1. Giriş
Ticari finansman tarihsel olarak borç (debt) ve faiz (interest) üzerine inşa edilmiştir. Şirketler yatırım, üretim, tedarik zinciri ve büyüme amacıyla finansman ihtiyaçlarını çoğunlukla faizli kredi (interest-bearing credit) veya tahvil (bond) yoluyla karşılamaktadır. Bu yapı, kapitalist finansın temelini oluşturur; ancak modern krizler, temerrüt zincirleri (default cascades), yüksek kaldıraç (leverage) ve servet birikiminin bileşik faiz (compound interest) aracılığıyla hızla üst gelir gruplarında toplanması gibi sonuçlar, borç esaslı sistemin yapısal zayıflıklarını açıkça göstermektedir (Reinhart & Rogoff, 2010).
Borç sisteminin yarattığı sabit ödeme zorunluluğu, ticari nakit akışlarında kırılganlık üretmekte; ekonomik şoklar, iflaslar (bankruptcy), banka bilançolarında bozulma ve makroekonomik dengesizliklere yol açmaktadır. Buna karşın borcun temel işlevleri—finansman sağlama, yatırımcıya getiri sunma, likidite oluşturma ve çıkış (exit) imkânı—teorik olarak borca özgü değildir; alternatif finansal yapılarda da üretilebilir.
Bu makale, ticari işlemlerde borç kavramını tamamen sistemden kaldırarak, yerine anlık değerlemeye dayalı ortaklık finansmanını (instant equity financing) getiren yeni bir model önermektedir. Bu modelde finansman sağlayan taraf borç veren (creditor) değil, “o anda belirlenen değer” üzerinden şirkete ortak (partner/shareholder) olur. İşletme kâr elde ettikçe ortaklık paylarını geri satın alır (equity buyback). Bu işlem faiz içermez; yatırımcı getiriyi şirketin reel büyümesinden elde eder. Payların devredilebilir olması, sistemin klasik borç modelleriyle aynı likidite fonksiyonunu sağlamasına imkân verir.
Bu çalışma, literatürdeki özsermaye temelli finansman modellerinin (equity-based financing) modern bir versiyonunu, hem teknik hem kuramsal hem de uygulamalı boyutlarıyla yeniden kurarak akademik çerçevede sunmaktadır.
2. Literatür ve Kuramsal Arka Plan
2.1. Borç ve Özsermaye Finansmanı
Finansman teorisi, borç ve özsermaye arasındaki farkı sermaye yapısı teorilerinde uzun süredir tartışmaktadır. Modigliani ve Miller (1958/1963), mükemmel piyasada sermaye yapısının firma değerini etkilemeyeceğini savunmuş; ancak gerçek dünyada iflas maliyetleri, bilgi asimetrisi (asymmetric information), vergi avantajları ve temsilci maliyetleri (agency costs) borcu cazip hâle getirmiştir.
Bununla birlikte, risk sermayesi (venture capital), SAFE anlaşmaları, gelir bazlı finansman (revenue-based financing), tokenize paylar (tokenized equity) gibi modern araçlar, borcun finansmandaki tek yol olmadığını göstermektedir (Gompers & Lerner, 2004).
Bu makaledeki model, özsermaye finansmanının pratik, hızlı ve hukuken sadeleştirilmiş bir versiyonudur.
2.2. Faizli Sistem ve Sistemik Kırılganlık
Faizli borç sistemi, sabit ödeme zorunluluğu doğurduğu için işletmeleri ekonomik döngülere karşı kırılgan hâle getirir (Minsky, 1986). Borçlanma düzeyi arttıkça sistem “Ponzi finansmanı”na dönüşür; bir kredi geri dönmediğinde zincirleme iflaslar oluşur. Bu yapı 1998 Asya Krizi, 2001 Türkiye Krizi ve 2008 Küresel Krizi’nde gözlemlenmiştir.
Önerilen modelde sabit ödeme, temerrüt, vade baskısı ve faiz bulunmadığından sistemik kırılganlık büyük oranda ortadan kalkar.
3. Yöntem
Makale, kuramsal model oluşturma (theoretical modeling), örnek olay analizi (case-based explanation) ve analitik karşılaştırma yöntemlerini kullanır. Model; borcun kaldırılması, ortaklığın dinamik hâle getirilmesi, değerleme bazlı otomatik dönüşüm ve pay devri mekanizması üzerine kurulmuştur. Analiz; işlem maliyetleri, risk yapısı, büyüme, istikrar, servet dağılımı ve uygulama kolaylığı kriterleriyle yapılmıştır.
4. Borçsuz Ticari Finansman Modeli: Finansal Mimari
Model dört temel katmandan oluşmaktadır:
4.1. Kurumsal Katman
4.1.1. Girişimci (Entrepreneur)
Üretim ve yönetimi sağlar; finansmana ihtiyaç duyduğunda borç almak yerine ortaklık payı satar.
4.1.2. Yatırımcı (Investor)
Borç veren değil, ortak olur; getiriyi faize değil, şirketin reel büyümesine bağlar.
4.1.3. Ortaklık Senedi Saklama Kurumu (Equity Registry Authority)
Payların güvenli şekilde saklandığı merkezi kayıt sistemi.
4.1.4. Değerleme Kayıt Merkezi (Valuation Authority)
Şirketlerin periyodik ve anlık değerlemelerini üretir.
4.1.5. Pay Alım-Satım Platformu (Equity Transfer Platform)
Likidite sağlayan yapı; payların devredilebilir olmasını temin eder.
4.2. İşlevsel Katman
4.2.1. Dinamik Pay İhracı (Dynamic Equity Issuance)
Yatırılan sermaye, anlık değerlemeye göre otomatik olarak paya dönüşür.
Formül:
Yeni Pay Oranı = Yatırılan Sermaye / (Mevcut Değer + Yatırılan Sermaye)
4.2.2. Geri Alım Mekanizması (Buyback Mechanism)
Şirket ödeme yaptıkça paylarını güncel değer üzerinden geri satın alır.
4.2.3. Likidite (Liquidity Layer)
Yatırımcı isterse payı başkasına devreder; borç piyasasının likiditesi aynen korunur.
4.2.4. Risk-Paylaşımı (Risk-Sharing)
Faiz yerine reel kâr/zarar paylaşımı vardır.
5. Teknik İşleyiş
5.1. Finansman İşlemi
Finansman talebi oluşur.
Şirket değeri belirlenir.
Yatırımcı sermaye koyar.
Ortaklık payı otomatik oluşur.
Pay OSSK tarafından kaydedilir.
Bu işlem 30–60 saniye içinde dijital olarak tamamlanabilir.
5.2. Geri Ödeme İşlemi
Şirket kâr sağlar.
Güncel değerleme yapılır.
Şirket ödeme yaparak paylarını geri alır.
Yatırımcı getiriyi şirketin reel değer artışından elde eder.
5.3. Pay Devir İşlemi
Paylar blokzincir destekli platformlarda saniyeler içinde devredilebilir.
6. Ticari Uygulama Örnekleri
6.1. Tedarik Zinciri Finansmanı
Üretici hammadde almak için 1 milyon TL finansmana ihtiyaç duyduğunda borç istemez; tedarikçi şirkete ortak olur. Ürün satılınca pay geri alınır.
6.2. KOBİ Finansmanı
Restoran zinciri yeni şube açmak için ortaklık senedi ihraç eder; borç-faiz baskısı oluşmaz.
6.3. İhracatçı Finansmanı
İhracatçı finansmanı borçsuz, tamamen pay temelli yürütür; ihracat bedeli gelince pay geri alınır.
7. Makroekonomik Etkiler
7.1. Büyüme
Borç kalksa bile finansman kesilmediği için büyüme etkilenmez; hatta nakit akışı baskısı azaldığı için istikrar artar.
7.2. Kriz Önleme
Sabit ödeme baskısı olmadığı için sistem “iflas şokları” üretmez.
7.3. Servet Dağılımı
Bileşik faiz mekanizması ortadan kalktığından servet daha eşit dağılır.
7.4. İnovasyon
Ortaklık-finansmanı risk sermayesi gibi çalıştığından inovasyonu hızlandırır.
8. Tartışma
Model uygulamada hem teknolojik hem hukuki olarak mümkündür.
Sermaye piyasası kanununa entegre edilebilir.
Dijital değerleme uygulamaları ile anlık hesaplama mümkündür.
Akıllı sözleşmeler süreçleri otomatikleştirebilir.
Asıl engel teknolojik değil; alışkanlık, çıkar grupları ve kurumsal atalet (institutional inertia) kaynaklıdır.
9. Sonuç
Bu makale ticari finansman için borcu zorunlu gören paradigmayı reddederek, yerine anlık değerlemeye dayalı, tamamen ortaklık temelli yeni bir finansal mimari önermektedir. Model:
Borç ve faiz olmadan ticari finansmanı tam işler kılar,
Kriz dinamiklerini zayıflatır,
İstikrarı artırır,
Sermaye dağılımında adaleti güçlendirir,
Reel ekonomiyi merkez hâline getirir.
Bu yapı hem normatif hem ekonomik hem de teknolojik olarak sürdürülebilir bir alternatif sunmaktadır…
Kaynakça
Gompers, P., & Lerner, J. (2004). The venture capital cycle. MIT Press.
Minsky, H. (1986). Stabilizing an unstable economy. Yale University Press.
Modigliani, F., & Miller, M. (1958). The cost of capital. American Economic Review, 48(3), 261–297.
Reinhart, C., & Rogoff, K. (2010). This time is different: Eight centuries of financial folly. Princeton University Press.
*Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
