Yakın dünya tarihinin en dikkat çekici ve kafa karıştırıcı gelişmelerinden biri, "sosyalist" blok içerisinde vuku bulan Sino-Sovyet Ayrılığı (İng. Sino-Soviet Split, Çin. Zhōngsū jiāoè, Rus. Sovyetsko-kitayskiy raskol) olmuştur.

Bu ayrışmanın dallanıp budaklanıp şiddetli bir boşanmayla sonuçlanmasıysa "Kızıl Bayrak"ın esiş yönünü ciddi ölçüde etkilemiş, kapitalist değerlerin "aslanın ini" (İngilizce: the lion's den) olarak tabir edilebilecek Pekin-Moskova hattının kök hücrelerine kadar sirayet etmesine ortam hazırlamıştır.

Tüm bu olumsuzluklara rağmen Rusya ve Çin, kimi "sıkıntılı" günlerde birbirlerinin yanında olmayı başarabilmiş, küllerinden yeniden doğurdukları stratejik iş birlikleriyle eski "ihtişamlı" günlerine tekrar ulaşma yolunda önemli kazanımlar elde etmiştir.

İşte tam da bu noktada, bu haftaki yazımın amacı, Rusya-Çin ilişkilerinin pek de "yoldaşça" olmayan "inişli çıkışlı" hikayesini ve yukarıda bahsi geçen "zor gün dostluğunun" bugünlerde zuhur eden İsrail-İran çatışmasını çözme ve Ortadoğu'nun "madun" ülkelerini müreffeh kılma yolunda oynadığı "kilit" rolü anlatmak olacaktır.

Öyleyse başlayabiliriz.

Bölüm I: Sino-Sovyet geriliminin tarihsel arka plânı 

Mingjiang Li'nin "Mao's China and The Sino-Soviet Split: Ideological Dilemma" adlı eserinde de çeşitli şekillerde vurguladığı üzere, 1949 yılında Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurulması ve SSCB'yi bir rol model olarak addetmesi; Sovyetlerin, Berlin'i zapturapt altına almasının hemen sonrasında kazandığı en büyük başarılardan biri olarak tanımlanmış ve Maoizm düşüncesi, Stalinizm ideolojisine alternatif bir "kardeş" ideoloji olarak Marksist düşünce tarihinin pantheon'una adını altın harflerle yazdırmıştır.

1950 yılında imzalanan "Çin-Sovyet Dostluk, İttifak ve Karşılıklı Yardımlaşma Antlaşması" ise bu dostluğun resmiyete döküldüğü ve iki ülke arasında karşılıklı iyi niyetin şahikaya ulaştığı tarihsel bir mihenk taşı olarak hatırlanmaya 2020'li yıllarda bile devam etmektedir. 

Bu anlaşmanın böylesine "destansı" şekilde anılmasının ardındaki neden de son derece basittir: Mezkûr dönemde Sovyetler, Çin'e Garp dünyasının "sinsi" saldırılarına karşı "her türlü zorluğa göğüs geren" bir güç olma yolunda teknik ve taktiksel altyapı desteği sağlamış, Çin de bir iyi niyet göstergesi olarak SSCB'li "yoldaşlarının" bir dediğini iki etmeyerek Stalinist ekonomik kalkınma modelini kendi sistemlerine eklemlemeye çalışmış ve kısa süreliğine de olsa birtakım "müktesebatlar" elde etmiştir.

Fakat tıpkı tropikal bir bitkinin, sert-karasal bir iklimde yetişemeyeceği gerçeği gibi, Rus Devrimi'nin "ithal" tohumları da Çin Halk Cumhuriyeti'nin çetin habitatında arzu edildiği ölçüde yeşerememiş; Stalinist doktrinler Maocu kadroların nezdinde adeta bir ayrık otu olarak tasnif edilmeye başlanmıştır.

Bir diğer deyişle ve ünlü Çinli sosyolog Li Peilin'in ifadesiyle, Çin'in toplumsal yapılanması Sovyetlerden her daim farklı olmuştur. Çünkü Çin, sanayi bakımından gerek Doğulu gerekse de Batılı mevkidaşlarına göre oldukça geri bir düzeydeydi ve "kader ortakları" SSCB gibi klasik anlamda "hazır ol duruşunda bekleyen" efektif bir sanayi proletarya rezervine sahip değildi.

Bu varoluşsal problemlerin sorunsuz bir biçimde çözülmesi adına Mao, köy kökenli kalkınma modelini Çin devriminin "itici gücü" olarak tanımlamış, Marksist-Leninist çizgiyi kendi koşullarına akort etme yolunda önemli adımlar atmaya başlamıştır.

Bu durum köylülüğü, tam anlamıyla komünist bir devlet olma yolunda "tali" bir unsur daha doğrusu bir "ayak bağı" olarak gören Moskavalı nomenklaturaların kulağına su kaçırmış; Pekin kanadı da Rus mevkidaşlarının bu "hoşnutsuzluğunu" direşken bir şekilde tenkit etmiştir. 

Bölüm II: Stalin'in ölümü sonrası hizipleşme ve boşanmaya giden yol

1953 yılına gelindiğindeyse Stalin'in ölümünden kısa bir süre sonra Moskova'nın ideolojik "kıblesinde" ciddi ölçüde sapmalar gerçekleşmiş; Nikita Krusçev önderliğinde başlatılan "destalinizasyon" (ya da Stalin ideolojisinden arınma) süreci, Pekinli politik çevrelerde adeta psikolojik bir travmaya yol açmıştır.

Özellikle Stalin'in eski bir yoldaşı olan halefi tarafından sistematik bir biçimde "hunharca" aşağılanması, Mao nezdinde sosyalist hareketin "dosta güven düşmana korku veren" imajına zarar veren bir zayıflık belirtisi olarak algılanmıştır.

Kruşçev liderliğindeki SSCB'nin ÇHC (Çin Halk Cumhuriyeti) karşısında "el yükseltip" Tayvan konusunda Çin'in "agresif" politikalarını "üst perdeden" eleştirmesi de bardağı taşıran son damla olmuş; Mao'nun zaten şüphe ile baktığı Krusçev'i bir "hain" olarak yaftalamasına sebebiyet vermiştir.

Bu olumsuz gelişmelere sert bir tepki olarak Sovyetler Birliği, Çin'e yolladığı teknikerlerini geri çekerek Çin'in nükleer silah geliştirme projelerini sekteye uğratmış ve iki ülke arasında "güven" krizini aşılması zor bir evreye getirmiştir. 

1962 yılı içerisinde de Çin-Hindistan Savaşı sırasında Sovyetler Birliği'nin Hindistan'a "aşırı" dostane bir tutum sergilemesi ve Küba Füze Krizi'nde ABD'li rakiplerine "haddini bildirme" yolunda çekimser kalması, Pekinli siyasetçileri oldukça hiddetlendirmiştir.

John Wilson Lewis ve Xue Litai'nin "China Builds the Bomb" (Ve Çin Bombayı Yaptı) adlı eserlerinde de okuyucuya kronolojik bir biçimde aktardıkları üzere, böylesi bir "ihanet" karşısında sinirlerine hâkim olamayan Çin, SSCB'ye meydan okurcasına ilk nükleer denemesini 1964'te gerçekleştirerek eski dostlarına oldukça sert bir gözdağı vermiştir.

Tüm bu söylenenlerin haricinde, 1969'da Damansky Adası (Zhenbao) çevresinde yaşanan Çin-Sovyet sınır çatışması da iki "ilerici" ülke arasındaki anlaşmazlığın şiddetli bir "boşanmaya" dönüştüğünün tarihsel bir sembolü haline gelmiştir.  

Bölüm II: "Emperyalistlerle" yakınlaşma ve Sovyetlerin sürklase edilişi 

Yukarıda bahsi geçen "boşanma"ya nazire yaparcasına, Çin devleti, dış politikasında önemli bir yön değişikliğine gitmiş; tıpkı eski dostları Krusçev'in geçmiş senelerde yaptığı gibi ABD ile olan ilişkilerini normalleştirme yolunda gözle görülür adımlar atmıştır.

1971 yılında başlayan ve uluslararası ilişkiler literatürüne "Pinpon Diplomasisi" (İng. Ping Pong Diplomacy, Çin. Pīngpāng wàijiāo) olarak geçen bu süreç, Çin'in küresel sistemle eskisinden daha iyi bir şekilde entegre olmasının da müjdeleyicisi olmuştur.

Henry Kissinger'ın "Çin Üzerine" adlı kitabında altını çizdiği üzere, Richard Nixon'un 1972'deki Pekin ziyareti de salt sembolik bir yakınlaşma değil aynı zamanda Çin'in Sovyet "zincirlerinden" emansipasyonu anlamına gelmiştir. Aynı periyotta Çin'in Tayvan yerine BM Güvenlik Konseyi daimî üyeliğine seçilmesi, Pekin'in dünya kamuoyundaki prestijini arttırmıştır.

Çin devlet aklı, bu yeni dönemde ezilen dünya halkları ile olan ilişkilerini de yeniden biçimlendirmiş; özellikle Afrika ve Asya kıtasındaki bağımsızlık hareketlerine verdiği desteklerle adından çokça söz ettirmiştir.

Deng Xiaoping'in liderliğinde izlenen ve kimi uzmanlar tarafından "kızıl kapitalizm" olarak tanımlanan Çin komünizmini modern piyasa ekonomisinin "liberal" değerleriyle tanıştırma stratejisi, Çin'i sosyalist bir devletten çok, devlet kapitalizmi uygulayan bir uluslararası ilişkiler aktörüne dönüştürmüştür.

Bu da ultra merkeziyetçi bir anlayışla yönetilen SSCB'nin hızla değişen küresel dengelere ayak uydurmasını daha da zorlaştırmıştır.

Bölüm IV: 1991 sonrası yeni bir Rus-Çin ittifakı

Sovyetler Birliği'nin 1991'deki ani çözülmesiyle birlikte Çin, ideolojik bir referans noktasını kaybetmiş ancak aynı anda Batı'nın "ben merkezci" tahakkümüne karşı yeni stratejik ittifaklara yönelme ihtiyacını da hissetmiştir.

2000'li yıllarda eski bir KGB görevlisi olan "karizmatik" lider Vladimir Putin'in önderliğinde Rusya'nın yönünü yeniden Uzak Doğu'ya çevirmesiyse Çin-Rusya ilişkilerini ideolojiden arındırılmış fakat stratejik derinliğe sahip pragmatik bir zemine oturtmuştur.

Bu dönemde BRICS ve Şanghay İş birliği Örgütü gibi kapsayıcı platformlar, iki ülke arasındaki çok katmanlı iş birliğinin diplomatik çerçevesini şekillendirmiş; enerji, güvenlik, dijital altyapı ve savunma alanlarında da "simbiyotik" ortaklıklar kurulmasına zemin hazırlamıştır.

Bu yeni eksen, Batı'nın normatif dış politikasına karşılık "egemenliğe saygı" ve "iç işlerine müdahale etmeme" ilkeleriyle meşruiyet devşirmiştir.

Özellikle Orta Asya, Afrika ve Ortadoğu'daki güç boşluklarında iki aktör de Batı'ya alternatif modeller sunma gayretine girmiştir.

2025 itibarıyla Çin, Rusya'nın en büyük ticaret ortağı konumuna yerleşmiştir.

İkili ticaret hacmi 240 milyar doları aşarken bu ilişkilerin önemli bir kısmı enerji ve ham madde alışverişine dayanmaktadır.

Çin, Rusya'dan petrol, doğal gaz ve kömür ithal ederken Rusya, Çin'den makine, elektronik ürünler ve altyapı yatırımları almaktadır. 
 

Fotoğraflarla dünyadan haberler

Hepsini göster 30

Fotoğraflarla dünyadan haberler

• 1/30

  7 Temmuz 2025 - Kenya'nın başkenti Nairobi'de düzenlenen Saba Saba Günü gösterilerinde protestocular, çıkan çatışmalar sırasında Kenya polisinin attığı göz yaşartıcı gaza maruz kaldı. Kenya demokrasi mücadelesini 7 Temmuz 2025'te kutlarken polis, olası protestolar öncesinde Nairobi'deki ana yolları kapatmasıyla kutladı. Saba Saba Günü, 7 Temmuz 1990'da dönemin başkanı Daniel arap Moi'nin yıllar süren otokratik yönetiminin ardından Kenyalıların çok partili demokrasiye dönüş talebiyle başlattıkları ayaklanmayı hatırlamak için kutlanıyor. (Simon Maina/AFP)

• 2/30

  6 Temmuz 2025 - McLaren'ın Avusturyalı pilotu Oscar Piastri, büyük kısmını önde götürdüğü Britanya Grand Prix'sini ikinci sırada bitirirken zafer, Britanyalı yakım arkadaşı Lando Norris'in oldu. Yarışa pole pozisyonundan başlayan Max Verstappen damalı bayrağı 5. sırada görürken, Silverstone'un ev sahipliği yaptığı mücadeleye yağmur damgasını vurdu. 5 sürücünün yarış dışı kalmasıyla bitiş çizgisini 15 araç geçti. 37 yaşındaki deneyimli pilot Nico Hulkenberg, üçüncü sırayı alarak kariyerindeki ilk podyumu elde etti. (Ben Stansall/AFP)

• 3/30

  5 Temmuz 2025 - Fransa Bisiklet Turu'ndaki bisikletçiler, Porte de Paris anıtının yanından geçiyor. 112.'si düzenlenen Fransa Bisiklet Turu veya Tour de France, bugün başladı. Yarışçılar ülkenin kuzeyindeki Lille'de başlayıp biten ilk etapta 184,9 kilometre boyunca pedal çevirecek. Toplamda 3 bin 320 kilometrelik zorlu yarış boyunca bisikletçiler, Pireneler ve Alpler de dahil 6 dağ etabında mücadele edecek. Üç hafta sürecek yarış 27 Temmuz Pazar günü Paris'teki Champs-Elysees'de sona erecek. (Anne-Christine Poujoulat/AFP )

• 4/30

  4 Temmuz 2025 - ABD Başkanı Donald Trump, vergi indirimleri ve harcama kesintilerini içeren yasa tasarısını imzaladıktan sonra Temsilciler Meclisi Başkanı Mike Johnson'ın kendisine verdiği tokmağı vuruyor. Kamuoyunda "Büyük, Güzel Yasa Tasarısı" diye bilinen tasarı ABD Kongesi'nden geçtikten sonra bugün, ABD Bağımsızlık Günü'nde, Trump tarafından imzalandı. Trump'ın ilk dönemindeki vergi indirimlerini kalıcı hale getiren ve kapsamını genişleten düzenlemede, sınır güvenliği ve göçmenlik denetimi için ciddi miktarda fon ayırılmasının yanı sıra savunma harcamalarının artırılması öngörülüyor. Ayrıca düşük gelirlilere sağlık sigortası ve beslenme yardımı sağlayan programlarda da büyük kesintiler amaçlanıyor. Trump, Beyaz Saray'da düzenlenen 4 Temmuz Bağımsızlık Günü kutlamasında "Tasarıyı imzaladığımda şimdiye kadarki en büyük zaferimizi resmileştirmiş olacağız" ifadelerini kullandı. (Evan Vucci/AP)

• 5/30

  3 Temmuz 2025 - Yerli turistler ülkenin doğu kıyısında yer alan devasa tatil köyü Wonsan Kalma'nda. Kuzey Kore lideri Kim Jong-un'un gözde projelerinden biri olan tesisin bu ay içinde Rus misafirlerini ağırlaması bekleniyor. Kim, Birleşmiş Milletler'in 2017'de ülkesinin kömür ve tekstil dahil tüm ana ihracatını yasaklayan ağır yaptırımlar uygulamasının ardından turizmi teşvik etmeye başlamıştı. Yaptırımlar, Kuzey Kore'yi nükleer ve füze programlarını finanse etmek için döviz kazanma araçlarından mahrum bırakmak üzere tasarlanmıştı. Ancak Kim'in şiddetle ihtiyaç duyduğu yeni bir döviz kaynağı olarak gördüğü turizmi etkilemediler. (Kim Won Jin/AFP)

• 6/30

  2 Temmuz 2025 - İspanya'nın Segerra bölgesinde orman yangınları etkili oluyor. Avrupa'yı etkisi altına alan ve İsviçre'deki bir elektrik santralindeki nükleer reaktörün kapanmasına neden olan sıcak hava dalgası nedeniyle İspanya'da orman yangınları iki kişinin ölümüne neden olurken Fransa'da da iki kişi hayatını kaybetti. Bugün yine kavurucu sıcaklıklar yaşanırken İspanyol yetkililer Katalonya'da bir gün önce çıkan orman yangınında iki kişinin öldüğünü, Fransa Enerji Bakanı ise sıcak hava dalgasıyla doğrudan bağlantılı iki ölüm vakası yaşandığını ve 300 kişinin de hastaneye kaldırıldığını açıkladı. İtalya'da da aşırı sıcaklar nedeniyle 18 şehir için kırmızı alarm verildi. Yetkililer, İspanya'nın Katalonya bölgesindeki Torrefeta'da çıkan yangının birkaç çiftliği yok ettiğini ve yaklaşık 40 km boyunca uzanan bir alanı etkilediğini söyledi. Daha fazla rüzgar ve gök gürültülü fırtına beklenmesine rağmen yangın büyük ölçüde kontrol altına alındı (AP)

• 7/30

  1 Temmuz 2025 - Tayland Anayasa Mahkemesi, eski Kamboçya lideri Hun Sen ile telefon görüşmeleri gerçekleştirdiğinin ortaya çıkmasının ardından Başbakan Paetongtarn Shinawatra'yı görevden uzaklaştırdı. Anayasa Mahkemesi'nde yapılan oylamada Shinawatra'nın görevden uzaklaştırılması kararı 2'ye karşı 7 oyla kabul edildi. Ülkenin en genç lideri ve ikinci kadın Başbakanı olan 38 yaşındaki Shinawatra'nın savunmasını 15 gün içinde yapması gerekiyor. Shinawatra'nın görevden uzaklaştırılmasının ardından ülkeyi Başbakan Yardımcısı Suriya Jungrungruangkit yönetecek. (Lilian Suwanrumpha/AFP)

• 8/30

  30 Haziran 2025 - 200 bin müzikseveri ağırlayan Glastonbury Festivali'nin bitmesiyle alanda büyük bir temizlik operasyonu başlatıldı. Festivalin temizlik ekibi, festival katılımcıları evlerine doğru yola çıkmaya başladığında, kağıt bardaklar ve yiyecek kapları da dahil binlerce çöpü toplamaya başladı. Temizlik görevlileri taşan çöp kutuları, kamp sandalyeleri ve şişme yataklar gibi büyük eşyaların yanı sıra sandaletler, parmak arası terlikler ve alışveriş torbalarıyla da boğuşuyor. Glastonbury 2026'da geri dönmeyecek, çünkü festival bir sonraki etkinlik 2027'de gerçekleşmeden önce zeminin toparlanmasına zaman tanımak için nadasa giriyor. Festivalde sahne alan İngiliz punk rap grubu Bob Vylan'ın "Özgür Filistin" ve "İsrail ordusuna ölüm" sloganları atıp kalabalığın da sloganlara eşlik etmesi medyada büyük yankı uyandırdı. BBC, Bob Vylan'ın ifadelerini "derin şekilde rahatsız edici" diye nitelendirerek performansın yeniden yayımlanmayacağını bildirdi. (Oli Scarff/AFP)

• 9/30

  29 Haziran 2025 - Formula 1'de 2025 Avusturya Grand Prix'sinin kazananı Lando Norris oldu. Spielberg kentindeki 4,32 kilometrelik Red Bull Ring Pisti'nde yapılan yarışa pole pozisyonunda başlayan McLaren pilotu Lando Norris, damalı bayrağı ilk sırada gördü. Norris'in takım arkadaşı Oscar Piastri ikinci olurken, Ferrari'den Charles Leclerc podyumun son basamağında yer aldı. Formula 1'de sezonun bir sonraki yarışına Büyük Britanya'daki Silverstone pisti ev sahipliği yapacak. (Leonhard Foeger/AFP)

• 10/30

  28 Haziran 2025 - İran'ın başkenti Tahran'da, İsrail saldırıları sonucu öldürülen İranlı askeri komutanlar ve bilim insanları için düzenlenen cenaze töreni sırasında hayatını kaybedenlerin fotoğrafları Enghelab Meydanı'nda sergileniyor. İran, İsrail'le 12 gün süren çatışmalarda öldürülen 60 kişi için bugün cenaze töreni düzenlendi. Onbinlerce kişinin katıldığı törende son yolculuğuna uğurlananlar arasında saldırıların başladığı 13 Haziran'da öldürülen İran Genelkurmay Başkanı Muhammed Bakıri, Devrim Muhafızları Başkomutanı Hüseyin Selami ve ülkenin önde gelen nükleer bilim insanı Muhammed Mehdi Tehrançi de vardı. İranlı yetkililer çatışmalar boyunca İran'da toplam 627 kişinin öldüğünü açıkladı. İsrailli yetkililerse İran'ın füze saldırılarının ardından İsrail'de 28 kişinin öldüğünü söyledi (Atta Kenare / AFP)

• 11/30

  27 Haziran 2025 - Gazze Şeridi'nin kuzeyindeki Cibaliye'de yer alan acil müdahale ekipleri, UNRWA'ya ait bir okulda İsrail saldırısı nedeniyle çıkan yangını söndürmeye çalışıyor. İsrail'in bugün gerçekleştiği saldırılarda 62 Filistinlinin hayatını kaybettiği bildirildi. Gazze'nin sivil savunma ajansı, öldürülen kişilerin 10'unun insani yardım beklediğini aktardı. Bölgedeki yetkililer mayıs sonundan beri en az 500 kişinin yardım merkezlerinin yakınında öldürüldüğünü ifade ediyor (Bashar Taleb / AFP)

• 12/30

  26 Haziran 2025 - Kuzey Kore gelecek hafta lider Kim Jong-un'un ülkenin turizm sektörünü geliştirme yolunda "ilk adım" olmasını umduğu doğu kıyısında bir sahil tesisi açacak. Devlet medyasına göre, sahilin 4 kilometrelik bir bölümünü kapsayan Wonsan-Kalma kıyı turizm bölgesi, oteller, restoranlar, alışveriş merkezleri ve su parkından oluşuyor. Bölgede inşaat 2018'de başladı ancak hem inşaat sorunları hem de Kovid-19 pandemisi nedeniyle gecikti. Kore Merkezi Haber Ajansı'nın (KCNA) bildirdiğine göre, yılda yaklaşık 20 bin misafir ağırlayabilecek bölge, ilk yerli ziyaretçilerini salı günü kabul edecek. Uluslararası turistlerin bölgeye ne zaman gelebileceğiyse bilinmiyor. Tesisin büyük açılışında Kim'e eşi Ri Sol-ju ve varisi olduğu varsayılan kızları Kim Ju-ae eşlik etti. (AFP/KCNA/KNS)

• 13/30

  25 Haziran 2025 - Kenya'nın başkenti Nairobi'de eylemciler, parlamentonun basılmasının birinci yıldönümü münasebetiyle düzenlenen protestoda güvenlik güçlerinin müdahalesine maruz kaldı. Binlerce protestocu, devlet destekli çeteler ve polis şiddetiyle karşılaşacakları korkusuna rağmen, hükümet aleyhine gösterilerin zirveye ulaştığı parlamento baskınından bu yana geçen bir yılı kutlamak üzere çarşamba günü sokaklara çıktı. Geçen yıl vergi artışları ve genç Kenyalıların içinde bulunduğu vahim ekonomik durum nedeniyle haftalarca süren protestolarda en az 60 kişi güvenlik güçleri tarafından öldürülmüştü. Aktivistler ve kurbanların aileleri, parlamentonun işgal edildiği en ölümcül kargaşa gününün üzerinden bir yıl geçmesi münasebetiyle barışçıl gösteriler düzenlenmesi çağrısında bulundu. (Luis Tato/AFP)

• 14/30

  24 Haziran 2025 - Birleşik Krallık'ın (BK) başkenti Londra'nın merkezindeki Trafalgar Meydanı'nda, İsrail’le iş yapan şirketlere karşı doğrudan eylemler düzenleyen Palestine Action adlı grubun, hükümet tarafından yasaklı örgüt ilan edilmesi yönündeki girişimi protesto edildi. BK İçişleri Bakanı Yvette Cooper, 23 Haziran 2025'te, aktivistlerinin geçen hafta BK'nin en büyük hava üssüne izinsiz girmesinin ardından, Palestine Action adlı kampanya grubunu yasaklayacağını duyurmuştu. Cooper, 20 Haziran'da BK'nin güneyindeki RAF Brize Norton'da iki uçağa yapılan vandalizmin "utanç verici" ve grubun "kabul edilemez suçlara karıştığı uzun bir geçmişi" olduğunu söyledi. Eylemciler, grubun yasaklı örgütler listesine alınmasının protesto hakkının ihlali anlamına geleceğini savunarak, "Palestine Action, bizi gururlandır; bir Elbit fabrikasını daha kapat" ve "İnsanlar işgal altındayken direniş meşrudur" sloganları attı. (Henry Nicholls/AFP)

• 15/30

  23 Haziran 2025 - Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, İran Dışişleri Bakanı Abbas Erakçi'yi Moskova'da kabul etti. İki isim, İsrail ve ABD'nin İran'a yönelik saldırılarına ilişkin görüşme gerçekleştirdi. Putin ve Erakçi, Kremlin'deki ikili görüşmenin ardından ortak basın toplantısı düzenledi. Putin, görüşmede Erakçi'ye Rusya'nın İran halkına yardım etmeye çalıştığını bildirdi. İsrail ve ABD'nin saldırılarını kınayan Putin, "İran'a yönelik saldırılar, hiçbir gerekçesi olmayan sebepsiz bir saldırganlık" diye konuştu. Görüşmenin basına açık kısmında konuşan Putin, Rusya'yla İran’ın güvenilir ilişkilere sahip olduğuna işaret ederek, "İran halkına yardım etmek için çaba gösteriyoruz" ifadesini kullandı. Rusya’nın Ortadoğu’da yaşanan gelişmelere yönelik yaklaşımının bilindiğini anlatan Putin, "Rusya Dışişleri Bakanlığı, yaklaşımımızı açıkça ifade ederken Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nde aldığımız pozisyonu biliyorsunuz" diye konuştu. (Alexander Kazakov/AFP)

• 16/30

  22 Haziran 2025 - Ducati Lenovo Takımı'nın İspanyol sürücüsü Marc Marquez, takım arkadaşı İtalyan Francesco Bagnaia'nın önünde ve bu ikiliyi BK8 Gresini Racing'in yıldızı, Marquez'in kardeşi Alex Marquez takip ediyor. İtalya'nın Mugello pistinde düzenlenen MotoGP İtalya Grand Prix'sini şampiyonanın lideri Marc Marquez kazanırken, Alex Marquez ikinci ve Fabio Di Giannantonio üçüncü oldu. Bu sonuçla Marc Marquez sürücüler şampiyonasında puanını 270'e çıkardı. Onu 240 puanla Alex Marquez ve 160 puanla Bagnaia takip ediyor. (Tiziana Fabi/AFP)

• 17/30

  21 Haziran 2025 - Roma'da düzenlenen "Stop Rearm Europe" (Avrupa'nın Yeniden Silahlanmasına Son) yürüyüşüne katılan göstericiler, Kolezyum'un önünden geçiyor. Avrupa Birliği'nin 800 milyar euroluk savunma planına karşı harekete geçen Stop Rearm Europe, silahlara daha fazla para harcanmaması çağrısı yapıyor. Bugün savaş ve soykırım karşıtı protestocılar, 300'den fazla ağ, sosyal örgüt, sendika, ulusal ve yerel siyasi oluşumun desteğiyle Roma'da düzenlenen eyleme katıldı. (Andrew Medichini/AP)

• 18/30

  20 Haziran 2025 - Çin'in Jinshan bölgesindeki yeni Legoland Şanghay Resort'ta insanlar lunapark trenine biniyor. Şanghay'da yer alan dünyanın en büyük Legoland'i, bugün halkın denemesi için faaliyetlerine başladı. Aynı zamanda Çin'deki ilk Legoland olan tesis, Ninjago, Lego Friends ve Monkie Kid gibi temalara sahip 8 bölüm içeriyor. En ilgi çekici ziyaret yerleri arasında, Şanghay sahilinin ve Lujiazui finans bölgesinin gökdelenlerinin renkli plastik tuğlalardan inşa edilen minyatür kopyalarının olması bekleniyor. Legoland Şanghay Resort, 5 Temmuz'da resmen açılacak. (Hector RETAMAL / AFP)

• 19/30

  19 Haziran 2025 - Tel Aviv yakınlarında İsrail acil servis ekipleri, İran'ın füze saldırısı yaptığı bölgede çalışıyor. Yetkililer, İran'ın "onlarca" füze saldırısı sırasında İsrail'in güneyindeki bir hastanenin vurulduğunu, Tel Aviv bölgesindeki acil servis ekiplerinin de başka bir saldırı olduğunu bildirdiğini söyledi. İran, İsrail'in saldırıları sonrası başlayan çatışmanın yedinci gününde üç farklı bölgeyi vurdu. Tahran'ın füze saldırısında bir hastane de zarar gördü. İran, Berşeba'da bulunan Soroka Hastanesi'ni hedef almadığını savunuyor. Tel Aviv yakınlarındaki Holon ve Ramat Gan da isabet aldı. Tahran, hastane yakınındaki bir İsrail ordu üssünün hedef alındığını, hastanenin şok dalgasından etkilendiğini iddia etti. İsrail yönetimiyse saldırıda hastanenin doğrudan hedef seçildiğini öne sürdü. (Gil Cohen-Magen/AFP)

• 20/30

  18 Haziran 2025 - İran'la İsrail arasındaki savaş, 6. gününde de devam ediyor. İsrail ordusu, İran’dan İsrail topraklarına doğru füze atışları gerçekleştirildiğini bildirdi. İsrail ordusu tarafından yapılan yazılı açıklamada, hava savunma sistemlerinin devreye girdiği kaydedildi. Halkın en kısa sürede sığınaklara geçmesi ve ikinci bir duyuruya kadar bu alanları terk etmemesi istendi. Bunun ardından İsrail’de bir çok noktada sirenler çaldı. (Atta Kenare/AFP)

• 21/30

  17 Haziran 2025 - Endonezya'nın Doğu Nusa Tenggara bölgesindeki Lewotobi Laki‑Laki yanardağı güçlü bir patlama gerçekleştirdi. Kül ve toz sütunu yaklaşık 11 km'ye kadar yükseldi. Yetkililer alarm seviyesini en yükseğe çıkardı, tehlike bölgesini krater çevresinde 8 kilometreye kadar genişletti. Uçuşlara "kırmızı" hava trafiği uyarısı verildi, bölge halkı ve turistler maskeyle korunmaya çağırıldı. Lewotobi Laki-laki'nin son patlaması mayıs ayında gerçekleşmiş ve yetkililer o zaman da seviyeyi en şiddetli seviyeye çıkarmıştı. Endonezya, çok sayıda tektonik plakanın üzerinde yüksek sismik aktivitenin görüldüğü "Pasifik Ateş Çemberi" üzerinde yer alıyor. (AFP)

• 22/30

  16 Haziran 2025 - Fransa'nın kuzeyindeki Gravelines sahilinde göçmenler, Manş Denizi'ni geçmek için kaçakçıların teknesine binmek üzere suda yürüyor. Güneş yeni doğuyordu ancak Gravelines sahilinde düzinelerce göçmen, neredeyse aynı sayıda polis memurunun gözetiminde sahil boyunca yürüyordu. Bazıları İngiltere'ye giden bota binmeyi başardı, geride hayal kırıklığına uğramış, bitkin insanlar kaldı. Birleşik Krallık'ın geçen hafta açıkladığı rakamlara göre bu yıl adaya varma amacıyla Manş Denizi'ni 16 binden fazla kişi geçti. İçişleri Bakanlığı sözcüsü, "Hepimiz, hayatları tehdit eden ve sınır güvenliğimizi zedeleyen tehlikeli küçük tekne geçişlerini sona erdirmek istiyoruz." diye konuştu (Sameer Al-Doumy/AFP)

• 23/30

  15 Haziran 2025 - İsrail'le İran arasındaki füze savaşında üçüncü gün yaşanırken geceden bu yana karşılıklı saldırılar sürüyor. İran’ın başkenti Tahran’daki Emniyet Müdürlüğü binası, İsrail istihbarat servisi Mossad’a ait saldırı drone'larıyla vuruldu. Saldırıda hafif hasar meydana gelirken, çok sayıda polis memuru yaralandı. Öte yandan Tahran'ın merkezinde, bakanlıkların yer aldığı caddede şiddetli bir patlama yaşandı. Dışişleri Bakanlığı'na çok yakın bir noktada meydana gelen patlama sonrası büyük yıkım meydana geldi. İranlı kaynaklar, İsrail Hava Kuvvetleri'nin Tahran'a yönelik saldırılarına paralel olarak, "Mossad ajanlarının" Tahran'ın çeşitli yerlerine önceden yerleştirilmiş bombaları uzaktan patlattığını ileri sürdü. İran medyası, 3 gün içinde gerçekleştirilen saldırılarda can kaybının 128'e yükseldiği bildirdi. (Atta Kenare/AFP)

• 24/30

  14 Haziran 2025 - 12 Haziran'dan beri internet ve sabit telefon hatlarının kesik olduğu Gazze'de Filistinliler internet sinyali yakalamak için telefonlarını havaya kaldırıyor. BM Genel Sekreter Sözcü Yardımcısı Stephanie Tremblay cuma günü düzenlediği basın toplantısında İsrail ordusunun Gazzelilere sosyal medyadan seslenerek belirli alanlardan uzaklaşma çağrısı yaptığını hatırlatmış ve "Gazze'deki çoğu kişinin bu duyuruya erişmesinin bir yolu yok" demişti. Tremblay, BM'nin bölgedeki ortaklarının, bu kabloları tamir etmek istediğini ancak nisan ayından yana bu konudaki 20'den fazla talebin İsrail tarafından reddedildiğini vurgulamıştı. (Omar Al-Qattaa/AFP)

• 25/30

  13 Haziran 2025 - İran'ın başkenti Tahran'ın kuzeyindeki bir apartmanda meydana gelen patlamanın ardından bir itfaiyeci meslektaşlarına sesleniyor. İsrail gece saatlerinde başladığı saldırılarında İran'nın başkentinin yanı sıra Tebriz, Loristan ve Kirmanşah gibi bölgeleri hedef aldı. ABD-İran nükleer müzakerelerinin pazar günü gerçekleşmesi beklenen 6. turu öncesinde yapılan hava saldırılarında İran'ın Natanz nükleer tesisi de vuruldu. İsrail'in "Yükselen Aslan" adını verdiği operasyonda Genelkurmay Başkanı Tümgeneral Muhammed Bakıri ve Devrim Muhafızları Genel Komutanı Tümgeneral Hüseyin Selami gibi isimlerin yanı sıra ülkenin nükleer çalışmalarda önde gelen 6 bilim insanının da öldüğü aktarıldı. İran medyasına göre saldırılarda 78 kişi hayatını kaybetti. (Vahid Salemi/AP)

• 26/30

  12 Haziran 2025 - Merkezi Endüstriyel Güvenlik Gücü'nün (CISF) X hesabında paylaşılan bu fotoğraf, Ahmedabad havalimanı yakınlarındaki bir yerleşim bölgesine düşen AN Air India uçağının arka kısmını gösteriyor. Havacılık yetkilileri, havayolu şirketinin "trajik kaza" diye nitelendirdiği olayda, Londra'ya giden Air India 171 numaralı yolcu uçağının Hindistan'ın batısındaki Ahmedabad kentinde 242 yolcuyla birlikte düştüğünü açıkladı. Yolcuların 169’u Hindistan, 53’ü Britanya, yedisi Porkekiz, biriyse Kanada vatandaşıydı. Ahmedabad Polis Komiseri G.S. Malik, faciada 204 kişinin öldüğünü, 41 kişinin yaralandığını söyledi (AFP/Merkezi Endüstriyel Güvenlik Gücü)

• 27/30

  11 Haziran 2025 - Gazze'deki Nuseyrat mülteci kampında Filistinli bir çocuk yemek sırasında. UNICEF'in küresel sözcüsü James Elder, Gazze'de kıtlığın çok kadar yakın olduğunu ve kıtlık başladığında yardımların ulaşması için çok geç olacağını, bunun sonucunda kitlesel ölümlerin yaşanacağı uyarısında bulundu. Filistin topraklarında yaşananları "korkunç" diye niteleyen Elder, bu kadar çok çocuğun öldürülmesinin artık şoke edici olmaktan çıktığını söylerken, "Artık trajedi içinde yaşamaktan öteye geçtik. Biz de bu trajedinin suç ortağıyız" dedi. Birleşmiş Milletler, İsrail'in 11 haftadır sürdürdüğü abluka nedeniyle Gazze'nin 2,3 milyonluk nüfusunun çoğunun kıtlık riski altında olduğunu ve akut yetersiz beslenme sorunu yaşayan küçük çocukların oranının neredeyse üç katına çıktığını açıkladı. (Eyad Baba/AFP)

• 28/30

  10 Haziran 2025 - Avusturya'nın güneydoğusundaki Graz kentinde, okulda meydana gelen silahlı saldırıda en az 10 kişinin hayatını kaybettiği okulun yakınındaki geçici anma yerine mumlar bırakıldı. Avusturya Başbakanı Christian Stocker, eski bir öğrencinin gerçekleştirdiği silahlı saldırının ardından üç günlük ulusal yas ilan etti. Graz Belediye Başkanı Elke Kahr, saldırganın da öldüğünü açıkladı. Polis, saldırganın 21 yaşında olduğunu, iki silahla saldırıyı gerçekleştirdiğini ve sonrasında okulun tuvaletinde intihar ettiğini bildirdi. (Georg Hochmuth/AFP)

• 29/30

  9 Haziran 2025 - İsrail güçlerinin Gazze'ye giden yardım gemisi Madleen'i durdurmasının ardından Aşdod Limanı'nda toplanan protestocular Filistin bayrağı ve pankartlarla eylem yaptı. İsveçli aktivist Greta Thunberg'ün de içinde bulunduğu, Gazze Şeridi'ne yönelik deniz ablukasını kırmaya çalışan yardım gemisi Madleen bugün İsrail tarafından alıkondu. Filistin yanlısı Özgürlük Filosu Koalisyonu tarafından işletilen gemi, Gazze'ye yardım götürerek bölgedeki insani kriz hakkında uluslararası farkındalığı artırmayı amaçlıyordu. İsrail Dışişleri Bakanlığı'ndan yapılan açıklamada İsrail ordusunun gemiyi alıkoyduğu ve aktivistlerin ülkelerine gönderileceği söylendi. Yolcuların iyi durumda olduğu belirtilirken gemi için "ünlülerin özçekim yatı" ifadeleri kullanıldı. (Maya Levin/AFP)

• 30/30

  7 Haziran 2025 - Ukrayna'nın Harkiv kentinde Rusya'nın drone saldırısı sonucu binalar hasar gördü. Rusya'nın gece ve sabah saatlerinde Ukrayna'ya düzenlediği saldırılarda üç kişinin hayatını kaybettiği, 21 kişinin de yaralandığı bildirildi. Rus yetkililer de Ukrayna'nın Moskova'ya düzenlediği drone saldırısı sonucu iki kişinin yaralandığını açıkladı. İstanbul'da yapılan son barış müzakeresinde taraflar daha fazla esir takası yapma üzerinde anlaşmıştı. Öte yandan Kremlin'den bugün yapılan açıklamada Kiev'in takası süresiz olarak ertelediği öne sürüldü. Ukrayna ise bu iddiayı yalanlayarak Moskova'ya "kirli oyunlar oynamayı" bırakma çağrısı yaptı. (Vitalii Hnidyi/Reuters)

Bölüm V: İsrail-İran geriliminde Çin-Rusya faktörü

Son olarak, Çin ve Rusya'nın son yıllardaki stratejik yakınlaşması Ortadoğu'nun jeopolitik sahnesinde giderek daha görünür bir boyut kazanmıştır.

Çin'in İran ile 25 yıllık Stratejik İş Birliği Antlaşması çerçevesinde yürüttüğü iş birlikleri, yalnızca enerji arz güvenliğini sağlamaya yönelik bir çaba değil; aynı zamanda Amerikan etkisinin sınırlandırılması doğrultusunda şekillenen daha geniş bir jeostratejik vizyonun parçasıdır.

Rusya ise Ocak 2025'te imzaladığı Kapsamlı Stratejik Ortaklık Antlaşması ve Tahran ile kurduğu diğer çok katmanlı ilişkiler aracılığıyla, Batı'nın "müdahaleci" güvenlik anlayışına karşı alternatif bir "mimari yapı" önermektedir.

Özellikle "Küresel Güney"in gözünde bu hamleler, yalnızca alternatif bir güvenlik ittifakı değil; aynı zamanda Batı merkezli kalkınma modellerine karşı bir meydan okuma olarak da algılanmaktadır.

Ne var ki eylemlerle söylemler birbirleri ile örtüşmemektedir.

Pekin yönetimi, Tahran ile geliştirdiği stratejik ortaklığa rağmen, İsrail ile yürüttüğü geniş ölçekli ticaret ilişkileri nedeniyle hassas bir denge politikası izlemektedir.

İsrail, Çin açısından yalnızca bölgesel bir aktör değil; yapay zekâ, siber güvenlik, tarım teknolojisi gibi stratejik sektörlerde "değerli" bir iş ortağıdır.

Hayfa Limanı'nın hatırı sayılır bir bölümünün Çinli bir şirket tarafından işletilmesi gibi gelişmeler, Pekin'in Tel Aviv ile ilişkilerinde ekonomik ve diplomatik dengeyi gözetmesini zorunlu kılmaktadır.

Bu çerçevede Çin, İran'a doğrudan askerî ya da siyasi destek vermekten kaçınmakta, daha çok arabuluculuk rolü üstlenerek bölgesel istikrarsızlıktan doğrudan etkilenmemeye çalışmaktadır.

Çin'in bu temkinli tutumunun ardında yalnızca ekonomik çıkarları değil, aynı zamanda bölgesel çatışmaların Kuşak ve Yol Girişimi üzerindeki potansiyel yansımalarına dair stratejik kaygılar da yatmaktadır.

Bu nedenle Çin, İran'a yönelik destek politikasını "maliyet-fayda analizi hesaplamaları" çerçevesinde sınırlı tutmakta; olası bir krizde tarafsızlık ilkesine sıkı sıkıya bağlı kalmaktadır. 

Rusya açısından ise tablo daha da kırılgandır.

Önceki haftalarda "Slav Taşkınlığı ya da Rus Yayılmacılığının Tarihsel bir Anatomisi" başlıklı yazımda bahsetmiş olduğum üzere, Ukrayna'daki savaş, Moskova'nın askeri kapasitesini ve diplomatik esnekliğini büyük ölçüde tüketmiştir.

remlin'in dikkatini neredeyse tamamen Doğu Avrupa cephesine yoğunlaştırmış olması, İran'la olan ilişkilerde sembolik bir yakınlık görüntüsünün ötesine geçilmesini zorlaştırmaktadır.

Bu koşullarda İran, "geleneksel" müttefiklerinin desteğinden tam anlamıyla yararlanamamakta; İsrail karşısındaki "burnundan kıl aldırmayan" konumunu çeşitli "kelime oyunlarıyla" (İngilizce: wordplay) sürdürülebilir kılmaya çalışmaktadır.

Sonuç olarak uluslararası ilişkiler düşüncesi, hayallerin değil; mümkün olanın elde edilmesi sanatıdır.

Dolayısıyla, her siyasal strateji, gerçekliğin sınırlarında biçimlenir. Herkese, dünyanın dört bir yanında barışla uyanılan sabahlar dilerim.

^{* Dr. Batuhan Yıldız, Nottingham Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nden mezun olmuştur. Yüksek lisansını İstanbul Bilgi Üniversitesi’nin Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde, Doktorasını ise Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nin Sosyoloji Bölümü’nde tamamlamıştır. Toplumsal yapı araştırmaları, gündelik hayatın sosyolojisi, Çin, Orta Doğu ve Post-Sovyet ülkelerinin içtimai tarihi uzmanlık alanları arasındadır. Bahçeşehir Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nde doktor öğretim görevlisi olarak görev yapmaktadır.}

*Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.