Türk boğazları deniz alanı, İstanbul, Çanakkale Boğazı ve Marmara Denizi'ni kapsar. Alan, Asya ve Avrupa kıtalarını birbirine bağlayan en önemli doğal su yoludur.

Müsilaj, deniz yosunu türünün aşırı büyümesi nedeniyle deniz ortamında oluşan ekzopolimerik bir organik maddedir.

Müsilaj çeşitli deniz organizmaları tarafından üretilen, öncelikle hücre dışı polisakkaritler olmak üzere atılan, salgılanan veya sızan polimerik maddelerden oluşur.

Jöle benzeri ve yapışkan özellikleri nedeniyle müsilaj, virüsler, bakteriler, fitoplankton ve zooplankton dahil olmak üzere çeşitli deniz organizmalarını içerebilir.

Müsilaj, denizde fosfor artışının ardından ortaya çıkar.

2021'deki bir vakada fosfor değerleri bir önceki yıla göre 3 ila 4  kat daha yüksekti.

Fosfor müsilaj oluşmasında kritik besin maddesidir. 

Müsilaj, deniz yüzeyini kaplayarak havadan deniz ortamına oksijen transferini engellediği ve balık, balık larvaları ve yumurtaları, deniz çayırları, pinalar, süngerler, mercanlar ve midyeler gibi deniz canlıları için önemli tehditler oluşturduğu için deniz ortamı için zararlı maddelerden biridir.

Müsilaj, Marmara Denizi'nde balık popülasyonunu en az yüzde 25 oranında azaltmıştır. 

Marmara Denizi'nde balık avcılığı yaklaşık 10 kat düştü. 

Müsilaj, kıyıdan 30 metre derinliğe kadar Marmara Denizi’ndeki sünger topluluklarının topluca ölümüne ve mercanlarda yaklaşık yüzde 30’lara varan kayıplara neden oldu. 

Müsilaj (deniz salyası), balıkçı ağları yanı sıra balıkçı motorlarının, deniz araçlarının, gemilerin, soğutma sistemindeki filtreleri ve pompaları tıkayarak ciddi zararlar veriyor. 

Denizdeki yatlar, römorkör, gemiler vs. deniz araçları motor soğutma suyunu soğutmak için kullanılan denizden emilen soğutma suyu müsilaj içerdiği için filtre sistemine ve pompalarına ciddi hasarlar verir ve arızalara yol açar. 

Gemilerde deniz suyu geminin çalışma prensiplerinin temelini oluşturur.

Bu nedenle, müsilaj etkisi çok fazla olacaktır.

Deniz suyu giriş göğüs filtreleri/vanaları, deniz suyu LT (düşük sıcaklık devresi) soğutucusu, hava soğutucusu, yağ soğutucusu, balast suyu filtreleri, buharlaştırıcılar ve acil yangın pompaları müsilajdan etkilenen ilk parçalardır.

Deniz suyu giriş filtreleri

Filtre gözeneklerine yerleşen müsilaj tortuları/kalıntıları hızla tıkanmaya neden olur.

Tıkanma sonucunda denizden gelen su akışı azalır ve sirkülasyon için gereken basınçta akmaz.

Devre sirkülasyonu tamamlamakta zorluk çekeceğinden ana motor, jeneratörler, kompresörler ve soğutma sistemlerinde sıcaklık artışı ve aşırı ısınma meydana gelir.

Soğutma suyu

Gemilerin soğutma sistemi bileşenlerini müsilaj olumsuz etkileyerek ve makinelerinin düşük performansla çalışmasını sağlayarak verimsizliğe neden olur.

Böylece yakıt tüketimi ve egzoz emisyonları artar.

Deniz motorlarının, gemilerin ve soğutma suyu temin edilen sistemlerin deniz suyu filtrelerinde, filtre gözeneklerine yerleşen müsilaj kısa sürede filtreyi tıkayabilmekte ve deniz suyu akışının azalmasına neden olmaktadır.

Yetersiz deniz suyu akışı ana motor ve jeneratörler üzerinde termal strese neden olur, kompresörler, soğutma damperleri ve makinelerde hasara neden olabilir.

Müsilaj yüzünden motorlar yanma tehlikesi altındadır.

İstanbul Boğazı dahil benzeri dar kanallarda ve boğaz geçişlerinde manevra sırasında aşırı ısıdan kaynaklanan beklenmedik arızalar geminin operasyonlarını tehlikeye atabilir.

Deniz suyu soğutma kulelerinin deniz suyu girişlerinde filtre sistemi olsa bile, müsilaj plakalar arasındaki filtrelerden sızabilir ve soğutma kanallarında ani tıkanmalara neden olabilir.

Deniz suyu soğutucusundaki soğutma rejimi bozulabilir ve ana makine jeneratör dizellerindeki jet soğutma suyu sıcaklıkları aniden artar.

Deniz suyu kulelerinde soğutma akışının kesilmesi makine ve ekipmanlarda termal strese neden olarak arızalara ve maliyetli hasarlara yol açar.
 

Hava soğutucuları ve yağlama yağı soğutucularında

Müsilaj birikintileri kulelerin girişlerinde yoğunlaşarak soğutma suyu akışını engelleyerek ani sıcaklık artışına neden olabilir.

Ana motor yağlama yağı sıcaklığındaki ani artış, yağlama kabiliyetini azaltır ve öncelikle türbin yataklarında ve daha sonra kol yataklarında aşınmayı hızlandırır. Metallerin düşük yağlama kabiliyeti nedeniyle yağın aşırı ısınmasını artırır.

Türbinin rulmana, makinenin de kol rulmanına sarılması kaçınılmazdır. Hava soğutucusunda aşırı ısınmaya neden olan müsilaj parçacıkları, hava soğutucusundan geçen havanın soğutulmasını önleyerek soğutma kanallarını tıkarlar.

Yeterince soğutulamayan havadaki oksijen eksikliği nedeniyle makinenin yanma düzeni bozulur, egzoz sıcaklıkları artar ve makinenin verimi düşer.

Düşük sıcaklık deniz suyu soğutucusu

Deniz suyu girişlerinde filtre olsa bile, filtrelerden ve plakalardan müsilaj kalıntıları ve artıklar sızacak ve soğutma kanallarında tıkanıklıklara neden olacaktır.

Deniz suyu soğutucuları, soğutma rejimini bozarak ana motor, jeneratörler ve dizel ekipmanlarındaki tatlı su (ceket suyu) sıcaklığını aniden artıracaktır.

Düşük sıcaklık devresi (L.T.), düşük sıcaklık bölmesindeki makinelerde kullanılır ve doğrudan merkezi deniz suyu soğutucusuna bağlıdır; bu nedenle sıcaklığı yüksek sıcaklık devresinden (H.T.) daha düşüktür.

L.T devresi tüm yedek sistemlerden oluşur. Sistemdeki düşük sıcaklıklı tatlı suyun toplam miktarı ve yüksek sıcaklıklı tatlı suyun miktarı, her iki sistemde de ortak olan bir genleşme tankı tarafından dengede tutulur.

Bu sistemler için kullanılan genleşme tankı, bir tatlı su (F.W.) doldurma pompası kullanılarak yükseltici sistemden veya damıtılmış su tankından doldurulur.

Balast Suyu Arıtma Sistemleri

Balast Suyu Arıtma Sistemi filtreleri gemiler için olmazsa olmazdır.

Genellikle UV arıtma filtrelerinin geçirgenliği 20 ile 50 mikron arasında değişir.

Balast suyu pompaları, müsilaj etkili suyu devreden geçirerek hareket sağlamaya çalışır.

Bu sırada devrenin filtreleri tıkanır.

Geri yıkama özelliği ile kendini temizlemeye çalışsa da müsilajın yapışkan özelliği ve kalıntıları nedeniyle çok etkili olmayacaktır.

Böylece devre basıncı devreyi tamamlayamadığı için basınç farkı oluşacak ve sistem çökecektir.

Aniden tıkanan ve kendini temizleyemeyen arıtma sistemi, geminin operasyonel güvenliğini engelleyecektir.

Sonuç olarak, filtresiz bir Balast arıtma sistemi tercih edilecek ve bu da daha kötü sonuçlar doğuracaktır.

Balast operasyonlarının gerçekleştirilmemesi gemilerdeki yükleme/boşaltma operasyonlarında gecikmelere ve gemilerin liman saatlerinin uzamasına neden olabilir.

Ayrıca, sistemlerin bakımı ve onarımı gemi işleten şirketlere maddi zarar verir.

Evaporatörler

Evaporatörler, bir gemide deniz suyunu tatlı suya dönüştüren geminin önemli bir parçasıdır; başka bir deyişle, Tatlı Su Jeneratörü olarak açıklanır.

Tatlı su, gemide hayati öneme sahiptir çünkü tatlı su, içme maddelerinin pişirilmesi, yemek pişirme, her şeyin yıkanması ve hatta tatlı suyu soğutma ortamı olarak kullanan diğer önemli makinelerin çalıştırılması için kullanılır.

Buharlaştırıcılar denizden su çekerek çalışır. Su emici filtrelere yapışan ve filtreden geçen müsilaj parçacıkları ejektörleri ve plaka soğutucuları tıkayabilir.

Bu şekilde yeterli vakum olmayacaktır. Sistemin çalışma prensibi olan suyun ısıtılarak yeterince kaynamasını önleyecektir.

Kullanıma hazırlanması gereken suyun yoğunluğunu bozacaktır.

Acil durum yangın pompaları

Acil yangın pompaları gemide önemli bir görev yapar. Acil durumlar için her zaman hazır olmalıdır.

Seyrüseferde kullanılması gerekir ve limandan ayrılırken ve demirleme alanlarında sık sık kullanılarak kontrol edilebilir.

Müsilajın yoğun olarak gözlemlendiği yerlerde, Marmara Denizi gibi, pompa filtreleri derin ve sığ su seviyelerinden su çekmek için tıkanır.

Hatta deniz suyu giriş filtresini bile tıkayarak deniz suyunun akışını kesebilir ve acil durumda kullanılmasının engelleyebilir. 

Tankerlerde tank temizleme sistemi

Tank temizleme işlemleri, özellikle kimyasal nakliye sektöründe olmazsa olmazdır.

Temizleme işlemi sırasında, gemilerin tanklardaki atıkları çözmek veya çıkarmak için büyük miktarda suya ihtiyacı vardır ve bu da deniz suyunun, kullanılabilirliği nedeniyle tank temizliği için birincil madde olmasını sağlar.

Marmara Denizi ve özellikle Türk Boğazları gibi doğal vadi özelliklerine sahip bölgelerde, müsilaj etkisiyle makine arızaları çevre kirliliğine ve can ve mal kaybına neden olabilir.

Kısaca;

• Makine sistemlerinin soğutulmasında vazgeçilmez bir kaynak olan deniz suyunun gemi operasyonlarının birçok alanında kullanılması, gemi manevraları açısından hayati bir ihtiyaç olduğunu gösteriyor.
   
• Müsilaj etkisiyle su çeken sistem ve devrelerin giriş noktalarının tıkanması, özellikle filtre tıkanıklığı gibi etkilerle seyir emniyetini olumsuz etkilediği tespit edildi.

Şekil 1. Denizde büyümeyi önleme sisteminin çalışma prensibi

Şekil 2. Müsilaj sonrası filtreler

Şekil 3. Müsilajdan etkilenen deniz suyu giriş filtreleri

Müsilajın olduğu deniz suyunda, deniz suyunun yukarıda belirtilen işlevi sterilliği nedeniyle atılmalıdır.

Tüm tank temizleme prosedürü askıya alınmalı veya gemilerin tank temizleme işlemini gerçekleştirmek için önemli miktarda tatlı suya ihtiyacı olabilir.

Kısaca, Marmara Denizi'nde seyreden gemilerde, motorlarda ve teknelerde deniz suyuyla çalışan tüm sistemlerin olumsuz etkilenmesi muhtemeldir.

Gemi operasyonlarında aşağıdaki etkilerin gözlemlenmesi kuvvetle muhtemeldir:

• Müsilaj yüzeylerden süpürülerek alınması zor olsa da, filtreler ve soğutucular üzerinde bir tabaka biriktirir.
• Müsilaj, gemi makinelerinde ısı birikmesine neden olarak makine verimliliğini düşürür.
• Isı eşanjörlerinde müsilaj yetersiz akışa neden olur.
• Müsilaj filtre tıkanıklığına neden olur.
• Korozyon, müsilaj nedeniyle oluşur.
• Müsilaj, yerleştikçe gövdeyi ve soğutma borularını tıkar.

Gemi İşletenlerin alması gereken önlemler

Gemi işletenlerin müsilaj kirliliği konusunda alması gereken tedbir kapsamında:

• Makine dairesi kinistin filtrelerinin temizlenerek bir adet filtrenin acil durum için kapalı durumda yedekte tutulması.
• Ana Makine ve D/G deniz suyu kulerlerinin temizlenmesi, kullanılmayan kulerlerin deniz suyu girişlerinin kapatılarak yedekte tutulması (Bulunan gemiler için).
• Pompa dairesi kinistin filtrelerinin temizlenmesi ve mümkün ise bir adet kinistin valfinin kapatılarak yedekte tutulması.
• Emergency Yangın Pompası kinistin filtrelerinin temizlenmesi ve hazır tutulması.
• BWT filtrelerinin ballast operasyonlarına başlamadan önce temizliklerinin yapılarak hazır tutulması.
• Bu bölgede bulunulduğu sürece filtre ve kuler giriş-çıkış basınçlarının kontrol altında tutularak basınçlardaki ani değişimlerde erken müdahale edilmesi.

Müsilaj konusunda özellikle kinistin filtrelerinin tıkanması ve devamında kinistinden parçalanarak geçen musilaj parçalarının LT ve HT (SW cooling) cooler sistemlerinde tıkanmalara sebebiyet vermektedir.

Bu sebepten neredeyse her limanda emniyet açısından kinistin temizlikleri yapılması gerekmektedir.

Tatlı su jeneratörü (fresh water generator) ve osmoz su yapıcı sistemlerin de devreye alınmamasının uygun olacağı değerlendirilmiştir.

Osmoz sistem membranların, eva ejector pp ve ısı değiştirici plaka (heatexchanger plate) ve kondansatör yan plakalarını (condanser side plates) çok hızlı tıkar.

Ağır müsilaj olan bölgelerde özellikle bu dönemde sw pp  ob çıkışlarında köpüklenme de olur.

Uzun demir beklemelerinde anot katot protc. sistemlerinde de aralıklı alarmlara sebebiyet verdiği belirtilmektedir.
 

Şekil 4. Gemi deniz suyu soğutma sistemi (Ship sea water cooling system)

Şekil 5. Geminin merkezi soğutma sisteminin konfigürasyonu

Marmara Denizi’ne uğrayacak gemilerindeki mürettebatın aşağıda belirtilen şartları dikkate almalarını tavsiye edilmektedir.

• Box Cooler olan gemilerimizde LT sıcaklığını sürekli takip altında tutup gerekirse yol kesilip makinelerin hararet yapmasının önlenmesi.
   
• Box Cooler olmayan gemilerin deniz suyu basıncını sürekli kontrol altında tutup basınç düşmesi durumunda kinistin filtrelerini temizlemesi.
   
• Balast alım işlemlerinin limanda minimumda tutulması.
   
• Liman beklemelerinde; soğutma suyuna ihtiyacı olmayan liman veya emergency jeneratörlerinin mümkünse çalıştırılması.
   
• Gemi boş kondisyondayken derin kinistin valflerinin açık, üst kinistin valflerinin kapalı olması (Kinistin deniz suyu alıcısı deniz yüzeyinden aşağıda, deniz dibinden yukarda; yani orta yerlerde) kinistin sandığına gelecek olan müsilajlar minimuma indirecektir.
   
• Gemi yüklü durumdayken kinistin valflerinin açık-kapalı pozisyonları boş pozisyondakinin tersi olması; yani alt (derin) kinistin valfinin kapalı, üst kinistin valfinin açık olması. Kinistin alıcıları deniz seviyesinin ortasına geleceğinden, müsilajın kinistin sandığına girmesi minimumda olacaktır.
   
• Gemi boş kondisyondayken (balastlı) kinistin alıcıları yukarda kalıyorsa, makinedeki soğutma kulerleri balast tanklarında bulunan balast suyu kullanılarak boğaz geçişinde kullanılabilir.
   
• Denizde seyir yaparken mümkün olduğunca müsilajın olmadığı yerlerden seyri sefer edilmesi (Deniz trafiğini bozmayacak şekilde).
   
• Gemide sancak ve iskele kinistin alıcı devreleri mevcuttur. Bunların bir tarafını yani; iskele kinistinlerini kapatıp sadece sancak kinistin valflerinin açık bırakılması (ya da tam tersi valflerin), kinistin filtresinin tıkanmaya başladığı anlaşıldığında (pompa basıncı düştüğünde) hemen kapalı olan kinistin valflerini açıp, açık olan kinistin valflerinin kapatılması, burada açık olan taraftan kinistin devresine deniz suyu geleceğinden tıkalı olan kinistin filtresinin temizlenmesi fırsatı doğacaktır.
   
• Kinistin valflerinin çalışır ve görevlerini yapacak durumda olması gerekmektedir.
   
• Kinistin sandığı içinde olan gömme kulerler için gemilerin mümkün olduğu kadar müsilaj olmayan yerlerde seyir yapmaları gerekmektedir. Tehlikeli olan bölgelerin ise mümkünse gündüz geçilmesi daha uygun olacaktır.

Makinaların soğutma performansı düştüğünde olası büyük arızaları engellemek adına makinanın devrini düşürmek gerekebilir.

İstanbul Boğazı gibi rüzgârın akıntının, dip dalganın anbean değişebildiği bir yerde bu tarz bir performans kaybı hiçbirimizin istemeyeceği sonuçlara neden olabilir.

Bu durum tıpkı yolda giden bir araba gibi düşünülmeli.

Ansızın güçten kesilen bir aracın ne tür riskleri beraberinde getirdiğini az çok hepimiz biliyoruz.

Gemide de durum çok benzer aslında.

Marmara Denizi'nde oluşan müsilajın balıkçılık, deniz turizmi ve deniz taşımacılığı gibi sektörler üzerinde meydana getirdiği ekonomik kayıplar mutlaka incelenmeli ve bu konuda mutlaka çalışmalar yapılmalı. 

^Kaynaklar:

^{https://bulbapp.io/p/53c7a25f-46a4-40ba-aa4d-388fc9260f35/mucilage-formation-and-its-effects-on-the-sea-of-marmara
https://blackmeditjournal.org/wp-content/uploads/2-2021_2_140-153.pdf
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3146240
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2190648
https://www.virahaber.com/kosderden-marmara-denizinde-seyir-yapacak-gemiler-icin-uyari-61143h.htm
https://www.indyturk.com/node/372076/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/m%C3%BCsilaj-gemilere-zarar-verebilir
https://www.vyasmetal.com/mgps.html
https://www.mdpi.com/2077-1312/9/5/513}

*Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.