Kısa bir zaman önce Independent Türkçe bölümünde Lübnanlı Semir Ataullah tarafından "Zor Hilal" başlığı altında bir makalesi yayımlandı.

Makalesinde "Bereketli Hilal" olarak tanımladığı coğrafya bilgisi hem son derece hatalı hem de "lanetli" bir tanımlama ile coğrafyadaki yaşanan duruma dikkat çekti. 

Biz ise bunaltı vermeden "Bereketli Hilal" olarak çizdiği haritanın son derece yanlış olduğuna dikkat çekerek durumu özetleyelim.

Kürt­ler bin­ler­ce yıl­dır Or­tadoğu'da Toros, Zag­ros Dağ­ları ve çev­resin­de yaşıyor.

Bu coğ­raf­yada ter­kedil­miş bin­ler­ce es­ki yer­leşim yeri, höyük ve harabe var­dır.

Bu harabelerin bir kıs­mı böl­gede yapılan baraj­ların göl sularının al­tın­da kal­mıştır.

Yeni dönemde yüz­ler­cesi ar­keolog­lar tarafın­dan kazıl­dı ve fark­lı disip­lin­ler­den uz­man­lar tarafın­dan araş­tırıl­dı.

El­de edilen ar­keolojik bul­gu ve bil­gilere göre, birçok kül­tür bit­kisinin (buğ­day, ar­pa, mer­cimek, nohut, fasul­ye, bezel­ye, bur­çak, an­tep­fıs­tığı, üzüm) ve birçok ev­cil hay­vanın (koyun, keçi, domuz ve köpeğin) ilk defa bu coğ­raf­yada kül­türe alın­dığı ve ev­cil­leş­tiril­diği, in­san­ların yer­leşik duruma geç­tiği ve uy­gar­lığın doğ­duğu, "neolitik dev­rim"in ger­çek­leş­tiği coğ­rafik alan­lar­dan biri ol­duğu an­laşıl­mış­tır.

Bu araş­tır­malar ve bil­giler, Kürt­lerin de tarih ön­cesi dönem­lerine açık­lık getir­mek­tedir. Kürt­ler ve Kür­dis­tan'ın tarihiy­le il­gilenen­lerin, bu araş­tır­malar­dan yarar­lan­maları ve tarihin yazımını yeniden değer­len­dir­melidir­ler.

Kürdistan coğrafyasının siyasal açıdan cazibe merkezi olduğu gibi ekonomik zenginlikleri açısından da bir cazibe merkezidir.

Kürt coğ­raf­ya­sı­nın omur­ga­sı­nı dağ­lar oluş­tur­mak­ta­dır. Ak­de­niz To­ros­la­rı­nın İs­ken­de­run Kör­fe­zin­den baş­la­yan kıs­mı do­ğu­ya doğ­ru Hak­ka­ri'de Zag­ros Dağ­la­rı ile bir­le­şir.

Zag­ros Dağ­la­rı­nın Hür­müz Bo­ğa­zı­na ka­dar olan kıs­mı Kürt coğ­raf­ya­sı­nın ana ek­se­ni­ni oluş­tu­rur. To­ros-Zag­ros dağ sil­si­le­si Kür­dis­tan'ı ku­zey ve gü­ney ol­mak üze­re iki alt böl­ge­ye ayır­mak­ta­dır.

İk­li­mi ve to­pog­raf­ya­sı fark­lı olan bu iki alt böl­ge, eko­sis­tem ola­rak bir­bi­ri­ni ta­mam­lı­yor.

Ku­zey alt böl­ge, To­ros-Zag­ros sis­te­mi ile Do­ğu Ka­ra­de­niz'de Pon­tus Dağ­la­rı ve Kaf­kas­lar ara­sın­da­ki coğ­raf­ya­yı kap­sar.

Bu alt böl­ge yer yer dağ dü­ğüm­le­ri­ni ve ara­la­rın­da pla­to­la­rı ba­rın­dı­rır. Ku­ze­yin­de Kaf­kas­la­ra doğ­ru Ağ­rı Da­ğı, Pon­tus­la­ra doğ­ru Mun­zur­lar yer alır.

To­ros-Zag­ros sı­ra dağ­la­rı­nın oluş­tur­du­ğu ya­yın gü­ne­yin­de, ya­ya gö­mü­lü va­zi­yet­te Ka­ra­ca­dağ ade­ta bir ok gi­bi yer alır.

Ay­rı­ca dal­ga­lı ve on­dü­le­li bir ya­pı oluş­tu­ran Ba­gok, Ma­zı Da­ğı (Çi­ya­yê Ma­zî) ve Ga­ros yük­sel­ti­le­ri, gü­ney­de­ki Dic­le-Fı­rat ne­hir­le­ri­nin ara­sın­da­ki pla­toy­la bir­le­şir.

Arap­lar bu yö­re­ye Ce­zi­re, Kürt­ler Ber­rî, Türk­çe kay­nak­lar­da hem Ber­ri­ye­cik, hem de El-Ce­zi­re ola­rak ge­çi­yor. To­ros-Zag­ros sis­te­mi­nin ku­ze­yi yay­la ve yaz­lık, gü­ne­yi ise ova ve kış­lak­la­rı oluş­tu­rur.

Gü­ney alt böl­ge de To­ros-Zag­ros sis­te­mi­nin gü­ne­yin­de ka­lan Fı­rat ve Dic­le ne­hir­le­ri­nin iç ve dış pla­to­la­rın­dan oluş­mak­ta­dır.

Ba­tı ucu Do­ğu Ak­de­niz'e, do­ğu ucu Hür­müz Bo­ğa­zı­na ka­dar ulaş­mak­ta­dır. Gü­ney sı­nı­rı Arap Çö­lü­dür. Bu kısa bilgiden sonra konumuza dönersek:

Bu­gü­ne ka­dar ya­pı­lan ar­ke­olo­jik ve ant­ro­po­lo­jik bi­lim­sel araş­tır­ma ve ça­lış­ma­lar­dan el­de edi­len bul­gu ve bil­gi­le­re gö­re Kür­dis­tan'ın, ta­rı­mın baş­lan­gıç böl­ge­le­rin­den bi­ri, uy­gar­lı­ğın ilk doğ­du­ğu yer­ler­den bi­ri ve bi­yo­lo­jik çe­şit­li­lik ba­kı­mın­dan dün­ya­nın zen­gin böl­ge­le­rin­den bi­ri ol­du­ğu an­la­şıl­mış­tır.

Bu çev­re, ay­nı za­man­da bi­lim çev­re­le­rin­ce "Be­re­ket­li Hi­lal" ola­rak ta­nım­lan­mış ve ad­lan­dı­rıl­mış­tır.  

Aynı zamanda Cud, (Guti-Gudi) Cömertlik, "Bereket" anlamındadır. Kur'anda da işaret edildiği gibi;

Nuh as. Dedi, Ey Rabbim beni Mübarek ve bereketli bir yere indir. Mü'minun suresi, ayet no:29

Bu gö­rüş­le­re hiz­met ve­ren ve en çok araş­tır­ma ya­pan birçok bi­lim ada­mı ol­ma­sı­na rağ­men, bun­lar­dan üçü; Dr. Ja­mes H. Bre­as­ted, Prof. Dr. Ro­bert Bra­id­wo­od ve Prof. Dr. Jack R. Har­lan böl­ge­de yo­ğun bir şe­kil­de ça­lış­mış ve kök­lü gö­rüş­ler or­ta­ya koy­muş­lar­dır.

Üç bilim adamının "Be­re­ket­li Hi­lal" olarak tanımlaması, Kürdistan haritasına da mutabık düşmektedir.

Buna aynın zamanda Ters "V" şeklindede tanımlanmaktadır: ∧
 

Dr. Ja­mes Bre­as­ted'in dok­to­ra te­zi­nin ko­nu­su Mı­sır ta­ri­hiy­di. Mı­sır ta­ri­hi­ni araş­tı­rır­ken Kür­dis­tan'ın Mısır'dan da­ha ön­ce uy­gar­laş­tı­ğı­nı fark et­ti. Kür­dis­tan mer­kez­li coğ­raf­ya­da uy­gar­lı­ğın doğ­du­ğu­nu, Do­ğu Ak­de­niz sa­hil şe­ri­diy­le Mı­sı­ra ulaş­tı­ğı­nı ve Mı­sır'da gör­kem­li bir ko­nu­ma ulaş­tı­ğı­nı be­lir­le­di.

Bre­as­ted, uy­gar­lı­ğın ilk doğ­du­ğu yer­le­rin Kürdistan coğrafyası olarak konumlandırmaktadır.

Bre­as­ted, "Be­re­ket­li Hi­lal" diye adlandırdığı coğ­raf­ya­­nın: Dün­ya­nın ilk kar­ma­şık top­lum­la­rı­nın baş­lan­gı­cı ol­du­ğu­nu, Bu uy­gar­lık­la­rın te­mel ne­de­ni­nin ve­rim­li­lik olduğunu, bu coğ­raf­ya­da çok faz­la ar­tı ürü­nün el­de edil­di­ği­ni vurgulamaktadır.

Dr. Ja­mes Bre­as­ted, bu coğrafyanın şeklinin hi­la­le ben­ze­di­ği­ni gör­dü. Onun için, dok­to­ra te­zin­de bu coğ­raf­ya­ya "Fer­ti­le Cres­cent" adı­nı ver­di "Be­re­ket­li ve­ya Ve­rim­li Hi­lal" ola­rak ad­lan­dı­rıl­mış­tır.

Bre­as­ted, 1928-1935 yıl­la­rı ara­sın­da Gü­ney Kür­dis­tan'da "Xor­sa­bad" ve Do­ğu Kür­dis­tan'da meş­hur Per­se­po­lis si­te­le­rin­de ar­ke­olo­jik ka­zı­lar yap­tı.

Oğ­lu Char­les Bre­as­ted ba­ba­sı­nın bi­yog­ra­fi­si­ni ya­zar­ken ba­ba­sı için "Pi­one­er to The Past" (geç­mi­şin ön­cü­sü) la­ka­bı­nı kul­lan­dı.

Bu la­kap bi­lim çev­re­le­rin­de de be­nim­sen­di. Ja­mes, da­ha son­ra eşi olan Fran­ces Hart ile be­ra­ber, Ya­kın-Do­ğu ta­ri­hi ile il­gi­li çok bil­gi edin­di­ler. Bu­nun so­nu­cun­da da dok­to­ra te­zin­de "Be­re­ket­li Hi­lal" te­ri­min ilk de­fa Ja­mes kul­lan­dı.

Za­man­la Be­re­ket­li Hi­lal coğ­raf­ya­sı­nın sı­nır­la­rı fark­lı bi­lim adam­la­rı ta­ra­fın­dan ge­niş­le­til­di. Dr.Bre­as­ted'in bel­li baş­lı eser­le­ri şun­lar­dır, An­ci­ent Re­cords of Egypt 1907,The De­ve­lop­ment of Re­li­gi­on and Tho­ught in An­ci­ent Egypt,Out­li­nes of Eu­ro­pe­an His­tory,Ori­en­tal Fo­re­un­ners of Byzan­ti­ne Pa­in­ting 1924The Con­qu­est of Ci­vi­li­za­ti­on,The Dawn of Cons­ci­en­ce 1933His­tory of Egypt from the Ear­li­est Ti­mes to the Per­si­an Con­qu­est (rev. ed. 1928).

Kürt tarih gelişiminin, 19'uncu yüzyıl ve sonlarına doğru, Uluslararası güçler, Kürdistan, çok daha geniş sızlamara maruz kaldı Kürdistanda, mutlak egemenlik kurmak ve sayısız doğal zenginliklerini, özellikle petrol yatakları yüzünden Kürdistan'ın önemli yataklarını ele geçirmek için çok sert savaşlarada sahne oldu.

19'uncu yüzyıl başlarında ve yeni dünya birbiriyle çekişmeye dayalı olarak bir evrenselcilik söylemi geliştiğinede şahitlik yapmaktayız. Bu evrenselcilik, Kürtlerin kültürü içine çok rahat sızdı.

Ati­na­lı Kse­nop­hon Kür­dis­tan'a ya­pı­lan bir as­ke­ri ha­re­kat­ta gö­rev al­mış, sa­vaş­ta gör­dük­le­ri­ni ka­le­me al­dı­ğı "Ana­ba­sis" ad­lı ese­rin­de Kürt­ler ve Kür­dis­tan hak­kın­da de­ğer­li bil­gi­ler ver­miş­tir.

Birçok defa bu eserden de istifade ettik. Yi­ne yu­nan­lı ta­rih­çisi, He­re­do­tos'un, Dic­le ve Fı­rat ne­hir­le­ri ara­sın­da­ki böl­ge için ver­di­ği bil­gi­ler önem­li kay­nak­tır.

Stra­bon'un "Ge­og­rap­hi­ka"sın­da ve "Pli­ni­us'un His­to­ria Na­tu­ra­lis"in­de bu böl­ge hak­kın­da önem­li coğ­ra­fik bil­gi­ler var­dır.

İlk Ar­ke­olo­jik ka­zı­yı, Fran­sa'nın Mu­sul bü­yü­kel­çi­si olan Dr. Pa­ul-Emi­le Bot­ta (1802-1870), Fran­sız hü­kü­me­ti­nin spon­sor­lu­ğuy­la 1843'te Ker­kük ya­kın­la­rın­da­ki Xor­sa­bad hö­yü­ğün­de ar­ke­olo­jik ka­zı yap­tı ve Kral II. Sar­gon'un me­za­rı­nı açı­ğa çı­kar­dı.

1920 de Ja­mes Bre­as­ted Irak'a ge­le­rek Xor­sa­bad'ı, özel­lik­le Bot­ta'nın da­ha ön­ce ka­zı yap­tı­ğı ye­ri zi­ya­ret et­ti.

Bre­as­ted da­ha son­ra Ori­en­tal Ens­ti­tü'nün adı­na al­dı­ğı izin­le bu sa­ha­da 1928-1935 yıl­la­rın­da al­tı se­zon ka­zı ger­çek­leş­tir­di.

1933 yı­lı ka­zı­la­rı­na Ro­bert Bra­id­wo­od da ka­tıl­dı. İn­gi­liz Ar­ke­olog Gert­ru­de Bell (1868-1926) I. Dün­ya sa­va­şı bo­yun­ca böl­ge­de hem ka­zı ve in­ce­le­me­ler yap­tı hem de İn­gi­liz Giz­li Ser­vi­si için de­ğer­li bil­gi­ler içe­ren mek­tup­lar ha­lin­de ka­yıt­lar al­dı.

Do­ğu Kür­dis­tan'da Ali Koş Hö­yü­ğü­nü in­ce­le­di. Gü­ney Kür­dis­tan'da Ker­kük, Mu­sul, Du­hok, Ku­zey Kür­dis­tan'da Mar­din ve Vi­ran­şe­hir'de in­ce­le­me­ler­de bu­lun­du.

Gert­ru­de Bell Çö­lün Kız­kar­de­şi ve­ya Çöl Kra­li­çe­si la­ka­bıy­la da ta­nı­nır. I. Dün­ya Sa­va­şı ön­ce­si Os­man­lı İm­pa­ra­tor­lu­ğu ayak­ta dur­ma­ya ça­lı­şır­ken Ege, Ak­de­niz ve nis­pe­ten Ba­tı Kür­dis­tan'da­ki de­ğer­li ta­ri­hi eser­ler ka­çı­rıl­dı, tah­rip edil­di, yağ­ma ve ta­lan edil­di.

Onun için şim­di ba­zı eser­ler Lo­uv­re Mü­ze­sin­de, ba­zı­la­rı Av­ru­pa'nın de­ği­şik mü­ze­le­rin­de ser­gi­le­ni­yor.

I. Dün­ya Sa­va­şı'n­dan son­ra Os­man­lı İm­pa­ra­tor­lu­ğu'­nun da­ğıl­ma­sıy­la, Kür­dis­tan'ın gü­ne­yi­nin bir kıs­mı İn­gi­liz, bir kıs­mı da Fran­sız­la­rın ege­men­li­ğin­de kal­dı.

İn­gi­liz­le­rin de­ne­ti­min­de ka­lan Aşa­ğı Me­zo­po­tam­ya'da ya­pı­lan ka­zı­lar uy­gar­lı­ğın önem­li bir kıs­mı­nı açı­ğa çı­kar­dı.

Bu­ra­dan el­de edi­len bil­gi­ler­le "Uy­gar­lı­ğın Be­şi­ği" ol­du­ğu ka­na­ati­ne va­rıl­dı. Da­ha çok Su­mer, Ba­bil, Akad, Kal­de ve Asur­lu­la­ra ait olan ilk bu­lun­tu­lar araş­tır­ma­cı­la­rı bü­yü­le­di.

Camb­rid­ge Üni­ver­si­te­si­nin ilk ar­ke­olo­ji pro­fe­sö­rü olan Do­rothy Gar­rod (1862-1969), 1928 de Zag­ros Dağ­la­rın­da, Ker­man­şah Ova­sın­da birçok si­te­de araş­tır­ma ve ka­zı­lar yap­tı.

2. Dün­ya sa­va­şın­dan son­ra Or­yan­tal Ens­ti­tü, Ta­rih-ön­ce­si Araş­tır­ma Pro­je­si çer­çe­ve­sin­de Irak Kür­dis­ta­nı Di­ya­la Hav­za­sın­da ka­zı ça­lış­ma­la­rı­na baş­la­dı.

Irak'ta 1958'de yö­ne­ti­min as­ke­ri bir dar­bey­le de­ğiş­me­si üze­ri­ne, ça­lış­ma­lar İran Kur­dis­ta­nı'na kay­dı­rıl­dı. Bra­id­wo­od bil­gi ve sez­gi­siy­le Zag­ros böl­ge­sin­de yo­ğun­laş­mak is­ti­yor­du.

Co­lum­bia Üni­ver­si­te­sin­den Prof. Dr. Ralph So­lec­ki, 1951-60 yıl­la­rı ara­sın­da Bra­dost yö­re­sin­de Ze­wi­ye Çe­me Şe­ni­dar'da, Şe­ni­dar Ma­ğa­ra­sın­da (Şi­kef­ta Me­zin) yap­tı­ğı ar­ke­olo­jik ka­zı­lar­da Ne­an­dert­hal in­sa­nın ya­şam tar­zı ile il­gi­li çok önem­li bil­gi­ler el­de et­ti.

Ba­tı Av­ru­pa, ABD, Ja­pon­ya ve Kür­dis­tan'ı bo­yun­du­ru­ğun­da bu­lun­du­ran dev­let­le­rin ar­ke­olo­ji ve ant­ro­po­lo­ji dal­la­rın­da ku­rum­laş­ma­sı (üni­ver­si­te, ens­ti­tü ve aka­de­mi) ge­liş­tik­çe Kür­dis­tan­'da­ki ar­ke­olo­jik ve di­ğer bi­lim­sel araş­tır­ma­lar da art­tı.

Arkeoloji profesörü olan Vere Gordon Childe, şu görüşü ortaya attı:

Bit­ki­le­rin kül­tü­re alın­ma­sı, hay­van­la­rın ev­cil­leş­ti­ril­me­si ve uy­gar­lı­ğın doğuşu. Gıda re­ka­be­ti­nin tek ça­re­si, bit­ki­le­ri kül­tü­re al­mak ve hay­van­la­rı ev­cil­leş­tir­mek­ti. Çün­kü av­cı top­la­yı­cı nü­fus git­tik­çe büyüyordu. İnsanlar, hay­van­lar ve bit­ki­ler ara­sın­da sem­bi­yo­tik iliş­ki­ler gelişti. Sonuçta Ne­oli­tik Dev­rim mey­da­na gel­di.

Chil­de göre, ta­rım dev­ri­mi ve uy­gar­lı­ğın do­ğuşu Sü­mer, Akad ve Asur coğ­raf­ya­sın­dan doğ­muş ve çev­re­ye ya­yıl­mış­tır.

Bra­id­wo­od, bu te­zin ak­si­ne "Nuk­le­ar" ve­ya "Do­ğal Ha­bi­tat Zon­la­rı" (alan­la­rı) te­zi­ni ge­liş­tir­di.

Ona gö­re uy­gar­lık, bit­ki­le­rin kül­tü­re alın­ma­sı, hay­van­la­rın ev­cil­leş­ti­ril­me­si ve yer­le­şik ha­ya­ta ge­çil­me­si; To­ros-Zag­ros dağ­la­rı­nın etek­le­rin­de, ova ile da­ğın bir­leş­ti­ği kı­sım­lar­da, va­di­ler­de ger­çek­leş­miş­ti.

Özel­lik­le Te­pe Se­rab da ça­lı­şır­ken, Te­pe Se­rab, Te­pe Gu­ran ve Cer­mo'nun dağ­lar­la il­gi­li ko­nu­mu­nu de­ğer­len­di­rir­ken Zag­ros Kal­ka­nı (Zag­ros Flanks) te­ri­mi­ni kul­lan­dı.

Bu te­ze gö­re buğ­day, ar­pa, no­hut, mer­ci­mek, fa­sul­ye gi­bi bit­ki­le­rin kül­tü­re alın­ma­sı, ko­yun, ke­çi, do­muz ve kö­pek gi­bi hay­van­la­rın ev­cil­leş­ti­ril­me­si ve ilk ta­rım­cı köy top­lu­luk­la­rı­nın or­ta­ya çık­ma­sı, Kür­dis­tan'da ger­çek­leş­miş­ti. Bra­id­wo­od tüm ça­lış­ma­la­rın­da Kürt­le­ri ça­lış­tır­mış, alış­ve­ri­şi­ni Kürt şe­hir­le­rin­de yap­mış­tı. Kürt hal­kı­nın ya­şam bi­çi­mi­ni ve kül­tü­rü­nü de in­ce­le­miş­ti. So­nun­da bu ya­ra­tı­lan de­ğer­le­rin ağır­lık­lı ola­rak Kürt hal­kı­na ait ol­du­ğu ka­nı­sı­na var­dı.  

Ro­bert Bra­id­wo­od' "Irak ve İran Zag­ros Dağ ba­yır­la­rı­nın bir par­ça­sı olan Tür­ki­ye'nin Gü­ney­do­ğu­su­nun sa­kin­le­ri Kürt­ler­dir. On­lar İn­do-Av­ru­pai bir dil ko­nu­şu­yor­lar. Ge­nel­lik­le Kse­nop­hon'un ‘On­bin­le­rin Dö­nü­şü' ad­lı ya­pı­tın­da bah­set­ti­ği Kar­duc­hoi de­di­ği halk ol­du­ğu­na ina­nı­lır. Biz on­lar­dan hep mem­nun ol­duk."

Prof. Dr. Jack Har­lan, Jack Har­lan'ın mes­lek se­çi­min­de bo­ta­nik­çi olan ba­ba­sı Harry ile 20. yüzyılın bü­yük bi­lim adam­la­rın­dan Rus Prof. Dr. Ni­ko­lay I. Va­vi­lov ara­sın­da­ki di­ya­log ve tar­tış­ma­la­rın et­ki­si ol­du.

Ba­ba­sı Harry V. Har­lan 1910 yı­lın­dan 1944 yı­lı­na ka­dar Ame­ri­ka Ta­rım Ba­kan­lı­ğı­nın ar­pa araş­tır­ma­la­rı­nın li­de­riy­di.

O, Ame­ri­ka, As­ya, Av­ru­pa ve Af­ri­ka'dan ar­pa ko­lek­si­yo­nu ya­pı­yor­du. 1951 yı­lın­da Ok­la­ho­ma Üni­ver­si­te­si­ne geç­ti. 1966 yı­lın­da Il­li­no­is Üni­ver­si­te­si­ne geç­ti.

Bir yıl son­ra J.M.J. de Wet ile bir­lik­te Bit­ki­sel Ürün Ge­liş­tir­me la­bo­ra­tu­arı­nı kur­du. 35 yıl­lık mes­lek ya­şa­mın­da 43 dev­le­ti gez­di.
 

Fotoğraflarla dünyadan haberler

Hepsini göster 30

Fotoğraflarla dünyadan haberler

• 1/30

  9 Aralık 2024 - Suriyeli kurtarma ekipleri Şam'daki Sednaya hapishanesinde gizli bodrum katlarını ararken insanlar hapishanenin çatısında duruyor. Beşar Esad yönetiminin pazar günü düşmesinden beri, yakınlarından haber almayı uman Suriyeli siviller ülkenin en gizli ve en kötü şöhretli hapishanesi Sednaya'ya akın ediyor. İnsan hakları kuruluşlarınca "insan mezbahası" adıyla anılan Sednaya çok sıkı saklanan bir sırdı ve şu ana dek hapishanenin içinden hiç görüntü hiç alınamamıştı (Abdülaziz Ketaz/AFP)

• 2/30

  8 Aralık 2024 - Suriye'nin başkenti Şam'daki Emevi Camii. Heyetu Tahriru'ş Şam (HTŞ) öncülüğündeki silahlı örgütler başkent Şam'ın kontrolünü ele geçirdi. BM Genel Sekreteri'nin Suriye Özel Temsilcisi Geir Pedersen, ülkenin bir dönüm noktasında olduğunu söyledi. Suriyeli muhalifler, bugün 16.00'dan yarın 05.00'e kadar Şam'da sokağa çıkma yasağı ilan etti. Kutlama amacıyla da olsa kalabalık meydanlarda ateş açılmaması için çağrı yapıldı (Aref Tammawi/AFP)

• 3/30

  7 Aralık 2024 - İtfaiyeciler, Hollanda'nın Lahey kentindeki bir mahallede meydana gelen patlamanın etkisiyle yıkılan bir binanın önünde duruyor. Sabah erken saatlerde yaşanan patlamada 5 daire yerle bir oldu. Yetkililer en az bir kişinin hayatını kaybettiğini ve 3 kişinin yaralı olduğunu bildirdi. Enkaz altında kalanların sayısıysa net değil. Patlamanın nedeni henüz bilinmiyor fakat polis olay yerinden hızla ayrılan bir arabayı aradıklarını belirtti (Phil Nijhuis/AP)

• 4/30

  6 Aralık 2024 - Güney Kore Devlet Başkanı Yoon Suk Yeol'un görevden alınmasını talep eden protestocular, başkent Seul'deki Ulusal Meclis önünde toplandı. Yoon, hem muhalefetten hem de kendi partisinden aldığı tepkilerle 3 Aralık'taki sıkıyönetim kararından yaklaşık 6 saat sonra geri adım atmak zorunda kalmıştı. Muhalefet partileri, başkanın azledilmesi için önerge verirken sivil toplum kuruluşları da lideri istifaya çağırıyor (Kim Hong-ji/Reuters)

• 5/30

  5 Aralık 2024 - İsrail'in Gazze Şeridi'nin güneyindeki Han Yunus yakınlarındaki Mevasi kampına hava saldırısı düzenledi. İsrail hava saldırıları çarşamba günü Gazze'nin güneyinde yerlerinden edilmiş Filistinlilerin kaldığı kampı vurdu ve yakındaki bir hastanenin yöneticisine göre en az 21 kişi hayatını kaybetti. Cenevre merkezli sivil toplum kuruluşu Avrupa-Akdeniz İnsani Hakları İzleme Örgütü (Euro-Med), İsrail'in dün düzenlediği saldırıda Filistinlileri "diri diri yaktığını" belirtti (Abdel Kareem Hana/AP)

• 6/30

  4 Aralık 2024 - ABD'nin New York kentinin Manhattan bölgesinde polis, Hilton Otel'in önünde gerçekleşen saldırının ardından olay yerindeki mermi kovanlarını işaretliyor. ABD'nin en büyük sağlık sigorta şirketlerinden UnitedHealthcare'in CEO'su Brian Thompson, silahlı saldırıda öldürüldü. Saldırganın olay yerinden bisikletle kaçıp Central Park'a gittiği açıklandı. Polis, sokak ortasında 50 yaşındaki Thompson’ı öldüren katili hâlâ arıyor (Stefan Jeremiah/AP)

• 7/30

  3 Aralık 2024 - Eski Gana Devlet Başkanı ve Ulusal Demokratik Kongre'nin (NDC) başkan adayı John Mahama'nın destekçileri Akra'da, 7 Aralık'ta yapılacak başkanlık seçimi öncesinde seçim konvoyunda NDC siyasi partisinin bayraklarını kaldırıyor. Gana'da iki dönem görev yaptıktan sonra istifa eden Devlet Başkanı Nana Akufo-Addo'nun yerine geçecek isim için yapılacak oylamada ekonominin yönetimi kilit rol oynayacak. Oylama, Akufo-Addo'nun iktidardaki Yeni Yurtsever Parti'nin (NPP) adayı ve mevcut Başkan Yardımcısı Mahamudu Bawumia'yla eski başkan ve NDC partisinin adayı John Mahama arasında sıkı bir yarışa dönüştü. Akufo-Addo'nun ikinci dönemine ekonomik kriz, enflasyon ve Gana'nın borç yükünü yönetmek için Uluslararası Para Fonu'yla 3 milyar dolarlık bir anlaşma yapmak zorunda bırakan zayıf para birimi damgasını vurmuştu (Olympia De Maismont/AFP)

• 8/30

  2 Aralık 2024 - Gürcistan'ın başkenti Tiflis'te Avrupa Birliği (AB) kararının ardından başlayan protestolar sürüyor. Hükümet, AB'ye katılım müzakerelerinin 2028'e kadar askıya alınmasına karar vermişti. İçişleri Bakanlığı protestolarda 113 polisin yaralandığını ve 224 göstericinin de gözaltına alındığını duyurdu (Zurab Tsertsvadze/AP)

• 9/30

  1 Aralık 2024 - Şili'nin başkenti Santiago'da dev Örümcek-Adam balonu, Noel festivalinde sokaklardan geçti. Noel sezonunun başlangıcına işaret eden geleneksel Disney geçidinde Oyuncak Hikayesi'nden Buzz Lightyear ve ikonik Mickey Mouse'un yanı sıra birçok çizgi film karakteri vardı (Esteban Felix/AP)

• 10/30

  30 Kasım 2024 - Kosova'nın kuzeyinde, ülkenin elektriğinin neredeyse tamamını üreten iki termik santrale su sağlayan hasarlı kanalda bir polis devriye geziyor. Polis, cuma günü Varage köyünde meydana gelen patlamanın ardından kanalın çevresinde güvenlik önlemlerini artırdı. Patlama sonrasında güç kaynaklarının büyük ölçüde sağlam olduğu görülmüş ancak bazı bölgelere içme suyu tedarikinde sıkıntı yaşanmıştı. Gece boyunca yapılan çalışmalarla, sabah saatlerinde geçici bir çözümle tekrar su verilmeye başlandı. Komşu ülke Sırbistan, önemli kanaldaki patlamadan sorumlu olduğu suçlamalarını reddetmişti (Valdrin Xhemaj/Reuters)

• 11/30

  29 Kasım 2024 - Notre-Dame Katedrali'nin restorasyonunda çalışan işçiler de dahil olmak üzere katılımcılar, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un konuşması için katedralin nefinde toplandı. Macron, katedrali ziyaret ederek restorasyonda görev alanlara teşekkür etti. Fransa'nın en ünlü anıtlarından Notre Dame Katedrali, 2019'da çıkan yangında kullanılmaz hale gelmişti. Katedral yangından 5 yıl sonra, 7 ve 8 Aralık 2024'te düzenlenecek törenlerle yeniden açılacak (Sarah Meyssonnier/AFP)

• 12/30

  28 Kasım 2024 - Ukrayna'nın Lviv kentinde uygulanan elektrik kesintisi sırasında, jeneratörle aydınlatılan güzellik salonu faaliyet göstermeyi sürdürüyor. Bugün Ukrayna'nın enerji altyapısına devasa bir saldırı başlatan Rusya, dondurucu soğukların görüldüğü ülkeyi acil elektrik kesintileri uygulamaya zorluyor. Rusya-Ukrayna Savaşı'nda bin gün eşiği geçen hafta geçilmişti (Yuriy Dyachyshyn/AFP)

• 13/30

  27 Kasım 2024 - Lübnan'da yerinden edilmiş yurttaşlar, Beyrut'un Dahiye bölgesindeki evlerine dönüyor. İsrail'le Hizbullah arasındaki ateşkes bugün devreye girdi. Lübnan'la İsrail hükümetleri arasında ateşkes antlaşmasına varıldığını ABD Başkanı Joe Biden duyurdu. ABD ve Fransa'nın başını çektiği bir uluslararası koalisyonun ateşkes antlaşmasının uygulanmasına ilişkin destek sunacak (Bilal Hussein/AP)

• 14/30

  26 Kasım 2024 - Pakistan'ın başkenti İslamabad'da Pakistan Ordusu'ndan askerler, meclise çıkan yolu kapatmak için yerleştirilen konteynırın üzerinde nöbette. İmran Han'ın partisi Pakistan Adalet Hareketi'nin destekçileri, eski başbakanın hapishaneden çıkartılması talebiyle hükümet karşıtı protesto düzenledi. Eylemcilerle güvenlik güçleri arasında çıkan çatışmada ölü ve yaralılar var (Akhtar Soomro/Reuters)

• 15/30

  26 Ekim 2024 - Gürcistan'da parlamento ilk oturumunu gerçekleştirirken başkent Tiflis'te bir kadın geçen ayki genel seçimin sonuçlarına yönelik protestoda böyle görüntülendi. Parlamento önünde çadırlar kurarak eylem yapan muhalefet partililer ve destekçileri, meclise giren milletvekilleri protesto etti. Hükümeti seçimlerde hile yapmakla suçlayan göstericiler, yeniden seçime gidilmesini talep ediyor (Vano Shlamov/AFP)

• 16/30

  24 Kasım 2024 - Filistinliler, bir yardım kuruluşunun mutfağından yemek almak için toplanıyor. Gazze'deki ailelerin, yardım ekiplerinin nispeten daha fazla erişimi olduğu bölgelerde bile genelde günde sadece bir kez yemek yiyebildiği bildiriliyor. Birleşmiş Milletler Dünya Gıda Programı, Gazze'de devam eden insani krize önlem alınmazsa bu durumun yakında kıtlığa dönüşebileceğini aktarıyor. Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin, İsrail Başbakanı Netanyahu ve eski Savunma Bakanı hakkında bu hafta çıkardığı tutuklama emri gerekçeleri arasında "bir savaş yöntemi olarak aç bırakma" suçu da vardı (Mohammed Salem/Reuters)

• 17/30

  23 Kasım - Birleşmiş Milletler'in belirlediği 25 Kasım Kadına Yönelik Şiddete Karşı Uluslararası Mücadele Günü öncesinde İtalya'da binlerce kişi sokağa döküldü. Birleşmiş Milletler'e göre, kadınlara ve kızlara yönelik şiddet dünyadaki en yaygın insan hakları ihlallerinden biri. Dünya çapında, neredeyse üç kadından biri hayatında en az bir kez fiziksel veya cinsel şiddete maruz kalıyor. İtalyda'da "Non Una di Meno (Bir Kadın Daha Eksilmesin)" adlı sivil inisiyatifin girişimiyle gerçekleştirilen yürüyüşte kadınlar "Ataerkilliği silahsızlandıralım" yazılı pankart taşıdı (Yara Nardi/Reuters)

• 18/30

  22 Kasım 2024 - Sırbistan'ın Novi Sad kentindeki bir tren istasyonunun çatısının çökmesiyle 15 kişinin hayatını kaybetmesinden üç hafta sonra, göstericiler Belgrad'ın merkezinde sessiz bir protesto düzenliyor. Tren istasyonundaki büyük beton çatı, 1 Kasım'da aniden çökmüştü. Yetkililer geniş kapsamlı bir soruşturma sözü vermiş ve Sırbistan İnşaat, Ulaşım ve Altyapı Bakanı Goran Vesic istifa etmişti. Eylemciler, ölümcül kazanın sorumlularının tutuklanmasını talep ediyor (Andrej Isakovic/AFP)

• 19/30

  21 Kasım 2024 - Lübnan'da itfaiye, başkent Beyrut'un güneyindeki Haret Hreik mahallesine İsrail'in düzenlediği hava saldırısı sonucu çıkan yangınlara müdahale ediyor. İsrail'le Hizbullah arasındaki çatışmalar sürerken bugün Uluslararası Ceza Mahkemesi, Gazze'de savaş suçu işledikleri gerekçesiyle İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ve eski Savunma Bakanı Yoav Gallant hakkında tutuklama kararı çıkardı. (Lahey'deki mahkeme, açıklamasında Hamas lideri Muhammed Deif hakkında da tutuklama emri çıkardığını duyurdu (AFP)

• 20/30

  20 Kasım 2024 - Yunanistan'da ekonomik koşulların iyileştirilmesi çağrısıyla ülke genelinde işçiler 24 saatlik genel greve gitti. Grev ülke genelinde toplu taşımayı aksattı ve hayatı durma noktasına getirdi. Yunanistan Genel İşçi Konfederasyonu açıklamasında "Fiyatlar ve kiralar fırladı, maaşlarsa düşük kaldı" ifadelerini kullandı (Aris Messinis/AFP)

• 21/30

  19 Kasım 2024 - Birleşik Krallık'ta çiftçiler başkent Londra'da protesto düzenledi. Sokaklara dökülen binlerce çiftçi, veraset vergisinin değiştirilme planının geri çekilmesi talep etti. Protestocular arasında ünlü Top Gear programının sunucusu Jeremy Clarkson da yer aldı (Ben Stansall/AFP)

• 22/30

  18 Kasım 2024 - Gazze'nin merkezindeki El-Cela Caddesi caddesinde halk, İsrail saldırısı sonrasında yıkılan evin başında toplanıp enkaz altında kalanları kurtarmaya çalışıyor. Hamas kontrolündeki Gazze'de Sağlık Bakanlığı son 24 saatte İsrail saldırıları sonucunda 76 kişinin öldüğünü ve 158 de yaralı olduğunu açıkladı. İsrail, Lübnan'ın başkenti Beyrut'a da saldırılar düzenledi (Ömer El-Kattaa/AFP)

• 23/30

  18 Kasım 2024 - Brezilya yerlileri Rio de Janerio'daki G20 zirvesi öncesinde düzenlediği protestoda ABD Başkanı Joe Biden, Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, Hindistan Başbakanı Narendra Modi, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Japonya Başbakanı İşiba Şigeru'nun figürlerini suya gömdü. Protesto, dünyanın en zengin ülkelerinin gezegendeki iklim ve biyolojik çeşitlilik sorunlarının çözümüne liderlik etmedikleri söylemiyle düzenlendi (Pablo Porciuncula/AFP)

• 24/30

  16 Kasım 2024 - Ölen bir kambur balina, Güney Afrika'nın yasama başkenti Cape Town'da Ulusal Deniz Kurtarma Enstitüsü (NSRI) tarafından çekiliyor. Avcılık, geçmişte kambur balina sayısında ciddi bir düşüşe yol açmıştı. ABD, 1973'te tüm kambur balinaları nesli tehlikede kategorisine almıştı. 1985'te ticari balina avcılığına getirilen moratoryum, kambur balina popülasyonunun artışında önemli bir rol oynadı. ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi, halihazırda 14 farklı popülasyonun 4'ünün neslinin tehlikede, birininse tehdit altında olduğunu bildiriyor (Nic Bothma/Reuters)

• 25/30

  15 Kasım 2024 - Bangkok'ta bir kadın, Loy Krathong festivali sırasında nehir tanrıçasına şükranlarını sunmak için yaprak ve çiçeklerden yapılmış Krathong'u parktaki bir lagüne yerleştiriyor. Festival her yıl, Tayland Ay takviminin 12. ayında, dolunayda kutlanıyor. Ülkedeki en büyük festivallerden biri olan Loy Krathong'da Taylandlılar, su tanrıçasına şükranlarını temsil eden adakları küçük teknelerle yüzdürüyor. Bununla kirlilik veya israf gibi davranışları için af da diliyorlar (Chalinee Thirasupa/Reuters)

• 26/30

  14 Kasım 2024 - National Geographic Pristine Seas, Pasifik Okyanusu'ndaki Solomon Adaları'nın yakınında keşfedilen dünyanın en büyük mercanının 24 Ekim'de çekilen fotoğrafını bugün paylaştı. Bilim insanları, Pristine Seas araştırma gemisinde çalışırken buldukları mercanın "hayat ve renkle dolu" önemli bir keşif olduğunu söylüyor. Genişliği 34 metre ve 5 metreden daha yüksek olan mercan, uzaydan bile görülebiliyor. Devasa mercanın 300 yıllık olduğu tahmin ediliyor (Manu San Felix/National Geographic Pristine Seas/AFP)

• 27/30

  13 Kasım 2024 - Fransa'da, Michelin'in Clermont-Ferrand'daki merkezinde düzenlenen eylemde, Genel Emek Konfederasyonu ceketi giyen bir protestocu bir sis bombasının yanından geçiyor. Araç lastiği üreticisi Michelin, 5 Kasım'da 1250'den fazla kişinin çalıştığı iki fabrikasını kapatmayı planladığını açıklamış ve kararın "son çare" olarak alındığını söylemişti. Sadece işten çıkarma planlarından vazgeçilmesini değil, maaş artışının da garanti altına alınmasını talep eden sendikalarla şirket yönetimi arasında henüz bir uzlaşmaya varılamadı (Olivier Chassignole/AFP)

• 28/30

  12 Kasım 2024 - Bakü'deki Birleşmiş Milletler iklim değişikliği zirvesi COP29'un açılış töreninde dansçılar performans sergiliyor. Bu sene gerçekleştirilen COP’ta ülkelerin enerji politikalarının yanı sıra yeni kolektif finansal hedeflerin belirlenmesi bekleniyor. Zirve, Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de başladı. İklim aktivistleri pazartesi günü Gürcistan'da bir miting organize ederek Azerbaycan'ın iklim görüşmelerine ev sahipliği yapmasını protesto etmişti. Tiflis'te bir araya gelen birçok aktivist, Azerbaycan'ın baskıcı politikaları nedeniyle iklim görüşmelerine ev sahipliği yapmayı hak etmediğini savunmuştu. Greta Thunberg, Azerbaycan'ın zirveyi "işlediği suçları ve insan hakları ihlallerini yeşil aklama yoluyla örtbas etme şansı" gibi gördüğünü ileri sürmüştü (Maxim Shemetov/Reuters)

• 29/30

  11 Kasım 2024 - Sudan ordusuyla ilişkili silahlı kişileri taşıyan kamyon, ülkenin doğusundaki Gedaref sokaklarında. Sudan'da rakip generaller arasında Nisan 2023'ten beri süren savaş onbinlerce kişinin ölümüne ve 11 milyondan fazlasının da yerinden olmasına yol açtı. Birleşmiş Milletler'e göre yerinden edilenlerden 3,1 milyonu ülke sınırları dışında sığınacak bir yer arıyor (AFP)

• 30/30

  10 Kasım 2024 - Gazze Şeridi'ndeki Deyr El Balah'ta Filistinliler yemek kuyruğunda. BM Yakın Doğu'daki Filistinli Mültecilere Yardım ve Bayındırlık Ajansı (UNRWA) Genel Komiseri Philippe Lazzarini, Gazze'nin kuzeyinde kıtlık yaşanabileceğini belirterek, "Açlık İsrail devleti tarafından silah olarak kullanılıyor" dedi. Lazzarini, "Gazze Şeridi'ne girmesine izin verilen yardım yetersiz. Günde ortalama 30 tırın biraz üzerinde ve bu günlük ihtiyacın yalnızca yüzde 6'sına tekabül ediyor" ifadelerini kullandı (Ramadan Abed/Reuters)

II. Dün­ya Sa­va­şı'­nın bi­ti­min­den son­ra 1948 yı­lın­da Jack R. Har­lan Tür­ki­ye'ye gel­di.Ka­ra­de­niz'den son­ra Kür­dis­tan'a geç­miş ve Hak­ka­ri Şem­din­li'ye ka­dar git­miş­tir.

Şem­din­li'den al­dı­ğı bir buğ­day çe­şi­di ile yap­tı­ğı me­lez­leş­me ça­lış­ma­la­rın­dan el­de et­ti­ği ye­ni hat -ki 178383 kot nu­ma­ra­sıy­la adlandırıyor.

İstanbul ve Chi­ca­go Üni­ver­si­te­le­ri­nin iş­bir­li­ği ile yü­rü­tü­len Gü­ney­do­ğu Ta­ri­hön­ce­si Kar­ma Pro­je­si  araş­tır­ma eki­bi için­de yer alan Jack R. Har­lan 1964 yı­lı ilk­ba­ha­rın­da ya­ba­ni ta­hıl­la­rın ye­tiş­ti­ği alan­la­rı be­lir­le­mek ve bun­lar­dan ör­nek­ler top­la­mak üze­re Si­irt-Di­yar­ba­kır ve Ur­fa yö­re­le­ri ile gü­ney­de Su­ri­ye sı­nı­rı­na ka­dar uza­nan alan­lar­da bir­kaç ge­zi yap­tı.

Bu yol­la ya­ba­ni emer ve ein­corn buğ­day ve ya­ba­ni ar­pa tür­le­ri­nin da­ğı­lım ha­ri­ta­la­rı­na ye­ni bil­gi­ler ek­le­di.

Ay­nı yıl Ka­ra­ca­dağ'a ya­kın ha­sat ol­gun­lu­ğu­na eri­şen ya­ba­ni buğ­day­lar üze­rin­de çak­mak ta­şın­dan ya­pı­lan orak­lar kul­la­na­rak bi­çim işi­ni, ha­van kul­la­na­rak ta­ne ka­vuz ayı­rı­mı­nı ya­pan Har­lan, iki ki­şi­nin bir iş gü­nün­de ne ka­dar ta­ne ürün el­de et­ti­ği­ni sap­ta­dı.

Ha­sat edi­len ta­ne buğ­day­gil­le­rin be­sin de­ğe­ri­ni sap­ta­dı. Bir ai­le­nin bir ol­gun­laş­ma mev­si­mi bo­yun­ca ova­dan da­ğın etek­le­ri ve de­ği­şik yük­sel­ti­le­ri­ne gö­re pey­der­pey ol­gun­la­şan ya­ba­ni ta­hıl­la­rı ha­sat et­me­si ha­lin­de bir yıl­lık ih­ti­ya­cı­nı üre­te­bi­le­ce­ği­ni gös­ter­di. 

Çam­bel ve Bra­id­wo­od bu ça­lış­ma­nın şim­di­den bir baş ya­pıt ni­te­li­ğin­de ol­du­ğu­nu, Kar­ma Pro­je­nin ge­nel so­ru­nu açı­sın­dan son de­re­ce önem­li ol­du­ğu­nu be­lirt­mek­te­dir.

Jack Har­lan'ın Kürt coğ­raf­ya­sı ile il­gi­li ya­yın­la­rı Ba­zı ya­yın­la­rı Kür­dis­tan ile doğ­ru­dan, ba­zı­la­rı da do­lay­lı il­gi­li­dir. Kür­dis­tan'la doğ­ru­dan il­gi­li iki ma­ka­le­si. 1950. Col­lec­ti­on of crop plants in Tur­key, 1948. Ag­ro­nomy Jo­ur­nal 42: 258-259.  1967. A wild whe­at har­vest in Tur­key. Arc­ha­eo­logy 20: 197-201.

Jack Har­lan'ın adına yapılan (10-14 Mayıs 1997) senpozyum ger­çek­leş­ti ve ken­disi de biz­zat bir bil­diri sunarak katıl­mış­tır.

Sem­poz­yumun bir adı ‘Har­la Sem­poz­yumu' ol­mak­la beraber esas adı ‘The Origins of Ag­ricul­ture and Crop Domes­tication' dir.

Bu, ay­nı zaman­da Sem­poz­yumun şem­siye konusudur. Yani kül­tür bit­kilerinin ev­cil­leş­tiril­mesi ve tarımın orijin­leridir. Sem­poz­yuma sunulan bil­diriler al­tı ana bölüm­de sunul­muş­tur.

Bun­lar:

1. Kül­tür bit­kileri ve tarımın baş­lan­gıç mer­kez­leri.
2. Yakın­doğu bit­kisel ürün çeşit­liliği ve global göçü.
3. Tarımın yayılışının ar­keo-botanik kanıt­ları.
4. Kül­tür bit­kilerinin ev­cil­leş­tiril­mesi.
5. Kül­tür bit­kilerinin ev­rimi ve tarih­sel değer­len­dir­me.
6. Kül­tür bit­kilerinin doğal soy kay­nak­larının korun­ması.

Ar­keolojik araş­tır­ma alan­ları Kür­dis­tan'daki es­ki yer­leşim yer­leri ve alan­ları (Dic­le ve Fırat vadi ve platoları, Ker­man­şah ovası, Ali Koş, Çayönü, Nevala Çore, Halan Çemi, Karacadağ, Hacılar, Aşık­lı Höyük, Can Hasan, Tepe Guran, Tepe Gew­ra, Zag­ros Dağ­ları, Jer­mo, Tepe Serab, Kuru Dere, Kır­mızı Dere, Zewi Çem, Şanidar Mağarası, Karim Şahr, Yor­gan Tepe(Nû-zê), Nem­rik, M'lefat), bu coğ­raf­yada kül­türe alınan bit­kiler ve doğal florada bulunan  yabani tür­leri konu edin­miş­tir.  

Sem­poz­yumun son bil­dirisin­de Ar­dis­hir B. Dam­nia kül­tür bit­kilerinin gen kay­nak­larının, yani doğal or­tam­daki atalarının ve hali hazır­da çeşit ve hat olarak bulunan tohum­ların in-situ ve ex-situ ted­bir­ler­le korun­ması konusun­da öneride bulun­mak­tadır.

Milletler ve İnsanlar her biri özel bir şekilde tarihi hatırlıyor. Bu konuda farklı anlayışlara sahiptirler. Tarih ilminde çeşitli okluma biçimleri ekolleri oluşmuştur.

Bazı tarihçiler sadece medeniyet kurmuş milletlerin tarihine ilgi duyup ve sadece o medeniyetleri tanımaya tarih diyorlar.

Bazıları ise kültürlerin maneviyatların bu ister dini olsun ister din dışı olsun bu kültürlerin asaletine inanıyorlar.

Mesela, Kürt kültürü, Hint kültürü, Mısır kültürü, İslam kültürü, Çin kültürü, İran kültürü... vb. Tarihin incelenmesi ve mütalaa edilmesin de çünkü gerek bugün gerek geçmişte elde kalan ve işe yarayan sadece kültür olduğuna inanıyorlar.

Tarihin biriktirmiş olduğu en değerli sermaye tanımaya ihtiyaç hissettiği şey kültürdür. Bir başka ekol ise siyasi askeri olayların önceleyen tarih bakış açısıdır, bu bakış klasik tarihçiliktir.

Tarih boyunca askeri siyasi hadiselerin incelenmesi gerektiğine inanan ekoldür. Bu açıdan Kürt tarihini de her ekol ayrı bir şekilde ele alıp hatta tarihini devrelere ayırıp müşahhaslaştırmalıdır.

Bu devrelerin her birini tanınması, araştırılması, sıfatlandırılması, teşhis edilip, durumları, özellikleri, ruhu ve bütünsel şekliyle mantıklı ve toplu bir tarife ulaştırılması gerekir.

Bu tanımlama sayesinde de Kürtler, ona hakim olan unsurların, ve olanaklarının tahlilini yapıp, bir özbilinç oluşmasına katkı sağlayacaktır.

Aynı zamanda, Dr. Ali Şeriati'nin dile getirdiği "çok ilginçtir hiçbir zaman Dicle ve Fırat arasındaki yörede Beynennehreyden, Batı söz etmiyor. Çünkü bundan söz ederse geliştirdiği bütün nazariye bir anda boşa çıkacaktır."

Dr. Ali Şeriati çok isabetli bir tespitte bulunmuştur. "Söz edilmemesi" Kürtlerin, siyasal ve ekonomik zeminden düşürülmüş olmasıdır. Kürtler hem düşünsel olarak, hem de ekonomik olarak, iktidarlaştıkça, kendine özgü, kültür, dil, din, tarih, tezini kendi belirleyeceği gibi aynı zamanda da tarihe yön verecektir.

Not: Daha geniş bilgi için Hîvda İletişim'den yayınlanmış "Dördüncü Bakış" kitabıma bakabilirsiniz.

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.