Yaş termometre sıcaklığı, sabit basınçta suyun havaya buharlaşmasıyla havanın soğutulabileceği en düşük sıcaklıktır.
Kuru termometre sıcaklığı ortam sıcaklığıdır.
Çoğu insan, nemli ısıyla baş etmenin "kuru" ısıyla baş etmekten daha zor olduğunu bilir.
Artan sıcaklık ve nem, potansiyel olarak insanları ve toplumları tehdit eder.
Islak termometre sıcaklıkları ısı ve nem kombinasyonudur.
Nemli tropik bölgeler en çok risk altında.
"Küresel kaynama çağı" başladı. Bu nedenle önümüzdeki yıllarda sadece sıcaklığı değil, yaş termometre sıcaklığını da kontrol etmeliyiz.
Sıcak hava dalgaları, 1970-2019 döneminde Avrupa'da iklim bağlantılı ölümlerin yüzde 93'ünden ve 2022'de 20 binden fazla ölümün 38 sorumlusu oldu.
Ancak bunların büyük çoğunluğu, mevcut sağlık sorunları olan 65 yaş üstü kişilerdi.
2015 yazında Hindistan ve Pakistan'da 30°C'lik kısa süreli ıslak termometre sıcaklıklarına neden olan iki sıcak hava dalgası yaklaşık 4 bin kişinin ölümüne neden oldu.
2021'de Amerika'nın Pasifik kuzeybatısındaki ısı kubbesi, yaklaşık 25°C'lik bir ıslak termometrede yaklaşık 200 kişiyi öldürdü.
Tehlikeli bir sıcaklık ve nem kombinasyonu geçen yaz Körfez bölgesini kasıp kavurdu ve Dubai'den Doha'ya kadar pek çok şehri vurdu.
Örneğin Dubai'de hava sıcaklıklarının 43oC civarında seyredeceği tahmin ediliyor. Ancak iklim uzmanları kuru hava sıcaklığının tek başına yanıltıcı olabileceğini söylüyor.
Meteorologlar özellikle "ıslak termometre" sıcaklığı konusunda endişeliler; bu, yalnızca hava sıcaklığını değil aynı zamanda ne kadar nem tuttuğunu da açıklayan daha bütünsel bir ölçümdür.
Dubai'de geçen yaz nem oranının yüzde 35 ila yüzde 45 arasında oldu.
Üst uçta, yaş termometre sıcaklıkları, eğer insanlar hızlı bir şekilde soğumanın bir yolunu bulamazlarsa ciddi sağlık etkilerine neden olabilir.
Dubai geçen yaz kısa süreliğine 30°C'ye yaklaşan yaş termometre sıcaklıklarına -kabaca ciddi sağlık etkilerinin meydana gelebileceği noktaya- dokunabilir.
Islak termometre sıcaklığı nasıl ölçülür?
Islak termometre sıcaklığı, nemi hesaba katan bir sıcaklık ölçüsüdür.
Islak termometre ölçümü, termometrenin suya batırılmış bir bezle kapatılmasıyla yapılır.
Suyun kumaştan buharlaşarak sıcaklığın düşürülmesi süreci, insan vücudunun terle nasıl soğuduğunu yansıtıyor.
Yüzde 100 bağıl nemde yaş termometre sıcaklığı kuru hava sıcaklığıyla aynı olacaktır, ancak daha az nemde bu daha düşük olacaktır.
Endişeler genellikle insanlar için "eşik" veya "kritik" ıslak termometre sıcaklığı; bu nokta, sağlıklı bir insanın yalnızca altı saat hayatta kalabileceği noktadır.
Bu genellikle 35°C olarak kabul edilir (ıslak termometre sıcaklığı), bu da yaklaşık yüzde 75 bağıl nem ile 40°C kuru hava sıcaklığına eşdeğerdir.
Yüksek ıslak termometre sıcaklıkları insan vücudunu nasıl etkiler?
Islak termometre sıcaklığı insan vücudunun soğuma yeteneği açısından ne anlama geldiğini yansıtır.
Yüksek ıslak termometre sıcaklıkları tehlikelidir çünkü insanlar terleme yoluyla ısının yaklaşık yüzde 80'ini kaybederler, dolayısıyla hem nem hem de hava sıcaklığı yüksek olduğunda fazla ısıyı atmak zorlaşır.
Ter çok nemli koşullarda çok yavaş buharlaşır.
İç vücut sıcaklığı 37oC civarındadır. Ancak insanlar egzersiz yoluyla da daha fazla ısı üretir.
ABD'deki Purdue Üniversitesi'nde ısı stresi konusunda küresel bir uzman olan Matthew Huber, "Bunu kaybetmeniz gerekiyor; eğer ısıyı kaybetmezseniz, yavaş yavaş ısınırsınız ve bu iyi olamaz" dedi.
Eğer vücut soğuyamazsa aşırı ısınır, solunum ve kardiyovasküler sorunları, hatta ölümü tetikler.
Eğer ıslak termometre sıcaklığı vücut sıcaklığımızdan yüksekse, bu, teri buharlaştırarak kendimizi insanların tolere edebileceği bir sıcaklığa kadar soğutamayacağımız anlamına gelir ve bu da temel olarak hayatta kalamayacağınız anlamına gelir.
Nisbi nem ve kuru sıcaklık değerine bağlı olarak ıslak termometre sıcaklığı Şekil 1’de verilmiştir.
Eşik nedir?
Bu bilim adamları arasında devam eden bir araştırma alanıdır.
Dönüm noktası niteliğinde bir çalışma, yeni sekme açar. 2010 yılında Huber'in ortak yazarlarından biri olan çalışma, 6 saatten fazla süren 35°C ıslak termometre sıcaklığının insanlarda hipertermiye neden olabileceğini ve ciddi sağlık sonuçlarına veya ölüme neden olabileceğini buldular.
Vücudumuz, 35°C'lik bir yaş termometre sıcaklığında (örneğin dışarısı kuru sıcaklık 40oC ve yüzde 70 nem olduğunda), ter artık vücudumuzdan buharlaşmaz ve bilim insanları bir insanın bu koşullarda sadece 6 saat hayatta kalabileceğini tahmin ediyor.
Araştırma, Uygulamalı Fizyoloji Dergisi'nde 2022'de yayımlanan bir çalışma, sınırın daha düşük olabileceğini öne sürdü.
Bilim insanları genç, sağlıklı yetişkinleri yüksek ıslak termometre sıcaklıklarını taklit eden odalara yerleştirdiler ve onlara günlük hayattaki görevleri yansıtan görevler yaptırdılar.
Sınırın 30oC ile 31oC arasında çok daha düşük olabileceğini buldular.
İnsan deneklerde ısı stresi seviyelerinin fiili olarak izlenmesi, insan vücudunun 28oC ıslak termometre sıcaklıkta ciddi gerilim yaşamaya başlayabileceğini, 31°C ıslak termometre sıcaklığın nemli ortamlarda ısıyla ilgili olumsuz sağlık etkileri için kritik sınırı temsil ettiğini göstermiştir.
Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Hava Durumu Servisi, yaklaşık 31°C'lik yaş termometre sıcaklıklarını "aşırı tehlike" olarak değerlendiriyor.
Islak termometre sıcaklığı olarak adlandırılan sıcaklık ve nemin toplamı 31,5°C'ye ulaştığında vücut, artık kendini soğutamaz.
İklim değişikliği ıslak termometre sıcaklıklarını nasıl etkiliyor?
İklim değişikliğinin sadece ıslak termometre sıcaklıklarının ne kadar yükseleceğini değil, aynı zamanda bu sıcaklıkların ne kadar süreceğini de etkileyeceği tahmin ediliyor.
Yaş termometre sıcaklıklarının üst aralığı doğrudan artan küresel ortalama sıcaklıkla ölçeklenir.
Huber, "Dünyayı yaklaşık 1 oC ısıtırsanız, dünyanın büyük bölümünde yaşanabilecek maksimum ıslak termometre sıcaklığı yaklaşık bir derece artar" dedi.
Küresel sıcaklıklar mevcut seviyelerinin 1 santigrat derece veya daha fazla üzerine çıkarsa, milyarlarca insan her yıl vücutlarının doğal olarak kendilerini soğutamayacağı kadar yüksek yaş termometre sıcaklıklarıyla karşı karşıya kalabilir.
Dünyada sıcaklık 1,54oC arttığına göre ıslak termometre sıcaklığı da aynı miktarda arttı.
Huber, "Birdenbire, ılımlı ısınmayla bile nüfus açısından dünyanın büyük bir kısmı eşiğe ulaşıyor" dedi.
İklim değişikliği aynı zamanda tehlikeli yaş termometre sıcaklıklarının daha uzun süre dayanmasına da neden olabilir.
2020 yılında yapılan bir araştırma, Journal of Scientific Advances dergisindeki bir araştırma, tehlikeli yaş termometre sıcaklıklarının 2060 yılına kadar yalnızca 1 saat yerine altı saat veya daha fazla sürebileceğini ve bu durumun saklanamayan herkesi öldürebileceğini tespit ettiler.
Araştırma, genel olarak dünya çapında yaş termometrede 30°C'ye yaklaşan veya bu sıcaklığı aşan ıslak termometre sıcaklığı okumalarının 1979'dan bu yana iki katına çıktığını tespit ettiler.
Dünya ısındıkça ve yüzeysel su kütleleri eskisinden daha yüksek oranlarda buharlaştıkça, nem seviyeleri yükseldikçe yaş termometre sıcaklıkları da artmaya devam edecektir.
Islak termometre sıcaklığının sağlığa etkisi
İnsan termometresi vücut sıcaklığını yaklaşık 37°C kuru sıcaklıkta tutacak şekilde ayarlanmıştır.
Nem, sıcaklığın etkilerini kötüleştirir, çünkü insanlar terleyerek vücutlarını soğutur; deriden dışarı atılan ter, aşırı vücut ısısını uzaklaştırır ve buharlaştığında bu ısıyı da uzaklaştırır.
Süreç çöllerde iyi işliyor, ancak havanın daha fazlasını alamayacak kadar nemle yüklü olduğu nemli bölgelerde daha az işe yarıyor ve terin buharlaşması yavaşlar. En uç durumlarda durabilir.
Bu durumda, kişi yalıtımlı ve klimalı bir odaya çekilemediği sürece vücudun merkezi, dar hayatta kalma aralığının ötesinde ısınır ve organlar bozulmaya başlar.
Güçlü, fiziksel olarak sağlıklı, hiçbir giysisi olmayan ve içme suyuna sınırsız erişimi olan, gölgede dinlenen bir kişi bile birkaç saat içinde ölür.
Islak termometre sıcaklığı 32oC'ye ulaştığında en güçlü, en iyi adapte olmuş insanların bile normal dış mekan aktivitelerini gerçekleştiremeyeceğini öne sürülüyor.
Araştırmaya göre, örneğin sağlıklı bir genç, yüzde 50 nem ve 32,3oC ıslak termometre sıcaklığa 6 saat maruz kaldıktan sonra ölebilir.
Sağlıklı yaşlı bir kişi aynı nem seviyesinde 32,7 oC ıslak termometre sıcaklıkta ölebilir.
Yüksek ıslak termometre sıcaklığı, hayatta kalma sınırını azaltır.
Islak sıcak hava dalgaları, diyabetin yanı sıra kardiyovasküler, solunum ve böbrek rahatsızlıklarından dolayı hastaneye kaldırılma ve ölüm oranlarının artmasıyla ilişkilidir.
Yüksek yaş termometre sıcaklıkları, özellikle çocuklar, yaşlılar ve kalp rahatsızlıkları ya da diğer kronik hastalıkları olanlar gibi savunmasız kişiler için önemli sağlık risklerine neden olabilir.
Ve yüksek yaş termometre sıcaklığı, Kalp krizi ve felç gibi felaket olaylarını tetikleyebilir, diyabet gibi ikincil rahatsızlıkları ağırlaştırabilir, böbreklerin düzenleme kapasitesini değiştirebilir, stres hormonlarını tetikleyerek endokrin sistemi etkileyebilir. Kısacası sessiz bir katildir.
EPA'ya göre nemli ortamlara maruz kalmak çocuklarda nefes darlığı, öksürük, hırıltı ve astım gelişimi gibi solunum sorunlarına neden olabilir.
Ve 35oC sıcaklık, aşırı ısınmayı, organ yetmezliğini ve nihai ölümü önlemek için yeterince terlemeyi imkansız hale getirecektir.
Hangi alanlar en yüksek risk altında?
Çok fazla neme sahip tropik bölgeler, özellikle muson kuşağı boyunca uzananlar, genellikle ölümcül yaş termometre sıcaklıklarına maruz kalma riskinin en yüksek olduğu bölgelerdir.
Çin, Hindistan, Bangladeş, Pakistan, Güney Amerika, tropikal bölgeleri, Afrika'nın Sahel bölgesi ve Akdeniz bölgesi kilit risk bölgeleri olarak kabul ediliyor.
Bu bölgelerde yaşayanlar özellikle yaz ayları ciddi risk altındalar.
Zaten ölümcül ıslak tampon sıcaklıklarını gördük mü?
Dünyanın küçük parçaları ölümcül ıslak termometre sıcaklıklarıyla flört etti. Ancak bu cezalandırıcı koşullar bir seferde yalnızca bir ila iki saat sürdü ve ölümcül sonuçlardan kaçınıldı.
Dünyanın en sıcak şehri olarak adlandırılan Pakistan'daki Jacobabad, en az dört kez 35°C'lik ıslak termometre sıcaklığını aşmıştır.
Geçen yıl temmuz ayında Amerika Birleşik Devletleri'nin çoğunu etkileyen sıcak hava dalgası ıslak termometrede yaklaşık 30°C'ye kadar ulaştı.
Bu ısı endekslerinin yer yer 46oC'ye yaklaştığı anlamına geldi; en yüksek sıcaklık Baltimore, Maryland'de 44,4 oC idi ve benzer bir dalga Ağustos ayında da görüldü.
Dalgalar toplulukları felç etti ve aralarında Phoenix, Az.'deki bir klima teknisyeni ve Arkansas'ta dışarıda çalışırken ölen eski Ulusal Futbol Ligi yan hakemi Mitch Petrus'un da bulunduğu en az yarım düzine kişinin ölümüne yol açtı.
Geçen yıl InsideClimate News web sitesi tarafından yapılan bir araştırma, ABD askerleri arasında yerel üslerdeki sıcaklık çarpması veya sıcaklık bitkinliği vakalarının 2008'den 2018'e kadar yüzde 60 arttığını ortaya çıkardı.
Birçok şehir, küresel meteoroloji istasyonu verilerini değerlendiren Scientific Advances çalışmasına göre, kısa süreliğine maksimum ıslak termometre sıcaklıklarının 32°C'yi aştığı görüldü.
Bunlar arasında La Paz, Meksika; Port Hedland, Avustralya ve Abu Dabi, BAE var.
Islak termometre ölçümleri, Dünya'nın bazı bölgelerinin dayanılmaz derecede kalıcı ısıya beklenenden çok daha yakın olduğunu gösteriyor.
Daha önce çok daha geniş bir güvenlik marjına sahip olduğumuza inanılıyordu.
Kuru sıcaklık değerine göre değil (kuru soğutma günü (DCDD)) ıslak termometre sıcaklığa göre (ıslak soğutma günü) WCDD’nin hesaplanması gerekir.
Çünkü yaz aylarında soğutma ve nemi sıvı hale getirmek için ilave enerji tüketilmektedir.
Kuru soğutma derece gün (DCDD) için baz kuru sıcaklık 26oC alınırken ıslak soğutma derece gün (WCDD) için nisbi nem oranlarını hesaba katarak ıslak termometre sıcaklığı tespit edilebilir.
Bu nedenle, belirli bir ıslak termometre sıcaklığı birden fazla kuru sıcaklık ve nisbi nem oranına karşılık gelebilir.
Sıcaklığın yanı sıra nem, binanın toplam enerji kullanımını etkileyen önemli bir faktördür. Türkiye için bir çalışma yapılmalı.
Yaş termometre sıcaklığı yükseldiğinde bölgelerde binaların yalıtılması sonucu soğutma amacıyla ısı pompası kullanılabilir.
Ve binaları soğutmada enerji tüketimi daha az olur. Bu nedenle, yakın zamanda benzeri görülmemiş sıcaklık ve neme maruz kalabilecek yerlerindeki sakinlerinden kaçının binalarını yalıttığını, klimaya erişebildiğini ve elektrik şebekelerinin bu kadar çok klima ünitesini idare edip edemeyeceğini dikkate alması gerekir.
Artık 30 yıl öncesine göre atmosfer, yaklaşık yüzde 10 daha fazla su buharı barındırıyor. Her 1oC'lik ısınmada atmosfer yüzde 7 daha fazla su buharı tutuyor.
2023 yazının insanlık tarihinde kaydedilen en sıcak yazı oldu ve 2024 yılını bekliyoruz.
Hindistan'da yapılan bir araştırmaya göre, iş yerlerinde aşırı sıcaklarda çalışan hamile kadınlarda ölü doğum riskini iki katına çıkarabilir.
Islak termometre sıcaklığı artışından hamile kadınlar ve bebekleri ciddi şekilde etkileniyor.
Eskişehir Sarıcakaya'da 15 Ağustos 2023 günü kuru sıcaklık 49,5oC olarak ölçüldü.
Sıcaklıkların sanayi öncesi seviyelerin 2oC’nin üzerine çıkması durumunda yaklaşık 750 milyon insanın yılda bir hafta potansiyel olarak ölümcül nemli ısıya maruz kalabileceği ortaya çıktı.
Küresel ısınmanın etkisiyle ölümcül yaş termometre sıcaklıklarının sıklığı artırıyor.
Nem, sıcaklığın öldürücü gücünü artırıyor.
Çevredeki hava ne kadar ıslaksa, nem o kadar az kaçabilir ve ıslak termometre okuması da o kadar yüksek olur.
Kaynaklar:
1. https://news.climate.columbia.edu/wp-content/data-viz/heat-humidity-map/
2. https://news.climate.columbia.edu/2020/05/08/fatal-heat-humidity-emerging/
3. https://www.science.org/doi/10.1126/sciadv.aaw1838
4. https://www.reuters.com/business/environment/how-is-climate-change-driving-dangerous-wet-bulb-temperatures-2023-08-09/
5. https://www.washingtonpost.com/weather/2021/07/24/wet-bulb-temperature-extreme-heat/
6. https://www.theguardian.com/science/2022/jul/31/why-you-need-to-worry-about-the-wet-bulb-temperature
7. https://www.weather.gov/ict/wbgt
8. https://ensotek.com/en/wet-bulb-temperature-calculating
9. https://earthsky.org/earth/wet-bulb-temperature-explained-dangers/#:~:text=Theyüzde 20studyyüzde 20foundyüzde 20thatyüzde 20worldwide,onlyyüzde 20rarelyyüzde 20yüzde E2yüzde 80yüzde 93yüzde 20totaledyüzde 20aroundyüzde 201yüzde 2C000.
10. https://www.salon.com/2023/10/16/heat-is-making-our-planet-uninhabitable-why-isnt-this-the-top-news-story-around-the-world/
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
