Geçen hafta, Batı'dan dünyaya umut olmuş bir barış örneğini, Kuzey İrlanda barış sürecini ele aldık.

Yarım yüzyılı aşan etnik, mezhepsel ve siyasal bir çatışmayı sonlandıran bu süreç, dünyanın en başarılı barış inşa deneyimlerinden biri olarak kabul edilmektedir.

Bu hafta ise yüzümüzü doğuya çeviriyoruz: Filipinler Moro barış süreci.

Filipinler'in güneyinde, Moro Müslüman halkı ile merkezi hükümet arasında yaklaşık yarım asır süren silahlı çatışmalar, on binlerce can kaybına ve milyonlarca insanın yerinden edilmesine neden oldu.

Ancak 2014'te imzalanan ve 2019'da tam olarak uygulamaya giren Bengsamoro Barış Anlaşması, bu kanlı döngüyü durdurarak yakın zamanın en başarılı barış örneklerinden birine dönüştü.

Bu örneği benzersiz kılan unsurlardan biri, barış sürecinin sadece liberal demokratik sistemlerde değil, otoriter eğilimler taşıyan yönetimlerde de başarıyla yürütülebileceğini göstermesidir.

Genelde demokratik rejimlerin barış kapasitesi daha yüksek görülür, fakat Filipinler'deki bu deneyim, Rodrigo Duterte gibi otoriter popülist bir liderin de güçlü siyasi irade, yerel aidiyet ve pragmatik yaklaşım ile etkili bir barış mimarı olabileceğini ortaya koydu.

Bu barış yalnızca Filipinler iç dinamikleriyle değil, uluslararası katkılarla başarıya ulaştı. Malezya, sürecinin başından sonuna etkili bir arabulucu rolü üstlendi.

Türkiye'yi ise özellikle silahsızlanma ve geçiş adaletli mekanizmaları bağlamında uluslararası gözlemci olarak önemli katkılar sundu.

Hatta bu sürecin AK Parti dönemindeki birinci çözüm sürecine ilham kaynağı olduğunu söylemek yanlış olmaz.

Kimlik, adalet ve kendi kaderini tayin hakkının tanınması

Moro halkı, İslam'la 14'üncü yüzyılda tanışmış, Mindanao bölgesinde yüzyıllar boyu yarı bağımsız sultanlık sistemiyle yönetilmiş bir topluluktur.

İspanyol ve ardından Amerikan sömürgeciliği ile başlayan dış müdahaleler, 1946'da Filipinler'in bağımsızlığını kazanmasıyla başka bir forma büründü: asimilasyon, marjinalleşme ve yerinden edilme.

Hıristiyan nüfusun bölgeye sistematik biçimde yerleştirilmesi, Morolu halkın siyasal temsilden dışlanması ve ekonomik geri kalmışlık, 1970'lerden itibaren silahlı direnişi tetikledi.

1970'lerde Moro halkının kimlik, toprak ve özerklik talepleriyle başlayan silahlı direnişi, önce Moro National Liberation Front -Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi (MNLF), daha sonra 1980'lerde ayrılan Moro Islamic Liberation Front – Moro İslami Kurtuluş Cephesi (MILF) sürdürdü.

Çatışmalar, 120 bin insanın ölümüne ve milyonlarca kişinin yerinden edilmesine yol açtı.

Bu arada Filipinler'in toplam nüfusu 115 milyon iken, yaklaşık yüzde 6-7'si Müslüman. Müslüman nüfusun neredeyse tamamı Mindanao, Sulu Adaları ve Palawan bölgesinde yoğunlaşır.

Güneydoğu Asya'nın en uzun soluklu çatışmalarından biri, 2014 yılında imzalanan Kapsamlı Bangsamoro Barış Anlaşması (CAB) ile bu acı tarih yeni bir sayfa açtı.

Bu anlaşmayla Moru halkı, Bangsamoro Özerk Bölgesi çatısı altında siyasal tanınma ve öz yönetim hakkı kazandı.

Sürecin ilginç bir kırılma anı, MILF lideri Murad Ebrahim ile Devlet Başkanı Rodrigo Duterte'nin yüz yüze görüşmesidir.

Duterte, kendisinin de Mindanao doğum doğu olduğunu vurgulayarak "Ben sizin hikâyenizi biliyorum" dedi. Bu önemli bir barış imgeleme örneğidir aslında.

Ve bu kişisel temas, çok şeyin önünü açtı. Üstelik Duterte, başkan olduktan sonra MILF lideri Ebrahim'i Bangsamoro geçiş hükümetinin başkanı yaptı.

Bu, bir silahlı grubun, anayasal düzlemde siyasi muhataplığa geçişinin en çarpıcı örneklerinden biri oldu.

Bangsamoro Barış Anlaşması ne getirdi?

2014 barış anlaşması, Moro halkına Bangsamoro Özerk Bölgesi adıyla siyasal bir alan açtı.

Yapılan anayasal reformlarla; 

• Kendi Parlamentosu ve başkanlık sistemine sahip bir özerk yönetim kuruldu.
• Moro MILF silah bıraktı ve geçiş hükümetine entegre edildi.
• Polis gücünün yerel düzeyde paylaşımı sağlandı.
• Eğitim, din, ekonomi ve kültür alanlarında özerklik genişletildi.
• Geçiş dönemi adalet mekanizmaları oluşturuldu: Kayıpların akıbetinin araştırılması, geçmişte yaşanan ihlallerinin belgelenmesi ve mağdurlara yönelik rehabilitasyon çalışmaları başladı.

Bu maddeler detaylı incelendiğinde bu sistemin nasıl inşa edildiği daha iyi anlaşılacaktır. 

1- Siyasal özerklik: Bangsamoro Özerk Bölgesi (BARMM)

• Güçlü etkilere sahip Bangsamoro Özerk Bölgesinde Filipinler Parlamentosu tarafından çıkarılan Bangsamoro Organic Law (BOL), bölgeye anayasal dayanak sağladı.
• Kendi parlamentosuna sahip, halk tarafından seçilen temsilcilerden oluşur.
• Parlamento, başkanlık sistemiyle yürütmeyi seçer.
• Parlamentonun, dini ve geleneksel hukukla çelişme koşuluyla yerel yasaları çıkarma yetkisi vardır.

2- Silahsızlanma ve siyasi entegrasyon

• Moro MILP barış anlaşması uyarınca silah bırakmayı taahhüt etti.
• "Decommissioning process" adım adım uygulandı: silahların BM gözetiminde teslimi ve savaşçıların sivil yaşama dönüşü sağlandı.
• MILP lideri Murat Ebrahim geçiş hükümetinin başkanı oldu.

3- Polis gücünün yerelleşmesi

• Filipinler ulusal polisine bağlı olmakla birlikte, Bangsamoro Bölgesi için ayrı bir komuta yapısı oluşturuldu.
• Atamalarda yerel özerk hükümetin onayı alınıyor. Eski savaşçılar arasından eğitime uygun olanlar polis kadrolarına dâhil edildi.

4- Kültürel, dinsel, dilsel ve eğitimsel özerklik

• Kendi müfredatlarına oluşturma hakkı verildi.
• Barış, çok kültürlülük, İslam hukuku ve yerel tarih gibi alanlar ders programlarına alındı.
• Medreselerin tanınması ve eğitim sistemine entegre edilmesi sağlandı.
• Şeriat mahkemeleri sadece Müslümanlar için uygulanır hale getirildi.
• Eğitimde, kamuda yerel diller ve özellikle Arapçanın kullanımı önündeki engeller kaldırıldı.
• Kültürel kutlamalar, simgeler, bayrak kullanımı gibi sembolik alanlarda serbestlik tanındı.

5- Geçiş dönemi adaleti mekanizmaları: Geçmişle yüzleşme

• Geçiş dönemi adaleti ve uzlaşma komisyonu kuruldu.
• Kayıpların akıbeti, zorla yerinden edilmeleri, toprak gaspı ve kitlesel hak ihlallerine ilişkin araştırmalar yürütüldü.
• Tazminat programları başlatıldı.
• Kadınlar, çocukları ve etnik azınlıklar için özel destek mekanizmaları geliştirildi.
• Barış anıtları, hafıza merkezleri, hikâye paylaşımları ve ortak anma günleri ilan edildi.

Barış sürecinin aktörleri ve stratejik dönemeçler

Barış süreci, 1997'den itibaren dönemsel müzakerelerle şekillense de, nihai anlaşma ancak 2014'te sağlandı.

Süreci belirleyen başlıca aktörler:

• MILP: Baş müzakereci, silahlı güçleri olan siyasi yapı.
• Filipinler hükümeti: 2010'a kadar farklı liderler başarısız girişimlerde bulundu. 2010'da  Benigno Aquino ve sonrasında Duterte süreci hızlandırdı.
• Malezya: Arabulucu ve garantör ülkeoldu.
• Mindanao'daki yerel STK'lar ve dini gruplar: Diyalog, eğitim ve rehabilitasyon çalışmalarında etkili oldular.
• Avrupa Birliği, Japonya, Türkiye ve Norveç: İzleme ve raporlama misyonlarında yer aldılar.

Uluslararası aktörlerin başında Malezya gelmektedir.

Barış sürecinin en önemli dış destekçisi ve baş arabulucusuydu.

2001'den itibaren süreci resmen kolaylaştırdı.

Malezya barış heyeti, MILF'e daha yakın olduğu için hükümetin güvenini kazanması zaman aldı; ancak sonrasında güvenilir bir denge unsuru oldu.

Avrupa Birliği (AB), Japonya, Türkiye ve Norveç gibi oyuncular uluslararası bağlantı grubu içinde yer aldı (2009).

Başlıca fonksiyonları taraflar arasında güven tesisine katkı sağlamak, teknik destek, uzlaşma önerileri sunmak, izleme ve raporlama yapmaktı.

Barışın hayata geçirilmesi: Eğitim, STK'lar ve entegrasyon

Barış sadece silahların susturulması değil, hafızaların onarılması ve ortak bir gelecek tasavvurunun inşasıdır. Filipinler'de yürütülen barış sonrası çabalar bu anlayışla şekillenmiştir.

Bu bağlamda Filipinler Eğitim Bakanlığı barış eğitimini resmi müfredata dâhil etti ve okullarda diyalog, kültürel çoğulculuk, insan hakları ve uzlaşma dersleri verilmeye başlandı.

1- Barış eğitimi ve insan hakları programları

Filipinler Eğitim Bakanlığı barış antlaşmasından sonra "barış eğitimi yol haritası" kapsamında kamu okullarında özel bir müfredat geliştirdi. Bununla süreçte çatışma çözümleri teknikleri, dinler arası hoşgörü, yerli halkların hakları ve sosyal adalet gibi hak temelli bir anlayış geliştirildi.

BRAC Phillipines desteğiyle, Bangsamoro bölgesinde yürütülen "Alternatif Delivery Model" kapsamında barış eğitimi ve eğitime erişimi kısıtlı olan köylerde "mobil öğretmenler" aracılığıyla uygulandı. 

Mindanao State University ve Notre Dame University öğretmenlere yönelik "Peace Pedagogy – Barış Pedagojisi" eğitimi sundu. Bu eğitimlerde öğretmenler yalnızca bilgi değil, tutum ve davranış değiştirme yöntemleriyle donatıldı. Farklı şehirlerde düzenlenen "Teachers as Peacebuilders - Barış İnşacısı olarak Öğretmenler" Seminerleriyle 5000'den fazla eğitimciye ulaşıldı. 

2- STK'ların rolü ve yerel katılımcılık

STK'lar sadece hükümetle MILF örgütü arasında arabuluculuk süreçlerini desteklemekle kalmadı, aynı zamanda köy toplantıları ve barış atölyeleri ile halkın bilinç düzeyini artırdı.

Bu çerçevede "barış kahvesi" programlarıyla farklı etnik ve dini grupların temsilcilerini küçük gruplarda bir araya getirerek hikâye paylaşımı ve uzlaşma temelli konuşma halkaları kuruldu. Halktan ekipler kurularak barış sürecinin yerelde denetlenmesi sağlandı.

Aynı zamanda kadınların barış masasına katılımı için Birleşmiş Milletler'in 1325 sayılı kararı (Barış ve Güvenlik Süreçlerinde Kadınların Katılımı) doğrultusunda kampanyalar geliştirildi.  

MILF içerisinden kadınların teknik danışman, danışma kurulu üyesi ya da müzakereci olarak sürece katılımı bu kampanyalar sayesinde mümkün oldu. 

Müslüman genç gönüllülerin Hıristiyan kuruluşlarda ve toplumların karışık olduğu bölgelerde barış hizmetine gönderildiği bir gönüllülük programı oluşturuldu.

Karşılıklı empati ve dinler arası ilişkileri güçlendirmek için 2004'ten bu yana 300'den fazla gönüllüye eğitim birimi, sağlık ve afet yönetimi alanlarında hizmetler sunuldu. 

3- Toplumsal entegrasyon projeleri: Eski savaşçıların sivil hayata Dönüşü

Toplumsal entegrasyon faaliyetleri çerçevesinde eski savaşçılar için mesleki eğitim ve istihdam projeleri geliştirildi. Karma köylerde ortak üretim kooperatifleri kuruldu.

Dini gruplar arası ziyaretler organize edildiği ve yerinden edilmiş toplulukların geri dönüş süreci başlatıldı.

• Ortak Normalleşme Komitesi gözetiminde MILF üyelerine silah bırakıp sivil hayata geçerken teknik mesleki eğitim, psikososyal destek, travma rehabilitasyonu ve mikro kredi ve girişimcilik hibeleri sağlandı. 2021'de başlatılan proje TURO ile 3000'den fazla eski savaşçıya teknik beceri eğitimi verildi.
   
• Ortak üretim kooperatifleri ve karma köy projeleri- barış sonrası oluşturulan Barış ve Kalkınma Komitesi Yapısı kapsamında karma köylerde tarımsal üretim kooperatifleri kuruldu. Bu sayede hem geçim sağlandı, hem de topluluklar arasında güven pekiştirildi. Maguindanao'da Hristiyan ve Müslüman kadınların birlikte yönettiği bir "balıkçılık kooperatifi" ulusal ödül kazandı.
   
• Geri Dönüş ve Yeniden Yerleşim- Yerinden edilen insanların 2019 sonrasında kendi köylerine geri dönüşü sağlandı. Bu çerçevede 200 binden fazla insan eski yerleşim yerlerine döndü. Bu kapsamda geçici barınaklar, okul ve sağlık merkezi inşaatları ve toplumsal travma destek oturumları gerçekleştirildi.

Fotoğraflarla dünyadan haberler

Hepsini göster 30

Fotoğraflarla dünyadan haberler

• 1/30

  3 Temmuz 2025 - Yerli turistler ülkenin doğu kıyısında yer alan devasa tatil köyü Wonsan Kalma'nda. Kuzey Kore lideri Kim Jong-un'un gözde projelerinden biri olan tesisin bu ay içinde Rus misafirlerini ağırlaması bekleniyor. Kim, Birleşmiş Milletler'in 2017'de ülkesinin kömür ve tekstil dahil tüm ana ihracatını yasaklayan ağır yaptırımlar uygulamasının ardından turizmi teşvik etmeye başlamıştı. Yaptırımlar, Kuzey Kore'yi nükleer ve füze programlarını finanse etmek için döviz kazanma araçlarından mahrum bırakmak üzere tasarlanmıştı. Ancak Kim'in şiddetle ihtiyaç duyduğu yeni bir döviz kaynağı olarak gördüğü turizmi etkilemediler. (Kim Won Jin/AFP)

• 2/30

  2 Temmuz 2025 - İspanya'nın Segerra bölgesinde orman yangınları etkili oluyor. Avrupa'yı etkisi altına alan ve İsviçre'deki bir elektrik santralindeki nükleer reaktörün kapanmasına neden olan sıcak hava dalgası nedeniyle İspanya'da orman yangınları iki kişinin ölümüne neden olurken Fransa'da da iki kişi hayatını kaybetti. Bugün yine kavurucu sıcaklıklar yaşanırken İspanyol yetkililer Katalonya'da bir gün önce çıkan orman yangınında iki kişinin öldüğünü, Fransa Enerji Bakanı ise sıcak hava dalgasıyla doğrudan bağlantılı iki ölüm vakası yaşandığını ve 300 kişinin de hastaneye kaldırıldığını açıkladı. İtalya'da da aşırı sıcaklar nedeniyle 18 şehir için kırmızı alarm verildi. Yetkililer, İspanya'nın Katalonya bölgesindeki Torrefeta'da çıkan yangının birkaç çiftliği yok ettiğini ve yaklaşık 40 km boyunca uzanan bir alanı etkilediğini söyledi. Daha fazla rüzgar ve gök gürültülü fırtına beklenmesine rağmen yangın büyük ölçüde kontrol altına alındı (AP)

• 3/30

  1 Temmuz 2025 - Tayland Anayasa Mahkemesi, eski Kamboçya lideri Hun Sen ile telefon görüşmeleri gerçekleştirdiğinin ortaya çıkmasının ardından Başbakan Paetongtarn Shinawatra'yı görevden uzaklaştırdı. Anayasa Mahkemesi'nde yapılan oylamada Shinawatra'nın görevden uzaklaştırılması kararı 2'ye karşı 7 oyla kabul edildi. Ülkenin en genç lideri ve ikinci kadın Başbakanı olan 38 yaşındaki Shinawatra'nın savunmasını 15 gün içinde yapması gerekiyor. Shinawatra'nın görevden uzaklaştırılmasının ardından ülkeyi Başbakan Yardımcısı Suriya Jungrungruangkit yönetecek. (Lilian Suwanrumpha/AFP)

• 4/30

  30 Haziran 2025 - 200 bin müzikseveri ağırlayan Glastonbury Festivali'nin bitmesiyle alanda büyük bir temizlik operasyonu başlatıldı. Festivalin temizlik ekibi, festival katılımcıları evlerine doğru yola çıkmaya başladığında, kağıt bardaklar ve yiyecek kapları da dahil binlerce çöpü toplamaya başladı. Temizlik görevlileri taşan çöp kutuları, kamp sandalyeleri ve şişme yataklar gibi büyük eşyaların yanı sıra sandaletler, parmak arası terlikler ve alışveriş torbalarıyla da boğuşuyor. Glastonbury 2026'da geri dönmeyecek, çünkü festival bir sonraki etkinlik 2027'de gerçekleşmeden önce zeminin toparlanmasına zaman tanımak için nadasa giriyor. Festivalde sahne alan İngiliz punk rap grubu Bob Vylan'ın "Özgür Filistin" ve "İsrail ordusuna ölüm" sloganları atıp kalabalığın da sloganlara eşlik etmesi medyada büyük yankı uyandırdı. BBC, Bob Vylan'ın ifadelerini "derin şekilde rahatsız edici" diye nitelendirerek performansın yeniden yayımlanmayacağını bildirdi. (Oli Scarff/AFP)

• 5/30

  29 Haziran 2025 - Formula 1'de 2025 Avusturya Grand Prix'sinin kazananı Lando Norris oldu. Spielberg kentindeki 4,32 kilometrelik Red Bull Ring Pisti'nde yapılan yarışa pole pozisyonunda başlayan McLaren pilotu Lando Norris, damalı bayrağı ilk sırada gördü. Norris'in takım arkadaşı Oscar Piastri ikinci olurken, Ferrari'den Charles Leclerc podyumun son basamağında yer aldı. Formula 1'de sezonun bir sonraki yarışına Büyük Britanya'daki Silverstone pisti ev sahipliği yapacak. (Leonhard Foeger/AFP)

• 6/30

  28 Haziran 2025 - İran'ın başkenti Tahran'da, İsrail saldırıları sonucu öldürülen İranlı askeri komutanlar ve bilim insanları için düzenlenen cenaze töreni sırasında hayatını kaybedenlerin fotoğrafları Enghelab Meydanı'nda sergileniyor. İran, İsrail'le 12 gün süren çatışmalarda öldürülen 60 kişi için bugün cenaze töreni düzenlendi. Onbinlerce kişinin katıldığı törende son yolculuğuna uğurlananlar arasında saldırıların başladığı 13 Haziran'da öldürülen İran Genelkurmay Başkanı Muhammed Bakıri, Devrim Muhafızları Başkomutanı Hüseyin Selami ve ülkenin önde gelen nükleer bilim insanı Muhammed Mehdi Tehrançi de vardı. İranlı yetkililer çatışmalar boyunca İran'da toplam 627 kişinin öldüğünü açıkladı. İsrailli yetkililerse İran'ın füze saldırılarının ardından İsrail'de 28 kişinin öldüğünü söyledi (Atta Kenare / AFP)

• 7/30

  27 Haziran 2025 - Gazze Şeridi'nin kuzeyindeki Cibaliye'de yer alan acil müdahale ekipleri, UNRWA'ya ait bir okulda İsrail saldırısı nedeniyle çıkan yangını söndürmeye çalışıyor. İsrail'in bugün gerçekleştiği saldırılarda 62 Filistinlinin hayatını kaybettiği bildirildi. Gazze'nin sivil savunma ajansı, öldürülen kişilerin 10'unun insani yardım beklediğini aktardı. Bölgedeki yetkililer mayıs sonundan beri en az 500 kişinin yardım merkezlerinin yakınında öldürüldüğünü ifade ediyor (Bashar Taleb / AFP)

• 8/30

  26 Haziran 2025 - Kuzey Kore gelecek hafta lider Kim Jong-un'un ülkenin turizm sektörünü geliştirme yolunda "ilk adım" olmasını umduğu doğu kıyısında bir sahil tesisi açacak. Devlet medyasına göre, sahilin 4 kilometrelik bir bölümünü kapsayan Wonsan-Kalma kıyı turizm bölgesi, oteller, restoranlar, alışveriş merkezleri ve su parkından oluşuyor. Bölgede inşaat 2018'de başladı ancak hem inşaat sorunları hem de Kovid-19 pandemisi nedeniyle gecikti. Kore Merkezi Haber Ajansı'nın (KCNA) bildirdiğine göre, yılda yaklaşık 20 bin misafir ağırlayabilecek bölge, ilk yerli ziyaretçilerini salı günü kabul edecek. Uluslararası turistlerin bölgeye ne zaman gelebileceğiyse bilinmiyor. Tesisin büyük açılışında Kim'e eşi Ri Sol-ju ve varisi olduğu varsayılan kızları Kim Ju-ae eşlik etti. (AFP/KCNA/KNS)

• 9/30

  25 Haziran 2025 - Kenya'nın başkenti Nairobi'de eylemciler, parlamentonun basılmasının birinci yıldönümü münasebetiyle düzenlenen protestoda güvenlik güçlerinin müdahalesine maruz kaldı. Binlerce protestocu, devlet destekli çeteler ve polis şiddetiyle karşılaşacakları korkusuna rağmen, hükümet aleyhine gösterilerin zirveye ulaştığı parlamento baskınından bu yana geçen bir yılı kutlamak üzere çarşamba günü sokaklara çıktı. Geçen yıl vergi artışları ve genç Kenyalıların içinde bulunduğu vahim ekonomik durum nedeniyle haftalarca süren protestolarda en az 60 kişi güvenlik güçleri tarafından öldürülmüştü. Aktivistler ve kurbanların aileleri, parlamentonun işgal edildiği en ölümcül kargaşa gününün üzerinden bir yıl geçmesi münasebetiyle barışçıl gösteriler düzenlenmesi çağrısında bulundu. (Luis Tato/AFP)

• 10/30

  24 Haziran 2025 - Birleşik Krallık'ın (BK) başkenti Londra'nın merkezindeki Trafalgar Meydanı'nda, İsrail’le iş yapan şirketlere karşı doğrudan eylemler düzenleyen Palestine Action adlı grubun, hükümet tarafından yasaklı örgüt ilan edilmesi yönündeki girişimi protesto edildi. BK İçişleri Bakanı Yvette Cooper, 23 Haziran 2025'te, aktivistlerinin geçen hafta BK'nin en büyük hava üssüne izinsiz girmesinin ardından, Palestine Action adlı kampanya grubunu yasaklayacağını duyurmuştu. Cooper, 20 Haziran'da BK'nin güneyindeki RAF Brize Norton'da iki uçağa yapılan vandalizmin "utanç verici" ve grubun "kabul edilemez suçlara karıştığı uzun bir geçmişi" olduğunu söyledi. Eylemciler, grubun yasaklı örgütler listesine alınmasının protesto hakkının ihlali anlamına geleceğini savunarak, "Palestine Action, bizi gururlandır; bir Elbit fabrikasını daha kapat" ve "İnsanlar işgal altındayken direniş meşrudur" sloganları attı. (Henry Nicholls/AFP)

• 11/30

  23 Haziran 2025 - Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, İran Dışişleri Bakanı Abbas Erakçi'yi Moskova'da kabul etti. İki isim, İsrail ve ABD'nin İran'a yönelik saldırılarına ilişkin görüşme gerçekleştirdi. Putin ve Erakçi, Kremlin'deki ikili görüşmenin ardından ortak basın toplantısı düzenledi. Putin, görüşmede Erakçi'ye Rusya'nın İran halkına yardım etmeye çalıştığını bildirdi. İsrail ve ABD'nin saldırılarını kınayan Putin, "İran'a yönelik saldırılar, hiçbir gerekçesi olmayan sebepsiz bir saldırganlık" diye konuştu. Görüşmenin basına açık kısmında konuşan Putin, Rusya'yla İran’ın güvenilir ilişkilere sahip olduğuna işaret ederek, "İran halkına yardım etmek için çaba gösteriyoruz" ifadesini kullandı. Rusya’nın Ortadoğu’da yaşanan gelişmelere yönelik yaklaşımının bilindiğini anlatan Putin, "Rusya Dışişleri Bakanlığı, yaklaşımımızı açıkça ifade ederken Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nde aldığımız pozisyonu biliyorsunuz" diye konuştu. (Alexander Kazakov/AFP)

• 12/30

  22 Haziran 2025 - Ducati Lenovo Takımı'nın İspanyol sürücüsü Marc Marquez, takım arkadaşı İtalyan Francesco Bagnaia'nın önünde ve bu ikiliyi BK8 Gresini Racing'in yıldızı, Marquez'in kardeşi Alex Marquez takip ediyor. İtalya'nın Mugello pistinde düzenlenen MotoGP İtalya Grand Prix'sini şampiyonanın lideri Marc Marquez kazanırken, Alex Marquez ikinci ve Fabio Di Giannantonio üçüncü oldu. Bu sonuçla Marc Marquez sürücüler şampiyonasında puanını 270'e çıkardı. Onu 240 puanla Alex Marquez ve 160 puanla Bagnaia takip ediyor. (Tiziana Fabi/AFP)

• 13/30

  21 Haziran 2025 - Roma'da düzenlenen "Stop Rearm Europe" (Avrupa'nın Yeniden Silahlanmasına Son) yürüyüşüne katılan göstericiler, Kolezyum'un önünden geçiyor. Avrupa Birliği'nin 800 milyar euroluk savunma planına karşı harekete geçen Stop Rearm Europe, silahlara daha fazla para harcanmaması çağrısı yapıyor. Bugün savaş ve soykırım karşıtı protestocılar, 300'den fazla ağ, sosyal örgüt, sendika, ulusal ve yerel siyasi oluşumun desteğiyle Roma'da düzenlenen eyleme katıldı. (Andrew Medichini/AP)

• 14/30

  20 Haziran 2025 - Çin'in Jinshan bölgesindeki yeni Legoland Şanghay Resort'ta insanlar lunapark trenine biniyor. Şanghay'da yer alan dünyanın en büyük Legoland'i, bugün halkın denemesi için faaliyetlerine başladı. Aynı zamanda Çin'deki ilk Legoland olan tesis, Ninjago, Lego Friends ve Monkie Kid gibi temalara sahip 8 bölüm içeriyor. En ilgi çekici ziyaret yerleri arasında, Şanghay sahilinin ve Lujiazui finans bölgesinin gökdelenlerinin renkli plastik tuğlalardan inşa edilen minyatür kopyalarının olması bekleniyor. Legoland Şanghay Resort, 5 Temmuz'da resmen açılacak. (Hector RETAMAL / AFP)

• 15/30

  19 Haziran 2025 - Tel Aviv yakınlarında İsrail acil servis ekipleri, İran'ın füze saldırısı yaptığı bölgede çalışıyor. Yetkililer, İran'ın "onlarca" füze saldırısı sırasında İsrail'in güneyindeki bir hastanenin vurulduğunu, Tel Aviv bölgesindeki acil servis ekiplerinin de başka bir saldırı olduğunu bildirdiğini söyledi. İran, İsrail'in saldırıları sonrası başlayan çatışmanın yedinci gününde üç farklı bölgeyi vurdu. Tahran'ın füze saldırısında bir hastane de zarar gördü. İran, Berşeba'da bulunan Soroka Hastanesi'ni hedef almadığını savunuyor. Tel Aviv yakınlarındaki Holon ve Ramat Gan da isabet aldı. Tahran, hastane yakınındaki bir İsrail ordu üssünün hedef alındığını, hastanenin şok dalgasından etkilendiğini iddia etti. İsrail yönetimiyse saldırıda hastanenin doğrudan hedef seçildiğini öne sürdü. (Gil Cohen-Magen/AFP)

• 16/30

  18 Haziran 2025 - İran'la İsrail arasındaki savaş, 6. gününde de devam ediyor. İsrail ordusu, İran’dan İsrail topraklarına doğru füze atışları gerçekleştirildiğini bildirdi. İsrail ordusu tarafından yapılan yazılı açıklamada, hava savunma sistemlerinin devreye girdiği kaydedildi. Halkın en kısa sürede sığınaklara geçmesi ve ikinci bir duyuruya kadar bu alanları terk etmemesi istendi. Bunun ardından İsrail’de bir çok noktada sirenler çaldı. (Atta Kenare/AFP)

• 17/30

  17 Haziran 2025 - Endonezya'nın Doğu Nusa Tenggara bölgesindeki Lewotobi Laki‑Laki yanardağı güçlü bir patlama gerçekleştirdi. Kül ve toz sütunu yaklaşık 11 km'ye kadar yükseldi. Yetkililer alarm seviyesini en yükseğe çıkardı, tehlike bölgesini krater çevresinde 8 kilometreye kadar genişletti. Uçuşlara "kırmızı" hava trafiği uyarısı verildi, bölge halkı ve turistler maskeyle korunmaya çağırıldı. Lewotobi Laki-laki'nin son patlaması mayıs ayında gerçekleşmiş ve yetkililer o zaman da seviyeyi en şiddetli seviyeye çıkarmıştı. Endonezya, çok sayıda tektonik plakanın üzerinde yüksek sismik aktivitenin görüldüğü "Pasifik Ateş Çemberi" üzerinde yer alıyor. (AFP)

• 18/30

  16 Haziran 2025 - Fransa'nın kuzeyindeki Gravelines sahilinde göçmenler, Manş Denizi'ni geçmek için kaçakçıların teknesine binmek üzere suda yürüyor. Güneş yeni doğuyordu ancak Gravelines sahilinde düzinelerce göçmen, neredeyse aynı sayıda polis memurunun gözetiminde sahil boyunca yürüyordu. Bazıları İngiltere'ye giden bota binmeyi başardı, geride hayal kırıklığına uğramış, bitkin insanlar kaldı. Birleşik Krallık'ın geçen hafta açıkladığı rakamlara göre bu yıl adaya varma amacıyla Manş Denizi'ni 16 binden fazla kişi geçti. İçişleri Bakanlığı sözcüsü, "Hepimiz, hayatları tehdit eden ve sınır güvenliğimizi zedeleyen tehlikeli küçük tekne geçişlerini sona erdirmek istiyoruz." diye konuştu (Sameer Al-Doumy/AFP)

• 19/30

  15 Haziran 2025 - İsrail'le İran arasındaki füze savaşında üçüncü gün yaşanırken geceden bu yana karşılıklı saldırılar sürüyor. İran’ın başkenti Tahran’daki Emniyet Müdürlüğü binası, İsrail istihbarat servisi Mossad’a ait saldırı drone'larıyla vuruldu. Saldırıda hafif hasar meydana gelirken, çok sayıda polis memuru yaralandı. Öte yandan Tahran'ın merkezinde, bakanlıkların yer aldığı caddede şiddetli bir patlama yaşandı. Dışişleri Bakanlığı'na çok yakın bir noktada meydana gelen patlama sonrası büyük yıkım meydana geldi. İranlı kaynaklar, İsrail Hava Kuvvetleri'nin Tahran'a yönelik saldırılarına paralel olarak, "Mossad ajanlarının" Tahran'ın çeşitli yerlerine önceden yerleştirilmiş bombaları uzaktan patlattığını ileri sürdü. İran medyası, 3 gün içinde gerçekleştirilen saldırılarda can kaybının 128'e yükseldiği bildirdi. (Atta Kenare/AFP)

• 20/30

  14 Haziran 2025 - 12 Haziran'dan beri internet ve sabit telefon hatlarının kesik olduğu Gazze'de Filistinliler internet sinyali yakalamak için telefonlarını havaya kaldırıyor. BM Genel Sekreter Sözcü Yardımcısı Stephanie Tremblay cuma günü düzenlediği basın toplantısında İsrail ordusunun Gazzelilere sosyal medyadan seslenerek belirli alanlardan uzaklaşma çağrısı yaptığını hatırlatmış ve "Gazze'deki çoğu kişinin bu duyuruya erişmesinin bir yolu yok" demişti. Tremblay, BM'nin bölgedeki ortaklarının, bu kabloları tamir etmek istediğini ancak nisan ayından yana bu konudaki 20'den fazla talebin İsrail tarafından reddedildiğini vurgulamıştı. (Omar Al-Qattaa/AFP)

• 21/30

  13 Haziran 2025 - İran'ın başkenti Tahran'ın kuzeyindeki bir apartmanda meydana gelen patlamanın ardından bir itfaiyeci meslektaşlarına sesleniyor. İsrail gece saatlerinde başladığı saldırılarında İran'nın başkentinin yanı sıra Tebriz, Loristan ve Kirmanşah gibi bölgeleri hedef aldı. ABD-İran nükleer müzakerelerinin pazar günü gerçekleşmesi beklenen 6. turu öncesinde yapılan hava saldırılarında İran'ın Natanz nükleer tesisi de vuruldu. İsrail'in "Yükselen Aslan" adını verdiği operasyonda Genelkurmay Başkanı Tümgeneral Muhammed Bakıri ve Devrim Muhafızları Genel Komutanı Tümgeneral Hüseyin Selami gibi isimlerin yanı sıra ülkenin nükleer çalışmalarda önde gelen 6 bilim insanının da öldüğü aktarıldı. İran medyasına göre saldırılarda 78 kişi hayatını kaybetti. (Vahid Salemi/AP)

• 22/30

  12 Haziran 2025 - Merkezi Endüstriyel Güvenlik Gücü'nün (CISF) X hesabında paylaşılan bu fotoğraf, Ahmedabad havalimanı yakınlarındaki bir yerleşim bölgesine düşen AN Air India uçağının arka kısmını gösteriyor. Havacılık yetkilileri, havayolu şirketinin "trajik kaza" diye nitelendirdiği olayda, Londra'ya giden Air India 171 numaralı yolcu uçağının Hindistan'ın batısındaki Ahmedabad kentinde 242 yolcuyla birlikte düştüğünü açıkladı. Yolcuların 169’u Hindistan, 53’ü Britanya, yedisi Porkekiz, biriyse Kanada vatandaşıydı. Ahmedabad Polis Komiseri G.S. Malik, faciada 204 kişinin öldüğünü, 41 kişinin yaralandığını söyledi (AFP/Merkezi Endüstriyel Güvenlik Gücü)

• 23/30

  11 Haziran 2025 - Gazze'deki Nuseyrat mülteci kampında Filistinli bir çocuk yemek sırasında. UNICEF'in küresel sözcüsü James Elder, Gazze'de kıtlığın çok kadar yakın olduğunu ve kıtlık başladığında yardımların ulaşması için çok geç olacağını, bunun sonucunda kitlesel ölümlerin yaşanacağı uyarısında bulundu. Filistin topraklarında yaşananları "korkunç" diye niteleyen Elder, bu kadar çok çocuğun öldürülmesinin artık şoke edici olmaktan çıktığını söylerken, "Artık trajedi içinde yaşamaktan öteye geçtik. Biz de bu trajedinin suç ortağıyız" dedi. Birleşmiş Milletler, İsrail'in 11 haftadır sürdürdüğü abluka nedeniyle Gazze'nin 2,3 milyonluk nüfusunun çoğunun kıtlık riski altında olduğunu ve akut yetersiz beslenme sorunu yaşayan küçük çocukların oranının neredeyse üç katına çıktığını açıkladı. (Eyad Baba/AFP)

• 24/30

  10 Haziran 2025 - Avusturya'nın güneydoğusundaki Graz kentinde, okulda meydana gelen silahlı saldırıda en az 10 kişinin hayatını kaybettiği okulun yakınındaki geçici anma yerine mumlar bırakıldı. Avusturya Başbakanı Christian Stocker, eski bir öğrencinin gerçekleştirdiği silahlı saldırının ardından üç günlük ulusal yas ilan etti. Graz Belediye Başkanı Elke Kahr, saldırganın da öldüğünü açıkladı. Polis, saldırganın 21 yaşında olduğunu, iki silahla saldırıyı gerçekleştirdiğini ve sonrasında okulun tuvaletinde intihar ettiğini bildirdi. (Georg Hochmuth/AFP)

• 25/30

  9 Haziran 2025 - İsrail güçlerinin Gazze'ye giden yardım gemisi Madleen'i durdurmasının ardından Aşdod Limanı'nda toplanan protestocular Filistin bayrağı ve pankartlarla eylem yaptı. İsveçli aktivist Greta Thunberg'ün de içinde bulunduğu, Gazze Şeridi'ne yönelik deniz ablukasını kırmaya çalışan yardım gemisi Madleen bugün İsrail tarafından alıkondu. Filistin yanlısı Özgürlük Filosu Koalisyonu tarafından işletilen gemi, Gazze'ye yardım götürerek bölgedeki insani kriz hakkında uluslararası farkındalığı artırmayı amaçlıyordu. İsrail Dışişleri Bakanlığı'ndan yapılan açıklamada İsrail ordusunun gemiyi alıkoyduğu ve aktivistlerin ülkelerine gönderileceği söylendi. Yolcuların iyi durumda olduğu belirtilirken gemi için "ünlülerin özçekim yatı" ifadeleri kullanıldı. (Maya Levin/AFP)

• 26/30

  7 Haziran 2025 - Ukrayna'nın Harkiv kentinde Rusya'nın drone saldırısı sonucu binalar hasar gördü. Rusya'nın gece ve sabah saatlerinde Ukrayna'ya düzenlediği saldırılarda üç kişinin hayatını kaybettiği, 21 kişinin de yaralandığı bildirildi. Rus yetkililer de Ukrayna'nın Moskova'ya düzenlediği drone saldırısı sonucu iki kişinin yaralandığını açıkladı. İstanbul'da yapılan son barış müzakeresinde taraflar daha fazla esir takası yapma üzerinde anlaşmıştı. Öte yandan Kremlin'den bugün yapılan açıklamada Kiev'in takası süresiz olarak ertelediği öne sürüldü. Ukrayna ise bu iddiayı yalanlayarak Moskova'ya "kirli oyunlar oynamayı" bırakma çağrısı yaptı. (Vitalii Hnidyi/Reuters)

• 27/30

  6 Haziran 2025 - Gazze'nin Deir el-Balah bölgesindeki Filistinliler, İsrail bombardımanı sonucu yıkılan bir caminin yıkıntıları yanında bayram namazını kılıyor. Dünya çapındaki Müslümanlar bugün Kurban Bayramı'nı kutlarken, Gazze'de yıkılmış camilerin yanında kılanan namazlar kameralara yansıdı. İsrail ordusunun, Kurban Bayramı'nın ilk gününde Gazze Şeridi'ne düzenlediği saldırılarda 19 Filistinli hayatını kaybetti. Han Yunus'un Batn es-Semin, Kizan en-Neccar, Satr el-Garbi, Ketibe bölgelerinin yanı sıra Refah kentinin doğusundaki bölgelere de yoğun topçu saldırıları düzenlendiği bildirildi. (Abdel Kareem Hana/AP)

• 28/30

  5 Haziran 2025 - Filipinler'in başkenti Manila'daki Pasig Nehri'ndeki kirlilik, Dünya Çevre Günü'nde drone görüntülerine yansıdı. 1973'ten beri 5 Haziran'ı Dünya Çevre Günü olarak kutlayan Birleşmiş Milletler, bu yıl plastik kirliliğine odaklanmaya karar verdi. BM Çevre Programı'na göre dünya çapında her yıl en az 400 milyon ton plastik üretiliyor ve bunların yüzde 10'undan azı geri dönüştürülüyor. Plastikler ve onların parçalanmasıyla oluşan mikroplastikler doğayı, insan ve hayvan sağlığını tehdit ediyor. Bir kişinin yılda en az 50 binden fazla plastik parçacığı tükettiği tahmin ediliyor. (Eloisa Lopez/Reuters)

• 29/30

  4 Haziran 2025 - Mısır'da Kurban Bayramı öncesinde Giza'nın kuzeydoğu banliyölerindeki Burkaş deve pazarında çocuklar develerin yanında. Ülkenin dört bir yanından gelen Mısırlılar, kurbanlık deve almak için pazara akın ediyor. Yaklaşık 25 dönümlük alana kurulu pazar, 1995’ten bu yana hem Mısır’ın tek deve pazarı hem de Arap dünyası ve Ortadoğu’nun en büyüğü olma özelliğini taşıyor. Develer hacmine göre fiyatlandırılırken, fiyatlar 30 bin ila 180 bin Mısır lirası (yaklaşık 23 bin TL ila 141 bin TL). Develerin ortalama ağırlıklarınınsa 300 kilogram civarında olduğu belirtiliyor. (Khaled Desouki/AFP)

• 30/30

  4 Haziran 2025 - Brezilya Milli Takımı antrenörü Carlo Ancelotti, Sao Paulo'da takımı 2026 FIFA Dünya Kupası elemelerine hazırlıyor. Brezilya, 5 Haziran'da Ekvador'la maça çıkacak. 65 yaşındaki tecrübeli teknik direktör, Real Madrid'le üçer Şampiyonlar Ligi, UEFA Süper Kupa ve ikişer FIFA Kulüpler Dünya Kupası, LaLiga, İspanya Kral Kupası ile İspanya Süper Kupa sevinci yaşadı. Brezilya Futbol Federasyonu Başkanı Ednaldo Rodrigues, İtalyan çalıştırıcının takımın başına getirildiği duyurulurken, "Ancelotti'yi Brezilya’nın başına getirmek, yalnızca stratejik bir hamle değil. Bu adımla, podyumun en üst basamağını geri almaya kararlı olduğumuzu tüm dünyaya ilan etmek istiyoruz. O, futbol tarihinin en büyük teknik direktörlerinden biri ve artık gezegenin en iyi milli takımına liderlik edecek. Onunla birlikte Brezilya futbolu için yeni ve görkemli bir dönemi başlatacağız" diye konuşmuştu. (Nelson Almeida/AFP)

Sonuç: Barışın derinleşmesi yerelden geçer

Moro barış süreci yalnızca silahların bırakıldığı bir anlaşma değil, toplumun tüm kesimlerini içeren uzun soluklu bir toplumsal, siyasal ve kültürel dönüşüm süreci oldu.

Eğitimcilerden kadın liderlere, genç gönüllülerden savaş mağdurlarına kadar herkes barışın taşlarını yerine koyan aktörlere dönüştüğü.

Bu yönüyle Filipinliler Moro Barış örneği, barışın sürdürülebilirliğinin anlaşma masasının dışında yerelde ve yerel toplumla kurulduğunu bir kez daha gösterdi.

Yine, Moro barışı liberal barış teorilerine meydan okuyan bir örnek oldu.

Demokratik bir barış kapasitesi gelişmemiş iken bile, güçlü merkezi liderlik ve yerel kimliği tanıyan bir irade sayesinde süreç tamamlandı.

Bu da şunu gösterdi, barış, bazen merkezi otoritenin kararlılığıyla mümkün olur. Silahlı grupları siyasal alana entegre etmek, güvenliğin ötesinde kapsayıcı yönetişim gerektirir. Uluslararası destek, arabuluculukla sınırlı kalmayıp yerel projelere yayılmalıdır.

Filipinler, "illiberal" bir liderlik altında demokratikleşmeye açılan bir kapı araladı. Moro halkı için bu yalnızca bir barış anlaşması değil, asırlık dışlanmışlığın sona ermesi anlamına geliyor.

Dünya ise bu süreçten, barış kapasitesinin sadece sistemin değil, liderliğin ve yerelin kalitesiyle de doğrudan ilişkili olduğunu öğreniyor.

Barış anlaşması Filipinler'in demokratikleşmesinin önünü açtı. Bu çerçevede, Barış anlaşması, Filipinler'in çokkültürlü yapısını tanıyan ilk ciddi anayasal adımdır.  

Katılımcı, müzakereci ve çoğulcu yönetim anlayışının yerleşmesine katkı sundu. Bangsamoro bölgesinde seçimli yerel parlamento, federalizme yakın uygulamaların test edildiği bir alan haline geldi.

Buna rağmen Bangsamoro'daki demokratik kurumlar, yerel düzeyde "laboratuvar demokrasi" işlevi gördü.

Moro barış süreci yalnızca bir siyasal uzlaşma değil, aynı zamanda kolektif bir adalet, onarım ve toplumsal iyileşme çabasıdır.

Yerel ve uluslararası STK'lar, dini aktörler ve uluslararası gözlemciler, hem meşruiyet hem de teknik kapasite açısından sürecin omurgasını oluşturmuştur.

Geçiş dönemi adaleti ise sadece geçmişin yükünü değil, geleceğin umutlarını da taşıyan bir yapı olarak inşa edildi.

*Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.