Dünya çapında her yıl yaklaşık 500 milyar plastik şişe kullanılıyor.
Grand View Research’in çalışmasına göre, Amerikalılar yılda yaklaşık 50 milyar su şişesi satın alıyor.
Bu tüketicilerin çoğu, daha az kirletici içerdiği için musluk suyuna "daha güvenli" bir alternatif olarak şişelenmiş suyu tercih ediyor.
Ancak bu, büyük ölçüde yerel içme suyunuzun kalitesine bağlıdır.
Türkiye'de yıllık kişi başı 68 litre pet ambalajlı şişe suyu tüketiliyor.
Çin'deki Jinan Üniversitesi'ndeki araştırmacılar tarafından yürütülen bir çalışma, güneşte ve ultraviyole-A ışığın altında bırakılan altı farklı plastik su şişesinden suya salınan uçucu organik bileşikleri (VOC) inceledi.
Şişeler farklı ülkelerden (Kanada, İtalya, Yeni Zelanda, Japonya ve Çin) temin edildi ve kaynak suyu, damıtılmış su ve artezyen suyu içeriyordu.
Sonuçlar, tüm şişelerin güneş ışığı ve ultraviyole-A ışığı maruziyetinde alkanlar, alkenler, alkoller, aldehitler, karboksilik asitler, aromatikler vb. dahil olmak üzere oksidatif VOC'ler salımladığı tespit edildi.
Kaplar arasındaki oksidatif VOC bileşimlerinde önemli farklılıklar gözlemlendi, bu farklılıklar muhtemelen kaplardaki polietilen tereftalat yapısının ışık kaynaklı yaşlanması ve bozulmasından kaynaklanıyordu.
Pet şişelerin uzun süreli ışınlama sürelerinin ardından toksik VOC verimi 0,02 ng/g (nanogram, miligramın milyarda biri) ile 0,79 ng/g arasında değişmiştir.
Bu tek bir şişenin küçük kütlesi düşünüldüğünde, tek bir kaptaki VOC'lerin buharlaşması önemsiz olurdu.
Uzun süre ışığa maruz kaldıktan sonra bile, şişelenmiş suyu açarken ve içerken VOC'leri solumakla ilişkili potansiyel sağlık riskleri yönetilebilir görünüyor.
Test için kullandıkları şişeler, en yaygın bulunan plastik türlerinden birinden yapılmış oldukları için seçildi.
Polietilen tereftalat (PET) günümüzde hemen hemen her plastikte bulunur, ancak su şişelerinde farklı konsantrasyonlarda bulunur.
Şişelerin nasıl yapıldığına ve her şeyi birbirine yapıştırmak için ne tür yapıştırıcılar kullanıldığına bağlı olarak, VOC'ler farklı oranlarda sızdı.
Araştırmacı Dr. Huase Ou, şöyle diyor:
Bulgularımız, plastik şişelerin güneş ışığına maruz kaldığında sağlık riskleri oluşturan toksik bileşikler salabileceğine dair ikna edici kanıtlar sunuyor. Tüketicilerin, özellikle şişelenmiş suyun uzun süre güneş ışığına maruz kaldığı ortamlarda, bu risklerin farkında olması gerekiyor.
Şişelenmiş suyun güneş ışığına maruz kalması suya ağır metaller sızdırır, böylece kalitesini bozar ve bu da çalışmaya bilgi verir.
Birçok ticari PET su şişesi malzemesi 190-300 mg/kg antimon içerir (mg, miligram, gramın binde biri).
Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı tarafından “olası kanserojen” sınıfına alınmış olan antimonun sudaki maksimum kirletici düzeyi Avrupa Birliği (AB) tarafından 5 mikrogram (µg) Sb/lt, (mikrogram, miligramın binde biri) Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı (USA EPA) tarafından ise 6 mikrogram (µg) Sb/lt olarak belirlenmiştir.
Gölgede sıcaklık, aynı koşullarda güneş ışınlarına doğrudan maruz kaldığı duruma göre 5 °C ila 11 °C daha düşük olabilir.
PET şişe suyunda hem sıcaklık hem de depolama süresinin arttırılmasıyla 70oC’ da 72 saat içerisinde 2,57 µg/L antimonun suya geçtiği tespit edildi.
Çevresel faktörlerin incelenmesi için yapılan deneyler sonucunda, antimonun suya geçişinde sıcaklığın en etkili parametre olduğu gözlemlendive PET şişelerden antimonun suya geçişinin sıcaklığa bağlı bir süreç olduğu belirlendi.
Bir başka çalışmada PET su şişesinin 50°C'ye ısıtılması, antimon konsantrasyonlarını 24 saatte 8,530 mikrogram/L ve 7 günde 16,8 mikrogram/L'ye yükseltti.
Uçucu organik bileşikler (VOC), oda sıcaklığında yüksek buhar basıncına sahip organik bileşiklerdir.
Bazı VOC'ler insan sağlığı için tehlikelidir ve çevreye zarar verebilir.
Akut olarak toksik olmasalar da sağlığı etkileyebilir, göz, burun ve boğaz tahrişine, baş ağrısına ve koordinasyon kaybına, mide bulantısına ve daha da kötüsü karaciğer, böbrekler ve merkezi sinir sistemine zarar verebilirler.
Bilim insanları daha önce, hormonal dengesizliklerle bağlantılı olan bisfenol A (BPA) gibi kimyasalların bu plastik kaplardan sızabileceği konusunda uyarılarda bulunmuş ve şişelenmiş suyun her litresinde yüz binlerce plastik parçacığının bulunduğu tespit edilmişti.
BPA ve Bisfenol A ışık ve/veya ısının varlığında asetona dönüşür.
Pet şişelerdeki sular güneş ışığına maruz kaldığında, plastikten gelen bazı kimyasallar şişe içine sızabilir.
Bu, özellikle su şişeleri için yaygın olarak kullanılan polietilen tereftalat (PET) gibi plastikler için geçerlidir.
Yaz aylarında marketlerin, bakkalların tezgahlarında sıklıkla görülen pet şişelerin güneş altında bırakma kesinlikle önlenmeli, hatta yasaklanmalı.
Tüketici bu tür suları kesinlikle satın almamalı.
Su şişelerini güneşte bırakmak, plastik kaplarda mikrodalgada ısıtmak gibidir.
Bu, BPA (bisfenol A) içermeyen bileşenlerden olan BPS (Bisfenol-S) gibi kimyasalların suya sızmasına neden olur.
Bu kimyasallar vücutta östrojen gibi davranır.
BPA, östrojenin vücuttaki etkilerini taklit eden hormon benzeri özellikler sergileyen bir zenoöstrojendir.
Östrojen aşırı yüklemesi meme hücrelerini kansere dönüştürebilir ve düşük testosteron ile bilinen bir ilişki vardır.
- Isı ve UV maruziyeti: Güneş ışığı suyun ve plastiğin sıcaklığını artırabilir, bu da sızma sürecini hızlandırabilir. UV radyasyonu ayrıca plastiği parçalayabilir ve potansiyel olarak zararlı maddelerin salınmasına yol açabilir.
- Kimyasal sızıntılar: PET üretiminde kullanılan antimon ve plastikteki diğer katkı maddeleri gibi maddeler suya sızabilir. Bu maddelerin seviyeleri genellikle küçük miktarlarda güvenli kabul edilirken, uzun süreli maruz kalma ve yüksek sıcaklıklar riski artırabilir.
- Bakteriyel büyüme: Kimyasal sızmanın yanı sıra ısı da özellikle şişe açılmışsa, şişelenmiş suda bakteri büyümesini teşvik edebilir.
Bu riskleri en aza indirmek için şişelenmiş suyu serin ve karanlık bir yerde saklanması ve uzun süre doğrudan güneş ışığına veya sıcak ortamlara maruz bırakmaması önerilir.
Güneş altında hava sıcaklığı 27 derece olduğu bir günde, park halindeki bir araba içinde otuz dakikadan kısa sürede 43 dereceye ulaşabilir.
Bu yüzden park halindeki bir araçta pet şişe suyunu bırakmak tehlikeli olabilir, çünkü doğrudan güneş ışığı altında aracın içindeki sıcaklık, kimyasalların plastik şişedeki su içine sızmasına ve içilmesini güvenli olmayan hale getirmesine neden olabilir.
Ve bu su asla içilmemeli.
Diğer yandan evlerde ve ofislerde doğrudan sıcak ve güneşli günlerde güneşte pet su şişelerinin bırakmak çok riskli olabilir.
Bu yüzden evlerde ve ofislerde su şişeleri güneş değmeyen serin yerde saklanmalı.
Dışarıda spor yaparken ve top oynarken pet şişedeki suyunuzu güneşte bırakmayınız.
Pet şişede su dağıtımı yapan firmalar, şişelerin sıcak havalarda güneş ışığından nasıl korunması ve serin yerde saklanması gerektiği şişelerin üzerindeki etiketlere yazmalı ve bu zorunlu olmalı.
Bazı İranlı tüketiciler yeni pet şişelerdeki içecekleri ve tüketilen sıvıları tükettikten sonra boş PET şişeleri aynı amaçla (örneğin içme suyu) veya diğer amaçlarla (örneğin sirke, limon suyu, bitkisel içecekler, turşu vb. saklamak) yeniden kullanıyor.
Bu nedenle, farklı pet içinde depolama sıcaklığı koşulları ve şişelerde saklanan gıda türü, ftalatların salınımını etkileyebilir.
PET şişelerden ftalat geçişi;
- Güneş ışığı, yüksek sıcaklıklar ve uzun süreli depolama, PET şişelerden ftalat geçişini artırır.
- Güneş ışığına maruz kalma, gölgeli depolamaya kıyasla ftalat göçünü önemli ölçüde artırır.
- PET şişelerin 40 °C'de tekrar kullanılması daha fazla ftalat salınımına yol açar.
- 40 °C'de uzun süreli depolama ftalat göçünü artırırken, 4 °C'de sürenin önemli bir etkisi yoktur.
Türkiye’deki tüm pet su şişeleri ile ilgili güneş ışığı ve ultraviyole-A maruz bırakma testleri yapılmalı, sıcaklığa bağlı olarak antimon ve VOC konsantrasyonları tespit edilmeli, pet su şişelerinin ideal depolama sıcaklığı/koşulları ortaya konmalı ve sonuçlar kamuoyu ile paylaşılmalı.
Polikarbon plastik gıda kaplarını mikrodalga fırınlarda kullanmamalı.
Çünkü yüksek sıcaklık gıdalara BFA geçişini arttırır.
Mikrodalga fırınlarda sadece cam kaplar kullanılmalı.
Kaynaklar:
https://www.newsweek.com/water-bottles-sun-release-toxic-compounds-1915904
https://phys.org/news/2024-06-sunlight-plastic-risky-combination-bottled.html
https://www.eurekalert.org/news-releases/1048868
https://www.iflscience.com/sunlight-causes-toxic-chemicals-to-leach-out-of-plastic-bottles-74793
https://scitechdaily.com/are-plastic-water-bottles-safe-new-study-sparks-concern-over-vocs/
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2772985024000061?via%3Dihub
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0278691523001308?via%3Dihub
https://www.qalampir.uz/en/news/beparvolik-ba%D2%B3osi-k-uyeshda-k-oldirilgan-suv-rak-chak-iradi-120870
https://balticwater.lv/blogs/news/unveiling-the-hazards-how-sunlight-impacts-your-plastic-water-bottles
https://openaccess.hacettepe.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11655/2124/218a3729-9fc2-4251-9719-b9dc23771bac.pdf?sequence=1
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0048969725001147
https://www.eea.europa.eu/en/analysis/publications/human-exposure-to-bisphenol-a#-box-1-guidance-on-risk-from-dietary-exposure-
*Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
