Alışveriş, gelişmiş ülke toplumlarında, ihtiyaç duyulan eşyaların satın alınmasından öte, bir sosyal aktivite, bir eğlence gibi görülüyor.
Ruh haline göre alınan ve bir daha hiç kullanılmayan kıyafetler, indirimde olduğu için düşünmeden alınanlar ve bedeni küçük ya da büyük gelenler, renk kombinasyonuna uymayan ıskartalar vs…
Gardıroplardaki kıyafetlerin yarıya yakını belki de hiç gün ışığı görmeden öylece bekliyor.
İngiltere'de yalnızca yaz mevsiminde bir veya iki kez giyilecek tatil kıyafetlerine yılda 2,7 milyar sterlin harcanıyor.
Sıradan bir Amerikalının yılda yaklaşık 37 kilogram kıyafeti (ayakkabı, çanta vs. de dahil) gözden çıkardığı biliniyor.
Çoğu Batılı, giymediği kıyafetleri ya çeşitli web siteleri üzerinden satıyor ya da bağışlamayı tercih ediyor.
Bağışlanan kıyafetlerin bir kısmı iç pazarda yani Avrupa'da ve Amerika'da kullanılırken, daha büyük bir kısmı yığınlar haline getirilerek Afrika yolculuğuna uğurlanıyor.
2019'da Kenya 185 bin ton ikinci el kıyafet satın alırken, Gana'nın başkenti Akra'ya her hafta yaklaşık 15 milyon kullanılmış kılık kıyafet ulaştığı tahmin ediliyor.
Bu kıyafetler Afrika'da büyük bir pazar oluşturuyor.
Çok ucuz fiyatlara satılan kıyafetler sayesinde hem satıcılar hem de yeni kıyafetlere güç yetiremeyen ama güzel giyinmek isteyen alıcılar kazanıyor.
Kendi işini başlatmak isteyen küçük girişimci için de ikinci el kıyafet yığınlarını satın almak karlı bir tercih.
İkinci el kıyafetler Zambiya'da da yoğun ilgi görüyor. Öyle ki, bu kıyafetlerin ülkenin en yaygın konuşulan yerel dillerinden Bemba dilinde özel bir ismi de var: salaula.
Salaula ismi, "bir yığını didik didik etmek, altını üstüne getirmek" anlamında kullanılıyor.
Gerçekten tezgahlarda ya da yere serilmiş bir örtü üzerinde yığın halinde bulunan kıyafetler, ayakkabılar ve çantalar arasından aradığınızı bulmak için tezgahı didik didik etmek zorundasınız.
Alıcıları tezgahlara çekmek için şarkılar söyleyen ve küçük hoparlörlerden ürünlerin fiyatlarını duyuran satıcılar ile aklınıza gelen hemen her tür ürünün bulunduğu rengarenk büyük pazarların yanı sıra, salaula yol kenarlarında ve daha sakin alanlarda da ulaşılabilecek kadar yaygın bu ülkede.
Gelir düzeyi hayli düşük olan Zambiya halkına, güzel ve uygun fiyata giyinme imkanı sunan salaula, ülkedeki ekonomistler tarafından tekstile yapılacak yatırımları engellediği ve tekstil üretiminin gelişmesini baltaladığı için eleştiriliyor ve söz konusu ikinci el kıyafetlerin yasaklanması talep ediliyor.
Benzer şikayet ve talepler kıta genelinde de mevcut. Durumdan memnun olan ve salaulanın sağladığı avantajlara vurgu yapanlar da var, buna şiddetle karşı çıkan, yasaklanmasını savunanlar da.
Afrika'da gün geçtikçe büyüyen ikinci el kıyafet pazarının sağladığı katkıların başında çevresel kazanımlar geliyor.
Giyeceklerin tekrar kullanılması, üretim aşamasında harcanan kaynaklar noktasında ciddi bir düşüş sağlıyor.
Daha az üretim, daha az ham madde, daha az elektrik ve su, ayrıca daha az çevre kirliliği demek.
Yeni kıyafetlere güç yetiremeyen insanlar için Batı'dan gelen kullanılmış kıyafetlerdeki çeşitlilik, onlara istedikleri bir giyim tarzını sunuyor.
Zambiya başta olmak üzere diğer bazı Afrika ülkelerinde, ikinci el kıyafetler kültürel birtakım elementlerle yeniden şekillendirilip Batı ve Afrika sentezini yansıtıyor.
Örneğin, Zambiya'ya özgü bir kumaş türü olan çitenge ile detaylandırılan bir Avrupa kıyafeti, özgün bir tarz olarak karşımıza çıkabiliyor.
Dolayısıyla terziler yeni bir kıyafet dikmektense mevcut kıyafetleri değiştirip kişiye uydurmak için çalışıyor.
İkinci el kıyafetlerin yarattığı sorunların başında ise kıyafetlerdeki yıpranmışlık ve kalite düşüklüğü geliyor.
Daha az kullanılmış ve iyi durumdaki kıyafetler Batı'daki ikinci el dükkanlarında pazarlanırken Afrika'nın payına düşenler ikinci kalitedeki ürünler.
Gün geçtikçe, Afrika'ya gelen ürünlerdeki kalitenin düştüğü ve ürünlerin bir kısmının pazar tezgahlarındaki yerini almadan çöpe atıldığı söyleniyor.
Bir diğer sorun, yerli üretimin ikinci el kıyafet karşısındaki mağlubiyeti. Yerel üretimlerin bir dolardan daha az fiyata satılan ikinci el kıyafetlerle rekabet etmesi imkansız.
Bu durumda yerli tekstil üretimi ya çok zayıf kalıp yalnızca belli bir kesime hitap ediyor ya da hiç varlık gösteremiyor.
Öte yandan, Afrika toplumlarının kendine özgü kumaş ve giyim tarzı kaybolma tehlikesiyle karşı karşıya kalıyor.
Geleneksel kıyafetler düğün, bayram ve benzeri özel günler dışında tercih edilmiyor.
Avrupa, ikinci el kıyafetler vasıtasıyla bir bakıma kendi giyim tarzını ve dolaylı olarak yaşam tarzını kıta halkına benimsetiyor.
Afrika toplumlarının kullanılmış kıyafetlere layık görülmesi de "onur" kavramı açısından tartışılan ama pek fazla destek görmeyen bir nokta.
Hemen hemen herkes maddi imkanları el vermediği için ikinci el kıyafetlere yöneliyor; bu, tercihten öte bir zorunluluk.
Bu nedenle insanlar işin onur ve gurur kısmına odaklanamıyor bile. Onur ve ihtiyaç arasındaki kavgayı, elbette ihtiyaç kazanıyor.
Tıpkı kullanılmış elektronik cihazlar, eski ulaşım araçları, son kullanma tarihi geçmiş ilaçlar, yıpranmış hatta bozuk tıbbi cihazlar gibi söz konusu ikinci el kıyafetlerin de Afrika ülkelerine gönderilmesi, kıtaya bir nevi çöplük muamelesi yapıyor.
Zambiya özelinde, zaman zaman salaulanın tamamen ya da belli yerler dışında satışının yasaklanması talebi gündeme gelse de ülkenin yakın zamanda böyle bir planının olmadığı söylenebilir.
Zira henüz yerli üretim konusunda bir adım atılabilmiş değil.
Doğrusu Zambiya kendi tekstil üretimine başlamadan salaulayı yasaklamak, insanları giyim kuşam ihtiyaçlarını karşılamaktan mahrum bırakmak demek.
Yerli üretimi desteklemek için ikinci el kıyafetlerin yasaklanmasını talep edenlerin göz ardı ettiği başka bir önemli nokta daha var: Rekabet edilmesi neredeyse imkansız olan Çin malları.
Zambiya'da halihazırda birçok sektörü ele geçiren Çin'in tekstilde de rekabet tanımaması en azından şimdilik ülkede tekstil üretiminin başlatılmasının önünde büyük bir engel gibi duruyor.
Kaynaklar:
The World of Second Hand Clothing and Zambia/ Karen Tranberg Hansen University of Chicago Press; 1st edition (August 1, 2000)
https://www.voguebusiness.com/sustainability/secondhand-fashion-is-it-really-good-for-africa
https://diggers.news/business/2022/06/03/govt-must-ban-salaula-to-grow-textile-industry-nkoma/
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
