İsrail'in Güney Afrika ile yıldızı neden barışmıyor?

Dr. Halim Gençoğlu Independent Türkçe için yazdı

Fotoğraf: Reuters

Afrika ülkeleriyle siyasi konjonktüre göre devlet politikaları geliştiren İsrail, geçmişte Güney Afrika ile Apartheid rejimini destekleyen politikalar geliştirdiği için hiçbir zaman ANC hükümeti ile samimi ilişkiler geliştirememektedir.

Bunun temel sebeplerinden biri kuruluşundan beri ırkçı Apartheid rejimini desteklemiş olmasıdır.

Bu manada Siyonist İsrail devleti ile Apartheid rejiminin aynı sene kurulmuş olması ilginç bir tesadüf olsa gerektir.

1948 yılından 1994 senesine kadar İsrail Devleti'nin Güney Afrika ile olan münasebetleri hakikaten hayret edilecek derecede ırkçı politikalar içerir.

Öte yandan İsrail'in Filistin topraklarını işgal politikaları ve Filistin halkına zulmü Mandela tarafından Güney Afrika için bir devlet meselesine dönüştürülmüştür.

Tarihi bağlamda bu yazımızda İsrail-Güney Afrika münasebetlerini ele alacağız.


Güney Afrika-İsrail münasebetlerinin kökeni

Güney Afrika'nın İsrail'le olan bağları 1948 yılında ırkçı Apartheid hükümetinin kurulması ile başlar.

İsrail'in ilk başbakanı Siyonist İngiliz Yahudisi Chaim Weizmann ve Güney Afrika başbakanı Jan Smut'la iki ülke arasındaki münasebetlerin temelleri atılmıştı. 1

Bu münasebetlerin temelinde Yahudi devleti kurmak için tertip edilen 1917 tarihli Balfour deklarasyonuna Güney Afrika'dan gelen siyasi destek vardı.

General Smuts'ın Filistin topraklarında kurmak istediği bu devlet için Birleşmiş Milletler oturumundaki desteği biliniyordu.

Bu bağlamda 1948 yılında İsrail'de bir Yahudi devletinin kurulması ile aynı yıl Güney Afrika'da Irkçı hükümet Aftikaner Ulusal partisinin başa gelmiş olması tesadüf olamaz. 

Zira hemen akabinde Güney Afrika hükümetinin anti-semitizmi kabul edip 120 bin Yahudi göçmene 1950 ve 1960 yılları arasında istihdam edeceğine dair sözü ikili münasebetlerin akıbeti hakkındaki delillerdendir. 


Ortadoğu'dan Afrika'ya açılmaya çalışan İsrail'in yayılmacı politikacılarına karşı Güney Afrika Arap yarımadasındaki devletlerle ekonomik ilişkiler kurma peşindeydi. 2

İki ülkenin ırkçılık politikalarına karşı Birleşmiş milletlerin 1963 yılındaki ambargosuna karşı İsrail ve Güney Afrika dayanışma içerisine girdiler. 

1967 yılında Fransa Cumhurbaşkanı Gaulle Güney Afrika ve İsrail'le Mirage uçağı ve uçak parçası satmayı durdurdu.

Mossad'ın bu devirde Güney Afrika'ya askeri destek sağladığı bilinir. Güney Afrika Apartheid hükümetinin uçak ve helikopter yapma gereksinimi de bu tarihteki ambargolara dayanır. 

Güney Afrika başbakanı Vorster'in yaptığı anlaşma sonunda İsrail'den alınan teknolojik silahlara karşılık Güney Afrika hammadde vermeyi kabul etmişti. 

1976'dan sonra İsrail, Apartheid hükümetine modern savaş gemileri, Dabur saldırı botu ve gece görüş savunma sistemleri satmıştı. 3


Yine Sovyet Rusya'nın Hint okyanusundaki hakimiyetini ve petrol hattını kontrol altında tutmak için Fransa'nın Güney Afrika'ya iki denizaltı gemisi sattığı bilinir. 

Tüm bu siyasi ve ekonomik gelişmelerin sonunda İsrail savunma bakanı Şaron, 1985 yılı Haziran'ında uzun dönemli planları için Namibya'yı ziyaret etti. 

Şaron'un Guatemala'daki stratejik projelerinin konuşulduğu o yıllarda ilk olarak Namibya'da ne aradığı sorusu akla gelmekteydi. 

Vorster'ın 1976 yılında İsrail'le başlattığı ticaret akabinde uranyum alanlarındaki araştırmalara ve nükleer silah testlerini beraberinde getirmişti. 

1979 yılında Güney Atlantik okyanusuna ilk testler yapıldı. Bu tarihlerde Vorster, Güney Afrika Dışişleri Bakanı Dr. Muller'le İsrail'i ziyaret etti. 

Gelişen münasebetlerin semeresi olarak 20 bin İsrailli iş adamı ve göçmen Güney Afrika'ya göç ettiler. 

Öte yandan iki devletin ırkçı politikaları yüzünden nispeten birbirlerine muhtaç ülkeler haline gelmeleri de kaderin bir cilvesidir. 

Bu dönemde Güney Afrika'nın en büyük devlet adamı olarak Botha'nın İsrail'i ziyaret etmesi iki ülke arasında kurulan güvenin ayrı bir tezahürüydü. 4

 

Güney Afrika'daki İsrail: Bantustan

Bantustan, Apartheid devri Güney Afrika hükümetinin yerli siyahi kabileler için ve daha ziyade işsiz kesim için tasarladığı bir toprak parçasıydı. 

Hükümetin esas gayesi Güney Afrika'daki yerli siyahileri devletçik kurma vaadiyle belli bir bölgede toplayarak onlardan bir şekilde kurtulmak, başında defetmek fakat aynı zamanda kontrol altında tutmaktı. 
 

2.jpg
Güney Afrika Cumhurbaşkanı Nicolaas Johannes Diederichs Bantustan projesinin siyahi liderleriyle Buthelezi (KwaZulu), Mphephu (Venda), Sebe (Ciskei), Matanzima (Transkei), Mangope (Bophuthatswana), Phatudi (Lebowa), Mota (QwaQwa) ve Gazankulu delegasyonu (1975)

 

Bu proje için elbette bazı Zulu liderler çeşitli vaatlerle ikna edilecekti. 

Öyle ki, 1985 yılının ağustos ayında dünya gazeteleri Zulu kabile reisi Gatsha Buthelezi'nin Kudüs'te deve üzerinde karşılandığını yazıyordu. 

Şef Buthelezi İsrail'e Bantustan projesinin göstermelik lideri olarak davet edilmişti. 

Elbette tüm bu olup bitenler Güney Afrika'nın devlet başkanı John Vorster'un İsrail'le olan hesaplarının bir parçasıydı. 5

Tüm siyahi liderler Apartheid rejimine karşı oldukları halde bir umut uğruna ırkçı Cumhurbaşkanı ile buluşmayı kabul etmişlerdi.

Peki bunun altyapısı nasıl hazırlandı?

Bantustan projesinin Batı medyasında da konuşulmaya başlandığı zamana denk gelir. 

Le Monde gazetesi Botha'nın İsrail Dışişleri Bakanı Yitzhak Shamir tarafından kırmızı halıyla karşılandığı ve yanında Zulu Reis olduğu kaydedilmişti. 

Fakat gözden kaçmaya bir hakikat vardı. Her ne kadar Başbakan Peres Zulu lider Buthelezi'nin aracında kendisine eşlik etmişse de Apartheid rejimine karşı olan Buthelezi İsrail devlet ricaliyle hiçbir zaman tanıştırılmamıştı. 

Şüphe yok ki Bantustan'da yapılmak istenen neyse Zulu lider Buthelezi'nin Inkatha organizasyonunu ve Güney Afrika'nın o dönemde 6 milyonu aşan Zulu halkını arkasına almak için bir göz boyamaydı. 6

1976 yılında Afrikansca dilini zorunlu hale getiren yasayı Soweto'daki Bantu dili konuşan öğrenciler protesto edince polis tarafında şiddete maruz kalmışlardı. 

Olayların bir kaosa dönüştüğü eylemler 1 Ekim 1976 tarhinde binlerce öğrencinin ölümü ve yaralanmasıyla sonuçlanmıştı. 

Bu tarihten sonra Birleşmiş Milletler Apartheid rejiminin bir ırkçı rejim olduğunu resmen kabul etmişti. 

Afrika Birliği Kongresi ise Güney Afrika'yı özgürleştirme hareketi çerçevesinde müdahalelere başlamıştı. 

Tüm bunlar İsrail ve Güney Afrika hükümetlerinin Bantustan projesini durdurmaya yetmemişti. 

Fakat 1979 yılında Birleşmiş milletler Güney Afrika'da Zuluları Bantustan adında belli bir bölgeye çekip ülkenin Transkei, Bophuthswana ve Venda şeklinde etnik guruplara göre parçalanmasını tanımayacaklarını beyan etmişti.

Öte yandan 31 Ağustos 1976'da Birlemiş Milletler Güney Afrika'nın Namibya işgalini de tanımadığı bildirmesine rağmen İsrail'in Namibya üzerinde çalışmaları sürüyordu. 

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi 385 oyla Namibya'da kanun dışı bir işgale maruz kaldığını onaylamıştı. 7

Birleşmiş Milletler'in bu sebeple aldığı ilk önlemler şunlardı:

  1. Güney Afrika ile askeri ortak programları durdurmak.
  2. Güney Afrika'ya petrol ve benzeri ürünlerde ambargo uygulamak
  3. Yatırımlar için Güney Afrika'ya borç verememek. 
  4. Güney Afrika ile her türlü ticareti kesmek.

Tüm bunlara rağmen İsrail, Güney Afrika'da nükleer silah testlerine devam ediyordu. 

1979 yılında şehri tarumar etmeyen fakat canlıları öldüren nötron bombaları Güney Afrika'da denenmişti.

1980'lerin başında Güney Afrika'daki ırkçılık politikalarına karşı dünyanın çeşitli ülkelerinden sesler daha yüksek çıkmaya başlamıştı. 

İngiltere ve Avusturalya'da yaşayan Güney Afrikalılar faili meçhul cinayetleri üniversitelerde protesto ettiler. 

1984 yılında siyahi yerlilerin en etkili isimlerinden baş piskopos Desmond Tutu Nobel Barış Ödülü aldı. 

Apartheid hükümetinin ve İsrail'in tepkisi "Doğru ödül yanlış adama" şeklindeydi. Dünya devletlerinin baskısı Apartheid hükümetinin İsrail'le olan münasebetlerini de sekteye uğratmıştı.  8

Her haliyle Bantustan projesi Apartheid hükümetinin ortaya koyduğu fakat uygulamaya imkan bulamadığı bir projeydi. 

Bununla birlikte 1994 genel seçimlerinden sonra ezici çoğunlukla seçimleri kazanan Nelson Mandela hükümetinin bazı uygulamaları akıllarda soru işareti bıraktı. 9

Zira bölgelerin yeniden tasarlanmasında ülkenin bir zamanlar Güney Afrika Birliği'ni oluşturan dört farklı sömürge bölgesi olan Cape Kolonisi, Natal Kolonisi, Transvaal Kolonisi ve Orange Nehri Kolonisi gibi Limpopo, Transvaal, Kwazulu Natal, şeklinde Güney Afrika'da konuşulan on bir resmi dilin mensuplarına göre bölünmesi hâlen etnik guruplar arasındaki ayrımcılığı ortaya koyuyordu. 

Bölgelerin ayrılmasında hükümetin Cape Town Üniversitesi'ne yaptırttığı araştırmalar coğrafik ve etnik etmenleri dikkate aldığını ortaya koyuyordu. 

Rapora göre "Balkanisation" ifadesi altında Balkanlardaki etnik yapıyı örnek alarak Yugoslavya, Sırbistan, Hırvatistan devletlerinin hangi şartlardan bölündüğü Güney Afrika bölgelerinde tasarlamak isteniyordu. 

Swaziland, Limpopo ve Namibia gibi tarihi alt yapısı olmayan devletçikler etnik ve sömürge geçmişine göre ortaya konmuştu. Buna “re-Bantustanisation” yani yeniden Bantustantlaşma dendi. 10 
 

3.jpg
Güney Afrika halkı her zaman Filistinlilerin yanında İsrail politikaları boykot etmektedir

 

Şimdilerde Mandela hükümetini tenkit eden radikal gurupların ifadesiyle "Mandela'nın yaptığı bir zafer değil alışverişti. Kendi özgürlüğüne karşılık İngiltere'nin istediği devleti kurdu, halkını sattı" suçlamaları her ne kadar delilsiz isnatlar olsa da düşündürücü tarafları olan aydınlanmamış bir tartışma konusudur. 11

Zira Apartheid döneminde İsrail'in dayatmasıyla doğan Bantustan projesinin 1994'den sonra yine bu eksende bir benzerinin uygulama yeri bulması İngiltere'nin İsrail'in halen bölgede ne ölçekte derin politikalar izlediğinin ip uçlarını veriyor. 

 

 

Notlar:

1.  Gibbs, Timothy. 2014. Mandela's kinsmen: nationalist elites & apartheid's first Bantustan. S. 165, Woodbridge, Suffolk : James Currey ; Auckland Park, South Africa : Jacana Media

2.  Mager, Anne Kelk. 1999. Gender and the making of a South African Bantustan: a social history of the Ciskei, 1945-1959. S. 32, Portsmouth, NH: Heinemann.

3.  Southall, Roger. 1982. South Africa's Transkei: the political economy of an 'independent' Bantustan. London: Heinemann.

4.  Gencoglu, Halim. 2018. "Citizen and Subject: Contemporary Africa and the Legacy of Late Colonialism". Journal of Global Analysis. 8 (2).

5.  Tomlinson, Richard, and Jonathan Hyslop. 1984. Industrial decentralisation, Bantustan policy, and the control of labour in South Africa. S.21 [Johannesburg]: University of the Witwatersrand, African Studies Institute.

6.  Mahoso, Tafataona Pasipaipa. 1989. Footprints about the Bantustan. S. 58, Harare, Zimbabwe: Nehanda Publishers.

7.  Prah, K. K. 1989. The Bantustan brain gain: a study into the nature and causes of brain drain from independent Africa to the South African Bantustans. S. 213, [Roma]: Institute of Southern African Studies, National University of Lesotho.

8.  Çözüm süreci döneminde Kürtlere hak aramak için bir Türkiye'den ekiple Güney Afrika'ya gelip müzakerede bulunanlar olmuştu. Yazar Halil Berktay Kürtlere hak verme adına Türkleri karalar nitelikte yazılar yazarken Kürdistan ve Bantustan başlığı ile Güney Afrika tarihinden bihaber olduğunu da ortaya koymuştu. Bkz. Hayatın anlamı (2) Ghetto, Bantustan, Kürdistan Halil BERKTAY 10.12.2013 http://m.duzceyerelhaber.com/kose.asp?id=20694

9.  Güney Afrika Cumhuriyeti'nde Apartheid döneminin sona ermesi ile birlikte resmi olarak on bir resmi dil belirlenmişti. Buna göre İngilizce, Afrikaanca, Güney Ndebelece, Güney Sothoca, Kuzey Sothoca, Svatice, Tsongaca, Tswanaca, Vendaca, Xhosaca ve Zuluca. 1991 yılına kadar Güney Afrika Cumhuriyeti anayasası toplumu dört büyük sınıfa ayırmaktaydı ve bu gruplar siyahlar, beyazlar, renkliler ve Asyalılar olarak adlandırılmaktaydı. Günümüzde söz konusu yasa maddesi anayasa da artık yer almasa da, birçok Güney Afrikalı kendisini bu gruptan birine üye olarak hissetmekte, devlet tarafından yapılan belli istatistiklerde de bu kategoriler hala kullanılmaktadır. Bkz. Molteno, Frank. 1977. The historical significance of the Bantustan strategy. [Place of publication not identified]: Cape Town, Univ.

10.  Martiny, Joanne, and John Sharp. 1984. An overview of QwaQwa: town and country in a South African Bantustan. S. 43, Rondebosch [South Africa]: SALDRU, School of Economics, University of Cape Town.

11.  Gencoglu, Halim. 2017 “Güney Afrika’da Irkçiliğin Tarihsel Kökenleri” Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Medeniyet Universitesi, Istanbul

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir. 

© The Independentturkish

DAHA FAZLA HABER OKU