2023 Arjantin için de seçim yılı

Emre Tirakioğlu Independent Türkçe için yazdı

Görsel: El Estadista

Türkiye'deki başkanlık sistemine binaen daha farklı bir seçim sistemine sahip olan Arjantin'de bu yıl genel seçimler var.

Derin bir ekonomik krizde olan ülkede sağ ve sol partilerin aday adaylarının kıyasıya bir rekabet içinde seçim kampanyaları da kısa bir süre önce başladı. 

Ekonomik krizin ve enflasyonun en sert döneminde 2019 yılında başkanlığı kazanan Arjantin Devlet Başkanı Alberto Fernandez göreve geldikten kısa bir süre sonra çiçeği burnunda yeni hükümet ekonomik darboğaz ve IMF'ye olan 40 milyar dolarlık borç ile yüzleşirken üzerine pandemi ile mücadele etmek zorunda kalmıştı.

Fernandez 21 Nisan 2023 tarihinde yaptığı konuşma ile yeniden aday olmayacağını belirtti. 

Bugünlerde devlet başkanlığına adaylık için parti ve ittifak içlerinde kıyasıya rekabet sürmekte, aday adayları sahada partililerinden ve vatandaşlardan oy istemekteler. 


Üç adımlı seçim sisteminin ilk ayağı olan PASO (ön seçim)

Üç ayrı etaptan oluşan Arjantin tipi seçim sisteminde ilk önce halk aday adaylarını seçiyor. Yani Türkiye'den farklı olarak parti içi aday adaylarını parti üyeleri değil direkt olarak halk seçiyor.

2009 yılında kurulan PASO (Birincil, Açık, Eş zamanlı, Zorunlu) adını verdikleri bu sistem bir ön seçimdir.

Seçimin ilk ayağını oluşturmakta ve her partinin başta devlet başkanı adayı olmak üzere, senatör, milletvekili aday listelerini belirlemesini ve asıl seçime bu listelerin gitmesini sağlar. 

Kamuoyunun bir kısmı tarafından olumlu karşılanan bu ön seçimli sistem, ülkeye daha demokratik bir atmosfer sağladığını, partilerin adaylarını da halk seçtiği için parti içi tekelciliği engellediği tezini savunmaktadır.

Ülkenin diğer bir kısmı ise seçim döneminin ikinci tura kalma durumunda toplamda 3 seçim yapılmasına ve dolayısıyla bu uzayan seçim döneminin ülkeye daha fazla maddi külfet getirdiği kanaatindeler. 
 

El Pais.jpg
Fotoğraf: El Pais

 

Arjantinli akademisyen ve siyasi danışman Dr. Miguel Barrientos yaklaşık 12 yıldır yürütülen bu ön seçim sisteminin her dönemde genel olarak muhalefet tarafından eleştirildiğini belirtti.

İktidar olan ittifakın kendi içinde kendi adaylarını yürütmeyi elinde bulunduranların belirlemesi nedeniyle genellikle iç kavga yaşanmadığını belirten Barrientos, muhalefet tarafında ise ittifak olarak çok farklı ses ve bileşenden bir araya gelen politikacıların aday belirlemede çok fazla bölünmesini ve tam da genel seçim öncesi iç rekabet yaşanmasına neden olduğuna değindi.  

Genel olarak ön seçim sisteminin büyük ittifak ve partilere avantaj sağladığını belirten Dr. Barrientos bu sistemle beraber gelen yüzde 1,5'lik barajın olması daha önce fikir ayrılıklarından dolayı hiçbir şekilde bir araya gelemeyen, az oy alan sol partilerin de bir araya gelmeyi başarmasıyla son yıllarda mecliste her seçim sonunda solu temsil eden milletvekillerinin de olmasına vesile olduğunu aktardı.

Türk tipi başkanlık sisteminden bir diğer fark ise, federal bir ülke olması nedeniyle eyaletlerinin olması ve dolayısıyla seçimle başa gelen eyalet valilerine sahip olan bir sistem.

Dolayısıyla Arjantin'de yapılan "PASO" ön seçimle ülkenin en küçük ilçe belediye meclis üyesinden eyalet valisine, milletvekilinden senatörüne, başkan yardımcısından başkanına kadar hepsi seçime gider.

Başlarda bu sistemin manipülatif olabileceği, bir kısmın diğer kısmın en oy almayacak aday adayına oy verip o kişiyi partinin veya ittifakın adayı olmasını sağlama gibi bir durum oluşmasından korkulsa da teoride düşünülenin pratikte gerçekleşmediği ve herkesin kendi adayına oy attığını aktaran Dr. Barrientos güncelde bu sistemin başarılı bir şekilde çalıştığını belirtti.

Ayrıca genel seçim ilk tur öncesi oyların yaklaşık olarak dağılımını gören halkın ön seçimde az oy almış partilerdense kazanma ihtimali yüksek olan kendisine yakın hissettiği adaya oy vermesini sağlıyor.

Örnek olarak yakında gerçekleşecek olan ön seçimlerde Milei'nin ön seçim ile birinci tur genel seçim arasında oy kaybetme ihtimalinin yüksek olduğunu belirten Dr. Barrientos, iki büyük köklü ittifak arasında seçim yarışının ilerlediğini fark eden seçmenin oyunun boşa gitmemesi için kendine yakın hissettiği iki adaydan birine oyunu kullanacağını düşündüğünü belirtti. 
 

1.jpg
Arjantin 2023 seçimlerinin en büyük iki ittifakı;  "Frente de Todos" (Herkesin Cephesi) ve "Juntos por el Cambio" (Değişim için Beraber)

 

İsmi öne çıkan ittifak ve aday adayları 

Anketlerde ön plana çıkan "Frente de Todos" (Herkesin Cephesi) ve "Juntos por el Cambio" (Değişim için Beraber) ittifakları ülkenin iki büyük siyasi ittifakını oluşturmaktadır.

Her ne kadar ittifak isimleri değişim gösterdiyse de ittifakları oluşturan bileşenler ve partiler aynı şekilde yaklaşık son 10 yıldır bu iki siyasi kutup arasında kıyasıya bir rekabet sürmekte. 

Diğer yandan son yıllarda kamuoyunun ilgisini çeken ve 2019 yılında milletvekili seçimlerini kazanıp siyasete giren Arjantin'in ünlü ekonomistlerinden Javier Milei birçok anket şirketine göre köklü partilerin oluşturduğu bu iki ittifakı rahatsız edecek oy potansiyeline sahip.

Kendisini "Libertario" (Özgürlükçü) olarak tanımlayan Javier Milei, bu terimin açılımını anarşist, aşırısı serbest ekonomi sistemi ve devleti bir kurum olarak halkın sırtında bir yük olarak gören bir anlayış olduğunu, katıldığı her televizyon programında belirtiyor. 

2021 yılında yeni kurulmuş olan "La Libertad Avanza" (Özgürlük Yükseliyor) ittifakının lideri Javier Milei seçime en erken hazırlanmaya başlayan politikacı.

Sağ ve merkez sağ partilerinin ittifakı olan "Juntos Por el Cambio", Milei'nin sağın oylarını böldüğü düşünmekte ve kendisi ile birçok kez resmi görüşmeler yapılsa da Milei adaylıktan geri çekilmedi. 

Önde gelen sağ ve merkez sağ partileri temsil eden "Juntos Por el Cambio" ittifakının öne çıkan devlet başkanı aday adayları Buenos Aires şehri valisi Horacio Rodriguez Larreta, eski savunma bakanı Patricia Bullrich.

"La Libertad Avanza" ittifakının tek adayı ekonomist ve milletvekili Javier Milei. 

Önde gelen sol ve merkez sol partileri temsil eden ve hali hazırda ülkeyi yöneten "Frente de Todos" ittifakının devlet başkanlığı aday adaylığını açıklayanlardan ilk isim Daniel Scioli.

Scioli Arjantin'in Brezilya büyükelçisi olarak kamu hizmeti yürütmekte olup, 2015 yılında devlet başkanlığı seçimini Mauricio Macri'ye kıl payı kaybetmesiyle hatırlıyoruz.

Bu merkez sol ittifakında aday adaylığını ilan etmeyen ama edilmesi muhtemel olan birçok aday bulunmakta. İçişleri bakanı Eduardo Wado de Pedro, Ekonomi Bakanı Sergio Massa, akademisyen Juan Grabois gibi birçok isim ön plana çıkmakta. 

Güçlü bir isimle çıkmaması durumunda, hali hazırda ülke ekonomisinin kötü gidişatı merkez sol ittifakını muhtemelen seçimi yeniden kazanmasının önünde kesin bir engel teşkil ediyor. 

Arjantin medyasında son aylarda kuvvetli şekilde eski Başkan ve güncel başkan yardımcısı Cristina Fernandez Kirchner'in aday olup olmayacağını konuşuluyor.

Medyaya önceki verdiği demeçlerde kendisinin artık yorulduğunu ve bayrağı başkasının taşıması gerektiğini belirten Kirchner diğer yandan anketlerde diğer adayların düşük oy potansiyelinin gözükmesi ile beraber gerek medyada gerek sosyal medyada güçlü bir şekilde Kirchner'in aday olması gerektiği hususunda merkez sol seçmeni tartışıyor.

Bir yandan Kirchner'in adaylığını desteklemesini bekleyen aday adayları, diğer yandan Kirchner'in adaylığını koymasını bekleyen merkez sol seçmeni, "Frente de Todos" ittifakının seçimlere az bir zaman kalması dolayısıyla karar vermesi gerekiyor.

Toplumda genel olarak iki köklü ittifak da güven kaybetmiş durumda. 2015 yılında Macri liderliğinde başa gelen merkez sağ hükümeti ülkeyi hali hazırda olandan çok daha fazla (IMF'den yaklaşık 40 milyar dolar kredi almaları ile) bir borç bataklığına saplayıp 2019 yılında genel seçimlerde halk hükümet yetkisini Alberto Fernandez başkanlığında merkez sola vermişti.

Şimdi ise merkez sol hükümetinin ülkeyi içinde bulunduğu ekonomik darboğazdan çıkaramamış olmasından ötürü medyada ekonomi programlarına katılımları ile tanınan Arjantinlilerin pek de alışkın olmadığı siyasi tarzı ve söylemleriyle Javier Milei'nin parlamasını sağladı. 

Çok fazla aday adayının ve oy oranları muhtemel düşük birçok ittifakın ismini saymamış olsam da siyaset her zaman sürprizlere gebedir.

İttifaklar arası siyasi transferler, toplumda şok etkisi yaratan bir olay ile ismi parlayan ve hızla yükselen siyasetçiler her zaman olma ihtimalini göz önünde bulundurmak gerekir.


Arjantin genel seçim sistemi

Arjantin'de genel seçimler her dört yılda bir olur. Ama Türkiye'den farklı olarak milletvekillerini ve senatörlerini iki yılda bir seçerler.

Yani yürütme organı dört yılda bir seçilirken, yasama organı 2 yılda bir oylamaya sunulur. Böylece milletvekillerinin yarısı ve senatörlerin üçte biri her seçim döneminde değişir.

Genel seçim döneminde ise  13 Ağustos'ta "PASO" ön seçimlerin gerçekleşeceği Arjantin'de genel seçimler 22 ekimde pazar günü gerçekleşecek.

Eğer seçimin ikinci tura kalması durumunda 13 Kasım'da ikinci tur oylamaları gerçekleşecek.

Her ne kadar seçim kampanyasına başlama tarihi resmi olarak 3 eylül olsa da, ülke gündemini genel seçimler, parti içi aday adayları ve muhtemel adayların rekabeti oluşturmakta. 

Devamlı yüksek enflasyon, beyin göçü, karşılığı olmayan aşırı para basımı, hükümetin ekonomik krizle mücadele politikasına güven eksikliğine dayalı dışarıdan yatırımın gittikçe azalması gibi birçok alanda mücadele vermesi gereken Arjantin'i zorlu bir seçim atmosferi bekliyor.

Seçimin kazanan adayın 2024 Ocak ayında makama geleceği Arjantin'de 2023 zorlu bir yıl olacak. 

 

 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir. 

© The Independentturkish

DAHA FAZLA HABER OKU