Dünya, Ay ve Güneş arasındaki "halat çekme" yarışının levha hareketlerini yönlendirebileceği tespit edildi

Araştırmacılar, gezegenimizin içindeki sıcaklığın tektonik plakaların hareketi için yeterli olmadığını söylüyor

Bilim insanları Dünya, Ay ve Güneş arasındaki kütle çekimsel etkileşimlerin tektonik plakaların hareketinde yol açabileceğini söylüyor (Goddard Uzay Uçuş Merkezi)

Dünya'nın katı kabuğunu oluşturan tektonik plakalar sürekli hareket ediyor ve gezegenimizdeki yaşamı çeşitli şekillerde etkiliyor.

Bu devasa plakalar yavaş hareket ediyor olabilir ama dağlar, derin gedikler, tekil adalar, takımadalar ve okyanus çukurları gibi Dünya'nın benzersiz topografik özelliklerinin çoğunu bunlar yaratıyor. Dahası, bunların hepsi kıta ölçeğinde meydana geliyor.

Öte yandan depremler, volkanlar ve tsunamilerin hepsi de kayalık kabuk ve mantonun üst kısmını oluşturan litosferin sürekli akışının sonucunda yaşanıyor.

Ortalama bir tektonik plaka yılda yaklaşık 40 milimetre hareket edebiliyor. Bu, kabaca tırnağın uzama hızıyla aynı. En hızlısı olan Batı Güney Amerika'daki Nazca Plakası ise yılda yaklaşık 160 milimetre hareket ediyor. Bu da saçın uzama hızıyla aşağı yukarı aynı.

fazla oku

Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)

Plakaların hareketini neyin yönlendirdiğine dair ağır basan fikir birliği, uzun zamandır Dünya'nın mantosundaki konveksiyon akımları üzerindeydi. Bu teori, dev miktarlarda ısı enerjisinin hareketinin plakaları alttan sürüklediğini söylüyor.

Ancak St. Louis'deki Washington Üniversitesi'nden bilim insanlarının yeni bir araştırması, Dünya'nın içinde tektonik plakaların hareketi için yeterli enerji bulunmadığını öne sürüyor. Araştırmaya göre Dünya, Ay ve Güneş arasındaki dengesiz kütle çekim kuvvetleri hep birlikte tüm mantonun sirkülasyonunu sağlıyor.

Araştırmacılar, Güneş'in Ay'a çok güçlü bir çekim kuvveti uyguladığını ve Ay'ın Dünya'nın etrafındaki yörüngesinin uzamasına yol açtığını, Dünya'nın tabakalarının da bu yüzden kayıyor olabileceğini söyledi.

Zamanla "ağırlık merkezinin" konumu, ya da bir başka deyişle birbirinin etrafında yörüngelenen Dünya ve Ay gibi cisimler arasındaki kütle merkezi, Dünya'nın yüzeyine yaklaştı. Bilim insanları bu kütle merkezinin şu anda jeomerkeze (Dünya'nın merkezi) göre ayda 600 kilometrelik bir salınım yaptığını söylüyor. Bu durum, Dünya dönmeyi sürdürürken, iç gerilimleri meydana getiriyor.

Araştırmayı yöneten Profesör Anne Hofmeister, "Salınım yapan kütle merkezi, jeomerkezden yaklaşık 4 bin 600 kilometre uzakta olduğu için, Dünya'nın teğetsel yörünge ivmesi ve Güneş'in çekimi kütle merkezi dışında dengesiz" dedi.

Gezegenin sıcak, kalın ve güçlü iç katmanları bu gerilimlere dayanabiliyor ancak ince, soğuk, kırılgan litosferi çatlayarak tepki veriyor.

Dahası, yazarlar, gezegenin kusursuz bir küresel biçim almasını engelleyip onu yassı hale getiren Dünya'nın günlük dönüşünün, litosferin bu kırılgan başarısızlığına katkıda bulunduğunu ileri sürüyor.

Yazarlar, bu iki bağımsız gerilimin dış kabukta gözlemlenen plakalar mozaiğini oluşturduğunu savunuyor.

Plaka hareketlerindeki çeşitlilik, dengesiz kütle çekim kuvvetlerinde zaman içinde meydana gelen boyut ve yön değişimlerinden kaynaklanıyor.

Araştırmacıların bu teoriyi test etmesi zor. Plüton'un kabuğunun daha yakından incelenmesinin, tektonik plakaların kütle çekim kuvvetlerine nasıl tepki verdiğine dair daha fazla bilgi sağlayabileceğini söylüyorlar.

Profesör Hofmeister, "Testlerden biri, ısı akışı için fazla küçük ve soğuk olan ama dev bir doğal uyduya ve şaşırtıcı derecede genç bir yüzeye sahip Plüton'un tektoniğine dair ayrıntılı bir inceleme olabilir" dedi.

Çalışma kayalık gezegenlerin karşılaştırmasını da içeriyor. Bu karşılaştırma, volkanizma ve tektonizmanın varlığının ve ömrünün, doğal uydunun boyutu, doğal uydunun yörünge yönelimi, Güneş'e yakınlık, cismin dönüş ve soğuma hızının belirli bir kombinasyonuna bağlı olduğunu gösteriyor.

Profesör Hofmeister, Dünya'nın levha tektoniği için gerekli tüm faktörlere sahip tek kayalık gezegen olduğunu söyledi.

Benzersiz büyüklükteki Ay'ımız ve Güneş'e olan özel mesafemiz çok önemli.

Araştırma, Amerika Jeoloji Derneği tarafından yayımlandı.



* İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.

https://www.independent.co.uk/climate-change/news

Independent Türkçe için çeviren: Kerim Çelik

© The Independent

DAHA FAZLA HABER OKU