Afganistan'ı, Taliban yönetimini (Bugünkü adıyla Afganistan İslam Emirliği), stratejik ve jeopolitik durumunu ele alacağım.
Buraya angaje olan başat güçlere, ABD, Rusya, İngiltere, Hindistan ve Çin'e değineceğim.
Afganistan platosu askerî açıdan zor bir coğrafya örneğidir.
Strateji bilenler bu gerçeği de bilirler.
Bu ülkeyi işgal etmek yerine kontrol etmek isterler.
Peki ne şekilde kontrol edeceksiniz?
Ülkede kontrolü elde tutanlar marifetiyle.
Mesela bir kral olur, örgüt olur…
Afganistan uzmanları bu coğrafyaya "İmparatorluklar Mezarlığı" derler.
İngiltere İmparatorluğu, Hint alt-kıtasında ve Orta Asya ekseninde hakimiyet kurdukları dönemde, Rusya İmparatorluğu ile mücadele halindeydiler.
İngiltere bu coğrafyada stratejik kontrol savaşı verdi.
Buna "Büyük Oyun" denir.
Büyük oyunda bu coğrafya "tampon ülke" konumundaydı.
Ülkede bir dönem, 1926-1973 arasında, anayasal monarşi ile yönetilen Afganistan Krallığı hüküm sürdü.
Sonrası malum, ülke kendi zor şartlarını içeren jeopolitik dehlizlerin karanlıklarına düştü.
Bu da normaldi, Afganistan ülkesini idare etmek tarih boyunca zordu.
Soğuk Savaş'ın sonlarına doğru 1979-1989 arasında SSCB burayı işgale kalkıştı.
Buna bir stratejik hata olarak bakılabilir.
Çünkü burası ne komünist olur ne de işgal edilebilecek bir coğrafyadır.
1996'da Taliban'dan söz edilmeye başlandı.
Afganistan'da Taliban küçüktü, büyüdü veya ABD desteğiyle büyütüldü, her ne derseniz…
Amerika Birleşik Devletleri demişken Merkez Kuvvetler Komutanlığı (CENTCOM) sorumluluk sınırlarına bakalım.
ABD bu tür bölgesel sorumluluk sahalarını stratejik bakış ile belirlemektedir. Rastgele değildir.
Örneğin Afganistan, Hindistan ve Çin'in de içinde olduğu Asya-Pasifik Komutanlığı'nda değil de neden Merkez Kuvvetler Komutanlığı sorumluluk sahasındadır?
Bu coğrafyada Hindikuş Dağları var.
Bir bakışla Hindikuş'tan Himalayalar'a uzanabilirsiniz.
Diğer bakışla ise Hindikuş'tan Zagros Dağları'na uzanabilirsiniz. Hangisi?
Stratejik bakış içinde dikkate alınan husus İslam coğrafyası ve diğer sosyo-kültürel ögelerdir.
ABD'nin bakış açısına göre Afganistan'ın sosyolojisi, politikası ve kaynak akışı Doğu, Güney ve Kuzey istikametine göre değil, Batı'ya doğrudur.
Batı ile çift yönlü irtibat Afganistan'ın CENTCOM sorumluluğunda kalmasına sebep olmaktadır.
Fiili durumda da görülmekte, radika örgütler, uyuşturucu ticareti, vs.
Afganistan'daki etnik kökenler oldukça karışıktır.
Şöyle: Nüfusun yarıya yakını Peştun, diğer yarısı ise Tacik, Hazara, Özbek, Kırgız, Türkmen, Beluc, Aymak, vs. Afganistan halkının tamamına yakını Müslüman'dır (yüzde 85'in üstünde Sünni). Ülkenin yarısı Hindikuş Dağları ile kaplı ve çoraktır.
11 Eylül 2001 ile ABD ve NATO buradaki "radikal İslami örgüt" dedikleri El-Kaide'ye ve genelde ise Afganistan'a savaş açtı.
Asıl amaç Afganistan'ın kontrolüydü. NATO burada altyapıya yöneldi ve çok masraf etti.
Belki burası gelişir diye düşündü. Ancak kendini kandırdı veya öyle istedi, her ne söylerseniz...
Burada 2001-2021 arasında ABD/NATO savaşı vardı.
Bu da bitti. Dedikleri gibi, İmparatorluklar Mezarlığı…
Sonrasında ABD ülkeyi Taliban'a teslim etti.
Belki de projesi buydu.
CENTCOM, İslam, terör, vs. çeşitli düşünceler üretebilirsiniz.
ABD askeri ülkeden çıktı hem de dramatik görüntülerle.
Bir daha ABD buraya gelmez diyenler yanılıyordu.
Çünkü burası böyle bir yerdi!..
Yakın zamanda bir askeri üssü tekrar aktif hale getirdi.
Sonuçta bu coğrafya tampondur, stratejik mevkidir, geçiş yeridir, vs.
Eğer ABD, Çin, Hindistan, İran ve Orta Asya bağlamında bir plana sahip ise Afganistan'ı kontrol etmelidir.
Kontrolün ne şekilde olabileceğine değinmiştim.
Benzer isteğin olması konusu Rusya ve Çin için de geçerlidir.
Çin, Nepal ve Doğu Türkistan'da meşguldür.
Çin'in, Pakistan'dan Arap Denizi'ne açılan kapısı Gwadar projesi önemlidir.
ABD, Çin'i Afganistan ve Pakistan üzerinden durdurmak durumundadır, eğer İpek Yolu'nun yolunu kesmek istiyor ise…
Yol üstündeki veya yakınındaki pivot konumda yer alan Afganistan vazgeçilmez ve bir o kadar zorlu stratejik mevkidir.
Rusya beklenebilecek bir adım attı, ama şimdilik bu küçük denebilecek bir adım.
3 Temmuz 2025 tarihinde Rusya, Taliban yönetimimi resmen tanıyan ilk ülke oldu.
Bu stratejik manevrayı daha konuşmadık.
Belki bizim ilgililerin dikkatini pek çekmedi.
Oysa büyük oyun tekrar başladı.
Hindikuş Dağları'ndan Zagros'a kadar, güneyinde Arap Denizi ve Hint alt-kıtası olan mevki tekrar Büyük Oyun için dikkatimizi çekiyor.
Afganistan'dan çok bir şey beklememek gerekir, ama burayla ilgilenen büyük oyuncuların, yani başat güçlerin ne yapmak istediklerine, planlarına bakmak gerekir.
*Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
