20'nci yüzyılın başında Rıza Şah Pehlevi'nin önderliğinde başlatılan modernleşme hamleleri; İran'ı merkeziyetçi, seküler ve Batı dünyasını model alan bir ulus devlet çizgisine çekme çabasının bir ürünü olmuştur.

Bu çerçevede uygulanan "iddialı" politikalar, tıpkı Aydınlanma Çağı Avrupa'sında olduğu gibi geleneksel dinî kurumları pasifize ederek devletin merkezî yapısını güçlendirmeyi hedeflemiştir.

Ancak bu sekülerleşme süreci, İran toplumunun kimilerine göre "muhafazakâr", kimilerine göreyse "tutucu" çevrelerini "şeytanlaştırarak" toplumsal kutuplaşmayı günbegün artırmıştır.

Mezkûr hoşnutsuzluklara verilen Batı tipi liberal-sol ve birçok uzman nezdinde Langley destekli bir reaksiyon olarak gerçekleşen 1979 İslam Devrimi ise yalnızca Pehlevi rejimini sona erdirmekle kalmamış; aynı zamanda İran'ın hem iç siyasi yapısını hem de dış ilişkilerini geri dönülmez biçimde dönüştürmüştür.

Devrim sonrasında kurulan İslam Cumhuriyeti tarafından, özellikle Şii topluluklarla geliştirilen ilişkiler ve mezhep temelli dayanışma söylemi, İran'ın bölgesel stratejisinde belirleyici bir unsur haline gelmiştir.

Bu bağlamda, "Şii Hilali" söylemi yalnızca bir jeopolitik hamle değil; bir kimlik ve söylem inşa sürecinin bölünmez bir parçası olarak da okunmalıdır.

İşte tam da bu noktada, bu haftaki yazım, Şii Hilali'ni salt "yayılmacı" bir güvenlik stratejisi olarak anlatmaktan ziyade; ideolojik, kimliksel ve kurumsal unsurların iç içe geçtiği çok katmanlı bir dış politika girişimi olarak olabildiğince tarafsız biçimde analiz etmeyi amaçlamaktadır.

Öyleyse başlayabiliriz.

Bölüm 1: Şii Hilali kavramı nedir, ne değildir?

"Şii Hilali" erimi ilk kez 2004 yılında Ürdün Kralı II. Abdullah tarafından ortaya atılmıştır.

Kral Abdullah ve onun Atlantik ötesi müttefiklerine göre bu kavram İran'ın; Irak, Suriye ve Lübnan üzerinden Akdeniz'e ulaşan bir etki koridoru oluşturma niyetini tanımlar.

Suudi Arabistan başta olmak üzere ODKA bölgesinin "zengin" Körfez monarşileri ve Türkiye gibi NATO üyesi oyun kurucu ülkeler de bu söylemi benimseyerek İran'ın bölgede mezhepsel ayrımcılığı teşvik ettiği ve Şii yapılar aracılığıyla "yayılmacı" bir strateji izlediği görüşünü "hararetli" bir biçimde savunanlar arasındadır.

İran'ın Lübnan kökenli Hizbullah, Irak kökenli Haşdi Şabi, Yemen kökenli Ensarullah, Suriye kökenli Fatimiyyun ile Zeynebiyyun Tugayları gibi oldukça "tehlikeli" sayılabilecek paramiliter yapılarla kurduğu "sıkı-fıkı" ilişkiler birçok istihbarat uzmanına göre bu çerçevede değerlendirilmektedir. 

Owen Sirrs'in "Iran's Qods Force: Proxy Wars, Terrorism, and the War on America" adlı kitabına göreyse bu yapıların büyük bir kısmı doğrudan İran Devrim Muhafızları'na bağlı Kudüs Gücü (Farsça Sepâh-e Qods) tarafından koordine edilmekte ve bu organizasyonel yapı tarafından finansal, ideolojik ve stratejik destek almaktadır.

Ancak bu dindaşlık üzerine bina edilen "duygusal" ilişkiler ağı her zaman tek merkezden idare edilen hiyerarşik bir yapıda değildir. Yerel dinamikler, tarihsel kırılmalar ve etno-sekteryen ayrımlar, İran'ın "yayılmacı" refleksini zaman zaman sınırlamakta; Şii Hilali'ni kimilerine göre "esnek" kimilerine göreyse "ham" ya da "yeterince olgunlaşmamış" bir stratejik yönelim haline getirmektedir.

Dolayısıyla, Şii Hilali salt "yayılmacı" bir proje olmakla yetinmeyip kimi durumlarda ideolojik, kimliksel ve kurumsal katmanların iç içe geçtiği hem savunmacı hem de saldırgan nitelikler taşıyabilen "amorf" bir jeopolitik formasyona dönüşebilmektedir.

Bölüm 2: Kültürel ideoloji, teolojik hafıza ve Şii kimlik inşası

Başta Dr. Maysam Behravesh gibi genç kuşak akademisyenler ve birçok istihbarat kökenli politik psikoloji uzmanın da çeşitli devlet raporlarında sıklıkla vurguladığına göre, İran'ın dış politika vizyonu yalnızca diplomatik ve askerî araçlarla sınırlı değildir.

Bu vizyon aynı zamanda güçlü bir kültürel, ideolojik ve teolojik zemine yaslanmaktadır.

Bir diğer ifadeyle İran, özellikle Şii kimliğini hem içeride hem dışarıda yeniden inşa etme konusunda oldukça istikrarlı bir "bilinç mühendisliği" yürütmektedir.

Bu bağlamda organizasyonel bir silah olarak kullanılan en merkezi öğe, Kerbela anlatısıdır.

Hz. Hüseyin'in Kerbela'da şehit edilmesi hadisesi etrafında yeniden yorumlanan mazlumluk, şehitlik ve direniş "naratifi", İran'ın iç konsolidasyonuna olduğu kadar dış mobilizasyonuna da hizmet eden ya da İranlı politika yapıcıların (İng. policymaker) "ekmeğine yağ süren" sembolik bir araç işlevi görmektedir. 
    

Bu bağlamda metaforik olarak düşünüldüğünde Kum şehrindeki medreseler sadece din adamı yetiştirmekle kalmaz; aynı zamanda İran'ın dış politika söylemine entegre olmuş "itaatkâr" ruhban elitler üretir.

Bu üretim sürecinin sonunda mezkûr dinî kadrolar, tıpkı Amerikan misyonerleri gibi farklı ülkelere gönderilerek orada Şii cemaatlerle bağ kurmakta; "kullanışlı" aparatlar olarak tanımladığı gruplara "hipodermik iğne modeli" temelli "dogmatik" eğitim vermekte ve hedef kitlelerinin hem duygusal hem de varoluşsal yapılanmasında İran yanlısı (İng. pro-Iranian) bir ideolojik eğilim ikliminin payandalarını döşemektedirler.

Tüm bunların haricinde, İran'ın yumuşak güç araçları arasında "tek boyutlu" medya organları (bkz. Press TV, El-Alem TV), Molla rejiminin dostları tarafından fonlanan akademisyenlerin katıldığı uluslararası akademik konferanslar gibi sosyokültürel etkinlikler ve Şii diasporasının etki alanını arttırmaya yönelik 7/24 çalışan sivil toplum kuruluşları bulunmaktadır.

Bu araçlar, özellikle devlet otoritesinin zayıf ya da meşruiyet sorunu yaşadığı bölgelerde daha etkili bir şekilde işletilmektedirler.

Ancak bu faaliyetlerin Türkiye gibi tarihsel bilince sahip ülkelerde "hizipçilik" ya da "iç işlere karışma" olarak algılanması, İran'ın ideolojik yayılmacılığını sınırlayan bir kırılganlık da yaratmaktadır.
 

Fotoğraflarla dünyadan haberler

Hepsini göster 30

Fotoğraflarla dünyadan haberler

• 1/30

  30 Temmuz 2025 - Ozzy Osbourne'un oğlu Jack Osbourne, eşi Sharon Osbourne ve kızı Kelly Osbourne, İngiltere'nin Birmingham'da kentinde Black Sabbath'ın hayatını solisti için düzenlenen cenaze töreninde. Aile, Broad Caddesi'ndeki Black Sabbath Köprüsü bankına çiçek bıraktı. Binlerce kişinin Ozzy Osbourne'un memleketi olan Birmingham'da, heavy metalin çığır açan ismi Ozzy Osbourne'un son yolculuğuna uğurlanması için sokakları doldurması bekleniyor. "Karanlığın Prensi" lakaplı ve bir zamanlar Black Sabbath grubuyla sahnede performans sergilerken bir yarasayı ısıran Osbourne, 22 Temmuz'da 76 yaşında hayatını kaybetti. (Ben Stansall/AFP)

• 2/30

  29 Temmuz 2025 - Fransa'nın kuzeyindeki Gravelines plajından Manş Denizi'ni geçmeye çalışan göçmenler, bir kaçakçının şişme botunda. Bu yılın ilk 6 ayında yaklaşık 20 bin göçmen Manş Denizi'ni geçerek Birleşik Krallık'a ulaştı. Bu sayı, 2024'teki geçiş sayısına göre neredeyse yüzde 50 artış göstererek yılın ilk yarısı için yeni bir rekora imza attı. Bu da, 1 Ocak'la 1 Temmuz arasındaki toplam geçiş sayısının, 2018'de göçmen geçişlerine ilişkin ilk verilerin toplanmasından bu yana ilk kez 20 bini aştığı anlamına geliyor. (Sameer Al-Doumy/AFP)

• 3/30

  28 Temmuz 2025 - Romanya'da yetkililer, ülkenin doğusunda gece meydana gelen şiddetli sellerde üç yaşlı yurttaşın hayatını kaybettiğini, binlerce evin hasar gördüğüni, yüzlerce kişinin tahliye edildiğini ve mahsur kalan köylüleri aramak için 4 helikopterin çalıştığını açıkladı. 9 ilçedeki yaklaşık 25 köy şiddetli yağmur ve şiddetli rüzgarlardan etkilendi. Bu yağışlar çatıları uçurdu, ağaçları kökünden söktü ve bazı ulusal yollarda trafiği aksattı. Çevre Bakanlığı, bazı nehirlerin rekor seviyelere ulaştığını söyledi. Çöken köprülerde onarım çalışmalarının sürdüğü belirtildi (ISU Suceava/AFP)

• 4/30

  27 Temmuz 2025 - ABD Başkanı Donald Trump, ikinci başkanlık döneminin başlamasından bu yana Birleşik Krallık'a yaptığı ilk ziyaretin üçüncü gününde, İskoçya'nın güneybatısındaki Turnberry'de Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen'le el sıkışıyor. Trump, von der Leyen'le bir ticaret anlaşmasına vardığını açıkladı. İskoçya'nın Turnberry kentindeki golf tesisinde von der Leyen'le yaptığı görüşmenin ardından gazetecilere, "Bir anlaşmaya vardık. Bu herkes için iyi bir anlaşma" dedi. AB Başkanı da bunu "iyi bir anlaşma" diye niteledi. (Brendan Smialowski/AFP)

• 5/30

  26 Temmuz 2025 - Umman'ın güneybatısında yer alan Zufar ilindeki Darbat Vadisi, dağlar arasında bir doğa harikası olarak turistlerin en çok ziyaret ettiği yerlerin başında geliyor. Darbat Vadisi, Arap Yarımadası'nın kızgın kum tepelerine yakın bölgede yemyeşil bitki örtüsü ve akarsularıyla yerli ve yabancıların vazgeçilmez ziyaret yerlerinden biri olarak öne çıkıyor. Umman Çevre Müdürlüğü önceki günlerde bölgeye otomobil sokan bir turizm şirketine ceza kestiğini duyurdu. (AFP)

• 6/30

  25 Temmuz 2025 - Tayland Başbakan Vekili Phumtham Wechayachai, Kamboçya'yla aralarındaki sınır çatışmalarının savaşa dönüşme riski taşıdığı uyarısında bulunduktan sonra Kamboçya Başbakanı Hun Manet, Malezya Başbakanı Enver İbrahim'in önerdiği ateşkesi kabul ettiklerini açıkladı. Önceki günlerde Tayland'ın top atışları, Budistlerin dini yapısı olan pagodalardan birini de vurmuştu (AFP)

• 7/30

  24 Temmuz 2025 - Tayland'ın Surin eyaletindeki Surindra Rajabhat Üniversitesi'ndeki bir salon, sığınmacılara ev sahipliği yapıyor. Tayland ve Kamboçya, 10 yıldan fazla süredir en kanlı askeri çatışmalarını yaşadı. İki taraf, tartışmalı bir sınır bölgesi üzerinde tanklar, topçu birlikleri ve kara kuvvetleriyle çatışırken en az 12 kişi hayatını kaybetti. Tayland ordusundan yapılan açıklamada, sivilleri vurduğu öne sürülen Kamboçya kınanırken, "Egemenliğimizi ve halkımızı insanlık dışı eylemlerden korumaya hazırız" dendi. Bangkok yönetimi, Kamboçya'yı Phanom Dong Rak Hastanesi de dahil, sivil bölgelere saldırmakla suçlarken, sınır hattındaki köylerden 30 ila 40 bin civarı kişinin güvenli bölgelere tahliye edildiğini duyurdu. Kamboçya ise Tayland'ın "önceden planlanmış ve kasıtlı" saldırılarla çatışmaları başlattığını iddia ediyor. Kamboçya Savunma Bakanlığı, Tayland'ın Preah Vihear tapınağına giden yola savaş uçaklarıyla bomba attığını bildirdi. (Fotoğraf: Lillian Suwanrumpha/AFP)

• 8/30

  23 Temmuz 2025 - James Colomina'nın Donald Trump heykeli ABD'nin New York kentindeki Manhattan'da. Donald Trump'ın hüküm giymiş pedofil Jeffrey Epstein'le ilişkisi ABD gündeminden düşmüyor. ABD Başkanı'nın tutuklu yargılanırken ölü bulunan milyarder Epstein'le ilişkisinin 1990'lara dayandığı ortaya çıktı. İkilinin New York'taki Harley Davidson Cafe'nin açılışında, Trump'ın 1993'teki düğününde, 1997'de Victoria's Secret'ın New York'ta düzenlediği partide ve Mar-a-Lago'daki bir yardım etkinliğinde yan yana olduğu ortaya çıktı. (Kylie Cooper/Reuters)

• 9/30

  22 Temmuz 2025 - Filistinli çocuklar, Gazze Şeridi'nin güneyindeki Han Yunus'un Mawasi bölgesindeki bir yardım mutfağında yemek bekliyor. İsrail güçlerinin yıkıcı saldırıları sürerken Gazze'nin en büyük hastanesi, son üç günde Filistin topraklarında yetersiz beslenme ve açlıktan 21 çocuğun öldüğünü açıkladı. İsrail güçleri, tankların Deyr El Belah'ın güney ve doğu bölgelerine ilk kez girmesinden bir gün sonra bugün şafak vakti Gazze'de düzenlediği saldırılarda 26'sı yardım arayan en az 63 Filistinliyi öldürdü. (AFP)

• 10/30

  21 Temmuz 2025 - Polonyalı asker, Polonya-Belarus sınırında. Alman basınında yer alan haberlere göre, Dobrindt, Polonya İçişleri Bakanı Tomasz Siemoniak ile Polonya-Belarus sınırını ziyaret ederek incelemelerde bulundu. Alman Bakan Dobrindt, Polonya'nın Polowce Sınır Kapısı'nda yaptığı açıklamada, Avrupa Birliği'nin (AB) önemli dış sınırına daveti nedeniyle Siemoniak'a teşekkür etti. Polonya'nın AB'nin dış sınırlarını kontrol etme çabalarını öven Dobrindt, "Burada dış sınırların korunmasının ne kadar etkili yapıldığını görebilirsiniz" dedi. Dobrindt, Polonya'nın bu çabalarına AB'nin daha fazla maddi ve lojistik destek vermesini istedi. (Wojtek Radwanski/AFP)

• 11/30

  20 Temmuz 2025 - Fas'ta Filistin'i Destekleme Cephesi başta olmak üzere ülkedeki çeşitli sivil toplum kuruluşlarının çağrısıyla Rabat’ta düzenlenen yürüyüşe on binlerce kişi katıldı.Rabat'taki tarihi Bab el-Hadd Kapısı'ndan şehir merkezindeki parlamento binasına kadar yürüyen göstericiler, Gazze'deki Filistinli sivillerin korunması ve İsrail’in saldırılarına son verilmesi yönünde sloganlar attı. (Abdel Majid Bziouat/AFP)

• 12/30

  19 Temmuz 2025 - Güney Kore'nin Sancheong ilçesindeki bir köyde meydana gelen heyelanın ardından bir kurtarma görevlisi çamurla kaplı bir yolda duruyor. Yonhap Haber Ajansı'nın bildirdiği üzere Asya ülkesinde devam eden şiddetli yağışlar, sel ve toprak kayması nedeniyle ölü sayısı 9'a yükseldi ve iki kişi hâlâ kayıp. Yetkililer selin vurduğu bölgelerde yaşayan en az 7 bin kişiyi tahliye etti. (Gyeongsangnam-do İtfaiyesi / AFP)

• 13/30

  18 Temmuz 2025 - Suriye'deki Bedevi savaşçılar, Bedevi-Dürzi çatışması sırasında, Süveyda kentinin eteklerindeki Mazraa kasabasında konuşlanıyor. Suriye'nin güneyindeki Süveyda ilinde Bedevi Araplarla Dürzi gruplar arasındaki çatışmalar son günlerde alevlendi. Suriye İnsan Hakları Ağı, Dürzilerin çoğunlukta olduğu Süveyda'daki çatışmalarda en az 321 kişinin öldüğünü bildirdi. Bedevi Araplar ve aşiret güçlerinden oluşan ittifakla Dürzi gruplar arasındaki çatışmalar, kentin batı ve kuzey hatlarında sürüyor. İsrail'in çarşamba günü Şam'a saldırmasından sonra ABD, tüm taraflar arasında anlaşma sağlandığını aktarmıştı. Daha sonra Şam yönetimine bağlı güçler Süveyda'dan çekilmişti ancak dün, bölgedeki çatışmalar yeniden alevlenmişti. (Ghaith Alsayed/AP)

• 14/30

  18 Temmuz 2025 - İsrail, sınıra yakın Filistin topraklarını vurdu. Gazze Sağlık Bakanlığı son 24 saat içinde Gazze'de en az 94 Filistinlinin öldürüldüğünü, bunların arasında yardım ararken öldürülen iki düzineden fazla kişinin de bulunduğunu açıkladı. İsrail'in kuşatma altındaki bölgedeki tek Katolik kilisesine düzenlediği saldırıda en az üç kişinin ölmesi ve 10 kişinin yaralanması üzerine kınamalar artıyor. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu saldırıları savunarak, İsrail'in Suriye hükümetinin Şam'ın güneyindeki Suriye topraklarının askerden arındırılması ve Suriyeli Dürzi toplumuna yönelik saldırılar olmak üzere iki "kırmızı çizgiye" saygı göstermesini sağlamak için askeri araçları kullanmaya devam edeceğini söyledi. (Jack Guez/AFP)

• 15/30

  17 Temmuz 2025 - Meksika'da şiddetli yağışlar sonrası gelen sel, özellikle Zapopan kentinde hayatı altüst etti. 90 dakika süren yağmur ani sele yol açarken, en az 140 ev hasar aldı. 4 metreye ulaşan su, bir kişinin hayatını kaybetmesine 12 kişininse yaralanmasına neden oldu. Yetkililer bunun kentte son 12 yılda yaşanan en kötü doğal afet olduğunu belirtti. Ulusal Acil Durum protokolünü devreye sokan Meksika Ordusu da kurtarma çalışmalarına katıldı (Michelle Freyria/Reuters)

• 16/30

  15 Temmuz 2025 - Belçik'nın başkenti Brüksel'de gerçekleştirilen Avrupa Birliği Dışişleri Bakanları zirvesi'nde protesto gösterisi düzenlendi. Avrupa Birliği üyesi ülkelerin dışişleri bakanları, işgal altındaki Filistin topraklarında insan haklarını ihlal ettiği tespit edilen İsrail'e karşı muhtemel yaptırımları tartışmak üzere bir araya geldi. Birlik, kamuoyundan yükselen çağrıların ardından Hollanda'nın teklifi üzerine, 20 Mayıs'ta İsrail'le Ortaklık Anlaşması'nı "insan haklarına ve uluslararası hukuka uyma" şartı kapsamında incelemeye almıştı. Oy birliği gerektirdiği için anlaşmanın tamamen askıya alınması beklenmese de serbest ticaret, araştırma, teknoloji, kültür ve siyasi diyalog gibi ayrı başlıkları içeren anlaşmanın nitelikli çoğunluk gerektiren hükümlerinin askıya alınması muhtemel. (Yves Herman/Reuters)

• 17/30

  14 Temmuz 2025 - Pakistan'da tarihinde Sind eyaletinin Haydarabad kentinde yolcular, şiddetli muson yağmurlarında sular altında kalan yolda. Hükümetin 1açıkladığı rakamlara göre Pakistan'da muson yağmurları haziran sonundan bu yana aralarında onlarca çocuğun da bulunduğu 110'dan fazla kişinin ölümüne yol açtı. Ülke genelinde yağışların şiddetini artırabileceğine işaret edilerek, yerel yetkililere teyakkuzda olmaları uyarısı yapıldı. Pakistan'ın birçok şehrinde her yıl temmuz-eylül aylarında etkili olan muson yağmurları, ülkede yüzlerce kişinin ölmesine ve maddi kayıplara yol açıyor. (Husnain Ali/AFP)

• 18/30

  13 Temmuz 2025 - İspanya'nın kuzeyindeki Pamplona kentinde düzenlenen San Fermin festivaline katılanlar, 7. boğa koşusu sırasında La Palmosilla cinsi boğaların önünde koşuyor. Bir hafta süren festivale her yıl binlerce kişi katılıyor ve ünlü boğa koşuları, her gün sabah saat 8.00'de eski şehrin dar sokaklarında 850 metrelik bir parkurda, önlerindeki koşucular düşmeden ya da boynuzlanmadan boğalara yakın kalmaya çalışırken yapılıyor. Koşucuların çoğu, kırmızı kuşak ve boyun atkısıyla beyaz pantolon ve gömlekten oluşan geleneksel kıyafetlerini giyiyor. Uzman İspanyol koşucular, boğaların boynuzlarının hemen önünde ölüme meydan okuyan birkaç saniye boyunca koşmaya çalışırken bir yandan da rulo haline getirilmiş bir gazeteyle hayvanları kışkırtıyor. Binlerce seyirci parkur boyunca balkonlardan ve tahta barikatlardan izliyor. (Miguel Riopa/AFP)

• 19/30

  12 Temmuz 2025 - Birleşik Krallık'ın Londra kentinde Wimbledon Tenis Turnuvası'nda çift erkekler kategorisinde galip gelen Lloyd Glasspool kutlama yapıyor. Glasspool ve Julian Cash, Avustralyalı Rinky Hijikata ve Hollandalı David Pel'i 6-2, 7-6 (3) mağlup etti. Cash ve Glasspool, 1936'dan bu yana All England Club kupasını kazanan ilk Britanyalı çift oldu. Glasspool başarıları hakkında "Duyunca kulağa inanılmaz geliyor" diye konuştu. (Stephanie Lecocq/Reuters)

• 20/30

  11 Temmuz 2025 - Bosnalı bir kadın, Potoçari kentindeki Srebrenitsa Soykırımı kurbanlarının isimlerinin yazılı olduğu bir anıtın yanında yas tutuyor. Bosna Hersek'te 1992-1995'te yaşanan savaşta, Bosnalı Sırp güçlerin 8 binden fazla Müslüman Boşnak erkek ve çocuğu katletmesinin 30. yıldönümü yasla karşılandı. Toplu mezarlara gömülen kişilerin kalıntıları daha sonraki yıllarda tespit edilmeye çalışılsa da binden fazla soykırım kurbanının cesedine hâlâ ulaşılamadı.​​​​​​​​​​​​​​ Bugün düzenlenen törenle katliamda hayatını kaybeden 7 kişi daha Potoçari Anıt Mezarlığı'nda toprağa verildi. (Armin Durgut/AP)

• 21/30

  10 Temmuz 2025 - Rusya'nın başkenti Moskova'da düzenlenen cenaze töreninde bir çalışan, yakın zamanda hayatını kaybeden eski Ulaştırma Bakanı Roman Starovoyt'un portresini taşıyor. Kremlin'in Devlet Başkanı Vladimir Putin'in Starovoyt'u görevden aldığını açıklamasından saatler sonra Moskova, 7 Temmuz 2025 tarihinde Rusya'nın eski Ulaştırma Bakanı Roman Starovoyt'un intihar ettiğini duyurdu. 53 yaşındaki Starovoyt bir yıldır Rusya'nın ulaştırma bakanlığını yürütüyordu ve daha önce Rusya'nın Ukrayna saldırısıyla mücadele ettiği sınırdaki Kursk bölgesinin valisiydi. (Tatyana Makeyeva/AFP)

• 22/30

  9 Temmuz 2025 - İsrail, Gazze'nin batısındaki Eş-Şati mülteci kampı vurdu. Gazze Savaşı'nda bir buçuk yıl geride kalırken, Hamas'ın güvenlik güçlerinden üst düzey bir yetkili, Filistinli silahlı örgütün Gazze Şeridi üzerindeki kontrolünün yaklaşık yüzde 80'ini kaybettiğini ve boşluğu silahlı aşiretlerin doldurduğunu söyledi. İsrail Başbakanı Netanyahu, ateşkes görüşmeleri devam ederken yaptığı açıklamada, Gazze'de savaşa devam etmeye kararlı olduğunu vurguladı. Katar Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Macid el-Ensari, arabulucuların Gazze Şeridi’nde savaşı sona erdirecek bir anlaşmaya ulaşmak için çabalarını yoğunlaştırdığını ve müzakerelerin “olumlu” yönde ilerlediğini belirtti. İsrail ordusu Gazze’nin kuzeyinde çıkan çatışmada beş İsrail askerinin öldüğünü duyurdu. İkisi ağır 14 asker de yaralandı. (Omar Al-Qattaa/AFP)

• 23/30

  8 Temmuz 2025 - Belaruslu Aryna Sabalenka, 2025 Wimbledon Şampiyonası'nın 9. gününde tek kadınlar çeyrek final tenis maçında Alman Laura Siegemund'la karşı karşıya geldi. Rakibini üç sette geçen yıldız, adını yarı finale yazdırdı. Tek erkeklerdeyse Carlos Alcaraz ve Taylor Fritz, yarı finale yükseldi. Wimbledon Tenis Turnuvası’nda bu yıl ilk kez tamamen elektronik çizgi sistemi (ELC) kullanılması, büyük bir tartışmanın fitilini ateşledi. Tenisin en köklü turnuvalarından biri olan Wimbledon’da, 147 yıl boyunca görev yapan çizgi hakemlerinin yerini artık kameralar ve yazılımlar aldı. Ancak bu değişim, özellikle yaşanan son hatalardan sonra ciddi şekilde sorgulanmaya başladı. (Kirill Kudryavtsev/AFP)

• 24/30

  7 Temmuz 2025 - Kenya'nın başkenti Nairobi'de düzenlenen Saba Saba Günü gösterilerinde protestocular, çıkan çatışmalar sırasında Kenya polisinin attığı göz yaşartıcı gaza maruz kaldı. Kenya demokrasi mücadelesini 7 Temmuz 2025'te kutlarken polis, olası protestolar öncesinde Nairobi'deki ana yolları kapatmasıyla kutladı. Saba Saba Günü, 7 Temmuz 1990'da dönemin başkanı Daniel arap Moi'nin yıllar süren otokratik yönetiminin ardından Kenyalıların çok partili demokrasiye dönüş talebiyle başlattıkları ayaklanmayı hatırlamak için kutlanıyor. (Simon Maina/AFP)

• 25/30

  6 Temmuz 2025 - McLaren'ın Avusturyalı pilotu Oscar Piastri, büyük kısmını önde götürdüğü Britanya Grand Prix'sini ikinci sırada bitirirken zafer, Britanyalı yakım arkadaşı Lando Norris'in oldu. Yarışa pole pozisyonundan başlayan Max Verstappen damalı bayrağı 5. sırada görürken, Silverstone'un ev sahipliği yaptığı mücadeleye yağmur damgasını vurdu. 5 sürücünün yarış dışı kalmasıyla bitiş çizgisini 15 araç geçti. 37 yaşındaki deneyimli pilot Nico Hulkenberg, üçüncü sırayı alarak kariyerindeki ilk podyumu elde etti. (Ben Stansall/AFP)

• 26/30

  5 Temmuz 2025 - Fransa Bisiklet Turu'ndaki bisikletçiler, Porte de Paris anıtının yanından geçiyor. 112.'si düzenlenen Fransa Bisiklet Turu veya Tour de France, bugün başladı. Yarışçılar ülkenin kuzeyindeki Lille'de başlayıp biten ilk etapta 184,9 kilometre boyunca pedal çevirecek. Toplamda 3 bin 320 kilometrelik zorlu yarış boyunca bisikletçiler, Pireneler ve Alpler de dahil 6 dağ etabında mücadele edecek. Üç hafta sürecek yarış 27 Temmuz Pazar günü Paris'teki Champs-Elysees'de sona erecek. (Anne-Christine Poujoulat/AFP )

• 27/30

  4 Temmuz 2025 - ABD Başkanı Donald Trump, vergi indirimleri ve harcama kesintilerini içeren yasa tasarısını imzaladıktan sonra Temsilciler Meclisi Başkanı Mike Johnson'ın kendisine verdiği tokmağı vuruyor. Kamuoyunda "Büyük, Güzel Yasa Tasarısı" diye bilinen tasarı ABD Kongesi'nden geçtikten sonra bugün, ABD Bağımsızlık Günü'nde, Trump tarafından imzalandı. Trump'ın ilk dönemindeki vergi indirimlerini kalıcı hale getiren ve kapsamını genişleten düzenlemede, sınır güvenliği ve göçmenlik denetimi için ciddi miktarda fon ayırılmasının yanı sıra savunma harcamalarının artırılması öngörülüyor. Ayrıca düşük gelirlilere sağlık sigortası ve beslenme yardımı sağlayan programlarda da büyük kesintiler amaçlanıyor. Trump, Beyaz Saray'da düzenlenen 4 Temmuz Bağımsızlık Günü kutlamasında "Tasarıyı imzaladığımda şimdiye kadarki en büyük zaferimizi resmileştirmiş olacağız" ifadelerini kullandı. (Evan Vucci/AP)

• 28/30

  3 Temmuz 2025 - Yerli turistler ülkenin doğu kıyısında yer alan devasa tatil köyü Wonsan Kalma'nda. Kuzey Kore lideri Kim Jong-un'un gözde projelerinden biri olan tesisin bu ay içinde Rus misafirlerini ağırlaması bekleniyor. Kim, Birleşmiş Milletler'in 2017'de ülkesinin kömür ve tekstil dahil tüm ana ihracatını yasaklayan ağır yaptırımlar uygulamasının ardından turizmi teşvik etmeye başlamıştı. Yaptırımlar, Kuzey Kore'yi nükleer ve füze programlarını finanse etmek için döviz kazanma araçlarından mahrum bırakmak üzere tasarlanmıştı. Ancak Kim'in şiddetle ihtiyaç duyduğu yeni bir döviz kaynağı olarak gördüğü turizmi etkilemediler. (Kim Won Jin/AFP)

• 29/30

  2 Temmuz 2025 - İspanya'nın Segerra bölgesinde orman yangınları etkili oluyor. Avrupa'yı etkisi altına alan ve İsviçre'deki bir elektrik santralindeki nükleer reaktörün kapanmasına neden olan sıcak hava dalgası nedeniyle İspanya'da orman yangınları iki kişinin ölümüne neden olurken Fransa'da da iki kişi hayatını kaybetti. Bugün yine kavurucu sıcaklıklar yaşanırken İspanyol yetkililer Katalonya'da bir gün önce çıkan orman yangınında iki kişinin öldüğünü, Fransa Enerji Bakanı ise sıcak hava dalgasıyla doğrudan bağlantılı iki ölüm vakası yaşandığını ve 300 kişinin de hastaneye kaldırıldığını açıkladı. İtalya'da da aşırı sıcaklar nedeniyle 18 şehir için kırmızı alarm verildi. Yetkililer, İspanya'nın Katalonya bölgesindeki Torrefeta'da çıkan yangının birkaç çiftliği yok ettiğini ve yaklaşık 40 km boyunca uzanan bir alanı etkilediğini söyledi. Daha fazla rüzgar ve gök gürültülü fırtına beklenmesine rağmen yangın büyük ölçüde kontrol altına alındı (AP)

• 30/30

  1 Temmuz 2025 - Tayland Anayasa Mahkemesi, eski Kamboçya lideri Hun Sen ile telefon görüşmeleri gerçekleştirdiğinin ortaya çıkmasının ardından Başbakan Paetongtarn Shinawatra'yı görevden uzaklaştırdı. Anayasa Mahkemesi'nde yapılan oylamada Shinawatra'nın görevden uzaklaştırılması kararı 2'ye karşı 7 oyla kabul edildi. Ülkenin en genç lideri ve ikinci kadın Başbakanı olan 38 yaşındaki Shinawatra'nın savunmasını 15 gün içinde yapması gerekiyor. Shinawatra'nın görevden uzaklaştırılmasının ardından ülkeyi Başbakan Yardımcısı Suriya Jungrungruangkit yönetecek. (Lilian Suwanrumpha/AFP)

Bölüm 3: Şii Hilali projesinin istihbari ayağı

Tüm bu söylenenlerin haricinde ve birçok ODKA kökenli uluslararası ilişkiler analisti tarafından sıklıkla zikredildiği üzere, İran'ın Şii Hilali girişiminin bir diğer temel unsuru, üç ayaklı olarak da tanımlanabilecek "girift" bir istihbari yapılanmanın üzerine bina edilmiştir.

Bu "sofistike" yapının sac ayaklarından ilki İran İslam Cumhuriyeti İstihbarat Bakanlığı (VEVAK) üzerinden yürütülen geleneksel istihbarat faaliyetleridir.

Birçok İranlı'ya göre VEVAK, hem iç muhalefetin denetimi hem de dış bilgi toplama süreçlerinde konvansiyonel devlet reflekslerini temsil eden "kudretli" bir oluşum olarak da formüle edilebilir.

İkinci sacayağını oluşturan Devrim Muhafızları İstihbarat Teşkilatı (IO-IRGC) da doğrudan "ruhani lider" Hamaney'e bağlı çalışarak sistemin ideolojik safiyetini korumaya, hem iç hem de dış tehditleri bastırmaya çalışan "gözü kara" bir organizasyon olarak algılanmaktadır.

Üçüncü belki de en kritik unsur ise Devrim Muhafızları'nın dış operasyon kolu olan ve yukarıda da kısaca bahsi geçirilen Sepâh-e Qods'tür.

Bu yapı vekil güçlerin yetiştirilmesinden, çeşitli teçhizat ve gerekli know-how (Tr. teknik bilgi) ile donatılmasına kadar "ultra" hassasiyet gerektiren aşamalarda oldukça etkin bir rol oynar.

Bu proje kapsamında Hizbullah, Lübnan'daki medya gücüyle Şii toplumun zihinsel haritasını İran lehine şekillendirir.

Haşdi Şabi ise Irak'ta alternatif bir devlet otoritesi kurarak İran'ın bölgedeki etkisini kalıcılaştırır.

Ensarullah da Yemen'de İran'ın varlığını meşrulaştıran teo-politik bir çerçeve sunar. 

Bölüm 4: Şii Hilali idealinin çöküşü 

Ancak son yıllarda hem bölgesel hem de küresel düzeyde yaşanan gelişmeler, İran'ın bu çok boyutlu stratejisinin sürdürülebilirliğini ciddi biçimde sorgulatmaktadır.

Özellikle Türkiye ve ABD gibi küresel aktörlerle girilen keskin mücadeleler, İran'ı hem diplomatik hem de ekonomik anlamda giderek daha fazla yalnızlaştıran bir sürecin tetikleyicisi olmuştur.

Benzer şekilde Suudi Arabistan ile İran arasındaki ezeli mezhep rekabeti, yalnızca dinî kimlikler üzerinden değil; aynı zamanda jeopolitik hegemonya mücadelesi bağlamında da giderek sertleşmiştir.

Her ne kadar son dönemde Çin'in ara buluculuğunda Tahran-Riyad arasında diplomatik normalleşme adımları atılmış olsa da bu sürecin kalıcılığı henüz netlik kazanmamıştır.

Zira Suudi Arabistan'ın İsrail ve ABD ile yeniden filizlenen ilişkileri, İran'ın bölgesel jeopolitik denkleme entegrasyonunu zora sokmaktadır.

Üstelik petrol zengini Körfez monarşileri nezdinde İran, hâlâ bir tür "ontolojik tehdit" olarak görülmekte; bu da Şii Hilali'nin Arap dünyasında kabul görmesini imkânsız hale getirmektedir.  

Tüm bu söylenenlere eklenebilecek yeni bir katman olarak da İsrail-İran gerilimi, İran'ın bu "ele avuca sığamayan" stratejisini "gönülsüz" bir biçimde rafa kaldırmasına sebep olmuştur.

Bir diğer ifadeyle, İran'ın İsrail'e gerçekleştirdiği doğrudan füze saldırıları, beklenen psikolojik etkiyi yaratmaktan uzak kalmış ve İsrail'in savunma kapasitesinin güçlü performansı İran'ın askeri kudretine dair kuşkuları artırmıştır.

Jeopolitik yalnızlığın getirdiği ekonomik buhranlar ise "dosta korku düşmana güven veren" boyutlara ulaşmıştır.

Batı merkezli ekonomik sistemden dışlanan ve sürekli yaptırımlarla karşı karşıya kalan İran ekonomisi, giderek Çin ve Rusya gibi alternatif aktörlere bağımlı hale gelmiştir.

Çin'le yapılan asimetrik enerji anlaşmaları ve Rusya ile "şark pazarlığı" tadında "el altından" yürütülen ticari ilişkiler de kısa vadede maddi kazanç sağlasa da uzun vadede İran'ın kendi kendine yetebilen bir devlet olma durumunu ortadan kaldırmakta ve kamuoyunda "avcıyken av mı olduk?" şeklindeki söylemlerin artmasına neden olmaktadır. 

Sonuç yerine

Sonuç olarak İran'ın Şii Hilali stratejisi bugün hem ODKA bölgesinde hem de Ortadoğu dışında ciddi sınamalarla karşı karşıyadır.

Bu stratejinin sağladığı jeopolitik kazanımlar, son yıllarda giderek artan maliyetlerle kıyaslandığında sürdürülebilirliğini büyük ölçüde yitirmiş görünmektedir.

İktisat literatüründeki tabirle İran'ın mevcut dış politika yaklaşımı, yüksek maliyetli fakat düşük getirili bir jeopolitik yatırıma dönüşmüş bir "başarısız" girişim örneği olarak da tanımlanabilir. Ve önümüzdeki dönemde Tahran, "devrim ihracı" söylemi üzerine kurgulanan bir rogue state (Tr. haydut devlet) olma idealinden uzaklaşarak daha yapıcı, kapsayıcı ve bölgesel iş birliğine dayalı pragmatik bir stratejik eylem planına yönelmediği takdirde, yalnızca bölgesel liderlik iddiasını değil; yerel halk nezdindeki meşruiyetini de kaybetme riskiyle karşı karşıya kalacaktır.

Çünkü arzular sınırsız, kaynaklar ise sınırlıdır.

Akıl süzgecinden geçirilmemiş ihtirasların esiri olup duygularımızla hareket etmek de tarihin bizlere gösterdiği üzere hem toplumlar hem de bireyler için istisna kabul etmeksizin büyük hezeyanlar doğurur.

Herkese mutlak barışın hüküm sürdüğü ve algı kapılarımızın her daim açık olduğu esenlik dolu bir hafta dilerim. 

^{*Dr. Batuhan Yıldız, Nottingham Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nden mezun olmuştur. Yüksek lisansını İstanbul Bilgi Üniversitesi’nin Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde, Doktorasını ise Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nin Sosyoloji Bölümü’nde tamamlamıştır. Toplumsal yapı araştırmaları, gündelik hayatın sosyolojisi, Çin, Orta Doğu ve Post-Sovyet ülkelerinin içtimai tarihi uzmanlık alanları arasındadır. Bahçeşehir Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nde doktor öğretim görevlisi olarak görev yapmaktadır.}

*Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.