüksek kapasite faktörüne sahip dönemin yüzde 25,9 ile Ağustos 2024, akarsu tipi santraller için ise yüzde 15,9 ile Ağustos 2023 olduğu görüldü.
Son 5 yıla kıyasla Ağustos 2025 en düşük kapasite faktörlerinin görüldüğü ağustos ayı olurken, bunda düşük yağış miktarları ve buharlaşmalar rol oynadı.
2025 Eylül ayında HES'lerde elektrik üretimi ciddi oranda düşmüştür.
DSİ, 2024 yılı sonuna kadar 183,4 milyar metreküp suyu depolayan 1802 su depolama tesisini hizmete aldı.
Bu su kütlesi; Ankara, Konya, Aksaray, Kırıkkale, Kırşehir ve Nevşehir illerimizin toplam yüzölçümüne eşit bir alanda, 2 metre yüksekliğinde bir göl oluşturabilecek büyüklüğe sahiptir.
Resmi verilere göre, 31 Aralık 2024 itibariyle Türkiye'de elektrik üreten toplam 764 hidroelektrik santrali (HES) var.
Faaliyette olan HES'lerin 147 adeti barajlı HES ve 617 adeti Akarsu HES'lerden oluşuyor.
Bu HES'lerin önemli bir kısmı kuraklığın ve buharlaşmanın etkili olduğu bölgelerdedir.
1 Ocak-20 Ağustos 2025 döneminde barajlı HES'lere gelen su miktarı yüzde 31 azalmış, sıcakların etkisiyle buharlaşma artmış ve elektrik üretimi geçen yılın aynı dönemine kıyasla 8 milyon MWh düşmüştür.
2025 Ağustos ayına ilişkin barajlı HES ve akarsu tipi HES'lerin kapasite faktörleri sırasıyla yüzde 21,1 ve yüzde 11,6 olarak gerçekleştir.
2024 yılı ağustos ayı ile karşılaştırıldığında 2025 yılı ağustos ayı kapasite faktörlerinde barajlı santraller için 4,8 yüzde puan, akarsu tipi santraller için ise 0,5 yüzde puan düşüş gözlemlenmiştir.
Ağustos 2025'de barajlı HES'lerin kapasite faktörlerinin 2021-2024 Ağustos ayı ortalamasının 3,8 yüzde puan ve akarsu tipi HES'lerin kapasite faktörlerinin ise ortalamanın 3 yüzde puan altına düştü.
Temmuz ayı içerisinde üretilen elektriğin yüzde 54,7'sini sağlayan termik santraller, ağustos ayında toplam üretilen elektriğin yüzde 58,2'sini karşıladı.
Üretilen elektriğin kaynak bazlı kırılımı incelendiğinde bir önceki ayda yüzde 15,5'lik bir paya sahip olan hidroelektrik santrallerin ağustos ayında toplam elektriğin yüzde 12,9'unu ürettiği görülüyor, yani barajlı HES'lerde ve akarsu tipi HES'lerde elektrik üretiminin düştüğü görülüyor.
Geçmiş yıllarda genel anlamda elektrik üretiminde yüzde 30'lara yakın paya sahip hidroelektrik santrallerin toplam içerisindeki payının özellikle Eylül ve Ekim 2025 aylarında ciddi oranda düşmüştür.
Kısaca normalde HES'lerde 150 bin ila 200 bin MWh elektrik üretilirken Eylül 2025'den itibaren elektrik üretimi günlük 54 bin ila 60 bin MWh'lere kadar düşmüştür.
HES'de elektrik üretimi yüzde 66 oranında azalmıştır.
Kuraklığın ve buharlaşmanın etkisiyle toplam elektrik üretiminde HES'lerde toplam elektrik üretiminde payı 30'larda iken 16.10.2025 tarihinde yüzde 8,4 seviyelerine kadar düşmüştür. 16 Ekim 2025'de toplam elektrik üretiminde Barajlı HES'lerin payı yüzde 6,4 ve akarsu tipi HES'ler payı ise yüzde 2,2 olarak kaydedilmiştir.
Şekil 3'deki veriler incelendiği zaman barajlı HES'lerde elektrik üretiminin Ekim ayında da alarm verdiği görülmektedir.
Kuraklığın ve buharlaşmanın devam ettiği 16 Ekim 2025'e kadar HES'lerde elektrik üretimi düşmeye devam etmiştir.
16 Ekim 2025'de HES'lerde elektrik üretimi en düşük seviyeye ulaşmıştır.
Benzer şekilde ekim ayında dahi akarsu tipi santrallerde elektrik üretimi günlük ortalama 60 bin MWH'den 19 bin MWh'e kadar düşmüştür.
Akarsu tipi santrallerden elektrik üretiminde en az yüzde 68 oranında azalma olduğu anlaşılmaktadır.
Barajlı HES'lerde ve akarsu tipi santrallerde elektik üretiminde düşme 2025 Ağustos ayında başlamış ve 2025 Eylül ve Ekim aylarında pik yapmıştır.
HES'lerde ve akarsu tipi barajlarda afet düzeyinde elektrik üretiminin azalması kuraklık, yani yağışsızlık, artan hava sıcaklığı ve buhar basıncı açığı nedeniyle aşırı buharlaşmadır.
Sıcaklık, rüzgâr hızı ve yüzey alanı arttıkça, nem oranı ve derinlik düştükçe yüzeysel su kaynaklarından buharlaşma artar.
Türkiye'nin 2016 yılı verilerine göre akarsudan elde edilen hidrolik enerji santral sayısı 596 adettir.
Türkiye'de 617 adeti akarsu HES'lerden Karadeniz bölgesinde olanların illere göre dağılımı; Giresun'da toplam 53, Trabzon'da 84, Rize'de 48, Gümüşhane'de 14 ve Artvin'de ise 14 adet olduğu görülmektedir.
Tüm havzada toplam 213 adet akarsu tipi santral var.
Karadeniz bölgesinde gerçekleşen son yağışlar akarsu tipi HES'lerden elektrik üretimini bir miktar artırmıştır.
HES'lerde organik maddeler (yapraklar, tortular, ölü bitki parçaları, algler vb.) gibi kirleticiler yüzünden zaman zaman dip çamuru oluşabilir.
HES'lerde hem metan gazı (CH4) oluşmasını önlemek hem de barajın su tutma kapasitesini artırmak için batımetrik ölçüm verileri esas alınarak zaman zaman dip çamuru taraması yapılmalı ve taranan çamur bitkisel toprak olarak kullanılabilir.
Aksi barajlar metan üretim alanlarına dönüşebilir.
Özellikle nehir tipi HES'lerde ve HES'lerde CH4 ve nitröz oksit (N2O) oluşması mutlaka ölçülmeli ve CH4 ve N2O oluşması mutlaka önlenmeli.
HES'lere organik maddelerin girişi önlenmeli.
Barajlar tekniğine uygun yönetilirse önemli sera gazı karbon yutak alanlarıdır.
Artan sıcaklar ve düşük nemli şartlar HES barajlarında buharlaşmayı artırmakta ve buda işletme performansını önemli derecede olumsuz etkilemektedir.
Her yıl atmosfere yaklaşık 505 bin kilometreküp (505.000.000.000.000 m3) su okyanuslardan, göllerden ve karadan buharlaşmaktadır.
Rezervuarlarda buharlaşma sıcaklığa, rüzgar hızına, güneş ışınımı ve neme bağlı olarak değişir.
1992-2020 arasında, dünyadaki göllerin yüzde 53'ü anlamlı düzeyde su kaybetti.
Rezervuarlarda buharlaşmanın hava sıcaklığındaki her 1 °C artışta 122 mm, rüzgar hızındaki her 1 m/s artışta 629 mm ve kısa dalga radyasyon akısındaki her 1 W/m2 artışta 22 mm arttığı tespit edilmiştir.
1985'ten 2018'e kadar uzun vadeli ortalama göl buharlaşma hacminin yılda 3,12 kilometreküp oranında arttığı tespit edilmiştir.
Dünyada tatlı su rezervuarlarından buharlaşma ile yaklaşık 990 kilometreküp (990 milyar metreküp) su kaybedilmektedir.
Son 33 yılda, baraj göllerinden buharlaşma yoluyla kaybedilen su miktarı, tüm göller için yüzde 2,1 olan küresel eğilimi geride bırakarak, yılda yüzde 5,4 oranında artmıştır.
Küçük rezervuarlarda (derinliği 2 ila 3 metre arasında olanlar) depolanan suyun yarısı kadarı buharlaşma yoluyla kaybolabilir.
Türkiye'de buharlaşma oranı 10 yılda yüzde 2 oranında (10 yılda 31,2 ± 24 kilometreküp) artmaktadır.
Türkiye genelinde yıllık toplam yağış miktarı 501 milyar metreküptür, bunun yaklaşık 274 milyar metreküpü buharlaşma yoluyla atmosfere geri dönmektedir.
Türkiye'de Karadeniz hariç diğer bölgelerdeki göllerde, barajlarda ve göletlerde ciddi buharlaşma olmaktadır.
Hirfanlı barajından meydana gelen buharlaşma kaybı yılda en az 200 milyon metreküptür.
Ortalama 5 milyar metreküp suyun en az yüzde 4'ü bir barajdan buharlaşma yoluyla kayboluyor.
İnşa halinde olanlarla birlikte toplam 330 barajdan meydana gelen buharlaşma kaybı mutlaka hesaplanmalı.
Son 65 yılın en düşük yağış seviyesi bölgeler, Bilecik, Çorum, Eskişehir, Gaziantep, Kayseri, Kırşehir, Kilis, Mardin, Nevşehir, Şanlıurfa, Van, Batman, Edirne, Tekirdağ, Siirt, Şırnak ve Çanakkale'dir.
Son 52 yılın en düşük yağış seviyesi bölgeler ise, Adana, Adıyaman, Afyonkarahisar, Bursa, Kahramanmaraş, Karaman ve Osmaniye'dir.
Kısaca 1 Ekim 2024 ila 30 Eylül 2025 döneminde Türkiye, meteoroloji verilerine göre son 52 ve 65 yılın en kurak ve buharlaşma yılıyla karşı karşıya kalmıştır.
Yağışlar geçen yıla göre yüzde 29 oranında düşmüştür.
2025 su yılında Türkiye'de ortalama 422.5 mm yağış kaydedilmiştir.
Su yılı normali 573.4 mm (1991-2020) ve geçen yıl su yılı yağışı ise 597.0 mm'dir.
Yukarıda verilen şehirlerdeki barajlı HES'lerde ve akarsu tipi HES'lerde elektrik üretiminde ciddi düşüşler olmuş olması kuvvetle muhtemeldir.
Sıcaklık raporlarına göre ise 2025 Eylül ayı son 55 yılın en sıcak 11'inci eylül ayı olarak kayıtlara geçti.
Bunun anlamı eylül ayında da göllerde ve barajlarda buharlaşma devam etti.
Kuraklık ve buharlaşma ile mücadele etmek için tüm barajlarda buharlaşma kayıpları aylık olarak ölçülmeli ve uygulanabilir çözüm yolları ortaya konmalıdır.
Etkin bir havza su planlaması yapılmalı.
Evsel ve sanayi atıksuları ileri kademe arıtılarak barajlara deşarj edilmeleri ve elektrik üretiminde kullanılması değerlendirilmeli.
Akıllı ve sürdürülebilir su yönetimleri uygulamaya konmalıdır.
HES'lerin üzerlerinin güneş tarlasına (GES) dönüştürülmeli hem buharlaşmayı hemde yosun oluşmasını önlenir.
Ancak kaplama oranı yüzde 40'ın üzerindeyse oksijeni azaltabilir ve ekosistemleri bozabilir.
Ayrıca HES'lerin çevresi hakim rüzgara göre rüzgar kırıcılarla donatılmalı.
Pompaj depolamalı hidroelektrik santraller (HES) uygulama geçirilmeli.
Farklı yükseklikte bulunan iki su rezervuarındaki suyun bir türbinden diğerine (deşarj) doğru hareket ederken güç üreten santrale pompaj depolamalı hidroelektrik santrali (PDHES) denir.
Yani farklı yüksekliklerde bulunan iki su rezervuarından oluşur ve su bir rezervuardan diğerine (deşarj) inerken türbinden geçerek enerji üretir.
Pompaj depolamalı hidroelektrik santralleri, elektrik şebekelerinin istikrarını sağlamada, elektrik arz ve talebini dengelemede ve yenilenebilir enerji kaynaklarının ulusal şebekelere entegre edilmesinde önemli rol oynayan bir enerji depolama teknolojisidir.
2023 yılında, pompaj depolamalı hidroelektrik santralleri, dünya enerji depolama kapasitesinin yüzde 62'sini oluşturarak, baskın küresel elektrik depolama çözümü olmuştur.
2024 yılında dünya çapında pompalı depolama hidroelektrik enerjisinin kapasitesi, önde gelen ülkelere göre Şekil 6'de verilmiştir.
Küresel pompaj depolamalı HES kapasitesinde 2024'te 9,6 gigavat artış görülürken, yılın ilk 4 ayında ilave 7 gigavat kapasite devreye alınmıştır.
IHA (Uluslararası Hidroelektrik Birliği) verilerine göre ülkelerin PDHES hedeflerinin ağırlıklı olarak kapasite artışına yönelik olduğu görülmektedir.
Çin, belirlediği hedeflerle diğer ülkelerin çok üzerinde yer almayı öngörmektedir.
Avrupa'da ise yatırımların ülke bazında ortalama 1 GW seviyelerinde olması hedeflenirken İspanya belirlediği 9,5 GW ilave kapasite artışı ile bu alanda dikkat çekmektedir.
Pompaj Depolama Kapasitesine Sahip Ülkeler arasında maalesef Türkiye yok.
Enerji bakanlığının pompaj depolamalı HES'lerini gündemine alması önemli.
Pompaj depolama HES'lerin 10 MW ve üzeri tüm projelere izin verilmesi önemli olur.
Pompaj depolamalı santraller avantajları:
- Geleneksel enerji santrallerinin aksine ani enerji taleplerini hızla karşılayabilir.
- Sürdürülebilirlik; Sürdürülebilir bir enerji çözümüdür.
- Yüksek Verimlilik; Depolanan sudan elde edilen potansiyel enerjinin büyük bir kısmı, etkili bir şekilde kullanılabilir elektriğe dönüştürülür.
- Uzun Ömürlülük ve Uygun Maliyet
- Temel Şebeke Hizmetleri; Frekans düzenleme ve yük dengeleme gibi kritik hizmetler sunarak enerji şebekesinin sorunsuz çalışmasını sağlar.
- Hidroelektrik enerji, diğer enerji kaynaklarına kıyasla kilovat-saat başına en düşük sera gazı emisyonuna sahiptir. Kömür santralinin ortalama yaşam döngüsü karbon eşdeğer yoğunluğu 820 grCO2-eşdeğer/kWh ve doğalgaz çevrim santralinin ise 490 grCO₂-eşdeğeri/kWh iken, bir hidroelektrik santralinin 24 grCO2-eşdeğer/kWh'dır. Kısaca HES'lerde sera gazı CO2 emisyonu termik santrallere (kömürlü) ve doğalgaz çevrim santrallerine göre sırasıyla yaklaşık 34 kat ve 20 kat daha düşüktür.
Pompaj depolamalı santraller dezavantajları:
- Pompaj depolamalı hidroelektrik santraller için yer seçimi çok önemlidir.
- Su buharlaşması; kurak bölgelerde, su buharlaşması endişe verici olabilir. Bu yüzden buharlaşmayı önlemek için güneş enerjisi santrali yapılması önemli.
- Rezervuar ve altyapı inşa etmek pahalı olabilir.
- Tekniğine uygun çalışması için doğru coğrafyaya ihtiyacı var.
- Pompalama işlemi sırasında ve zamanla bir miktar enerji kaybettiği için yüzde 100 verimli değildir
- Düzenleyici engeller ve çevresel endişeler gelişmeyi yavaşlatabilir.
Kaynaklar:
1. https://www.tskb.com.tr/uploads/file/enerji-bulteni-agustos-20250902.pdf
2. https://www.aa.com.tr/tr/yesilhat/teknoloji/kuresel-olcekte-640-gigavattan-fazla-pompaj-depolamali-hes-devreye-alinacak/1826322
3. https://seffaflik.epias.com.tr/home
4. https://tr.wikipedia.org/wiki/Tyüzde C3yüzde BCrkiyeyüzde 27deki_hidroelektrik_santralleri
5. https://www.nature.com/articles/s41467-022-31125-6
6. https://www.enerji-dunyasi.com/yayin/324/hidroelektrik-sektoru-alarm-veriyor_38199.html
7. https://www.enerjiatlasi.com/hidroelektrik/
8. https://www.tskb.com.tr/uploads/file/bilgi-notu-pompaj-depolamali-hes-.pdf
*Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
