Drone hasedi: Türkiye'nin aranan savaş silahı nasıl hem savaş kazandırıyor hem de savaş başlatma riski taşıyor

The Independent Özel: Bayraktar drone'ları Türkiye'ye milyarlarca dolar kazandırdı, ancak bu durum işlerin kızışacağına dair endişeleri artırdı: "Sadece para kovalıyor gibi görünüyorlar ve bu çok endişe verici"

Azerbaycan'daki festivalde Bayraktar TB2 droneunu inceleyen bir genç erkek (AFP)

Orta Asya ülkesi Kırgızistan, süregelen bir sınır anlaşmazlığında nihayet Tacikistan üzerinde üstünlük sağlamayı başardı. 2021'in sonlarında sınır ihlalinde bulunacak herhangi bir zırhlı aracı yok edebilecek hassas füzelerle donatılmış imrenilen Türk Bayraktar TB2 silahlı insansız hava araçlarından üç adet elde etmişti. Yetkililer bunun komşusundan gelebilecek her türlü saldırıyı önleyeceğine dair kamuoyuna güvence verdi.

Ama o kadar çabuk değil.

Sadece birkaç ay sonra Türkiye aynı drone'ları Tacikistan'a da satmayı kabul ederek herhangi bir askeri karşılaşmada Duşanbe'ye potansiyel olarak eşitlik sağladı. Bunun üzerine Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'teki öfkeli yetkililer Ankara'yı aradı.

Kırgızistan Dışişleri Bakan Yardımcısı Ceenbek Kulubayev, nisanda milletvekillerine "Bunun yalnızca ticaret olduğunu söylediler" diye açıklama yaptı.

Türkiye, Ukrayna'daki süregelen çatışmalar da dahil olmak üzere birçok savaşta güç dengesini bozan gelişmiş silahlı insansız hava araçları konusunda dünyanın en büyük ihracatçısı olarak Çin'i geride bıraktı. İstanbul merkezli Baykar Havacılık tarafından üretilen Bayraktar TB2 Ukrayna'da o kadar meşhur oldu ki dünyada kendisine adanmış akılda kalıcı bir müzik videosuna sahip ilk ve tek savaş silahı olmuş olması mümkün.

Sözlerde "Onların argümanları her türlü silahtır; güçlü roketler, demir makineler" ifadesi yer alıyor:

Tüm bu argümanlara bir yanıtımız var: Bayraktar.

Perşembe günü Litvanya Savunma Bakanı bir televizyon kanalının Ukraynalılar için kitle fonlaması aracılığıyla bir TB2 edinme kampanyasını duyurdu.

Silahlı çatışmalarda sivil kayıpları takip etmeye adanmış bir kuruluş olan Airwars'tan Joe Dyke "Herhangi bir silah etrafında böylesi bir hayranlık oluştuğunu hatırlayamıyorum" diyor:

Kimse Predator veya Reaper drone'ları hakkında şarkılar söylememişti. Şu anda herkes Bayraktar'dan bahsediyor.

Selçuk Bayraktar
Türk havacılık ve uzay şirketi Baykar Teknoloji'nin baş teknoloji sorumlusu Selçuk Bayraktar, Bakü'de Azerbaycan Hava Kuvvetleri'ne ait bir Mikoyan MiG-29'un kokpitinde (Baykar Teknoloji / AFP)


Ancak silahların yüksek profili, askeri uzmanlar ve insan hakları savunucuları da dahil olmak üzere bir dizi eleştirmen arasında endişelere yol açtı. Drone hasedi, Avustralyalı feminist Helen Caldicott'un Soğuk Savaş sırasında ABD ve Sovyetler Birliği arasındaki silahlanma yarışını tanımlamak için ortaya attığı "füze hasedi" teriminin yerini alıyor.

Drone UK'nin kurucusu Chris Cole, "Hindistan, Tayland, Tayvan hepsi bu kabiliyeti geliştirmeye çalışıyor, bazıları da Türkiye'ye yöneliyor" diyor:

Eğer düşmanınızda varsa, sizde de olmalı, hele de görünüşe bakılırsa Türkiye herkese satmaya istekliyken.

2014’te Bayraktar TB2'yi icat eden ve en az 300 adet üretip satan özel savunma şirketi Baykar Teknoloji görüşme taleplerine yanıt vermedi.

Merhum Özdemir Bayraktar tarafından kurulan şirket Türkiye'de güçlü bir oyuncu. Şirket CEO'su Haluk Bayraktar Türkiye'nin ana savunma lobisinin yönetim kuruluna başkanlık ederken bu ay parlak bir New Yorker makalesine konu olan kardeşi ve şirketin CTO'su Selçuk, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın kızlarından biriyle evli.

Yasalar uyarınca Türkiye, 6 milyon dolarlık Bayraktar TB2 'nin ihracatı üzerinde kontrol sahibi ve satışların Savunma Bakanlığı ve Erdoğan'ın makamı tarafından onaylanması gerekiyor. Ne var ki silahı satın almak isteyen ülkelerin uyması gereken kural ve kriterler kamuya açık değil. Ticaret Bakanlığı'ndan bir yetkilinin The Independent'a söylediği gibi:

Hakkında konuşulmuyor.

Bayraktar, Rus zırhlı araçlarına karşı yıkıcı etkisiyle Vladimir Putin'in Ukrayna'yı istilasını durdurmakta rol oynayarak Türkiye'ye Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski'nin dostluğunu kazandırdı, Moskova'nın zaman zaman homurdanmasına ve Ankara'yla NATO'daki müttefikleri arasındaki ilişkilerin gerildiği bir dönemde Batılı ortaklarının nadir karşılaşılan övgülerde bulunmasına neden oldu.

Ukrayna Silahlı Kuvvetleri'nin paylaştığı videolara göre TB2, onlarca Rus zırhlı aracı ve topçusunun yanı sıra Karadeniz'de çok sayıda gemiyi imha etti. Görünen o ki Rus filosunun amiral gemisi Moskva'nın nisanda Neptün füzeleri tarafından batırılmasından önce geminin savunmasının dikkatini dağıtmada rol oynadı.

Batılı yetkililer bu silahların yayılmasına yönelik endişelerin Rusya'ya verdikleri küçük düşürücü darbelerle birlikte neşeyle yumuşadığını söylüyor.

Adının gizli kalması şartıyla konuşan üst düzey bir Batılı yetkili "Rusya'yı kızdırıyorsa ne güzel" diyor:

Ruslar diğer güçlerin eline geçen silahlar konusunda sorumluluğu her zaman inkar ediyor. Türkiye, Ruslara karşı durumu tersine çeviriyor ve benzer bir argüman ortaya koyuyor. ‘Evet, sattık. Ama bir sorununuz varsa, onlarla konuşmalısınız' diyorlar.

Silah kontrol uzmanları insansız hava araçlarının Ukrayna'nın Donbas bölgesinde Ekim 2021'den itibaren Rus yanlısı güçlere karşı etkili bir şekilde kullanmasının Putin'in şubatta topyekun bir işgal başlatma kararını harekete geçirmiş, etkilemiş veya hızlandırmış olabileceğini de öne sürdü.

Moskva
Rus savaş gemisi 'Moskva' nisanda batırılmıştı (Reuters)


Bayraktar insansız hava araçları Ukrayna'nın demokratik olarak seçilmiş hükümeti tarafından kullanılmalarının yanı sıra Etiyopya'nın otoriter hükümetinin başlattığı bir çatışmada başkent Addis Ababa'ya doğru ilerleyen etnik Tigray isyancılarını püskürtmek için de kullanılıyor. Silahlar Azerbaycan'ın 2020'de Ermenistan'dan Dağlık Karabağ enklavının kontrolünü ele geçirmeye yönelik tartışmalı savaşında dengenin Azerbaycan lehine dönmesine katkıda bulunmuştu.

Türkiye'nin sınır anlaşmazlığındaki iki Orta Asya ülkesine silahlı insansız hava aracı satışını onaylamaya istekli olması gözlemcileri rahatsız etti. Geçen yıl Tacikistan'la Kırgızistan arasında tartışmalı konumda bulunan bir nehir vadisi boyunca meydana gelen çatışmalarda en az 55 kişi öldü, 250'den fazla kişi yaralandı ve en az 40 bin kişi yerlerinden edildi. Çatışma ocak ve mart aylarında tekrar kızıştı.

Türk insansız hava araçlarının diğer alıcıları arasındaki Fas, Nijerya, Suudi Arabistan, Kazakistan, Türkmenistan ve Katar da insan haklarına ve savaş kurallarına bağlılık emsali değil. Basında çıkan haberlere göre aralarında NATO üyesi Polonya'nın da olduğu en az 19 ülke Bayraktar veya diğer Türk silahlı insansız hava araçlarından edindi.

Uzmanlar, dünya genelinde savunma sanayilerinin Bayraktar'ın başarısını taklit etme girişimlerine kaynak ayırdığını söylüyor. Bayraktar taksi, kalkış, seyir, iniş ve otonom park yapabilmesini sağlayan yapay zeka kabiliyetlerine sahip.

Alçaktan uçan insansız hava aracının radar sistemlerinden kaçmasını mümkün kılan çok küçük bir silueti var. Tasarımı, farklı kamera türlerinin entegrasyonunu mümkün kılıyor. Özellikle de taşıdığı 4 lazer güdümlü 500 pound'luk füzeler insansız hava aracını ölümcül kılıyor. Nispeten düşük fiyat etiketi gelişmekte olan veya orta gelirli ülkelere insansız hava aracını satın alma, uçurma ve savaş sırasında feda edebilme imkanı sunuyor.

Şimdiye dek diğer ülkeler tasarımcılarına karşılaştırılabilir silahlar geliştirmelerini emrettikleri halde Bayraktar'ın başarısını taklit etmekte zorlandı.

Ankara merkezli savunma sanayi danışmanı Arda Mevlutoğlu, "Baykar, karşılanabilirlik, performans ve teknoloji arasında çok güzel bir denge yakalamış görünüyor" diyor:

Üretim sürecini nispeten kolay ve hızlı olacak şekilde basitleştirmeyi başardılar.

SİHA'lar ayrıca Türkiye'nin kendi dış politika hedeflerine de yardımcı oldu. Ocak 2018'de Türkiye, Bayraktar TB2 yi Suriye'nin kuzeybatısındaki Afrin bölgesini kontrol eden Kürt isyancılara karşı kullandı ve Zeytin Dalı Harekatı sırasında bu güçleri bölgeden püskürterek dağlık enklavın kontrolünü ele geçirdi. Baykar'ın yayımladığı bir tanıtım videosuna göre insansız hava aracı "kar, fırtına, sağanak yağmur, sis ve yoğun bulut koşullarında iyi bir performans gösterdi".

fazla oku

Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)

Libya'da Kuzey Afrika ülkesinde konuşlanan Türk askeri personel tarafından işletilen Bayraktar iç savaşın dinamiğini değiştirerek Moskova'nın müvekkili, saf değiştiren ordu subayı Halife Hafter'i Ankara'yla ittifak yapan güçler karşısında aşağılayıcı bir geri çekilmeye zorlamıştı.

Türkiye, Mart 2020'de etkileyici bir güç gösterisinde Bayraktar TB2 ve Anka-S insansız hava araçlarını kullanarak Suriye'nin kuzeybatısındaki Beşar Esad güçlerini vurmuş ve İdlib vilayetindeki ilerlemeyi durdurarak nispeten barışçıl iki yıllık bir ateşkese önayak olmuştu.

Baykar, drone satmanın yanı sıra, Türkiye'yle diğer ülkeler arasındaki bağları sıkılaştıran sürekli bakım ve eğitim hizmetleri de sunuyor. Uzmanlar Türk askeri personelinin Kafkasya savaşı sırasında Azerbaycan'ın drone'larını işletmesine yardım ettiğinden şüpheleniyor ve aynı hizmeti Etiyopya için de sağladıkları yönünde spekülasyonlar yapıyor.

Baykar'ın kendisi Türk Silahlı Kuvvetleri'yle etkileşime girmenin yanı sıra çok sayıda eğitmen ve pilot istihdam ediyor.

Cole "Bu sistemlerden bazılarını şirketin işletip işletmediğini merak ediyorum" diyor:

Bunun paketin bir parçası olup olmadığını merak ediyorum çünkü (müşterilerinin) bunları bu kadar çabuk devreye sokabilmesi şaşırtıcı.

Baykar, Bayraktar ve diğer drone'ların üretimi için hem Kazakistan'da hem de Ukrayna'da üretim anlaşmaları yaptı.

Mevlütoğlu "Bunlar karmaşık ve sofistike silahlar" diyor:

Uzmanlık ve bilgi birikimi sağlayarak o ülkeyle uzun vadeli bir ilişki kurarsınız. Bu dış politika kozu olarak işlev görür ve bu bölgelerde dış politika etkisini artırabilir.

İnsansız hava araçları tek başına savaş kazandırmıyor ve uzmanlar, bazı Bayraktar TB2 alımlarının moral artırmak ve yöneticilere siyasi puan kazanmak için yapılan prestij satın alımları gibi göründüğünü söylüyor.

Pakistanlı askeri yayın Global Defense Insights'ın kurucularından Seyit Ali Abbas Buhari, "İnsansız hava araçlarını savaş alanında başarılı kılan başka faktörler de var, örneğin konuşlandırma taktikleri ve ülkeden ülkeye farklılık gösteren diğer elektronik savaş sistemleriyle koordinasyon (gibi)" diyor.

Ne var ki Bayraktar TB2 'nin başarısı, yeryüzü merkezli anten sinyali yerine uydu bağlantılarıyla kontrol edilebilen TB2-S de dahil olmak üzere gelecek nesil drone'ların büyük yatırım yapan Baykar için olduğu kadar Türkiye için de bir nimet olduğunu kanıtladı.

Bayraktar

Ukrayna'nın Zmiinyi (Yılan) Adası'nda Ukrayna'ya ait bir Bayraktar İHA'sının bir binayı füzelerle vurduğu anlar havadan görüntülendi (Reuters)


Baykar'ın yurtdışına kaç drone sattığı belirsizliğini koruyor fakat çok küçük bir sayı bile ekipman, eğitim, bakım ve yedek parçalarla yüz milyonlarca dolarlık gelir sağlayacaktır. Türkiye Savunma Sanayii Bakanlığı Başkanı İsmail Demir, martta bir Türk televizyon kanalına verdiği röportajda Türkiye'nin silah sanayii ihracatının 2002'deki 250 milyon dolardan geçen yıl 3 milyar doların üzerine çıktığını ve 2022 yılında 4 milyar dolara ulaşabileceğini söyledi.

Baykar'ın yalnızca geçen yıldan beri hizmet veren Bayraktar Akıncı modeli daha büyük, daha yüksek irtifalarda daha uzağa uçabiliyor ve TB2'den daha büyük yükler taşıyabiliyor. Geçen ay Irak'ın kuzeyinde yasadışı ilan edilen Kürdistan İşçi Partisi'nin (PKK) kontrolünde olduğu iddia edilen topraklardaki hedefleri vurarak ilk savaş görevini gerçekleştirdi. Ankara merkezli Türk Havacılık ve Uzay Sanayii de hem gözetleme hem de savaş için kullanılabilecek bir drone serisi üretiyor.

Baykar'ın internet sitesinde drone'ların otomatik pilot yeteneklerini geliştirmenin yanı sıra kameraları tarafından çekilen görüntülerdeki "nesneleri tanımlamak" için yapay zeka uzmanlarına yönelik çeşitli iş fırsatları yer alıyor ve drone'ların nihayetinde otonom saldırı kabiliyetiyle donatılabileceği olasılığını ima ediyor. Bayraktar'ın bir sonraki sürümüyse gemilerden fırlatılabiliyor.

Türkiye'nin silah sanayisinin öncülük ettiği drone'lar dünya genelinde savaşın yüzünü değiştiriyor. Ne var ki pek çok kişi hükümetleri kısıtlı sayıda demokratik kıstasa tabi tutup bu süreç hakkında çok az şeffaflık sunmanın personel kaybı korkusu olmadan düşmanlarına ağır hasar verme kabiliyetinin dünyayı daha güvenli hale getirip getirmeyeceğinden şüphe ediyor.

Cole, "İsteyen herkese silahlı insansız hava araçları sağlıyor gibi görünüyorlar ve (bunu) bölgesel güvenlik veya insan hakları gibi gerekçelerle reddetme kriterleri yok" diyor:

Sadece para kovalıyor gibi görünüyorlar ve bu çok endişe verici.

Naomi Cohen de bu habere katkıda bulundu.

 

https://www.independent.co.uk/news/world/europe

Independent Türkçe için çeviren: Noyan Öztürk

Bu makale kaynağından aslına sadık kalınarak çevrilmiştir. İfade edilen görüşler Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.

© The Independent

DAHA FAZLA HABER OKU