Modern bilimsel veriler, canlıların -including bakteriler, virüsler ve kompleks organizmalar- yeni çevresel koşullara sürekli uyum sağladığını, genetik düzeyde değişime uğradığını, kimi zaman ileri kimi zaman geriye evrimleştiğini gösterir (Mayr, 2001; Carroll, 2005).

Bu olgu, evrimsel sürecin yalnızca tarihsel bir fenomen olmadığını, bugün dahi gözlemlenebilir, ölçülebilir ve deneysel olarak doğrulanabilir bir gerçeklik olduğunu ortaya koyar.

Dolayısıyla canlılığın oluşumu, çeşitlenmesi ve dönüşümü hakkında bilimsel açıklamalar, doğrudan nedensellik yasalarına ve gözleme dayalı bir metodolojiye sahiptir.

Öte yandan teolojik gelenek, özellikle İslâm düşüncesi, yaratılışın "başlangıcı", "amacı" ve "nihai anlamı" üzerine açıklamalar sunar.

Kur'ân'daki yaratma fiilleri (halq [yaratma], ibdâ' [örneksiz yaratma], inşâ' [kurma, inşa etme], tasvîr [şekillendirme] vb.) Tanrı'nın varlık alanını mümkün kılan metafizik iradesini konu edinir (Nasr, 1993).

Bu iki alan, yani "nasıl oluştu?" sorusuyla "ne için var edildi?" sorusu, epistemik açıdan farklı disiplinlere aittir; bu farklılık göz ardı edildiğinde teolojik iddialar bilimsel veri olarak sunulur ve bu durum kategori hatasına yol açar (Ryle, 1949/2009).

Bu makale, söz konusu sınırları belirgin kılarak Kur'ân'ın yaratılış sıfatlarıyla evrimsel süreçlerin nasıl tevhid edilebileceğini ve modern Müslüman düşünce içerisinde yaşanan gramatik kargaşanın kökenini tartışmaktadır.

Maddenin katmanlı ontolojisi: Atom altından kozmosa

Bilimsel epistemoloji, evrende gözlenen bütün maddeyi katmanlı bir ontoloji içinde tanımlar.

En temel düzeyde kuarklar, leptonlar ve gluonlar gibi atom altı parçacıklar bulunur; bu parçacıklar enerji alanlarıyla etkileşerek proton, nötron ve elektron gibi kararlı yapılara dönüşür (Griffiths, 2008).

Atom düzeyinde hidrojen ve helyum çekirdekleri, yıldız içi nükleer füzyon süreçleriyle ağır elementlere dönüşür; insan bedenindeki karbon, azot, oksijen, fosfor ve demirin tamamı bu kozmik süreçlerin ürünüdür (Carroll, 2010).

Moleküler düzeyde karbonun dört değerlikli bağ yapabilmesi, yaşamın evrensel kimyasal iskeletini mümkün kılar (Smith & Morowitz, 2016).

Bu katmanlı yapı, canlılığın cansız maddeden bağımsız bir "töz" olmadığını, aksine cansız maddenin belirli enerji, bağlanma ve düzen prensipleri çerçevesinde organize olmasından ibaret olduğunu ortaya koymaktadır.

Kur'ân'ın "Her canlıyı sudan yarattık" (Enbiyâ 21/30) ve "İnsanı çamurdan yarattık" (Secde 32/7) ifadeleri, bu kimyasal temelin teolojik yorumu olarak değerlendirilebilir.

Canlılığın birliği: Bitki-hayvan-insan ortaklığı ve insanî özgünlük

İnsan bedeninde bulunan oksijen, karbon, hidrojen, azot, kalsiyum ve fosfor gibi elementlerin tamamı bitkilerde ve hayvanlarda da bulunur (Campbell & Reece, 2019).

DNA, RNA, protein sentezi, hücre zarlarının lipid yapısı gibi temel biyolojik mekanizmalar bütün canlılarda aynıdır.

Bu açıdan insan, biyolojik anlamda evrenin geri kalanından ayrışmaz; ortak bir kimyasal ve biyolojik yasallığın ürünüdür.

Ancak insanın özgünlüğü, biyolojik değil bilişsel ve normatif düzeydedir.

Sembolik dil, etik sezgi, hukuki norm üretimi, gelecek tasavvuru ve özgür irade gibi yetiler, insanı ahlak ve hukuk açısından diğer canlılardan ayırır (Deacon, 1997).

Kur'ân'da "ruhun üflenmesi" metaforu (Hicr 15/29), insanın bu bilişsel-manevî katmanına işaret eder ve biyolojik süreçle çelişmez; bilakis farklı düzeylerin açıklamasıdır.

Evrimsel sürecin sürekliliği: Değişim, adaptasyon ve geri evrim

Günümüz biyolojisi, canlıların her an evrimleştiğini göstermektedir.

Bakterilerin antibiyotik direnci kazanması, virüslerin mutasyon yoluyla varyant üretmesi, hayvan türlerinin çevresel baskılara uyum sağlaması gibi süreçler evrimin sürekliliğini ortaya koyar (Futuyma, 2013).

Bu veriler, yaratılışın "Her an bir yaratma işindedir" (Rahman 55/29) ayetiyle ilişkilendirildiğinde, Kur'ân'ın yaratılışı tek seferlik bir müdahale değil, sürekli işleyen bir tekvinî süreç olarak ele aldığı görülmektedir.

Böylelikle evrimsel mekanizma, ilahî yaratmanın nasıl gerçekleştiğine dair değil, hangi düzen içinde sürdüğüne dair bir bilimsel açıklama sunar.

"Ol der, oluverir": Metafizik irade ile fiziksel nedenselliğin ayrımı

İslâm teolojisi Tanrı'nın dilerse yoktan var edebileceğini, "ol" emriyle şeyleri yaratabileceğini kabul eder (Nasr, 1993).

Bu inanç, metafizik alanın sınırları içinde meşrudur; ancak bilimsel alanın yasaları içinde test edilebilir bir önerme değildir.

Dolayısıyla şu ayrım yapılmalıdır:

• Teolojik düzlemde: Tanrı yoktan var edebilir.
• Bilimsel düzlemde: Gözlemlenen bütün varlıklar mevcut maddi koşulların dönüşümüyle meydana gelir.

Eğer Tanrı yeni bir şeyi yaratacaksa, bilimsel gözlem açısından bunun evrende mevcut maddi koşullar üzerinden gerçekleşmesi beklenir; çünkü bütün deneysel veriler, varlıkların kendi iç yasaları içinde meydana geldiğini göstermektedir.

Bu durum Tanrı'nın kudretini sınırlandırmaz; yalnızca bilimsel açıklamanın sınırları içinde kalmayı ifade eder.

Burada bilim evrenin varoluş öncesini, ilk nedeni açıklayamaz. Açıklamaya kalkarsa paradoksal olarak kendini inkâr etmiş olur ve bu herhangi bir insanın üreteceği bilgiden daha fazla bir anlam taşımaz.

Bunun tersi de doğrudur. Bir teolojik kaynak nedensellikle ilgili konuşmaya başladığında da olan aynı paradokstur.

Evrenin ilk olarak nasıl var olduğu konusunda "Allah ol dedi oluverdi" inancından öte konuşmaya başladığında "herhangi bir insanın bilgisinin ötesinde" bir anlam taşımaz. Teolojik bilgiyi bilim gibi sunmuş olur.

Paradoksun kaynağı

Teolojik bir inancın, bilimsel veri gibi sunulması epistemik bir yanlış kategorilendirmedir.

Wittgenstein'ın ifadesiyle, iki farklı "dil oyunu"nun birbirine karıştırılması "gramatik kargaşaya" yol açar.

Bu nedenle "Allah evrimi yaratma yöntemi olarak kullanıyor olabilir" demek teolojik bir yorumdur; fakat "koşulsuz şekliyle insan bir anda yaratılmıştır" demek, gözlemlenebilir veriler inkâr edilmediği sürece bilimsel olarak temellendirilebilir değildir.

İnanmak başka, bilimsel nedenselliği açıklamak başkadır. İlk yaratmayı bilmiyoruz.

Fakat yaratılanı geriye doğru bilimsel çalışmalarla geriye doğru götürdüğümüzde bir nedensellik silsilesi kurabiliyoruz.

Teoloji nedensellikle ulaşaılabilenin ötesinde söz sahibi olabilir.

İnanırız inanmayız ayrı konu fakat kevni yasalar konusunda (bilim) bilgisi olmayanın nedensellikler aleminde konuşması aklın ve bilimin alanını dondurma ve dogmaya çekme çabasından başka bir anlam taşımaz.

Kur'ân'ın yaratma sıfatları ile evrimin tevhidi

Kur'ân'daki yaratma sıfatları, evrimsel mekanizmalarla çatışmak yerine onları kuşatan bir üst düzey açıklama sunar.

Bu bağlamda bazı temel isim ve kavramlar şunlardır:

• el-Hâlik (الخالق, "Yaratan, yoktan var eden") → başlangıç koşullarını var eden ilke. Evrenin var olmasını mümkün kılan fiziksel düzen ve ince ayarlı sabitler, yaratmanın metafizik zeminini temsil eder (Griffiths, 2008; Carroll, 2010). Bu yoktan varetmedir.
   
• el-Mübdi' (المبدئ, "Örneksiz ilk defa yaratan") → türlerin ilk ortaya çıkışını (speciation) metafizik düzeyde ilk yaratma fiili olarak okumaya imkân verir (Futuyma, 2013). İlk olarak yoktan varetme fakat sonrakileri onun içinde varetmedir.
   
• el-Bâri' (البارئ, "Kusursuz düzenleyerek yaratan, uyumlu biçimde var eden") → doğal seçilim ve ekolojik uyum yoluyla canlıların belirli düzenlilikler içinde şekillenmesi (Darwin, 1859/2003). Varolanları varolanlardan artırmadır.
   
• el-Musavvir (المصور, "Biçim veren, suretlendiren") → embriyonik gelişim ve morfolojik evrim süreçlerinde organizmaların form kazanması (Carroll, 2005). Bu hem ilk yaratmada hem de yaratılanlardan yeni biçimler, formlar yaratmadır.
   
• el-Fâtır (الفاطر, "Yararak başlatan, ilk defa açan") → kimyasal evrimin ve organik moleküllerin ortaya çıkışının, yaratılışın başlangıç boyutuyla ilişkilendirilmesi (Smith & Morowitz, 2016). Yaran başlangıçta hiçliği yarararak ilk varlığı yaratmış, sonra varlığı yararak başka varlıklar yaratmıştır. 
   
• el-Muîd (المعيد, "Yeniden yaratan, iade eden") → nesillerin ve hücrelerin sürekli yeniden üretilmesi, yani biyolojik süreklilik ve döngüsellik (Campbell & Reece, 2019). Bu çıplak gözle gördüğümüz tüm canlı cansız devinimdir. 
   
• Takdir/Kader (تقدير/قدر, "ölçülendirme, paylaştırma, belirleme") → genetik kodun sınırları, mutasyon oranları, seçilim baskıları ve ekolojik kısıtlar gibi evrimsel süreçlerin istatistiksel ve yapısal çerçevesi (Barnes, 2015). Bu tüm varlığın en temel yasasıdır.

Bu ilişkilendirme, teolojik açıklamalarla bilimsel açıklamaların farklı düzlemlerde işlediğini, fakat zorunlu bir çatışma içinde olmadıklarını gösterir.

Kur'ân'ın isim ve sıfatları, evrimsel mekanizmaları iptal eden değil, onları daha geniş bir anlam ufkuna yerleştiren kavramlar olarak okunabilir.
 

Fotoğraflarla dünyadan haberler

Hepsini göster 30

Fotoğraflarla dünyadan haberler

• 1/30

  3 Aralık 2025 - Güney Kore'nin devrik devlet başkanı Yoon Suk Yeol'un destekçileri, Yoon'un sıkıyönetim ilan edişinin birinci yıldönümünde düzenledikleri eylemde iktidardaki Demokrat Parti'nin genel merkezine yürüdü. Eski Başkan Yoon, hapishaneden yaptığı açıklamada destekçilerini "özgürlük" için miting yapmaya ve sıkıyönetim ilan etme kararını savunmaya çağırdı. Güney Kore Devlet Başkanı Lee Jae Myung, sıkıyönetim ilan etme girişiminin yıldönümünü, demokrasiyi devirme girişiminin arkasındakilerin adalete teslim edilmesi gerektiğini belirterek anarken, ülkeyi güvence altına alma mücadelesinin henüz tamamlanmadığını da sözlerine ekledi. Lee, televizyonda yayımlanan konuşmasında, "Olaya karışanlaarın soruşturmaları ve davaları sürüyor" dedi. "Adil birliğin" ancak hesap verilebilirlik sağlandığında mümkün olacağını da ekledi. (Jung Yeon-je/AFP)

• 2/30

  2 Aralık 2025 - Hindistan'ın Chennai kentinde halk, Ditwah Kasırgası'nın şiddetli yağmurlar tetiklemesinin ardından sular altında kalan sokaklarda ilerlemek zorunda kaldı. Yetkililer Sri Lanka, Endonezya ve Tayland'da kasırgalar ve aşırı hava koşullarının en az 1200 kişinin ölümüne yol açtığını, 800'den fazla kişininse hâlâ kayıp olduğunu açıkladı. Ekstrem hava olayları, Güneydoğu Asya'da milyonlarca kişiyi yerinden etti. (Priyanshu Singh/Reuters)

• 3/30

  1 Aralık 2025 - Fransa Devlet Başkanı Emmanuel Macron, Ukraynalı mevkidaşı Volodimir Zelenski'yi Elysee Sarayı'nda ağırladı. Zelenski, Macron'dan "Rusya'ya daha fazla baskı yapmasını" istedi. "Savaşı başlatana baskı yapmak çözümün anahtarıdır" diyen Zelenski, "Emmanuel ile tüm güncel diplomatik konuları ve ortaklarımızla son temaslarımızı ele aldık" diye ekledi. ABD Başkanı Donald Trump, Ukrayna'nın "savaş hatlarında durması" ve mevcut toprak durumunu gelecekteki müzakerelerin temeli olarak kabul etmesi gerektiğini önermişti. Trump, Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski'yle son görüşmesinde "tüm Donbas bölgesinin Moskova'ya devredilmesi çağrısı yaptığı" iddialarını reddederek, "Hayır, bunu hiç konuşmadık. Yapmaları gereken, oldukları yerde, yani savaş hatlarında durmak" ifadesini kullanmıştı. (Stephane De Sakutin/AFP)

• 4/30

  30 Kasım 2025 - Formula 1 Dünya Şampiyonası'nda sezonun 23. etabı Katar Grand Prix'sini, Red Bull'un Hollandalı pilotu Max Verstappen kazandı. Uluslararası Lusail Pisti'ndeki 5,4 kilometrelik pistte düzenlenen yarış, 57 tur üzerinden yapıldı. Verstappen rakiplerini geride bırakarak sezonun 7'nci, kariyerininse 70'inci galibiyetini aldı. Yarışa pole pozisyonundan başlayan McLaren'ın Avustralyalı pilotu Oscar Piastri ikinci, Williams'ın İspanyol pilotu Carlos Sainz üçüncü oldu. Verstappen, pilotlar klasmanında 396 puana ulaşarak son etap öncesi ikinci sıraya yükseldi ve lider Norris ile olan puan farkını 12'ye indirdi. Norris 408 puanla zirvede yer alırken, Piastri ise 392 puanla üçüncü sırada yer aldı. Şampiyonun belli olacağı sezonun son ayağı Abu Dabi Grand Prix'si 7 Aralık Pazar günü koşulacak. (Jakub Porzycki/Reuters)

• 5/30

  29 Kasım 2025 - Sri Lanka'nın başkenti Kolombo'daki şiddetli yağışların ardından evlerin kısmen sel suları altında kaldığı görülüyor. Sri Lanka'da Ditwah Kasırgası'nın yol açtığı toprak kaymaları ve sellerde en az 153 kişinin hayatını kaybettiği, 191 kişininse kaybolduğu bildirildi. 78 binden fazla kişinin de yardım merkezlerine sevk edildiği aktarıldı. Güney Asya ülkesi bugün olağanüstü hal ilan etti ve uluslararası yardım çağrısında bulundu. (AFP)

• 6/30

  28 Kasım 2025 - Hong Kong'un Tai Po bölgesinde yer alan Wang Fuk Sitesi'nde çıkan yangının olduğu yere polis şeridi çekildi. Çarşamba günü öğle saatlerinde sitede çıkan yangın sonucu hayatını kaybedenlerin sayısının 128'e çıktığı bildirildi. 1900'den fazla dairenin bulunduğu ve yaklaşık 4 bin 600 kişinin yaşadığı tahmin edilen sitedeki yangın, binaların tadilatı için dış cephelerine kurulu bambu iskeleler ve yanıcı izolasyon malzemelerin tutuşmasıyla hızla yayılmıştı. Yangını söndürmek neredeyse iki gün sürerken, onlarca kişinin hâlâ kayıp olduğu aktarılıyor. Binaları yenileme çalışmalarında yolsuzluk yapıldığından şüphelenen yetkililer, halihazırda 8 kişiyi gözaltına aldı. Hong Kong'un 80 yıldır gördüğü en kötü yangındaki ölü sayısının artabileceği söyleniyor. (Tyrone Siu/Reuters)

• 7/30

  27 Kasım 2025 - Ziyaretçiler, 27 Kasım 2025'te Çin'in güneyindeki Guangdong eyaletine bağlı Zhuhai'de düzenlenen 2025 Asya Havacılık fuarında Zerog standında bir Zerog eVTOL (dikey iniş ve kalkış yapabilen) model ZG-T6'nın yanında. AERO Asia 2025, Zhuhai Uluslararası Hava Gösteri Merkezi'nde açıldı ve Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Almanya, Birleşik Krallık ve Fransa dahil 22 ülke ve bölgeden 381 katılımcıyı bir araya getirdi. "Yeni Bir Dönem: Daha Fazlasını Keşfet" temasıyla düzenlenen bu yılki fuar, genel havacılık, eVTOL teknolojileri ve hızla büyüyen alçak irtifa ekonomisindeki çığır açan gelişmeleri sergileyen sergi, konferans, yarışma ve etkinlikleri bir araya getiren entegre bir platform sunuyor. (Hector Retamal/AFP)

• 8/30

  26 Kasım 2025 - İki genç, Tayland'ın güneyindeki Songkhla eyaletine bağlı Hat Yai'de, günlerce süren şiddetli yağışların ardından ülkenin güneyinde binlerce kişiyi etkileyen şiddetli sel felaketinin ortasında, yüksek sel sularıyla çevrili bir arabaya bakıyor. Yetkililer, 26 Kasım'da Tayland ve komşu Malezya'da onbinlerce kişinin yaygın sel nedeniyle evlerini terk ettiğini, sokakların ve evlerin sular altında kaldığını ve en az 34 kişinin hayatını kaybettiğini açıkladı. Tayland Başbakanı Anutin Charnvirakul, ülkenin güneyini vuran sel felaketinin ardından Songkhla eyaletinde olağanüstü hal ilan etti. Ülke genelinde yaklaşık 1 milyon hane ve 2,7 milyonu aşkın kişi sel felaketinden etkilendi. (Arnun Chonmahatrakool/AFP)

• 9/30

  25 Kasım 2025 - ABD Başkanı Donald Trump, Beyaz Saray'ın gül bahçesinde gerçekleştirilen törende Gobble adlı hindiyi affediyor. ABD'de Şükran Günü geleneğine gelen bu etkinlik, bayram sezonunun başlangıcını temsil ediyor. Trump, kuştan bir adım uzakta, "Koşulsuz şartsız affedildin" dedi. Sonra Gobble'ı okşayarak, "Bu güzel kuşa kim zarar vermek ister ki?" diye ekledi. (Andrew Caballero-Reynolds/AFP)

• 10/30

  24 Kasım 2025 - Belçika Başbakanı Bart De Wever maskesi takan bir kişi, Avrupa Komisyonu'nun merkezi olan Berlaymont binasının önünde protesto düzenledi. Aktivistler ve sivil toplum kuruluşlarının üyeleri, AB-Mercosur ticaret anlaşmasına karşı "Toksik Ticaret Turu" protestolarına katılıyor. Öte yandan Belçika'da, çalışanların, hükümetin tasarruf tedbirlerini protesto etmek için bugün başlattığı 3 günlük grev, hayatı durma noktasına getirdi. Bütün işçi sendikalarının çağrısıyla kamuda ve özel sektörde çalışanlar, federal hükümetin işsizlik ve emeklilik gibi sosyal harcamalarda planladığı kesintileri içeren kemer sıkma politikalarını protesto etmek için greve gitti. (Piroschka van de Wouw/Reuters)

• 11/30

  23 Kasım 2025 - Red Bull Racing'in Hollandalı yıldızı Max Verstappen, Formula 1 Las Vegas Grand Prix'si zaferini böyle kutladı. Ancak yarışa damgasını vuran, yarış sonrası gerçekleştirilen kontrollerde ortaya çıkan şey oldu. Lando Norris ve Oscar Piastri, Las Vegas Grand Prix’si sonrası yapılan teknik kontrollerin ardından yarıştan diskalifiye edildi. FIA, her iki McLaren MCL39 aracının da taban plakalarındaki arka kayma bloğunun, kuralların belirttiği minimum 9 mm kalınlığın altında olduğunu tespit etti. Bu sonuçla birlikte Max Verstappen, Oscar Piastri ile puanını eşitledi. İki isim 366 puanda yer alırken, Norris 390 puanla liderliğini sürdürüyor. Sezonun tamamlanmasına yalnızca iki yarış kala şampiyona mücadelesi yeniden kızıştı. (Frederic J. Brown/AFP)

• 12/30

  22 Kasım 2025 - İtalya Başbakanı Giorgia Meloni (solda), Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron (ortada) ve Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula Von der Leyen (sağda), Güney Afrika'nın Johannesburg kentinde düzenlenen G20 Liderler Zirvesi'nde bir araya geldi. Johannesburg Fuar Merkezi'nde düzenlenen zirveye "Dayanışma, Eşitlik ve Sürdürülebilirlik" temasıyla bugün başladı. Afrika'da yapılan ilk G20 zirvesi olma özelliği taşıyan toplantıya Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da katıldı. Dünya liderleri bir araya gelse de ABD Başkanı Donald Trump, Güney Afrika'daki beyaz azınlığa yönelik "ırk temelli ayrımcılık" iddialarını gerekçe göstererek zirveye katılmadı. Ayrıca toplantıda, küresel çatışmaların sona erdirilmesi, iklim finansmanının artırılması ve Afrika’nın kalkınma önceliklerinin küresel gündemin merkezine yerleştirilmesinin vurgulandığı sonuç bildirisi de ABD'nin itirazına karşın kabul edildi. (Henry Nicholls / AFP)

• 13/30

  21 Kasım 2025 - Meksika Güzeli Fatima Bosch, Tayland'ın başkenti Bangkok'ta düzenlenen 2025 Kainat Güzeli (Miss Universe) yarışmasında birincilik tacını giyiyor. Dünya çapındaki yarışmanın geçen yılki kazananı Danimarkalı Victoria Kjær Theilvig, 25 yaşındaki Bosch'a tacını giydirdi. Bu yılın "Kainat Güzeli" seçilen Bosch, etkinliğin Tayland direktörü Nawat Itsaragrisil'in kendisine "aptal" demesiyle gündeme gelmiş ve bu olay kadın düşmanlığı iddialarının yanı sıra uluslararası güzellik yarışmasına yönelik eleştirileri beraberinde getirmişti. Daha sonra Nawat'ın, Bosch'un kendisine itiraz etmesi nedeniyle Meksika Güzeli'ni salondan çıkarmaya çalıştığı ve bunun üzerine diğer adayların da onunla beraber çıkmak üzere ayağa kalktığı bildirilmişti. Nawat daha sonra özür dilese de büyük tepki toplamıştı. Yarışmada Türkiye'yi temsil eden Ceren Arslan ilk 30'a giremedi. (Sakchai Lalit/AP)

• 14/30

  20 Kasım 2025 - Güney Afrika'nın başkenti Johannesburg'da G20 ülkelerinin liderlerinin resimleri asıldı. Güney Afrika polisi ve ordusu, bu hafta sonu Johannesburg'da yapılacak G20 Liderler Zirvesi öncesinde beklenen protestolara karşı güç gösterisi olarak çarşamba günü helikopterler, K-9 köpek birimleri ve motosikletli polislerle bir geçit töreni düzenledi. Güney Afrika, 3 bin 500 ek polis görevlendirirken orduyu da hazır bekletiyor. Bu güvenlik hamlesi, polis, ordu ve istihbarat birimlerini tek bir komut altında toplayarak büyük etkinliklerin güvenliğini sağlayan Ulusal Ortak Operasyon ve İstihbarat Yapısı kapsamında gerçekleştiriliyor. Yetkililer Johannesburg ve diğer büyük şehirlerde protestolar bekliyor. Anti-kapitalistler, iklim aktivistleri, kadın hakları savunucuları, göçmen karşıtı gruplar ve diğerlerinin gösteriler düzenlemesi beklenirken, bazıları Güney Afrika'nın yoksulluk ve eşitsizlikle ilgili kendi sorunlarını gündeme getiriyor. (Marco Longari/AFP)

• 15/30

  19 Kasım 2025 - İsrail ordusu, Lübnan'ın güneyinde Hizbullah'ın silah depoları olduğunu söylediği binalara hava saldırısı düzenledi. Günün erken saatlerindeki saldırıda günün erken saatlerinde bir kişi hayatını kaybetti, otobüsteki öğrenciler de dahil çok sayıda kişi yaralandı. Yeni saldırılar, İsrail'le Lübnan arasındaki gerginlik tırmanırken gerçekleşti. Salı gecesi Güney Lübnan'daki Ayn el-Hilve Filistin mülteci kampında düzenlenen hava saldırısında 13 kişi hayatını kaybetti. Bu, bir yıl önce İsrail-Hizbullah savaşında ateşkes ilan edilmesinden bu yana bildirilen en ölümcül İsrail saldırısıydı. Öte yandan Gazze'deki hastaneler, İsrail saldırılarında en az 21 Filistinlinin hayatını kaybettiğini bildirdi. (Muhammad Zanaty/AFP)

• 16/30

  18 Kasım 2025 - Bir itfaiyeci, Zagreb'deki 1970'lerden kalma, bir zamanlar büyük Hırvat gazetelerine ev sahipliği yapan Vjesnik gökdeleninin birkaç katını saran yangını söndürmeye çalışıyor. Dün gece çıkan yangının ardından 30 araçla 93 itfaiyeci göreve çağrıldı. Herhangi bir yaralanma bildirilmese de yangının nedeni henüz bilinmiyor. Yangın, Hırvatistan'ın başkentinde, eski Yugoslavya'da ve daha sonra bağımsız Hırvatistan'da büyük gazete ve dergilerin üreticisi olan Vjesnik yayınevinin merkezi olarak hizmet veren ünlü ofis kulesini tahrip etti. (AFP)

• 17/30

  17 Kasım 2025 - Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski, Fransa'nın başkenti Paris'te gerçekleştirilen ortak basın toplantısında Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'la birlikte açıklamalar yaptı. Fransa Cumhurbaşkanlığı'ndan yapılan açıklamaya göre, Macron ve Zelenski, Kiev'in Fransız şirketlerinden 100'e kadar Rafale savaş uçağı ve diğer hava savunma teçhizatı satın almasına ilişkin niyet mektubunu imzaladı. Zelenski, Rusya'nın Şubat 2022'de gerçekleştirdiği işgalden bu yana Paris'e dokuzuncu ziyaretini gerçekleştirdi. Görüşmelerin amacı, ülkenin enerji altyapısı ve diğer hedeflerine yönelik Rus bombardımanı altında yeni bir kışa girerken, Ukrayna'nın savunmasını güçlendirmek. (Sarah Meyssonnier/AFP)

• 18/30

  16 Kasım 2025 - Şili'nin ı Partido Republicano partisinden cumhurbaşkanı aday Jose Antonio Kast, Santiago'nun güneyindeki Paine'de genel seçimlerde oyunu kullanmadan önce oyunu gösteriyor. Şilililer, şiddet suçlarıyla ilgili artan endişelerin şekillendirdiği cumhurbaşkanlığı seçimlerinde oy kullanıyor. Adaylar, çetelere karşı daha sert önlemler alma, radikal sağcılarsa kitlesel göçmenleri sınır dışı etme sözü veriyor. Nüfusu 19 milyonu aşan Şili’de 15 milyondan fazla seçmen, ülkedeki 3 bin 498 merkezde yerel saatle 08.00 itibarıyla oy kullanmaya başladı. Ülkede ilk kez oy kullanma uygulamasının zorunlu olduğu bu seçimde, Şili’nin yeni devlet başkanı ve yardımcısının yanı sıra 155 sandalyeli Temsilciler Meclisi’nin tamamıyla 25 sandalyeli Senato'nun üyeleri belirlenecek. Kamuoyu araştırmalarına göre, seçimin ilk turunda yarışan 8 adaydan hiçbirinin devlet başkanı seçilmek için gerekli olan yüzde 50 oy oranına ulaşması beklenmiyor. (Marvin Recinos/AFP)

• 19/30

  15 Kasım 2025 - İklim aktivistleri, Brezilya'nın Belem kentinde düzenlenen COP30 Birleşmiş Milletler İklim Zirvesi sırasında, üzerinde "kömür, petrol ve doğalgaz" yazan tabutlarla protesto yürüyüşü düzenliyor. Dünya liderlerinin bir araya gelerek iklim kriziyle mücadele üzerine konuştuğu toplantı bu yıl Amazon'daki Belem kentinde gerçekleşiyor. 10 Kasım'da başlayan zirvenin yarısının geride kaldığı cumartesi günü yerli halklar ve çeşitli bölgelerden aktivistlerden oluşan binlerce kişilik bir grup, liderleri Amazon Yağmur Ormanları'ndaki yıkıcı ormansızlaşmayı durdurmaya çağırdı. Dün de yerli Munduruku halkı, topraklarını tehdit eden projelerin ve madencilik faaliyetlerinin sona erdirilmesi talebiyle konferansın ana kapısına girişi engelleyerek bir protesto düzenlemişti. COP30, 21 Kasım Cuma günü sona eriyor. (Andre Penner/AP)

• 20/30

  14 Kasım 2025 - Ukranya'nın başkenti Kiev'de insanlar, Rusya'nın gece düzenlediği drone ve füze saldırılarında hasar alan bir binanın önünü temizliyor. Rusya cuma gününün erken saatlerinde, yaklaşık 4 yıl önce başlayan savaşta başkente yapılan en büyük saldırılardan birini gerçekleştirdi. Reuters'ın aktardığı üzere enerji tesisleri, konutlar ve altyapıyı hedef alan saldırılarda en az 8 kişi hayatını kaybetti. Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski, Rus güçlerinin 430 drone ve 18 füze kullandığını, Kiev'in ise uzun menzilli saldırılarla karşılık verdiğini söyledi. Saldırıda Azerbaycan'ın kentteki büyükelçiliğine de füze isabet etti. Olay üzerine Azerbaycan'ın Rusya'ya nota verdiği bildirildi. (Alina Smutko/Reuters)

• 21/30

  13 Kasım 2025 - Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve Paris Belediye Başkanı Anne Hidalgo, Paris'teki Faubourg du Temple ve Boulevard Jules Ferry kavşağına çelenk bırakıyor. Paris'te 13 Kasım 2013'te düzenlenen terör saldırılarında 130 kişi hayatını kaybetmiş ve en az 500 kişi yaralanmıştı. IŞİD'in üstlendiği saldırıda Fransa Stadyumu önünde bombalı intihar saldırısı düzenlenmiş ve çeşitli noktalarda kalabalığa ateş açılmıştı. Fransa'nın II. Dünya Savaşı sonrası tarihindeki en şiddetli saldırıda kaybedilenler, 10. yıldönümünde ülke genelinde anıldı. Fransa İçişleri Bakanı Laurent Nunez, böyle bir olayın tekrar yaşanma ihtimalinin düştüğünü ancak "tehdidin hâlâ yüksek" olduğunu söyledi. (Ludovic Marin / Reuters)

• 22/30

  12 Kasım 2025 - İspanya Kralı VI. Felipe'nin Çin'e gerçekleştirdiği ziyarette Çin Halk Kurtuluş Ordusu'nun merasim kıtasından bir asker, karşılama seremonisinde. Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, bugün Pekin'de Çin'e resmi ziyarette bulunan Felipe ile görüştü. Farklı tarihlere, kültürlere ve sosyal sistemlere sahip Çin ile İspanya’nın, ortak kalkınma için model oluşturduğunu vurgulayan Şi, her iki ülkenin uluslararası adaletin korunmasında önemli rol oynadığını söyledi. Kral VI. Felipe ise "Tek Çin" ilkesine bağlı kaldıklarını anımsatarak, Çinli şirketlerin İspanya'nın ekonomik kalkınmasını ve yeşil dönüşümünü güçlü şekilde desteklediğini aktardı. (Maxim Shemetov/AFP)

• 23/30

  11 Kasım 2025 - Pakistan'ın başkenti İslamabad'da, mahkeme binası yakınlarında intihar saldırısı sonucu meydana gelen patlamada 12 kişi hayatını kaybetti, 36 kişi yaralandı. Pakistan Cumhurbaşkanı Asıf Ali Zerdari'nin şiddetle kındadığı saldırıyı Pakistan Talibanı üstlendi. Çin, Avrupa Birliği, Birleşik Krallık ve ABD, taziye mesajı yayımladı. (Zain Zaman Janjua/AFP)

• 24/30

  10 Kasım 2025 - ABD hükümetinin 40 gün süren rekor kapanmasında sona yaklaşıldı. Senato bütçe görüşmelerindeki açmazı aşmak için anlaştı. Washington'da hafta sonu yapılan müzakerelerin ardından bir grup Demokrat Partili senatör, Cumhuriyetcilerle birlikte anlaşma lehine oy kullandı. Oylama, 1 Ekim'den bu yana bütçesi olmayan hükümeti fonlamak için aşılması gereken ilk adımdı. Federal çalışanların ve hizmetlerin geri dönmesinden önce anlaşmanın Temsilciler Meclisi'nde de kabul edilmesi gerekiyor. Senato'nun bugün yeni görüşmeler için toplanması bekleniyor. Federal hükümetin "kapanması", acil ve zaruri nitelikte olmayan kamu çalışanlarının zorunlu ücretsiz izne çıkarılması ve birçok devlet programının askıya alınması anlamına geliyor. (J. Scott Applewhite/AP)

• 25/30

  9 Kasım 2025 - Formula 1 Dünya Şampiyonası'nda sezonun 21. etabı Brezilya Grand Prix'ini McLaren'in Britanyalı pilotu Lando Norris kazandı. Sao Paulo'da 4 bin 309 metrelik Jose Carlos Pace Pisti'nde, düzenlenen yarış 71 tur üzerinden yapıldı. Pole pozisyonundan başladığı yarışı 1 saat 32 dakika 01,596 saniyelik süresiyle ilk sırada tamamlayan Norris, sezonun yedinci yarışını kazandı. Mercedes'in İtalyan sürücüsü Kimi Antonelli, liderin 10,388 saniye gerisinde ikinci, Red Bull'un Hollandalı pilotu Max Verstappen ise liderin 10,750 saniye gerisinde üçüncü oldu. Yarışın 8. turunda Antonelli'nin aracının çarpması sonucu Ferrari'nin Monakolu sürücüsü Charles Leclerc yarış dışı kaldı. Sezonun 22. ayağı Las Vegas Grand Prix'si, 22 Kasım Pazar günü koşulacak. (Amanda Perobelli/Reuters)

• 26/30

  8 Kasım 2025 - Filipinler'in Mindanao adasında insanlar, Fung-wong Tayfunu'nun yol açtığı şiddetli yağış nedeniyle su basan evlerinden ayrılıyor. Meteoroloji uzmanları, tayfunun güçlenerek süper tayfuna dönüşebileceği ve pazar günü Filipinler'in doğu kıyılarına ulaşacağı uyarısında bulunuyor. Asya ülkesinin meteoroloji ajansı PAGASA'dan Benison Estareja "Neredeyse tüm ülkeyi kapsayabilir" diyor. Önceki günlerde Kalmaegi Tayfunu, Filipinler'de 204 ve Vietnam'da 5 kişinin ölümüne neden olmuştu. (Erwin Mascarinas / AFP)

• 27/30

  7 Kasım 2025 - Ukrayna'nın Harkiv bölgesindeki Çuhyuv'da bir itfaiyeci, Rusya'nın drone saldırısının ardından çalışıyor. Ukrayna medyasının bildirdiği üzere Rus güçleri, perşembe ve cuma günleri Zaporijya, Harkiv, Odessa, Dnipro ve Sumi'ye çok sayıda drone saldırısı düzenleyerek evleri, okulları ve altyapıyı hedef aldı. Saldırılar, dün Ukrayna'nın, Rusya'nın Volgograd bölgesindeki önemli bir petrol rafinerisini yaklaşık üç ay içinde ikinci kez vurduğunu iddia etmesinin ardından geldi (Sofiia Gatilova/Reuters)

• 28/30

  6 Kasım 2025 - Almanya'daki Berlin Hayvanat Bahçesi'nde eylülde dünyaya gelen yavru su aygırı ilk kez halkın karşısına çıktı. Bebek su aygırı, 13 yaşındaki Nala'nın ilk yavrusu. Nala aslında iki doğurmuştu ancak yavrulardan biri kısa süre sonra hayatını kaybetti. Hayvanat bahçesi olayı "son derece nadir" diye tanımlamıştı çünkü bilinen su aygırı doğumlarının yalnızca yüzde 1'inde ikiz görülüyor. (Markus Schreiber/AP)

• 29/30

  5 Kasım 2025 - Dünya liderlerini tasvir eden büyük maskeler takan Oxfam aktivistleri, Brezilya'nın Belem kentinde düzenlecek Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı (COP30) öncesinde, dünyanın en büyük ekonomileri tarafından iklim kriziyle mücadelede alınan kararların yetersizliğini eleştirmek için "İş Başında Uyumak" adlı bir eylem yaptı. Oxfam, yoksulluğun beraberinde getirdiği adaletsizliklerin olmadığı bir gelecek yaratma amacıyla 90 ülkede ortaklarla ve yerel topluluklarla beraber çalışan 17 organizasyonun bir araya gelerek oluşturduğu uluslararası bir konfederasyon. (Adriano Machado / Reuters)

• 30/30

  4 Kasım 2025 - ABD'nin en büyük kenti New York'ta milyonlarca kişinin oy kullandığı belediye başkanlığı seçimini, resmi olmayan sonuçlara göre Demokratların adayı Zohran Mamdani kazandı. 34 yaşındaki Uganda doğumlu Mamdani, bağımsız aday olarak yarışan eski New York Valisi Andrew Cuomo'yu yenerek, ABD'nin en büyük kentinin başına geçen son yüzyıldaki en genç isim oldu. Associated Press'in aktardığına göre, oyların yüzde 90'ından fazlası sayılan seçim sonuçlarında Mamdani yüzde 50,4'lük oyla zafer kazandı. Rakibi Andrew Cuomo ise yüzde 41,6'lık oy alabildi. Diğer bir aday Curtis Sliwa ise yüzde 7,1'de kaldı. New York Seçim Kurulu'na göre, yarışta 2 milyondan fazla kişi oy kullandı. Bu, son 50 yılda bir belediye başkanlığı seçiminde kaydedilen en yüksek katılım oldu. Mamdani'nin zaferi tarihi bir anlam da taşıyor. Ailesi Hindistanlı olan genç siyasetçi kentin ilk Güney Asya kökenli ve Müslüman belediye başkanı seçildi. (Angela Weiss/AFP)

Sonuç: Bilimsel ve teolojik sınırları belirginleştiren bir bütünlük

Bilim, varlıkların nasıl meydana geldiğini -atom altı düzeyden canlıların evrimsel değişimine kadar- nedensellik yasaları çerçevesinde açıklar.

Teoloji ise varlığın niçin yaratıldığını, insanın ahlaki ve hukuki sorumluluğunu yorumlar.

Bu ayrım gözetilmediğinde teolojik iddialar bilimsel veri gibi sunulmakta, bu da paradoksal sonuçlara ve gramatik kargaşaya yol açmaktadır.

Kur'ân'ın yaratılış ifadeleri, evrimsel süreçlerle çatışmak yerine onların metafizik ufkunu belirler.

İnsan evrende bulunan maddelerden meydana gelir, fakat bilişsel ve ahlaki kapasitesiyle evrimsel biyolojinin ötesinde bir normatif varlık olarak ortaya çıkar.

Bu nedenle yaratılışı evrimsel süreçle tevhid etmek hem bilimsel hem teolojik düzlemde tutarlı bir yaklaşım olarak görünmektedir.

Allah'ın evrimsel süreçle yaratmadığının Kur'andan "lafzı kati delaleti kati" delili nedir ki aksine inanalım. 

^Not:

1. ^{Evrimsel değişimlerin günümüzde gözlenebilirliği, özellikle mikrobiyal genom çalışmalarında açık biçimde doğrulanmıştır (Futuyma, 2013).}
2. ^{Kur'ân'daki yaratılış ayetlerinin modern bilimle ilişkisi, dilsel ve teolojik yorum düzeyinde değerlendirilmelidir; ayetlerin bilimsel teori önerdiği iddiası klasik tefsir geleneğinde bulunmaz.}
3. ^{"Ol der, oluverir" ifadesinin bilimsel bir mekanizma olarak yorumlanması, metafizik kavramların fiziksel alanla karıştırılmasına yol açar; bu durum güncel epistemoloji literatüründe kategori hatası olarak sınıflandırılır (Ryle, 1949/2009). Bu ancak ilk yaratma ve öncesi için söylenebilir.}
4. ^{İnsan ile diğer canlılar arasındaki farkın bilişsel ve normatif düzeyde olduğu görüşü antropoloji ve evrimsel biliş bilim çalışmalarınca desteklenmektedir (Deacon, 1997).}
5. ^{Hz Ademin yaratılması, Hz İsanın yaratılması, Hz İbrahimi ateşin yakmaması bu düşüncelere itiraz olarak getirilebilir. Fakat bu en azından bugün kimsenin cevap verebileceği sorular değildir. İzah edilinceye kadar "Allah kadiri mutlaktır" der geçeriz.}

^Kaynaklar:

• ^{Barnes, L. (2015). The fine-tuning of the universe for intelligent life. Publications of the Astronomical Society of Australia, 32, 1-34.}
• ^{Campbell, N., & Reece, J. (2019). Biology (12th ed.). Pearson.}
• ^{Carroll, S. (2005). Endless forms most beautiful: The new science of evo devo. W. W. Norton.}
• ^{Carroll, S. (2010). From eternity to here: The quest for the ultimate theory of time. Dutton.}
• ^{Darwin, C. (2003). On the origin of species (Original work published 1859). Signet Classics.}
• ^{Deacon, T. (1997). The symbolic species. W. W. Norton.}
• ^{Falkowski, P. (2015). Life's engines: How microbes made Earth habitable. Princeton University Press.}
• ^{Futuyma, D. (2013). Evolution (3rd ed.). Sinauer.}
• ^{Griffiths, D. (2008). Introduction to elementary particles. Wiley-VCH.}
• ^{Mayr, E. (2001). What evolution is. Basic Books.}
• ^{Nasr, S. H. (1993). The need for a sacred science. SUNY Press.}
• ^{Ryle, G. (2009). The concept of mind (Original work published 1949). Routledge.}
• ^{Smith, E., & Morowitz, H. (2016). The origin and nature of life on Earth. Cambridge University Press.}

*Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.