Jeopolitik, coğrafyanın devletlerin güç ve strateji politikaları üzerindeki belirleyici etkisini inceleyen disiplindir.

Bu disiplin, II. Dünya Savaşı sonrası özellikle ABD akademisinde "determinist ve faşist çağrışımlı" olduğu gerekçesiyle uzun süre tabu sayılmıştı (Ó Tuathail, 1996).

Ancak 2014'teki Kırım'ın ilhakı, 2022'deki Rusya-Ukrayna Savaşı, ABD-Çin teknoloji savaşı ve iklim kriziyle birlikte "coğrafyanın intikamı" (Kaplan, 2012) geri döndü.

2025'te jeopolitik, artık yalnızca kara-deniz-hava üçgeninde değil, altı alanlı (kara, deniz, hava, uzay, siber ve bilişsel/AI) mücadelede tanımlanmaktadır.

Başka bir açıklama şekliyle, 19'uncu yüzyıl sonu ve 20'nci yüzyıl başındaki klasik jeopolitik teoriler (Friedrich Ratzel, Halford J. Mackinder, Alfred Thayer Mahan, Nicholas J. Spykman vb.) büyük ölçüde sabit coğrafi faktörler, kara-deniz-hava hakimiyeti ve "kalıcı" rekabet üzerine kuruluyken, 21'inci yüzyıl jeopolitiği teknoloji, iklim değişikliği, siber uzay, yapay zekâ (AI), enerji geçişi, demografik kaymalar ve küreselleşmenin çöküşü gibi dinamik ve çok katmanlı değişkenlerle şekillenmektedir. 

Bu makale, klasik teorilerin temel önermeleri ile günümüz jeopolitik gerçekliği arasındaki yapısal farkları tespit etmekte; iyimser gelişmeleri ve endişe verici eğilimleri karşılaştırmalı olarak değerlendirmektedir.

Klasik jeopolitiğin temel önermeleri

Klasik jeopolitik, 1890-1945 yılları arasında şu temel varsayımlara dayanır:

• Coğrafya sabittir (Ratzel'in "yaşam alanı" ve organik devlet teorisi).

• Kara hakimiyeti üstünlüğü sağlanırsa dünya hakimiyeti gelir (Mackinder). "Heartland" (Doğu Avrupa-Batı Rusya) kimin elindeyse dünya adasına, dolayısıyla dünyaya hâkim olur.
• Deniz gücü elinde tutan küresel güce ulaşır (Mahan).

• Rimland (kenar kuşak) teorisi: Kalpgah'ı (Heartland'ı) çevreleyen kıyı kuşağı kimin kontrolündeyse Kalpgah da onun olur (Spykman).

• Hava üstünlüğünün eklenmesi (Giulio Douhet, Alexander de Seversky) ve daha sonra nükleer caydırıcılık ile jeopolitik denklemin değişmez sabitleri olarak "uzaklık, konum, kaynak, nüfus" kabul edildi.

Bu teoriler determinist, sıfır toplamlı ve büyük ölçüde devlet-merkezlidir.

Bu dönemin anlayışında vatandaşların hayatta kalmaları koşulu devlete dayandırılır.

Neticede dünya savaşları süreçleri dahil yaşananlar bunu gerektirmektedir.

Bugün yaşadığımız denklemler yoktur, örneğin küreselleşme olgusunun yarattığı bir düzen henüz oluşmamıştır.

Jeopolitik denklemindeki yeni değişkenler

• İklim jeopolitiği: Kuzey Buz Denizi'nde yeni deniz yolları (Northern Sea Route, Northwest Passage); 2050'ye kadar 216 milyon iklim mültecisi tahmini (World Bank 2021/2024; Gemini 2024 projeksiyonu); Sahel'de çölleşme, devletlerin çöküşü ve terör koridoru.
   
• Kritik mineraller ve yeni "Doğal Kaynak Laneti" (Resource Curse): 2025'te küresel lityum talebinin yüzde 85'i, kobaltın yüzde 70'i, nadir toprak elementlerinin yüzde 90'ı Çin kontrolünde veya Çin etkisinde (IEA 2025). Demokratik Kongo, Avustralya, Şili yeni "jeopolitik petrol ülkeleri" haline geldi.
   
• Uzay ve siber-uzay: 2020-2025 arası devlet destekli siber saldırı yüzde 400 arttı (Microsoft 2025); Starlink'in Ukrayna'da 50.000 terminalle savaşın seyrini değiştirmesi; Çin'in 2025'te 13.000+ uyduluk "Guowang" mega takımyıldızı projesi.
   
• Yapay zekâ silahlanması (AI Arms Race): 2025'te ABD ve Çin, otonom öldürücü silah sistemlerinde (LAWS) "anlamlı insan kontrolü" (meaningful human control) ilkesini fiilen terk etti (UN GGE raporları 2025).
   
• Demografik çöküş ve göç: Hesaplara göre Avrupa'da 2050'ye kadar işgücü açığı 25 milyon olacak; Afrika'da 15-24 yaş nüfus 450 milyona ulaşacak, buradan bir göç baskısı kaçınılmaz.

Bilinen ve görünür her konu artık bir güç mücadelesi denklemi içinde ele alınmaya başlanmıştır.

Örneğin, küresel ısınma şiddeti artarak devam ederken ülkeler ekonomik savaşını sürdürmenin peşine düşebilmekteler, özellikle de ABD, Çin, Hindistan gibi bu konuda etkisi olanları hatırlayarak bakalım bu konuya.

ABD kritik mineraller konusunu ciddi biçimde masaya yatırdı.

Joe Biden zamanında bazı yasalar çıkartıldı. 2025 başında Donald Trump işbaşına geçer geçmez belki de en çok duyar olduğumuz konuların başında kritik mineral anlaşmaları oldu. 

Jeopolitik merkez: Kuzey Kutbu

Bu kapsamda jeopolitik manada bazı değerlendirmeler var. 

• Sibirya bölgesi ile Kutup Bölgesi erime sürecinde. Buradan açığa çıkacak ve daha çok Rusya ile Grönland gibi ülke alanlarını içeren yeni mineral ve doğal kaynak imkanları üzerinde duruluyor. ABD ve Rusya için artık önemli bir rekabet alanı oluşmuş halde. Çin'in yapageldikleri biliniyor. Dengeyi bozacak alan ise Kuzey Kutbu ve yakınlarında. 
   
• Mıknatısların üretilmesiyle alakalı ve burada ihtiyaç duyulan teknolojileri hızla yerine getirecek olan ülkelerin ortaklıklar kurmak istemeleri. Örneğin ABD ve Japonya bu konuda yeni adımlar attı.
   
• Kuzey Kutbu'nun eriyen alanlarında açılacak küresel ticaret yoludur. Halen güneyden sürdürülen ticaretin kuzeye kaydırılmasıyla ulaşım masraflarının üçte bir oranına düşeceği hesaplanmaktadır.

Uzay ve siber-uzay: Yeni hakimiyet alanı

Genel Yapay Zekâ (AGI) ile beraber kuantum teknolojisi de bir başka rekabet alanına dönüştü.

Büyük güçler bununla ilgili ihtiyaçlarını, enerji ve soğutma sistemleri, veri bankası, veri depolama merkezleri, uydu sistemleri, uzay ve siber-uzay kapasitelerinin arttırılması, kritik mineraller, minerallerle ilgili teknolojiler, kritik nitelikli insan ihtiyacı, mikro işlemciler, akla ne geliyorsa bu kapsamda bir zorlama içerisinde ve hepsi kuantum ile başka bir yapıya bürünecek. Bu teknolojiye ulaşılacak zaman da yaklaşıyor.

Yapılan açıklamalar, yakın zaman sonra kuantum bilgisayarların kullanımı sürecine girilebilecek.

Bu asıl devrim olacak: Dördüncü Sanayi Devrimi. Devrimde yerini alanlar ile alamayan güçler veya ülkeler ayrı ayrı tasnif edilecek.

Bu yakın dönem perspektifi insanlığın, ama daha çok küresel hakimiyet yarışında yerini alan aktörlerin uzay ve siber-uzayda yerleşmeleri, buradaki imkanları kazanca çevirebilmeleri söz konusu olacak.

Günümüz jeopolitik denkleminin yeni parametreleri

2025 itibarıyla jeopolitik artık şu yeni değişkenlerle işlemektedir:

• Dinamik coğrafi anlayış: İklim değişikliği kıyıları, kutup yollarını, tarım alanlarını dönüştürüyor. Bu tez, klasik olan, coğrafyanın sabitliği tezini ortadan kaldırdı.
   
• Altı alanlı savaş (kara, deniz, hava, uzay, siber ve bilişsel/AI): Siber uzay ve uzay-merkezli yeni mücadele alanları ortaya çıktı. Bu tez, klasik olan, kara ve deniz ikilemini ortadan kaldırdı. Bilişsel (cognitive) ve yapay zekâ (AI) konusu gününüzde en fazla yoğunlaşılan alanlardan biri oldu.
   
• Enerji jeopolitiği ve yeşil enerji: Yenilenebilir enerji, kritik mineraller (lityum, kobalt, nadir toprak elementleri). Bu tez, klasik olan, enerji anlayışına yeni boyutlar kazandırdı. Uzun yıllar enerji kömür ve petrole bağlıydı. Hidrokarbonun (petrol ve doğalgaz) önemi devam ediyor. Çıkarma usullerine yapay zekâ destekli sistemler eklendi. Kaya gazı çıkarılmaya başlandı. Petrol boru hatlarına alternatif ve yaygın kullanılan LNG ve bunun taşımacılığı öne çıktı.
   
• Nitelikli demografi ve robotlar: Soru şu oldu; demografi avantaj mı, yük mü? Yaşlanan nüfus, göç dalgaları ve yapay zekâ destekli ordular anlayışları değiştirdi. Klasik anlayışta yer bulan nüfusun çokluğuna dayalı askeri kaynak konusu bugün terk edildi. Robot askerler ve otonom sistemler devreye girmeye başladı. Bunları kullanabilecek ve bunlarla iş birliği yapabilecek nüfus daha öne çıktı.
   
• Çok aktörlü ve hibrit savaş: Teknoloji şirketleri, mega-kent devletleri, terör ağları ve STK'lar öne çıktı. Klasik düşüncenin en önemli varlığı olan devlet tartışmaya açıldı ve artık devlet tek aktör değil.

Kaosun yönetilebilirliği

Bir kasırgayı oluşturan şartlar bellidir.

Kasırganın dışarıdan görüntüsü belli bir yapıyı açıkça gösterir.

Ancak kasırganın içindeyseniz orası tam bir kaos ortamıdır. 

Çok alanlı, boyutlu, derinlikli gibi ifadeler kullananlara kolaylık verir.

Ancak günümüzde bütün bunlara karşılık gelen tanım kaostur ve artık kaos yönetilebilirdir.

Bunu güç hiyerarşisi içerisinde, kaosu meydana getirebilen ve yöneten olarak belirginleştirmek gerekir. 

Bu nasıl olacak?

Yukarıdaki parametreleri düşündüğümüzde; ortaya çıkan dinamizm, ortamın giderek sanallaşması, bunun gelişimine destek sağlayanların ve yararlananların kapasite ve çabaları, bilginin kendine değer üretmedeki özellikleri, bilginin, yapay zekalı sistemlerin ve otomasyonun fiziki yapıya bürünen kısmının öncelik alması ve güç parametrelerine eklenmesi bizlere kaosu yönetmekle ilgili yeni bir denklemi tarif etmektedir. 

Öyleyse bilinenler ile yenileri çok çeşitli şekillerde kazanca çevirecek hedefler koyabilenlerin jeopolitik alanı farklılaşmış haldedir.

Bunu görenlerin ilerleyişi ile diğerleri arasında fark olmaktadır.

İyimser gelişmeler ve düşünceler

• İklim jeopolitiği iş birliğini zorluyor.
Arktik Kuzey Kutbu'nda her ne kadar Rusya-ABD-Çin arasında bir çatışma potansiyeli olsa da, 2021-2025 arasında imzalanan Kuzey Kutbu Bilimsel İşbirliği Anlaşmaları ve Balıkçılık Moratoryumu gibi düzenlemeler insanlığa iyimser işbirliği örnekleri sunuyor (Arctic Council, 2023-2025 toplantı sonuçları).
   
• Nükleer savaş riski Soğuk Savaş'a göre daha düşük. START süreci akamete uğradı. Bu gibi çabalar birer yumuşama ve denge anlayışı olarak görüşmüştü. Ancak yaşanan gelişmeler istikameti farklı bir yöne getirdi. Çin nükleer silah üretimini sürdürüyor. Bilinen ülkelere ilave olarak, Rusya ve ABD tekrar nükleer silahlanma içerisinde. Bazı kaynaklar iyimserliği elden bırakmamakta. Bunlara göre, Rusya-ABD arasındaki Yeni START'ın 2026'ya kadar devamı ve Çin'in nükleer kuvvetlerindeki artışa rağmen "karşılıklı garantili imha" dengesi hâlâ bir caydırıcı husus olarak gösterilmekte (SIPRI Yearbook 2025).
   
• Kritik teknoloji standartlarında çok taraflı düzenlemeler. ABD-AB Ticaret ve Teknoloji Konseyi (TTC), OECD AI İlkeleri, G7'nin çip ve koordinasyonu (2022-2025) gibi mekanizmalar tek taraflı teknoloji bloklaşmasını bir miktar frenliyor.
   
• Küresel ticaretin dayanıklılığı. COVID-19 ve Ukrayna-Rusya Savaşı sonrası tedarik zinciri şoklarına rağmen küresel ticaretin GSYİH'ya oranı hâlâ yüzde 60 civarında seyrediyor (World Bank, 2025).

Endişe verici eğilimler

• Teknolojik ayrışma (splinternet ve techno-blocs). ABD-Çin teknoloji savaşı 2025'te derinleşti. Burada konusu edilenler: Huawei yasakları, TikTok satış baskıları, çip yaptırımları (TSMC, ASML kısıtlamaları), Çin'in kendi litografi makinesi (SMEE 28 nm; 7 nm yol haritası).
   
• İklim göçü ve kaynak savaşları riski. Dünya Bankası (2024) tahminine göre 2050'ye kadar 216 milyon iklim mültecisi bekleniyor. Sahel, Güney Asya ve Orta Amerika'da devlet kapasitesinin bu yükü kaldıramaması, iç savaş riskini artırıyor (IPCC AR6, 2022; World Bank Groundswell II, 2021 güncellemesi 2024).
   
• Siber ve hibrit savaşın norm dışı hale gelmesi. 2020-2025 arasında devlet destekli siber saldırılar yüzde 400 arttı (Microsoft Digital Defense Report 2025). SolarWinds, Colonial Pipeline, Ukrayna elektrik şebekesi saldırıları, savaşın alt eşiğinin normalleştirildiğini gösteriyor.
   
• Kalpgah'ın yeniden canlanması. Rusya'nın Ukrayna'da 2022'den beri sürdürdüğü işgal ve Çin'in Kuşak-Yol girişimiyle Orta Asya'da artan nüfuzu, Mackinder'ın Heartland tezinin hâlâ geçerli olduğunu düşündürüyor. Ancak bu kez enerji boru hatları ve fiber optik kablolar üzerinden de bir gerilim söz konusudur.

Fotoğraflarla dünyadan haberler

Hepsini göster 30

Fotoğraflarla dünyadan haberler

• 1/30

  2 Aralık 2025 - Hindistan'ın Chennai kentinde halk, Ditwah Kasırgası'nın şiddetli yağmurlar tetiklemesinin ardından sular altında kalan sokaklarda ilerlemek zorunda kaldı. Yetkililer Sri Lanka, Endonezya ve Tayland'da kasırgalar ve aşırı hava koşullarının en az 1200 kişinin ölümüne yol açtığını, 800'den fazla kişininse hâlâ kayıp olduğunu açıkladı. Ekstrem hava olayları, Güneydoğu Asya'da milyonlarca kişiyi yerinden etti. (Priyanshu Singh/Reuters)

• 2/30

  1 Aralık 2025 - Fransa Devlet Başkanı Emmanuel Macron, Ukraynalı mevkidaşı Volodimir Zelenski'yi Elysee Sarayı'nda ağırladı. Zelenski, Macron'dan "Rusya'ya daha fazla baskı yapmasını" istedi. "Savaşı başlatana baskı yapmak çözümün anahtarıdır" diyen Zelenski, "Emmanuel ile tüm güncel diplomatik konuları ve ortaklarımızla son temaslarımızı ele aldık" diye ekledi. ABD Başkanı Donald Trump, Ukrayna'nın "savaş hatlarında durması" ve mevcut toprak durumunu gelecekteki müzakerelerin temeli olarak kabul etmesi gerektiğini önermişti. Trump, Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski'yle son görüşmesinde "tüm Donbas bölgesinin Moskova'ya devredilmesi çağrısı yaptığı" iddialarını reddederek, "Hayır, bunu hiç konuşmadık. Yapmaları gereken, oldukları yerde, yani savaş hatlarında durmak" ifadesini kullanmıştı. (Stephane De Sakutin/AFP)

• 3/30

  30 Kasım 2025 - Formula 1 Dünya Şampiyonası'nda sezonun 23. etabı Katar Grand Prix'sini, Red Bull'un Hollandalı pilotu Max Verstappen kazandı. Uluslararası Lusail Pisti'ndeki 5,4 kilometrelik pistte düzenlenen yarış, 57 tur üzerinden yapıldı. Verstappen rakiplerini geride bırakarak sezonun 7'nci, kariyerininse 70'inci galibiyetini aldı. Yarışa pole pozisyonundan başlayan McLaren'ın Avustralyalı pilotu Oscar Piastri ikinci, Williams'ın İspanyol pilotu Carlos Sainz üçüncü oldu. Verstappen, pilotlar klasmanında 396 puana ulaşarak son etap öncesi ikinci sıraya yükseldi ve lider Norris ile olan puan farkını 12'ye indirdi. Norris 408 puanla zirvede yer alırken, Piastri ise 392 puanla üçüncü sırada yer aldı. Şampiyonun belli olacağı sezonun son ayağı Abu Dabi Grand Prix'si 7 Aralık Pazar günü koşulacak. (Jakub Porzycki/Reuters)

• 4/30

  29 Kasım 2025 - Sri Lanka'nın başkenti Kolombo'daki şiddetli yağışların ardından evlerin kısmen sel suları altında kaldığı görülüyor. Sri Lanka'da Ditwah Kasırgası'nın yol açtığı toprak kaymaları ve sellerde en az 153 kişinin hayatını kaybettiği, 191 kişininse kaybolduğu bildirildi. 78 binden fazla kişinin de yardım merkezlerine sevk edildiği aktarıldı. Güney Asya ülkesi bugün olağanüstü hal ilan etti ve uluslararası yardım çağrısında bulundu. (AFP)

• 5/30

  28 Kasım 2025 - Hong Kong'un Tai Po bölgesinde yer alan Wang Fuk Sitesi'nde çıkan yangının olduğu yere polis şeridi çekildi. Çarşamba günü öğle saatlerinde sitede çıkan yangın sonucu hayatını kaybedenlerin sayısının 128'e çıktığı bildirildi. 1900'den fazla dairenin bulunduğu ve yaklaşık 4 bin 600 kişinin yaşadığı tahmin edilen sitedeki yangın, binaların tadilatı için dış cephelerine kurulu bambu iskeleler ve yanıcı izolasyon malzemelerin tutuşmasıyla hızla yayılmıştı. Yangını söndürmek neredeyse iki gün sürerken, onlarca kişinin hâlâ kayıp olduğu aktarılıyor. Binaları yenileme çalışmalarında yolsuzluk yapıldığından şüphelenen yetkililer, halihazırda 8 kişiyi gözaltına aldı. Hong Kong'un 80 yıldır gördüğü en kötü yangındaki ölü sayısının artabileceği söyleniyor. (Tyrone Siu/Reuters)

• 6/30

  27 Kasım 2025 - Ziyaretçiler, 27 Kasım 2025'te Çin'in güneyindeki Guangdong eyaletine bağlı Zhuhai'de düzenlenen 2025 Asya Havacılık fuarında Zerog standında bir Zerog eVTOL (dikey iniş ve kalkış yapabilen) model ZG-T6'nın yanında. AERO Asia 2025, Zhuhai Uluslararası Hava Gösteri Merkezi'nde açıldı ve Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Almanya, Birleşik Krallık ve Fransa dahil 22 ülke ve bölgeden 381 katılımcıyı bir araya getirdi. "Yeni Bir Dönem: Daha Fazlasını Keşfet" temasıyla düzenlenen bu yılki fuar, genel havacılık, eVTOL teknolojileri ve hızla büyüyen alçak irtifa ekonomisindeki çığır açan gelişmeleri sergileyen sergi, konferans, yarışma ve etkinlikleri bir araya getiren entegre bir platform sunuyor. (Hector Retamal/AFP)

• 7/30

  26 Kasım 2025 - İki genç, Tayland'ın güneyindeki Songkhla eyaletine bağlı Hat Yai'de, günlerce süren şiddetli yağışların ardından ülkenin güneyinde binlerce kişiyi etkileyen şiddetli sel felaketinin ortasında, yüksek sel sularıyla çevrili bir arabaya bakıyor. Yetkililer, 26 Kasım'da Tayland ve komşu Malezya'da onbinlerce kişinin yaygın sel nedeniyle evlerini terk ettiğini, sokakların ve evlerin sular altında kaldığını ve en az 34 kişinin hayatını kaybettiğini açıkladı. Tayland Başbakanı Anutin Charnvirakul, ülkenin güneyini vuran sel felaketinin ardından Songkhla eyaletinde olağanüstü hal ilan etti. Ülke genelinde yaklaşık 1 milyon hane ve 2,7 milyonu aşkın kişi sel felaketinden etkilendi. (Arnun Chonmahatrakool/AFP)

• 8/30

  25 Kasım 2025 - ABD Başkanı Donald Trump, Beyaz Saray'ın gül bahçesinde gerçekleştirilen törende Gobble adlı hindiyi affediyor. ABD'de Şükran Günü geleneğine gelen bu etkinlik, bayram sezonunun başlangıcını temsil ediyor. Trump, kuştan bir adım uzakta, "Koşulsuz şartsız affedildin" dedi. Sonra Gobble'ı okşayarak, "Bu güzel kuşa kim zarar vermek ister ki?" diye ekledi. (Andrew Caballero-Reynolds/AFP)

• 9/30

  24 Kasım 2025 - Belçika Başbakanı Bart De Wever maskesi takan bir kişi, Avrupa Komisyonu'nun merkezi olan Berlaymont binasının önünde protesto düzenledi. Aktivistler ve sivil toplum kuruluşlarının üyeleri, AB-Mercosur ticaret anlaşmasına karşı "Toksik Ticaret Turu" protestolarına katılıyor. Öte yandan Belçika'da, çalışanların, hükümetin tasarruf tedbirlerini protesto etmek için bugün başlattığı 3 günlük grev, hayatı durma noktasına getirdi. Bütün işçi sendikalarının çağrısıyla kamuda ve özel sektörde çalışanlar, federal hükümetin işsizlik ve emeklilik gibi sosyal harcamalarda planladığı kesintileri içeren kemer sıkma politikalarını protesto etmek için greve gitti. (Piroschka van de Wouw/Reuters)

• 10/30

  23 Kasım 2025 - Red Bull Racing'in Hollandalı yıldızı Max Verstappen, Formula 1 Las Vegas Grand Prix'si zaferini böyle kutladı. Ancak yarışa damgasını vuran, yarış sonrası gerçekleştirilen kontrollerde ortaya çıkan şey oldu. Lando Norris ve Oscar Piastri, Las Vegas Grand Prix’si sonrası yapılan teknik kontrollerin ardından yarıştan diskalifiye edildi. FIA, her iki McLaren MCL39 aracının da taban plakalarındaki arka kayma bloğunun, kuralların belirttiği minimum 9 mm kalınlığın altında olduğunu tespit etti. Bu sonuçla birlikte Max Verstappen, Oscar Piastri ile puanını eşitledi. İki isim 366 puanda yer alırken, Norris 390 puanla liderliğini sürdürüyor. Sezonun tamamlanmasına yalnızca iki yarış kala şampiyona mücadelesi yeniden kızıştı. (Frederic J. Brown/AFP)

• 11/30

  22 Kasım 2025 - İtalya Başbakanı Giorgia Meloni (solda), Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron (ortada) ve Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula Von der Leyen (sağda), Güney Afrika'nın Johannesburg kentinde düzenlenen G20 Liderler Zirvesi'nde bir araya geldi. Johannesburg Fuar Merkezi'nde düzenlenen zirveye "Dayanışma, Eşitlik ve Sürdürülebilirlik" temasıyla bugün başladı. Afrika'da yapılan ilk G20 zirvesi olma özelliği taşıyan toplantıya Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da katıldı. Dünya liderleri bir araya gelse de ABD Başkanı Donald Trump, Güney Afrika'daki beyaz azınlığa yönelik "ırk temelli ayrımcılık" iddialarını gerekçe göstererek zirveye katılmadı. Ayrıca toplantıda, küresel çatışmaların sona erdirilmesi, iklim finansmanının artırılması ve Afrika’nın kalkınma önceliklerinin küresel gündemin merkezine yerleştirilmesinin vurgulandığı sonuç bildirisi de ABD'nin itirazına karşın kabul edildi. (Henry Nicholls / AFP)

• 12/30

  21 Kasım 2025 - Meksika Güzeli Fatima Bosch, Tayland'ın başkenti Bangkok'ta düzenlenen 2025 Kainat Güzeli (Miss Universe) yarışmasında birincilik tacını giyiyor. Dünya çapındaki yarışmanın geçen yılki kazananı Danimarkalı Victoria Kjær Theilvig, 25 yaşındaki Bosch'a tacını giydirdi. Bu yılın "Kainat Güzeli" seçilen Bosch, etkinliğin Tayland direktörü Nawat Itsaragrisil'in kendisine "aptal" demesiyle gündeme gelmiş ve bu olay kadın düşmanlığı iddialarının yanı sıra uluslararası güzellik yarışmasına yönelik eleştirileri beraberinde getirmişti. Daha sonra Nawat'ın, Bosch'un kendisine itiraz etmesi nedeniyle Meksika Güzeli'ni salondan çıkarmaya çalıştığı ve bunun üzerine diğer adayların da onunla beraber çıkmak üzere ayağa kalktığı bildirilmişti. Nawat daha sonra özür dilese de büyük tepki toplamıştı. Yarışmada Türkiye'yi temsil eden Ceren Arslan ilk 30'a giremedi. (Sakchai Lalit/AP)

• 13/30

  20 Kasım 2025 - Güney Afrika'nın başkenti Johannesburg'da G20 ülkelerinin liderlerinin resimleri asıldı. Güney Afrika polisi ve ordusu, bu hafta sonu Johannesburg'da yapılacak G20 Liderler Zirvesi öncesinde beklenen protestolara karşı güç gösterisi olarak çarşamba günü helikopterler, K-9 köpek birimleri ve motosikletli polislerle bir geçit töreni düzenledi. Güney Afrika, 3 bin 500 ek polis görevlendirirken orduyu da hazır bekletiyor. Bu güvenlik hamlesi, polis, ordu ve istihbarat birimlerini tek bir komut altında toplayarak büyük etkinliklerin güvenliğini sağlayan Ulusal Ortak Operasyon ve İstihbarat Yapısı kapsamında gerçekleştiriliyor. Yetkililer Johannesburg ve diğer büyük şehirlerde protestolar bekliyor. Anti-kapitalistler, iklim aktivistleri, kadın hakları savunucuları, göçmen karşıtı gruplar ve diğerlerinin gösteriler düzenlemesi beklenirken, bazıları Güney Afrika'nın yoksulluk ve eşitsizlikle ilgili kendi sorunlarını gündeme getiriyor. (Marco Longari/AFP)

• 14/30

  19 Kasım 2025 - İsrail ordusu, Lübnan'ın güneyinde Hizbullah'ın silah depoları olduğunu söylediği binalara hava saldırısı düzenledi. Günün erken saatlerindeki saldırıda günün erken saatlerinde bir kişi hayatını kaybetti, otobüsteki öğrenciler de dahil çok sayıda kişi yaralandı. Yeni saldırılar, İsrail'le Lübnan arasındaki gerginlik tırmanırken gerçekleşti. Salı gecesi Güney Lübnan'daki Ayn el-Hilve Filistin mülteci kampında düzenlenen hava saldırısında 13 kişi hayatını kaybetti. Bu, bir yıl önce İsrail-Hizbullah savaşında ateşkes ilan edilmesinden bu yana bildirilen en ölümcül İsrail saldırısıydı. Öte yandan Gazze'deki hastaneler, İsrail saldırılarında en az 21 Filistinlinin hayatını kaybettiğini bildirdi. (Muhammad Zanaty/AFP)

• 15/30

  18 Kasım 2025 - Bir itfaiyeci, Zagreb'deki 1970'lerden kalma, bir zamanlar büyük Hırvat gazetelerine ev sahipliği yapan Vjesnik gökdeleninin birkaç katını saran yangını söndürmeye çalışıyor. Dün gece çıkan yangının ardından 30 araçla 93 itfaiyeci göreve çağrıldı. Herhangi bir yaralanma bildirilmese de yangının nedeni henüz bilinmiyor. Yangın, Hırvatistan'ın başkentinde, eski Yugoslavya'da ve daha sonra bağımsız Hırvatistan'da büyük gazete ve dergilerin üreticisi olan Vjesnik yayınevinin merkezi olarak hizmet veren ünlü ofis kulesini tahrip etti. (AFP)

• 16/30

  17 Kasım 2025 - Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski, Fransa'nın başkenti Paris'te gerçekleştirilen ortak basın toplantısında Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'la birlikte açıklamalar yaptı. Fransa Cumhurbaşkanlığı'ndan yapılan açıklamaya göre, Macron ve Zelenski, Kiev'in Fransız şirketlerinden 100'e kadar Rafale savaş uçağı ve diğer hava savunma teçhizatı satın almasına ilişkin niyet mektubunu imzaladı. Zelenski, Rusya'nın Şubat 2022'de gerçekleştirdiği işgalden bu yana Paris'e dokuzuncu ziyaretini gerçekleştirdi. Görüşmelerin amacı, ülkenin enerji altyapısı ve diğer hedeflerine yönelik Rus bombardımanı altında yeni bir kışa girerken, Ukrayna'nın savunmasını güçlendirmek. (Sarah Meyssonnier/AFP)

• 17/30

  16 Kasım 2025 - Şili'nin ı Partido Republicano partisinden cumhurbaşkanı aday Jose Antonio Kast, Santiago'nun güneyindeki Paine'de genel seçimlerde oyunu kullanmadan önce oyunu gösteriyor. Şilililer, şiddet suçlarıyla ilgili artan endişelerin şekillendirdiği cumhurbaşkanlığı seçimlerinde oy kullanıyor. Adaylar, çetelere karşı daha sert önlemler alma, radikal sağcılarsa kitlesel göçmenleri sınır dışı etme sözü veriyor. Nüfusu 19 milyonu aşan Şili’de 15 milyondan fazla seçmen, ülkedeki 3 bin 498 merkezde yerel saatle 08.00 itibarıyla oy kullanmaya başladı. Ülkede ilk kez oy kullanma uygulamasının zorunlu olduğu bu seçimde, Şili’nin yeni devlet başkanı ve yardımcısının yanı sıra 155 sandalyeli Temsilciler Meclisi’nin tamamıyla 25 sandalyeli Senato'nun üyeleri belirlenecek. Kamuoyu araştırmalarına göre, seçimin ilk turunda yarışan 8 adaydan hiçbirinin devlet başkanı seçilmek için gerekli olan yüzde 50 oy oranına ulaşması beklenmiyor. (Marvin Recinos/AFP)

• 18/30

  15 Kasım 2025 - İklim aktivistleri, Brezilya'nın Belem kentinde düzenlenen COP30 Birleşmiş Milletler İklim Zirvesi sırasında, üzerinde "kömür, petrol ve doğalgaz" yazan tabutlarla protesto yürüyüşü düzenliyor. Dünya liderlerinin bir araya gelerek iklim kriziyle mücadele üzerine konuştuğu toplantı bu yıl Amazon'daki Belem kentinde gerçekleşiyor. 10 Kasım'da başlayan zirvenin yarısının geride kaldığı cumartesi günü yerli halklar ve çeşitli bölgelerden aktivistlerden oluşan binlerce kişilik bir grup, liderleri Amazon Yağmur Ormanları'ndaki yıkıcı ormansızlaşmayı durdurmaya çağırdı. Dün de yerli Munduruku halkı, topraklarını tehdit eden projelerin ve madencilik faaliyetlerinin sona erdirilmesi talebiyle konferansın ana kapısına girişi engelleyerek bir protesto düzenlemişti. COP30, 21 Kasım Cuma günü sona eriyor. (Andre Penner/AP)

• 19/30

  14 Kasım 2025 - Ukranya'nın başkenti Kiev'de insanlar, Rusya'nın gece düzenlediği drone ve füze saldırılarında hasar alan bir binanın önünü temizliyor. Rusya cuma gününün erken saatlerinde, yaklaşık 4 yıl önce başlayan savaşta başkente yapılan en büyük saldırılardan birini gerçekleştirdi. Reuters'ın aktardığı üzere enerji tesisleri, konutlar ve altyapıyı hedef alan saldırılarda en az 8 kişi hayatını kaybetti. Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski, Rus güçlerinin 430 drone ve 18 füze kullandığını, Kiev'in ise uzun menzilli saldırılarla karşılık verdiğini söyledi. Saldırıda Azerbaycan'ın kentteki büyükelçiliğine de füze isabet etti. Olay üzerine Azerbaycan'ın Rusya'ya nota verdiği bildirildi. (Alina Smutko/Reuters)

• 20/30

  13 Kasım 2025 - Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve Paris Belediye Başkanı Anne Hidalgo, Paris'teki Faubourg du Temple ve Boulevard Jules Ferry kavşağına çelenk bırakıyor. Paris'te 13 Kasım 2013'te düzenlenen terör saldırılarında 130 kişi hayatını kaybetmiş ve en az 500 kişi yaralanmıştı. IŞİD'in üstlendiği saldırıda Fransa Stadyumu önünde bombalı intihar saldırısı düzenlenmiş ve çeşitli noktalarda kalabalığa ateş açılmıştı. Fransa'nın II. Dünya Savaşı sonrası tarihindeki en şiddetli saldırıda kaybedilenler, 10. yıldönümünde ülke genelinde anıldı. Fransa İçişleri Bakanı Laurent Nunez, böyle bir olayın tekrar yaşanma ihtimalinin düştüğünü ancak "tehdidin hâlâ yüksek" olduğunu söyledi. (Ludovic Marin / Reuters)

• 21/30

  12 Kasım 2025 - İspanya Kralı VI. Felipe'nin Çin'e gerçekleştirdiği ziyarette Çin Halk Kurtuluş Ordusu'nun merasim kıtasından bir asker, karşılama seremonisinde. Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, bugün Pekin'de Çin'e resmi ziyarette bulunan Felipe ile görüştü. Farklı tarihlere, kültürlere ve sosyal sistemlere sahip Çin ile İspanya’nın, ortak kalkınma için model oluşturduğunu vurgulayan Şi, her iki ülkenin uluslararası adaletin korunmasında önemli rol oynadığını söyledi. Kral VI. Felipe ise "Tek Çin" ilkesine bağlı kaldıklarını anımsatarak, Çinli şirketlerin İspanya'nın ekonomik kalkınmasını ve yeşil dönüşümünü güçlü şekilde desteklediğini aktardı. (Maxim Shemetov/AFP)

• 22/30

  11 Kasım 2025 - Pakistan'ın başkenti İslamabad'da, mahkeme binası yakınlarında intihar saldırısı sonucu meydana gelen patlamada 12 kişi hayatını kaybetti, 36 kişi yaralandı. Pakistan Cumhurbaşkanı Asıf Ali Zerdari'nin şiddetle kındadığı saldırıyı Pakistan Talibanı üstlendi. Çin, Avrupa Birliği, Birleşik Krallık ve ABD, taziye mesajı yayımladı. (Zain Zaman Janjua/AFP)

• 23/30

  10 Kasım 2025 - ABD hükümetinin 40 gün süren rekor kapanmasında sona yaklaşıldı. Senato bütçe görüşmelerindeki açmazı aşmak için anlaştı. Washington'da hafta sonu yapılan müzakerelerin ardından bir grup Demokrat Partili senatör, Cumhuriyetcilerle birlikte anlaşma lehine oy kullandı. Oylama, 1 Ekim'den bu yana bütçesi olmayan hükümeti fonlamak için aşılması gereken ilk adımdı. Federal çalışanların ve hizmetlerin geri dönmesinden önce anlaşmanın Temsilciler Meclisi'nde de kabul edilmesi gerekiyor. Senato'nun bugün yeni görüşmeler için toplanması bekleniyor. Federal hükümetin "kapanması", acil ve zaruri nitelikte olmayan kamu çalışanlarının zorunlu ücretsiz izne çıkarılması ve birçok devlet programının askıya alınması anlamına geliyor. (J. Scott Applewhite/AP)

• 24/30

  9 Kasım 2025 - Formula 1 Dünya Şampiyonası'nda sezonun 21. etabı Brezilya Grand Prix'ini McLaren'in Britanyalı pilotu Lando Norris kazandı. Sao Paulo'da 4 bin 309 metrelik Jose Carlos Pace Pisti'nde, düzenlenen yarış 71 tur üzerinden yapıldı. Pole pozisyonundan başladığı yarışı 1 saat 32 dakika 01,596 saniyelik süresiyle ilk sırada tamamlayan Norris, sezonun yedinci yarışını kazandı. Mercedes'in İtalyan sürücüsü Kimi Antonelli, liderin 10,388 saniye gerisinde ikinci, Red Bull'un Hollandalı pilotu Max Verstappen ise liderin 10,750 saniye gerisinde üçüncü oldu. Yarışın 8. turunda Antonelli'nin aracının çarpması sonucu Ferrari'nin Monakolu sürücüsü Charles Leclerc yarış dışı kaldı. Sezonun 22. ayağı Las Vegas Grand Prix'si, 22 Kasım Pazar günü koşulacak. (Amanda Perobelli/Reuters)

• 25/30

  8 Kasım 2025 - Filipinler'in Mindanao adasında insanlar, Fung-wong Tayfunu'nun yol açtığı şiddetli yağış nedeniyle su basan evlerinden ayrılıyor. Meteoroloji uzmanları, tayfunun güçlenerek süper tayfuna dönüşebileceği ve pazar günü Filipinler'in doğu kıyılarına ulaşacağı uyarısında bulunuyor. Asya ülkesinin meteoroloji ajansı PAGASA'dan Benison Estareja "Neredeyse tüm ülkeyi kapsayabilir" diyor. Önceki günlerde Kalmaegi Tayfunu, Filipinler'de 204 ve Vietnam'da 5 kişinin ölümüne neden olmuştu. (Erwin Mascarinas / AFP)

• 26/30

  7 Kasım 2025 - Ukrayna'nın Harkiv bölgesindeki Çuhyuv'da bir itfaiyeci, Rusya'nın drone saldırısının ardından çalışıyor. Ukrayna medyasının bildirdiği üzere Rus güçleri, perşembe ve cuma günleri Zaporijya, Harkiv, Odessa, Dnipro ve Sumi'ye çok sayıda drone saldırısı düzenleyerek evleri, okulları ve altyapıyı hedef aldı. Saldırılar, dün Ukrayna'nın, Rusya'nın Volgograd bölgesindeki önemli bir petrol rafinerisini yaklaşık üç ay içinde ikinci kez vurduğunu iddia etmesinin ardından geldi (Sofiia Gatilova/Reuters)

• 27/30

  6 Kasım 2025 - Almanya'daki Berlin Hayvanat Bahçesi'nde eylülde dünyaya gelen yavru su aygırı ilk kez halkın karşısına çıktı. Bebek su aygırı, 13 yaşındaki Nala'nın ilk yavrusu. Nala aslında iki doğurmuştu ancak yavrulardan biri kısa süre sonra hayatını kaybetti. Hayvanat bahçesi olayı "son derece nadir" diye tanımlamıştı çünkü bilinen su aygırı doğumlarının yalnızca yüzde 1'inde ikiz görülüyor. (Markus Schreiber/AP)

• 28/30

  5 Kasım 2025 - Dünya liderlerini tasvir eden büyük maskeler takan Oxfam aktivistleri, Brezilya'nın Belem kentinde düzenlecek Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı (COP30) öncesinde, dünyanın en büyük ekonomileri tarafından iklim kriziyle mücadelede alınan kararların yetersizliğini eleştirmek için "İş Başında Uyumak" adlı bir eylem yaptı. Oxfam, yoksulluğun beraberinde getirdiği adaletsizliklerin olmadığı bir gelecek yaratma amacıyla 90 ülkede ortaklarla ve yerel topluluklarla beraber çalışan 17 organizasyonun bir araya gelerek oluşturduğu uluslararası bir konfederasyon. (Adriano Machado / Reuters)

• 29/30

  4 Kasım 2025 - ABD'nin en büyük kenti New York'ta milyonlarca kişinin oy kullandığı belediye başkanlığı seçimini, resmi olmayan sonuçlara göre Demokratların adayı Zohran Mamdani kazandı. 34 yaşındaki Uganda doğumlu Mamdani, bağımsız aday olarak yarışan eski New York Valisi Andrew Cuomo'yu yenerek, ABD'nin en büyük kentinin başına geçen son yüzyıldaki en genç isim oldu. Associated Press'in aktardığına göre, oyların yüzde 90'ından fazlası sayılan seçim sonuçlarında Mamdani yüzde 50,4'lük oyla zafer kazandı. Rakibi Andrew Cuomo ise yüzde 41,6'lık oy alabildi. Diğer bir aday Curtis Sliwa ise yüzde 7,1'de kaldı. New York Seçim Kurulu'na göre, yarışta 2 milyondan fazla kişi oy kullandı. Bu, son 50 yılda bir belediye başkanlığı seçiminde kaydedilen en yüksek katılım oldu. Mamdani'nin zaferi tarihi bir anlam da taşıyor. Ailesi Hindistanlı olan genç siyasetçi kentin ilk Güney Asya kökenli ve Müslüman belediye başkanı seçildi. (Angela Weiss/AFP)

• 30/30

  3 Kasım 2025 - İtalya'nın başkenti Roma'da, ülkenin en önemli tarihi yapılarından biri kabul edilen Kolezyum yakınlarında tadilat altındaki tarihi bir kule çöktü. "Torre dei Conti"nin çökmesi sonucu işçilerden birinin ağır yaralı olarak hastaneye kaldırıldığı açıklanırken iki işçininse kazayı hafif sıyrıklarla atlattığı belirtildi. 2006'dan beri kullanılmayan yapıda dört yıllık bir restorasyon çalışmasının devam ettiği kaydedilirken, inşaatın gelecek yıl tamamlanması bekleniyordu. Kulenin 13. yüzyılın başında inşa edildiği biliniyor. (Tiziana Fabi / AFP)

Sonuç

Klasik jeopolitik teorilerle günümüz arasındaki açıklık büyüktür. 

Çünkü:

• Determinizm, yerini olasılıksal modellere bıraktı.
• Sıfır toplamlı oyun anlayışı, yerini kısmen pozitif toplamlı (iklim, salgın) ve kısmen de hiper-sıfır toplamlı (yapay zekâ, kuantum) oyunlara bıraktı.
• Devlet tek aktör olmaktan çıktı; Google, Huawei, SpaceX, gibi şirketler jeopolitik denklemde doğrudan rol oynuyor.

İyimser ve karamsar eğilimler arasında denge şimdilik kırılgan.

2025 itibarıyla en büyük risk, teknolojik ayrışma ile iklim krizinin aynı anda kontrolden çıkmasıdır.

En büyük fırsat ise, insanlık tarihinde ilk kez "ortak tehditler" (iklim, pandemiler, yapay zekâ riskleri) karşısında küresel yönetişim mekanizmaları oluşturma potansiyelidir.

Yeni jeopolitik konu ve kapsamlara eğilmek gerekmektedir. Belirttiğim;

• Jeopolitik merkezin Kuzey Kutbu bölgesine kayması,
• Uzayın ve siber-uzayın yeni hakimiyet alanı olması.
• Kaosun yönetilebilmesi.

Bu üç ana jeopolitik güç konusu bugün olduğu gibi, geleceğin güçlerini de şekillendirecektir.

Buraya doğru giden her bir detaydaki güç mücadelesi halen sürdürülen mücadelenin de tarifini yapmaktadır.

Başarılı olanlar ve olmayanlar!

Tasnifi bu bakış açısıyla yapmak durumunda kalacağız.

Bu bütünüyle bir Dördüncü Sanayi Devrimi meselesidir.

Devrim değiştirmektedir, dönüştürmektedir!

Başat güçlerin deyim yerindeyse tuzu kuru!

Önemli olan diğer bütün ülkelerin, güçlerin, aktörlerin kendi yerlerini doğru tespit edip, doğru hedef belirlemeleridir.

Değiştirmek ve dönüştürmek ihtiyacı olan ve ortaklık kurulması gereken her alanda hızlı ve etkili performans göstermek gerekmektedir.

Klasik jeopolitik anlayışlara dayalı ısrarcı tutumlar devletleri adeta içten içe kemirir.

Jeopolitik konusuna sabit bakma devri çoktan geçti ve artık dinamizm devrindeyiz.

Öyleyse güçlü olmak isteyen aktörler için ifade etmekte yarar olacak, bugünden tezi yok vizyon, strateji ve politik hedefler yeniden elden geçirilmeli!

^Kaynaklar:

1. ^{Ratzel, F. (1901). Der Lebensraum: Eine biogeographische Studie. Darmstadt.}
2. ^{Ó Tuathail, Gearóid (1996). Critical Geopolitics: The Politics of Writing Global Space. London: Routledge.}
3. ^{Mackinder, H. J. (1904). "The Geographical Pivot of History". The Geographical Journal, 23(4), 421-437.}
4. ^{Mahan, A. T. (1890). The Influence of Sea Power Upon History, 1660-1783. Boston: Little, Brown.}
5. ^{Spykman, N. J. (1944). The Geography of the Peace. New York: Harcourt, Brace.}
6. ^{Douhet, Giulio (1921). Il dominio dell'aria. Roma: Istituto Nazionale Fascista di Cultura.}
7. ^{Seversky, Alexander P. de (1942). Victory Through Air Power. New York: Simon & Schuster.}
8. ^{Kaplan, R. D. (2012). The Revenge of Geography. Random House.}
9. ^{Black, J. (2016). Geopolitics and the Quest for Dominance. Indiana University Press.}
10. ^{Marshall, T. (2021). The Power of Geography. Elliott & Thompson.}
11. ^{SIPRI Yearbook 2025. Stockholm International Peace Research Institute.}
12. ^{World Bank (2021-2024 günc.). Groundswell Part II: Acting on Internal Climate Migration.}
13. ^{IPCC (2022). Sixth Assessment Report - Working Group II.}
14. ^{Microsoft Digital Defense Report 2025.}
15. ^{United Nations (2025). Global Report on Food Crises 2025. Rome: FAO-WFP.}

*Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.