Çeşitli yaş gruplarında teknoloji bağımlılığı: Sen ne kadar e-sosyalsin?

İnternet, genel anlamda insanların sohbet etmek, oyun oynamak, müzik dinlemek ve akademik araştırmalar yapmak amacıyla kullandıkları teknolojik bir araçtır.

Dünya üzerinde değişik amaçlar için kullanılan internet, pek çok bilgisayar sisteminin birbirine entegre olması sonucunda giderek büyüyen iletişim ağı haline gelmiştir.

İnsanların bilgiyi üretme, saklama, paylaşma ve rahatlıkla bilgiye ulaşma istekleri sonucunda hızlı bir şekilde ilerleyen ucuz, kolay ve güvenli bir platform olarak yıllardır kullanılmaktadır.

Bu avantajları sağlaması nedeniyle interneti kullanan kişi sayısı her geçen gün artmakta ve bu artışla paralel bir şekilde internet bağımlılığı meydana gelmektedir.

Neredeyse tüm yaş grubundan insanın interneti yoğun bir şekilde kullanıyor olması fark edilmiş ve internet bağımlılığı terimi ilk defa 1996 yılında Goldberg tarafından dile getirilmiştir.

Dünyada ve Türkiye’de yapılan araştırmalara göre internet bağımlısı olan bireylerde sağlık, psikolojik ve eğitim açısından olumsuz etkilenmeler gözlenmiş, kontrolsüz internet kullanımı sonucu siber zorbalık davranışları ortaya çıkmıştır. 

İnternet bağımlılığı tanım olarak bilgisayar ve internetin insanlar tarafından kullanım süresinde gözlenen artıştır.

Bağımlılık terimi hastalık literatüründe genellikle alkol, sigara, eroin ve diğer kimyasallar için kullanılsa da teknolojinin kontrolsüz yönetilmesi de internet bağımlılığı olarak adlandırılmaktadır.

Bu hastalığın görüldüğü insanlar internet kullanım sürelerine kısıtlama getiremez. Bunun sonucunda sosyo-psikolojik olarak olumsuz etkilenmelerinin yanı sıra eğitim ve akademik hayatları da tehlikeye girmektedir.

Buna rağmen internet kullanımı davranışlarını devam ettirme eğilimi gösterirler ve internet bağlantısının olmadığı yerlerde kendilerini huzursuz hissederler.

Bu semptomlar sadece internet bağımlılığı ile sınırlandırılamaz. Genel olarak akıllı telefonlar, tabletler ve oyun konsolları gibi dijital araçların kontrolsüz kullanımı sonucunda ise teknoloji bağımlılığı ortaya çıkmaktadır. 

Teknoloji bağımlılığını K.S.Young şu ölçütlere dayanarak değerlendirmiştir:

1. Teknolojiyle ve internetle aşırı derecede zihinsel bağ kurmak, internette olan aktiviteleri sürekli düşünmek,
2. Beyindeki zevk alma merkezini uyarmak için giderek daha fazla oranda internet ve bilgisayar, akıllı telefon, tablet gibi dijital aygıtlarla vakit geçirmek,
3. Teknoloji bağımlılığını azaltmak ya da yok etmek için yapılan girişimlerde başarısız olmak,
4. Teknolojiden uzaklaşma durumlarında yoksunluk belirtilerinin baş göstermesi, (huzursuzluk, çökkünlük ve kızgınlık)
5. Önceden planlanan teknoloji kullanım süresinin aşılması,
6. Fazla teknolojik araçların kullanımı sonucunda aile, iş ve arkadaş ilişkilerinin bozulması,
7. Terapiste ya da başka birine teknolojiye bağımlı olmadığını yalan söyleyerek ispatlamaya çalışmak,
8. Mevcut olumsuz durumlardan kaçmak için interneti ve teknolojiyi bir sığınma aracı olarak kullanmak.

Young’a göre yukarıda sayılan 8 tane tanı kriterinden beşinin görülmesi teknoloji bağımlılığı için yeterlidir. 

Teknoloji bağımlılığı 2000’li yıllardan sonra daha fazla gündemde kalmış ve 2010-2017 yılları arasında Google’dan 9 bin 700, YÖKTEZ’den ise 67 arama sonucuna ulaşılmıştır.

Bu arama sonuçlarının çoğunun içeriğinde teknoloji bağımlılığı ile öznel iyi oluş, ruh sağlığı, davranış bozukluğu, dikkat-algı bozuklukları, bilgi güvenliği, ekonomik düzey gibi kavramlar arasında ilişkilendirilmeler yer almaktadır.

Sonuçta ise olumlu-olumsuz karşılaştırmalar yapılmıştır. 

Teknoloji bağımlılığı teşhisi ülkelerin teknolojik gelişimlerine göre farklılık gösteriyor.

Sosyal hayattaki teknolojik unsurların topluma olan etkileri ve teknolojinin ne kadar aktif kullanıldığı tanıda kullanılan parametrelerdir.

Yapılan anketlere göre gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerde nüfusun yaklaşık yüzde 1,5 ile yüzde 8,2’sinin bağımlı olduğu görülüyor.

2006 yılında Stanford Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde yapılan araştırmada, Amerikalıların yaklaşık yüzde 15’i teknoloji bağımlılığı içinde gösterilen internet kullanım bozukluğu belirtilerinden en az birine sahip oldukları anlaşıldı.

Teknoloji bağımlılığının belirtileri nelerdir?

Bağımlılığının fark edilmesi zordur ve itiraf etmek daha da zordur. En yaygın belirti reddetmektir.

Kişinin cihazlara, sosyal medya platformlarına, oyunlara vs. ne kadar zaman harcadığını reddetmesi en yaygın belirtidir.

Bireyin teknoloji ya da internet bağımlısı olduğunu anlamak için aşağıdaki davranışlarla birlikte değerlendirilmesi gerekir;

• Bilgisayar, akıllı cihazlar ya da oyun konsollarında geçirilen süre giderek artar.
• Teknoloji başında fazla vakit geçirilir ve bu da bir süre sonra alışkanlığa dönüşür.
• Bilgisayar ya da tabletin başına oturmadan önce kişinin kendine verdiği süre aşılır ve geçen zamanın farkına varılmaz.
• Yanında akıllı telefon ya da diğer dijital araçlar olmayınca kişide yoksunluk sendromu belirtileri olan öfke, yorgunluk ve huzursuzluk şikayetleri belirir.
• Teknoloji bağımlılığı yüzünden günlük sorumluluklar yerine getirilemez. 
• Psiko-sosyal ve sağlık anlamında birçok olumsuz sonuçlar yaşanır. 

Akıllı telefon kullanıcılarının yüzde 6’sı ile yüzde 10’u teknoloji bağımlılığı belirtileri gösteriyor.

İngiltere'deki Swansea Üniversitesi Psikoloji Bölümü Profesörü Phil Reed, teknoloji bağımlılığını ‘ekranda yedi saatten fazla zaman harcama’ olarak tanımlıyor ve bu bağımlı bireylerin akıllı cihazlardan uzak kalmaktan dolayı yoksunluk yaşadıklarını belirtiyor.

Teknoloji bağımlılığının sebepleri nelerdir?

Dünya üzerinde her 4 kişiden 1’i teknoloji bağımlısıdır ve çoğu birey bunun farkında bile değildir.

Teknoloji bağımlılığına sebep olan faktörler çok çeşitli olsa da belli disiplinler içinde incelendiğinde şu sonuçlar ortaya çıkmaktadır;

• Teknolojiye olan merak duygusunu kontrol edememek,
• Bağımlı arkadaş çevresine sahip olmak,
• Süresiz ve verimsiz zaman geçirmekle ilgili yeterli bilgi sahibi olmamak,
• Teknolojiyi bir amaç doğrultusunda kullanmamak,
• Asosyal bir yaşam tarzı içinde bulunmak,
• İçsel dürtüleri kontrol edememek,
• Bireyin gerçek hayatında elde edemediği bir takım şeylere sanal dünyada kolayca ulaşması,
• Çeşitli problemleri çözme ile meşgul olmak yerine teknolojik araçlardan olan televizyon, telefon, tablet, oyun konsollarında zaman geçirmek.

Teknoloji bağımlılığı çeşitleri nelerdir?

Hiçbir insan bir günde teknoloji bağımlısı olmaz. Bağımlılığın 4 evresinden herhangi birinde durumun anlaşılıp önlem alınması son derece önem arz etmektedir.

Birinci adım, bireyin merakı sonucunda teknolojiye yönelimidir ve genellikle sorun oluşturmaz.

İkinci adım ise kişinin çevresindeki insanlar tarafından dışlanmamak adına gerçekleştirdiği sosyal davranışlar bütünüdür.

Üçüncü adımda bireyin çevredeki sorunlardan kaçmak ya da zevk almak gibi bir amacı vardır.

Dördüncü adımda ise kişi çevrede ne olursa olsun artık o teknolojiyi kullanacak ve tam bir bağımlı hale gelecektir.

Teknoloji bağımlılığının çeşitleri şu şekildedir;

1. Oyun bağımlılığı: Birey oyun oynamadan duramaz ve sosyal çevresiyle ilişkisini giderek koparmıştır. Bilgisayar ya da oyun konsolunda oyun oynamaktan uzaklaştıkça aile bireyleriyle tartışmalar ve kesilme sendromları yaşanır.
   
   Kurtulmak için ise yavaş ama kararlı bir şekilde oyunlardan uzaklaşıp o sürede kişi kendine başka bir hobi edinmelidir. Çok zorluk yaşanırsa psikoterapistlerden yardım alınmalıdır.
    
2. Cep telefonu bağımlılığı: Kişi yaşamının her alanında hatta uykuda bile cep telefonunu sürekli ulaşabileceği yerde tutuyor, sık sık kontrol ediyor ve telefonundan uzaklaştığında kendini mutsuz hissediyorsa cep telefonu bağımlılığından söz edilebilir.
   
   Kurtulmak için ise güne başlarken en önce cep telefonuna bakmayı bırakın. Uykunuzu ve kişisel ihtiyaçlarınızı telefonunuzdan önce tutun.
   
   Bir işe yoğunlaştığınızda cep telefonlarınızdan uzaklaşın. İnsanlarla karşılıklı iletişim halindeyken sürekli cep telefonunuza göz atma davranışınızı bırakın. Zamanla üstesinden gelindiğini fark edeceksiniz.
    
3. Bilgisayar bağımlılığı: Bireyin bilgisayarda yapması gereken bir işinin olmaması durumunda bilgisayar başında normalden fazla vakit geçirmesi ve cihazdan ayrıldığında öfkelenme, huzursuzluk semptomlarını taşıması bilgisayar bağımlılığı belirtileridir.
   
   Bağımlılığı kontrol altına almak için yavaş ve emin adımlarla kontrollü bir şekilde bilgisayar kullanımı sağlanmalıdır.

Teknoloji bağımlılığı tedavisinde dünyada ve Türkiye’de yapılan çalışmalar

İnternet ve teknoloji bağımlılığı bugün hemen her yaştan bireyi etkilemekte ve etkilenen kişi sayısı da gittikçe artmaktadır.

Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) hastalığın tedavisi ile ilgili tedavi merkezleri kurulmuş ve bu merkezlerde hizmet vermek için uzman klinisyenler yetiştirilmiştir.

Bugün dünyanın birçok merkezinde psikoterapistler eşliğinde başarılı tedaviler uygulanmakta ve yüzbinlerce bireyin teknoloji bağımlılığı sorunu çözüme kavuşturulmaktadır.

Türkiye’de AMATEM’in yaptığı çalışmalardan elde edilen verilere göre, tüm ülke bazında önemli noktalarda internet bağımlılığı poliklinikleri kurulmakta ve buralarda tedavi verebilen profesyonel klinisyenler görev yapmaktadır.

Milli Eğitim Bakanlığı ise okullarda seminerler düzenleyerek öğrencileri ve velileri konu hakkında bilinçlendirme çalışmalarına devam etmektedir. 

Teknoloji bağımlılığı, Avustralya, Çin, Japonya, Hindistan, İtalya, Kore, Tayvan gibi ülkelerde giderek büyüyen sorun olduğundan bunu çözmek için özel klinikler ve yetiştirilmiş klinisyenler görev yapmaktadır. 

Teknoloji bağımlılığı tedavisi

Bireydeki anksiyete, depresyon, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), obsesif kompulsif bozukluk (OKB) veya bipolar bozukluk gibi psikiyatrik bozukluklar, teknoloji bağımlılığını presipite etmektedir.  

Teknoloji bağımlılarının yaklaşık yüzde 70’i uyuşturucu, alkol, sigara olmak üzere en az bir diğer bağımlılığa sahip olduğu yapılan araştırmalarda görünmektedir.

Frontiers in Human Neuroscience dergisinde yayımlanan bir araştırmaya göre, teknoloji bağımlılığı beyindeki madde kullanım bozukluğuna bağlı kimyasal değişikliklere neden olmaktadır.

Teknoloji bağımlısı olan çocukların obezite, depresyon ve karpal tünel sendromu riski en yüksek seviyededir.

Karpal tünel sendromu; bir ya da her iki elin ilk üç parmağını tutan ilerleyici özellik gösteren hastalıktır. El bileğinin ortasında bulunan ve ilk 3 parmağa dağılan median sinirin bası altında kalması sonucu ağrı, uyuşukluk ve güçsüzlükle kendini gösterir.

Teknoloji bağımlılığı olan kişide obsesif veya kompulsif davranış bozuklukları görülmektedir.

Diğer davranışsal bağımlılık türleri gibi teknolojiye bağımlılık; biyolojik, genetik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonundan kaynaklanıyor olabileceği öngörülmektedir.

Teknoloji bağımlıları sıklıkla kaygı, depresyon, sosyal fobi problemleri yaşamaktadır.

Çağımızın en büyük problemlerinden biri haline dönüşen teknoloji bağımlılığı ile savaşmanın en etkili yolu, çocukluğumuzdan bizlere kalan toplu olarak vakit geçirdiğimiz ve eğlendiğimiz o eski aktivitelerle çocuklarımızı buluşturabilmeli, onları bağımlı olması muhtemel teknolojik cihazlardan uzak tutabilmeliyiz.

Belli zamanlarda teknolojik aletlerden uzak kalarak rahatlamaya çalışabiliriz.

Toplumda farkındalığı arttırarak bu bağımlılığı ortadan kaldıramayız ama engel olabiliriz.

Bağımlılığın kronik formlarında ise mutlaka psikoterapi tedavilerine karşı sıcak bakmalıyız. 

 

 

* Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.