Bir dilin başka milletlere karşı "tapusu" hüviyetinde olan yazılı kaynaklar, ayrıca dilin yapısal özelliklerinin tespitine de imkân sağlar.
Çok da bilimsel olmayan "dilin zenginliği" ifadesi için genelde, o dilin sahip olduğu kelime haznesi, çeşitli alanlarda kullanımı, yazılı metinlerinin varlığı, deyim ve atasözlerinin çokluğu gibi veriler kullanılır.
Bunları Kürdçeye 1 uyguladığımızda acaba nasıl bir manzara karşımıza çıkıyor?
Kürdçe-Türkçe sözlükler:
1000'li tarihlerden beri iletişimde olan Türklerle Kürdlerin neden birbirlerinin dillerine yönelik sözlükleri sadece 17'nci yüzyılda yazmaya başladıkları merak konusudur.
Daha önceki tarihlerde bu tarzda eser yazdıklarına yönelik şimdiye kadar herhangi bir kayda rastlanılmadı.
Büyük Selçuklu, Gazneli, Timur ile Rumî Selçuklu devletlerinin hem doğal nüfusları olarak hem de ordularının içinde "Kürd" unsurlarının hatta kimi zaman ayrı "bölük"lerinin bulunduğuna dair epey kayıt var.
Burada şu soru sorulabilir:
Türk ve Kürd unsurları birbirleriyle hangi dil üzerinden iletişim kuruyorlardı?
Tahmini olarak bakarsak, karşılıklı olarak birbirlerinin dillerini öğrenmiş olabilirler ya da başka bir dil üzerinden iletişim kurmaları olasıdır.
Bu dilin/dillerin ne olduğuna baktığımızda karşımıza Arapça ve Farsça çıkıyor.
Ancak, Türklerin Kürdçeyi, Kürdlerin de Türkçeyi "sözlü" olarak öğrenmiş olması akla daha yatkın.
Peki, bunu neden yazılı şekilde yapmadılar?
Ya da Türklerin veya Kürdlerin birbirinin dilini öğrenme ihtiyacı hasıl olmadı mı?
Olduysa bunu nasıl yaptılar?
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
Şu ana kadar tarihleri tam belli olmayan 1500 sonrasında yazıldığı düşünülen "tarihsiz" Türkçe-Kürdçe birkaç sözlük var.
Şu anki bilgilere göre ilk Kürdçe-Türkçe sözlük Mela Mehmûdê Bazidî'nin (1797-1863) 1860 yılında hazırladığı "Tuxfetü'l-Xîlan fî Zimanê Kurdan" isimli eseridir.
Ayrıca belirtmemiz gerekir ki, Kürd tarihine yönelik 1597 yılında yazılmış olan "Şerefnâme" birkaç kes Türkçeye tercüme edildi.
Yine aynı şekilde Ahmedê Xanî'nin "Mem û Zin" mesnevisi ile "Aqaida İmanê" kitapları, Mele Xalîl Sirdi'nin "Nehçü'l-Enam" isimli akaid eseri de Türkçeye çevrildi.
Müküslü (Bahçesaray) Eli Teramaxi (m.1655), 16'ncı yüzyılın sonunda, İzzeddin ez-Zencânî'nin "el-'İzzî fi't-tasrîf" isimli eserini Kürtçeye "Destûra Zimanê Erebî bi Kurdî" adıyla çevirmiş, eserde Kürtçe-Arapça ve Farsçanın karşılaştırmasını yapmıştır.
Bu eserden sonra gerek Kürdler gerekse başka etnik yapılar tarafından gramer, sözlük ve alfabe çalışmaları yapılmıştır.
Osmanlı Devleti tarafından 1844 yılında Mevlâna Halidê Şehrezorî'nin (1779-1827) içinde 5 tane Kürdçe şiirinin de bulunduğu "Dîvan"ı basıldı.
Yine 1884-5 yılında basılan "Divân-ı Etimme" kitabında da Kürdçe Lurî lehçesinden bir şiir bulunuyordu.
Devlet tarafından da 1891 yılında "Türkçeden Kürd Lisanına Mütercem İlmihal" bastırıldı.
Olmayan bir dilden Türkçeye çeviri nasıl yapıldı veya kitaplar nasıl basıldı?!.
Klasik Kürd Edebiyatı şairleri:
Kürdçe şiirin ilk olarak ne zaman yazıldığı şimdiye kadar tam olarak netlik kazanmasa da, Hewrami lehçesinde 800'den beri yazıldığı söylenmektedir.
Özellikle de Yaresan/Ehl-i Hak/Kakeyî dini inanışına bağlı çoğunlukla Hewramî ve Soranî lehçelerini kullanan Kürdlerin yazılı edebiyata diğer lehçelere göre daha erken başladıkları düşünülmektedir.
Sadik Sefizade Borekeyi'nin (1322-1402/1943-2023) "Kürd Edebiyat Tarihi" isimli eserine göre, Şahabeddin Sühreverdî el-Maktûl (H. 549-587/ M.1155-1191) Hewramî lehçesiyle şiir yazmıştır.
Sadi-i Şîrazî'nin (1210-1292) üç dilden oluşan 54 şiirlik "Mosallasat"ının üçüncü dizelerinin Kürdçe olduğuna dair yazılar yazılmıştır.
Kerim Sincabi 1967 yılında bunu ifade etmiştir. Maruf Keredaği adlı bir şahsiyet de 1932 yılında "İran Şair Şairlerinin Tarihi" adlı Farsça bir kitapta Sadi'nin hem Kürd olduğu hem de Kürdçe yazılmış bir şiirinin yer aldığını gördüğünü belirtmiştir (Kaynak: Aso Zagrosi).
I. Mahdikani de "A Study of the Representation of Culture and Mother Tongue in Sharaf-Nameh by Nizam Ganjavi" (Journal of Comparative Literature, Vol:2, No:1, 2016, pp:45-54) isimli makalesinde Sadi'nin bahsedilen şiirlerinin dil olarak nasıl da Farsçadan farklı olduğunu belirtmiş ve Kürdçe olarak yazıldığını ortaya koymuştur.
Bu iki ismin yanında, 14'üncü yüzyılda yaşayan Sultan Sehak (1270-1400) tarafından Goranî/Hewramî lehçesinde yazılan 200 sayfalık şiir ve metinlerden oluşan "Serencam/Hazinenin Kelamı" (Sîtav Yay, 2021) da bulunmaktadır.
Klasik dönem Kürd şairlerinin çoğunluğu zaten kayıtsızlığın kurbanı olmuşlardır.
Kürdçede "Keşkol/Keşkûl" olarak adlandırılan 100 civarında şiir mecmuasında; İran, Azerbaycan, Ermenistan, İsrail, Rusya, Irak, Suriye, Türkiye, İngiltere, Almanya, Fransa, Suudi Arabistan, Katar, Hollanda gibi ülkelerin çeşitli kütüphanelerinde bulunan tek dilli veya çok dilli şiir mecmualarında yüzlerce Kürdce şiir yazan şair adları geçmekteyse de çeşitli nedenlerle ancak bunların çok azının eserleri günümüze ulaşabilmiştir.
Rencûrî (1750?-1809?) tarafından 18'inci yüzyılda Goranî lehçesiyle yazılan bir şiirde, 55 şairin ismi zikredilmiş olup, bu şahsiyetlerden sadece 8'i hakkında bilgi bulunmaktadır:
- Mela Necef
- Xaney Qubadî
- Mela Salih
- Muradî
- Mele Mustafa Bêseranî
- 'Umer Ömermil, Mela Heci Caf,
- 'Ezîz Derdîn, Mehemmed 'Îsa Beg,
- Hecî Têleko,
- Feqî 'Elî Lek,
- Yûsif Yâske,
- Mele Temerxân,
- Şeyh 'ElîHerîr,
- Mela Ye'kûb Câf,
- Şêx Weîs Gelâlî,
- 'Ezîz Wellâ Lûr,
- Şêx Muhammed Câmî,
- Mela Bayndir,
- Ehmed Doleyî,
- 'Abbas Sânî,
- Bâkî,
- Sîyapûş,
- Dede Sêwanî,
- Hiseyîn Xân Lurî,
- Cûbir Ayl,
- Cângîr,
- Mensûr,
- Mîr Îsmâ'îl,
- Ehmed Beg,
- Mehmed Ağâyî Zend,
- Ağa Pâweyî,
- Nezer Kâkewend,
- 'Elî Xûdâ Kerem,
- Mehemed Ağa,
- Bâkî Bêmoşî,
- Kâbe,
- Welî Dîwâne,
- Xwâcey Erdelân,
- Şêx Şehâbedîn,
- Mele Nûrî 'Elî,
- Yûsif Derdîn,
- Şâfî,
- Welî Xân,
- Karêzî,
- Îsmâ'îl Dawud,
- Bekir Xalldanî,
- Mehemed Zengene,
- Neder Rewanî,
- Mela Kamî,
- Mehmûd Ağay Zend,
- Qemer Âllî,
- Mewlânâ Îlyâs,
- Zebûnî,
- Zînnûr,
- Yek,
- Nâkam,
- Rençûrî.
Şêx Abdülmumin tarafından 1196-8/1782-4 yılları arasında yazılan ve İngiltere'nin British Library Kütüphanesi'nde muhafaza edilen yazmada (Ms. B.L. Or. 6444) 39 şairin/şairi bilinmeyen Hewramîce/Goranîce 381 şiiri (gazel, mesnevi, terc-i bend, terk-i bend) bulunmaktadır:
- 'Abdî, 'Abdülmumin (Keşkol'ün derleyicisi),
- 'Âya Kurr, Dardîn,
- Hâjî 'Alî Muhammed Beg,
- Cemaluddin Muhammed ('Abdülmumin'in babası),
- Lâlo Xusraw,
- Mahzûnî,
- Mawlana Farrux Palangânî,
- Mawlana Qâsim,
- Mawlana Yûfsuf Dawîsaî,
- Mawlana Zaybul'âbidîn,
- Mîrzâ İbrâhîm,
- Muhammed Qulî Sulaymân,
- Mullâ Fazullâh,
- Mulla Mawlana Hâfiz Ferhad,
- Molla Tâhir Haramanî,
- Molla Yusuf,
- Nazir Bastî,
- Pasew,
- Riza Beg,
- Sofî 'Alî Kewnânî,
- Şâka,
- Şêx Ahmed Taxtî,
- Şêx Hasan Darra-hardî,
- Şêx Lutfullâh,
- Şêx Mustafa Taxtî,
- Şêx Şemsuddîn Darra-hardî,
- Şêx Ya'qûb Xân,
- 'Umar Najârî,
- Ustâd Mîkâ'îl,
- Uways Beg,
- Xânây Qubâdî,
- Yûsûf Yâska,
- Yâska.
Hacî Qadirê Koyî (1817-1897) tarafından yazılan ve Hatawî Kurd (1331/m.1913, S:1, ss:24-5) dergisinde yayımlanan "Şâ'ir(ê) Baban û Soran" isimli şiirde şu 34 şairin/alimin ismine yer verilmiştir:
- Mustafa Begê Kurdî,
- Nalî,
- Muhammed Fikrî,
- Emîn Begê Dizeyî,
- Keyfî,
- Salim,
- Meşwî,
- Xeste,
- Wefayî,
- Mulke Qor,
- Hîmarî,
- Kîseşkel,
- Şêx Ehmed Cizîrî,
- Ehmedê Xanî,
- Feqîyê Teyran,
- Mewlana Xalîdê Neqşîbendî,
- Xewsî Safî,
- Şêx Ebidulrehman,
- Bawkî Şêx Reza,
- Bêtûşî, Mewlewî,
- Mela Weled Xan,
- Mela Mustafayê Bêseran,
- Melke,
- Mela Xidrê Rûdbarî,
- Mîriza Yaqûb,
- Hesenê Bawkî,
- Feqê Omer,
- Muhammed Axayê Derbendî,
- Ehmed Begê Komasî,
- Elî Berdeşenî,
- Elî Herîrî,
- Hacî Qadrê Şêx Wesanî,
- Ehmedê Kor.
Fatih Mistafâyî'nin Soranîce hazırladığı "Karwanî Pênûsî" (Şâ'îran û Nûserânî Merîwan û Hewraman, Weşanên Aras, Senendac, 2011/1389) isimli çalışmasında, 13'üncü yüzyıldan 21'inci yüzyıla kadar Merîwan ve Hewraman bölgesinde yetişen şairlere/yazarlara yer verilmiştir:
- Seyid Mihemed Zâyîd,
- Şêx 'Ebdulrehmân Rukneddîn Kakozekeryayî,
- Pîr Şalyarî Yekem,
- Pîr Şalyarî Dûhem,
- Şêx Ni'metulla Kakozekeryâyî (Yekem),
- Şêx Ni'metulla Kakozekeryâyî (Dûem),
- Mihemedî Korî Mela Rezay Meryewanî,
- Pîr Yonis Hencîran,
- Mewlana Mehmedî Goşâyîş,
- Şêx 'Ebdulrehman Cânewere,
- Şêx 'Ezîz Cânewere,
- Pîr Nârî Hewramî,
- Kabil Merwanî,
- Fazil Kakoze Keryâyî,
- Mela Ebubekir Musennîfî Çorî,
- Şêx Reza Mu'înddîn Kakozekeryâyî,
- Şêx Şehabeddîn Kakoze Keryayî.
Mihemed Emîn Reşîdî de, 3 ciltlik 638 sayfalık "Keşkolî Şîranî Hewreman" (1396/2017, Kurdîstan yayımları, İran) çalışmasında; Mehemed Kore Dereyî, Şêx Mustafa Texteî, Mîrza Şefî' Paweyî, Ğemgîn, Mîrza Namî, Cîhan Ara Xanim gibi şahsiyetlerin literatüre yeni kazandırılan şiirlerine ve şimdiye kadar adları duyulmayan 26 şaire yer vermiştir.
Emin Feyzi Beg (1862-1929) h.1339/1920-1'de yayımlanan ilk Kürtçe şiir antolojisi sayılan "Encumenî Edîbanî Kurd/ Müntehabât-ı Eş'âr-ı Kürdiyye" isimli eserinden Maruf Xeznedar'ın (1930-2010) Soranî Kürdçesiyle 2001 yılında yayımlanan ve 2023/24 yılında da Kurmancîye aktarılan 7 ciltlik "Mêjûy Edebî Kurdî/Kürd Edebiyat Tarihi" çalışmasına kadar modern zamanda 100 civarındaki antoloji ve edebiyat tarihi çalışmalarında yine yüzlerce yeni Kürd şair/yazar tespit edildi.
Ayrıca, Mihemed 'Elî Qeredaxî'nin (1949-...) "Pûjendneweî Mêjûy Zanayanî Kurdî", "Keşkolî Kelepûrî Edebî Kurdî", "Deqnâme"; Seîd Dêreşî'nin "Kelhên Ava Komeka Vekolîn û Tekstên Klasîkî" (Spîrêz, Duhok, 2005), Tahsin İbrahim Doskî'nin "Baxê Îrem" (2019, 2020), Fener Rojbiyanî'nin "Morîkên Gerdana Kurmancî" (Peywend, Van, 2023) isimli kitaplarında da başka başka edebiyatçıları öğrenmekteyiz.
Öyle ki 18'inci yüzyılda yaşadığı düşünülen Zîba Zêbarî isimli kadın şairemiz de ortaya çıktı.
Biz de gerçekleştirilmiş olan çalışmalardan hareketle 1820-2025 yılları arasında "klasik" tarzla Kurmancî ve az da olsa Zazakî lehçeiyle eser veren şu isimleri tespit ettik:
19'uncu yüzyıl:
- Şêx Nûreddînê Birîfkanî (1790-1851)
- Mela Mihemedê Pîzanî (1800-1850)
- Mela Ehmedê Gulordî (1849?-1962)
- Şêx Muhyeddînê Hênî (1849-1897)
- Hecî Mûsa Begê Xwêtî (1855-1928)
- Şêx Midemed Selîmê Hezanî (1866-1936)
- Şêx Nurullahê Abrî (1863)
- Şêx Sofî Huseyn (
- Mela 'Ebdul'ezîzê Bedlîsî (1875-1923)
- Şêx Suleyman el-Xalidiyê Sêrtî (1876-1972)
- Şêx Evdilqadirê Hezanî (...-1908)
- Seyfiyê Şoşî (18-19.q)
- Mele 'Ebdil-Mecîd Îbrahîm Ken'anî (?-1939)
- Mela Mihemedê Xanî Şewqî (19.q)
- Mela Ehmedê Hezanî (1860-70/1936-1942)
- Laxer/ Mela Umerê Aşiq (1866? – 1927)
- Ehmedê Xasî (1867-1951)
- Şêx Mustafa Abrî (?-1915)
- Hadî/Mela Mihemedê Liceyî (1912)
- Mela Ehmedê Heyderî (19/20.q)
- Şêx 'Ebdurrahman'ê Aqtepî (1853-1910)
- Şêx Mihemed Can (1857-1909)
- Şêx Fethullahê Werqanisî (1899)
- Mela Xurşîdê Tînîsî (1925/30)
20'nci yüzyıl:
- Dahî/ Mela Nezîrê Bedewî (?-1982)
- Şêx Elaeddînê Oxînî (1949)
- Hemze Begê Miksî (?-1958)
- Mela Zahirê Tendûrekî (1882-1966)
- Şêx Suleyman el-Xalidiyê Sêrtî (1876-1972)
- Muhemmedê Şêx Ensarî (1879-1976)
- Feqe Reşîd (1883-1932)
- Xelîfe Yûsif (1885-1965)
- Şêx Mihemed Kerbelayî (1885-1939)
- Mela Weysî Soktilî (1888-1961)
- Mela Muhyeddînê Botî Dêrşewî (1890-?)
- Mela Şîhab Hekkarî (1890-1947)
- Mela Yasînê Alikî (1891/1901-1976)
- Şêx Heybetullah Abrî (1891-1965)
- Ehmedê Nalbend (1891-1963)
- Hemzeyê Muksî (1892-1958)
- Seyid 'Eliyê Findikî (1892-1967)
- Evdirehîm Rehmî Hekarî/Zapsu (1892-1958)
- Mela Mihemedê Seyda (1892-1975)
- Celadet 'Elî Bedirxan (1893-1951)
- Mela Ebdurrehîmê Westanî (1894-1956)
- Mela Nesreddînê Zoqeydî (1894-1934)
- Mela Muhemmed Nûrî (1894-1977)
- Kamiran 'Elî Bedirxan (1895-1978)
- Seyid Qedrî Haşimî (1898-1961)
- Mela Zubeyr Bîldîrîcî (1898-1956)
- Şêx 'Eskeriyê Axtepî (1898-1952)
- Mela Husênê Doskî (1898-1993)
- Hîlmîyê Siwêrekî (1900-1959)
- Îbrahîm Xelîl Soğukoğlu (1901-1952)
- Cegerxwîn/Şêx Mûsê Hesarî (1903-1984)
- Osman Sebrî (1905-1993)
- Mela Yasîn Yusrî (1906-1994)
- Hesan Hişyar Serdî (1907-1985)
- Şêx Îsmetullahê Karazî (1908-1996)
- Sidqî Azîzoglu (1909-1993)
- Namî/Fehmî Begê Pêçarî (1910-1969)
- Qedrîcan (1911-1972)
- Şêx Memdûh Birîfkanî (1911-1976)
- Şêx Qutbeddîn Korikî (1916-1979)
- Şêx Tahirê Şoşî (1917-1962)
- Mela Eliyê Baqustanî (1917-2002
- Mela Nûrullahê Baqirhan Godişkî (1918-2003)
- Mela Hesenê Kaçkarî (1920-1998)
- Mela Yûsif (1920-2010)
- Mela Ehmedê Palo (1920-1991)
- Mela Müdrik Bakırhan (?-2022)
- Xelîfe Remezanê Abiriyê (1921-2017)
- Şêx Ehmed Hilmîyê Dêrşewî (1922-2016)
- Tîrêj/Mele Naîf (1924-2002)
- Mela Abid Karakaya (1924-1993)
- Hamêd Bedirxan (1924-1996)
- Sebrî Botanî/ Sebriyê Ehmedê Temir (1925-1998)
- Şêx Muşerrefê Xinûkî (1926-2008)
- Mele Zekiyê Amêdiyê (1928-...)
- Mela Sîraceddînê Xelîlî/Gulcivîn (1930-1983)
- Seydayê Keleş (1930-2007)
- Mela Mihemmedê Şoşikî (1931-..)
- Feyzullahê Findikî (1932-2002)
- Molla Surûrî (1932-1973)
- Seyda Dilmeqes/ Mele Remezan (1932-...)
- Mela Nezîr Hergemo (1933-2002)
- Mela Nûrî Hesarî/Seyda Pirêşan (1934-2011)
- Fêrîkê Ûsiv (1934-1997)
- Abdurrahman Durre (1934-2012)
- Şêx Muhammed Nûrî (1934-...)
- Mehmet Emîn Bozarslan (1934-...)
- Abdülkadîr Badilli (1936-2016)
- Mela Mehmedê Nêribî [Demirbaş] (1936-2017)
- Mela 'Eledînê Kopî (1937-...)
- Mihemed 'Arif Pirqaşênî (1938-)
- Mela Zahidê Dîyarbekirî (1935-)
- Mela Ehmedê Zinarexî (1937-2018)
- Mela Mihemmed Beşîrê Îlyozî (1938-2023)
- Mela Hakimê Qoraxî (1939-2010)
- Şêx Îsmaîlê Hezroyî/ Îsmâil Çetin (1942/50-2011)
- Mela Bedreddînê Mûşî (1942-2012)
- Silêman Kurşun/Belegewrî (1953-)
- M. Burhan Hedbî (1976-...)
- Mela 'Ebdulfettahê Hezroyî (1892-1975)
- Mela Nezîrê Hergemoyî (1928/33-2002)
- Melle Nûrî yê Hesarî (1934-2011)
- Mela Zahid Zeherî (1958-...)
- Mela Beşîrê Bedewî (?-1981)
- Şêx Muhammed Emînê Heyderî (1927-2003)
- Mela Ehmed Hîlmîyê Qoxî (1942-1996)
- Zeynel Abidîn Amedî/Çiçek (1946-2020)
- Mela Mûsayê Celalî (1938-...)
- Mela Husnî Hezîn (1943-...)
- Mela 'Îmadeddîn Reşpojan (1944-...)
- Selaheddînê Gimgimî/Serda (1945-1967)
- Abdulmecit İliş/Mela Ebdulmecîdê Gulordî (1948-...)
- Se'îd Yûsif (1948-...)
- Mele Telheyê Şerefkî (1950-...)
- Mela Ebdullahê Qursincî (?-1991)
- Mela Mehmûd Tîruwayê/ Mehmûd Gündüz (1965-...)
- Şêx Se'îd Zahid Cizîrî/Meczûb
- Mîrê Zirav/Mela Mihemed Gulnar
- Hasan Hüseyin Çevik
- Mela Mehmûdê Qultikî
- S.M. Hesîb Haşimî Bêcirmanî
- Mele Ubeydullah Bêkes/Qarxûn
- Mele Ehmed Yalar (1954-...)
- Perîşân
- Mela Henefî İnalî.
Bunca ismin birkaç şiirden başlayıp birkaç kitaba kadar geniş bir yelpazeyle ürün verdiği düşünüldüğünde bir dilin basit olduğunu söylemenin insanı güldürmekten farklı bir yanı olamayacağı kesindir.
Modern Kürd Edebiyatı
Çok parçalı yapının sonucu olarak Modern Kürd Edebiyatı da; her parçanın siyasal, sosyal, kültürel ve bireysel süreçlerini kendi bünyesinde muhafaza etmiştir.
Bu süreçte Arabî ve Êzdî alfabeleriyle gelen farklılığa Latin ve Kril alfabeleri de eklenmiştir.
Aslında bu alfabeler ve sabit sınırlar belirgin bir ayrılığı, hatta küskünlük sayılabilecek bir ayrışımı beraberinde getirmiştir.
2010 itibarıyla internetin neredeyse taşraya kadar ulaşması, sosyal medya platformlarının 10 yaş itibarıyla kullanımı, yayınevlerinin lehçeler arasındaki çeviri faaliyetleri, üniversitelerde "Yaşayan Diller" bölümlerinin açılması, uluslararası konferans ve sempozyumların düzenlenmesi, yabancı dil olarak İngilizcenin öğrenimi, milliyetçilik veya "özlük" duygusuyla motive olan yeni bir okumuş kesimin ortaya çıkması, yakınlaşmayı artırmış, parçadan bütüne doğru evrilecek olan sürecin yeniden başlamasına zemin hazırlamıştır.
Modern edebiyatı "klasik"ten ayıran bazı hususlar ve türler bulunmaktadır.
Daha önce hâkim olan dinî ve toplumsal/kollektif duyarlılık, kurallara riayet etme; geleneğe saygı ve tahkiye/hikaye ile şiir hakimiyeti, yerini serbestliğe, bireyselliğe, kurguya bırakmış; roman, tiyatro ve gazete çevresinde gelişen yeni türlere geçiş yapılmıştır.
Klasik dönemde belirgin olan Arap ve Fars etkisi, kendisine yeni bir mecra açmış, ilkin Avrupa merkezli edebiyatlara sonraki süreçte ise Japonya'ya kadar uzanan geniş bir coğrafyadan yararlanma imkanına erişmiştir.
Ayrıca İsveç merkezli "Diaspora"dan yetişme bir kuşağın bulunması, takibin hızlı yapılmasını ve türlerin hemen kullanımını sağlamıştır.
Kürd edebiyatında okuyucuya ulaşma aracı olarak 1880 itibarıyla gazete, 1913'tan sonra dergi, 1980'lerden sonra televizyon, 2010 itibarıyla de sosyal medya araçları kullanılmıştır.
Yazının devam edecek olan yeni bölümlerinde 1850'den günümüze kadar olan süreç ele alınmaya çalışılacaktır.
1. Makalede yer verilen "Kürd", "Kürdçe" ifadeleri, yazarın kendi yazım tercihine göre kullanılmıştır.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
