Dost ve kardeş Pakistan'da neler oluyor?

Gülru Gezer Independent Türkçe için yazdı

14 Mart 2023'te, İmran Han'ın destekçileri, eski başbakanı tutuklamaya gelen polislerle çatışmıştı / Fotoğraf: AP

Pakistan'da eski Başbakan Imran Han'ın Nisan 2022'de Ulusal Meclis'teki güvenoyu yoklamasını kaybetmesi, Kasım 2022'de kendisine yönelik suikast girişiminde bulunulması, son olarak da yolsuzluk suçlamasıyla hakkında tutuklama kararının çıkartılması Han destekçilerinin sokaklara dökülmesine neden oldu.

Halk belki de Pakistan tarihinde ilk defa ülkenin yönetiminde son söze sahip olan ve halk tarafından devletin koruyucusu olarak görülen orduya karşı geldi.

Han yanlıları tarafından Ordu Komutanlığı'nın duvarları yıkıldı, bazı ordu komutanlarının evleri yağmalandı.

Son yıllarda içeride ve dışarıda birçok sınamayla karşı karşıya kalan Pakistan bir felakete doğru mu sürükleniyor? 


Pakistan'da ordunun rolü

Pakistan'ın 1947'deki kuruluşundan bu yana ordu siyasette etkin rol oynadı. İlki 1958 yılında olmak üzere Pakistan'da günümüzde kadar beş askeri darbe gerçekleştirildi.

Siyasiler ordunun desteğini alarak ülkeyi yönetti. Bugüne kadar hiçbir sivil iktidar da görev süresini tamamlayamadı.

Ordu ülkedeki konumunu güçlendirdikçe demokratikleşme süreci sekteye uğrasa da bu durum ordunun tek istikrar unsuru olarak gücünü daha da pekiştirmesine yol açtı. 

Yıllar içerisinde ordu sadece siyasette değil ekonomi ve bürokrasi üzerinde de etkili olmaya başladı.

Ülkedeki zor ekonomik şartlara karşın ordu mensupları ve bilhassa askeriyenin üst kademesi yüksek duvarların ardında müreffeh bir hayat sürdürdü. 

Pakistan'da bugüne kadar seçilen hiçbir başbakan görev süresinin sonuna kadar iktidarda kalamadı. Han da görev süresinin bitimine bir yıl kala görevinden ayrılmış oldu. 


Spordan siyasete Imran Han

Lahor'da dünyaya gelen ve Oxford Üniversitesi'nde eğitim alan Han, varlıklı bir aileden gelmekle birlikte, Pakistan'ı yöneten siyasi hanedanlara mensup olmayan ilk başbakan. 

Imran Han'ın Pakistan'daki popülaritesinin sebebi ise siyasete girmeden önce çok başarılı bir Kriket oyuncusu olması.

Han halk arasında 1992 yılında Pakistan'ı Dünya Kupası'na taşıyan efsanevi oyuncu olarak biliniyor.  
 

Imran Han.jpg
Pakistan'ın, Melbourne'daki finalde İngiltere'yi yenerek 1992 Dünya Kupası'nı kazannmasına, Imran Khan liderlik etti / Fotoğraf: Twitter

 

1996 yılında siyasete giren Han, Pakistan Adalet Hareketi'ni (PTI) kurdu.

Uzunca yıllar Pakistan genelinde başarı elde edemeyen PTI 2013'te düzenlenen seçimlerde eski Başbakan Navaz Şerif'in lideri olduğu Pakistan Müslümanlar Birliği-Navaz ile eski Cumhurbaşkanı Asif Zerdari'nin Pakistan Halk Partisi'nden sonra üçüncü sırada geldi.

PTI 2018 seçimlerinde ise, ülkenin en fazla nüfusa sahip ve 272 sandalyeli Pakistan Ulusal Meclisi'ndeki vekillerin neredeyse yarısının seçildiği Pencap eyaletinde gösterdiği başarı sayesinde 342 sandalyeden 149'un aldı.

Han Ulusal Meclis'te ufak partiler ve bağımsızların da desteğiyle hükümeti kurma yeter sayısına ulaştı. 

Gençlik yıllarında "playboy" olarak nitelendirilen ve liberal hayat tarzıyla bilinen Han, 2018 seçimlerine giden süreçte kronik ekonomik sıkıntıları olan Pakistan'da İslami değerlere dayalı bir refah devleti inşası vizyonuyla halkın desteğini aldı.

Bu bağlamda, yoksulluk karşıtı bir söylem benimseyen Han, vergi sisteminin değiştirilmesi ve devlet üzerinde büyük yük teşkil eden bürokrasinin liyakate dayalı etkin bir yapıya kavuşturulması vaadinde bulundu.

Bu sayede özellikle gençlerin desteğini alan Han'ın partisi seçimlerden birinci sırada çıktı.

Diğer partiler ordunun seçimlere Han'dan yana müdahale etmek, Han'ı da muhalefeti etkisiz hale getirmek için orduyla işbirliği yapmakla itham etti. 
 

AFP.jpg
Fotoğraf: AFP

 

Dört yıllık başbakanlık dönemi 

Taahhütlerini yerine getirmekte zorlanan Han'ın Başbakan olarak görev yaptığı dört yılda Kovid-19 pandemisinin de etkisiyle ülkede enflasyon daha da arttı, Pakistan'ın para birimi Rupi değer kaybetti.

Seçim sürecinde Uluslararası Para Fonu'na (IMF) başvurmayacağını açıklayan Han ekonominin uçuruma sürüklenmesi nedeniyle IMF'yle anlaşmak zorunda kaldı. 

Ekonomiye ilişkin sıkıntılara ilaveten, iktidara geldiği ilk iki yıl ordunun desteğini alan Han bir süre sonra ordu komutanlarıyla ters düştü.

Han orduyu hükümetin işlerine müdahale etmekle ve kendisine şantaj yapmakla itham etti.

Bazı uzmanlar Han'ın Pakistan ordusu ile Pakistan istihbaratı arasındaki çekişmede taraf tuttuğu için müesses nizamın kurbanı olduğu görüşünde. 

Ayrıca, Taliban yönetimine yönelik ılımlı tutumu ve Ukrayna savaşıyla birlikte Rusya lehine bir politika izlemesi Han'ın hem içeride hem de dışarıdaki imajını zedeleyerek muhalefetin kendisine karşı birleşmesini sağladı.

Bu arada kendisi hakkında çeşitli yolsuzluk iddiaları ortaya atıldı. Han hakkındaki suçlamaları reddederken kendisine siyasi bir komplo kurulduğunu öne sürdü.

Hatta bir noktada Han görevden alınması için ABD'nin Pakistan'ın içişlerine müdahale ettiğini savundu.

Mart 2022'de Han'ın orduya yönelik meydan okuyan tutumu nedeniyle Meclis'te hükümetin ittifak kurduğu partiler desteklerini çekti, Han'ın kendi partisinden de bazı siyasetçiler muhalefete geçti.

Böylelikle Han parlamentoda çoğunluğu kaybetti. Muhalefetin mart sonunda verdiği gensoru karşısında yeterli desteği alamayan Han çekişmeli bir sürecin sonunda görevinden ayrıldı. 
 

Han'ın tutuklanması ve protestolar 

Siyaseti bırakmamakta kararlı olan Han Başbakanlık görevinden ayrıldıktan sonra destekçileriyle birlikte bir halk hareketi başlatarak Pakistan'ın dört bir yanında mitingler ve protesto yürüyüşleri düzenledi.

Kasım 2022'de İslamabad'da katıldığı bir protesto yürüyüşü sırasında kendisine yönelik suikast girişiminde bulunuldu.
 

af.jpg
İmran Han, kendisine Kasım 2022'de düzenlenen suikast girişiminin arkasında üst düzey yetkililerin olduğunu savunuyor / Fotoğraf: AFP​​​​​​

 

Bacağından yaralanan Han, kısa sürede yeniden meydanlara döndü. Han'a yönelik yolsuzluk suçlamaları devam etti.

Han destekçileri adıgeçenin tutuklanması halinde kendileri için kırmızı çizginin aşılacağını ve ülkeyi mahşer yerine çevireceklerini söyleseler de eski Başbakan 9 Mayıs günü tutuklandı. 

Han yolsuzluk suçlamalarının arkasında Genelkurmay Başkanı Asım Munir'in olduğuna işaret etti.

Bunun üzerine sokaklara taşan Han destekçileri Pakistan tarihinde bir ilki gerçekleştirip ordu mensuplarının evlerinin bulunduğu sitelere hücum etti.

Tepkilerin üzerine Han devlet konuk evine alındı ve bir sonraki gün suçlamaların yasadışı ve geçersiz olduğu gerekçesiyle yüksek mahkeme yargıçları tarafından serbest bırakıldı. 

Geçmişte orduya karşı gelen siyasetçilerin akıbeti ya hapis ya da ölüm cezasıyken, ordunun tüm bu gelişmelere rağmen Han'a yönelik harekete geçmemesinin iki nedeni olduğu düşünülüyor.

Birincisi, ordunun içerisinde hala Han'a güvenen ve onu seven bir kesimin bulunması, ikincisi ise Han'a özellikle kadınlar ve gençlerden oluşan büyük bir kitlenin destek vermesi. 

Bunu bilen muhalefet Han'ın yaklaşan seçimlerde yeniden iktidara gelmesine engel olmak için PTI'nın yasaklanması taraftarı.

Öte yandan, Han'dan sonra kendisi ve ailesi hakkında yolsuzluk suçlamaları bulunan Şahbaz Şerif'in-eski Başbakan Navaz Şerif'in kardeşi-iktidara gelmesi ve bu yolsuzlukları araştıran bazı kişilerin peş peşe şüpheli ölümleri halktaki öfkeyi artırdı.   

Ordu, Han'ı doğrudan hedef almadan parti üyelerini istifaya zorlayarak ve sempatizanlarını hapse atarak eski Başbakan'ın başlattığı halk direnişini kırmaya çalışsa da Han için henüz her şey bitmiş değil. 
 

İmran Han'ın Lahor'daki konutunun bulunduğu bölgede yaşanan çatışmalarda 34'ü polis 69 kişi yaralandı (Reuters).jpg
İmran Han'ın Lahor'daki konutunun bulunduğu bölgede yaşanan çatışmalarda 34'ü polis 69 kişi yaralandı / Fotoğraf: Reuters

 

Yakın gelecekte Pakistan'ı neler bekliyor?

Yaklaşık 235 milyonluk nüfusa sahip Pakistan hem içeride hem de dışarıda birçok sınamayla karşı karşıya.

Çözülemeyen ekonomik sorunlar, siyasi istikrarsızlık ve ülke genelinde aşırıcılığın artması içerideki sorunlardan sadece birkaçı.

Bulunduğu coğrafya itibarıyla istikrarsızlığın merkezinde yeralan Pakistan Hindistan'a karşı her an teyakkuzda.

Afganistan'a yönelik uzun yıllardır yürüttüğü çelişkili politikalar ise bumerang etkisi yaratmış vaziyette.

Tüm bu hususları daha da karmaşık hale getiren önemli bir husus Pakistan'ın nükleer silah sahibi olması. 

Afganistan'dan çekilen ve Çin'e karşı Hindistan'la ilişkilerini geliştiren ABD için Pakistan'ın eski önemi yok.

Rusya o boşluğu doldurmaya çalışıyor. Rusya Pakistan'ı Güney Asya'daki önemli ortaklarından biri olarak görüyor.

İki ülkenin ortak gündemlerinde enerji ve terörizmle mücadele alanlarında işbirliği bulunuyor. Afganistan kaynaklı istikrarsızlık her iki ülkeyi de olumsuz etkiliyor.  

Öte yandan, ABD-Hindistan yakınlaşmasına paralel olarak Çin-Pakistan arasındaki ilişkiler son yıllarda belirgin bir şekilde gelişti.

Han'ın Rusya ve Çin'e yakın bir siyaset izlemesi de münasebetlerin ilerlemesine imkan sağladı.

Ancak Çin için öncelikli meselenin bölgedeki terör örgütlerinin etkisiz hale getirilmesi ve Kuşak Yol Projesi başta olmak üzere ekonomik çıkarları nedeniyle istikrarın tesis edilmesi olduğu düşünüldüğünde Pakistan ordusu burada önem kazanıyor.

Pakistan ile Çin arasındaki yakın savunma işbirliği de ordunun önemini pekiştiriyor. 

Pakistan'da halk ordunun imtiyazlı konumundan ve hep aynı soyadını taşıyan kişilerin ülkeyi yönetmesinden rahatsız.

Bu nedenle halk nezdinde kayda değer desteği bulunan Han'ın 2023 sonbaharında düzenlenmesi öngörülen seçimlerde başarı elde etmesi muhtemel.

Fakat Han'ın hem iktidara gelebilmesi hem de ülkede ve bölgede istikrarın sürdürülebilir olabilmesi için ordunun desteğine ihtiyacı var.

Ordu içerisinde bir kesim hala Han'a sempatiyle yaklaşıyor. Nitekim Han geçtiğimiz hafta ordu ve muhalefete diyalog çağrısında bulundu.

Henüz bu çağrıya bir karşılık verilmemiş olsa da ülkenin içinde bulunduğu belirsizlik nedeniyle taraflar arasında uzlaşıya varılması ve sonbaharda seçimlere gidilmesi izlenmesi gereken yol olarak öne çıkıyor.

Aksi takdirde, nükleer silah sahibi olan Pakistan'da iç karışıklığın sürmesi bundan da en çok ülke içerisinde mevcudiyeti artan aşırıcı grupların istifade etmesi söz konusu olabilir. 

 

 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir. 

© The Independentturkish

DAHA FAZLA HABER OKU