Çin'in yerli uzay istasyonu inşaatı için yörüngeye fırlattığı Uzun Yürüyüş 5B (Long March 5B) isimli roketin kontrolden çıkması, dünya genelinde infial yarattı.

21 tonluk roketin önümüzdeki günlerde Dünya'ya düşmesi beklenirken basında ve sosyal medyada yer alan birçok iddia da kafalarda soru işaretleri yaratıyor. 

Çeşitli haber sitelerine görüşlerini bildiren bilim insanları, Dünya'ya düşmesi beklenen rokete dair merak edilen soruları cevapladı.

Nereden çıktı bu Çin roketi?

Çin, 28 Nisan'da Tianhe isimli ilk uzay istasyonunun ana modülünü yörüngeye başarıyla yerleştirmişti. İşte bu modülü Uzun Yürüyüş 5B roketi taşımıştı.

Öte yandan roketin 30 metre uzunluğunda ve 5 metre çapındaki ilk aşamasının önceden belirlenmiş bir menzilde kalması ve düşmesi gerekiyordu ama kontrolden çıkarak geçici bir yörünge tutturdu.

Ne zaman düşecek?

Uzmanlar roketin 8, 9 veya 10 Mayıs'ta Dünya'ya düşmesini bekliyor.

Ancak kimse düşüşün kesin tarihini ve saatini bilmiyor.

Roket, 8 ve 10 Mayıs arasında dünyayı tam 30 kez dolaşacak kadar hızlı ve şu anda saatte yaklaşık 28 bin kilometre hızla hareket ediyor.

Orbiting Now isimli yörünge izleme sitesi, roketin hızına yörüngesine dair güncellemelerde bulunuyor.

Uzmanların CZ-5B/2021-035B diye numaralandırdığı roketin hareketi sitede oluşturulan dünya haritasından izlenebiliyor.

İstanbul'a düşeceği doğru mu?

Roket son derece hızlı hareket ettiği için Dünya'da hangi noktaya düşeceği belirlenemiyor. Öte yandan Türkiye basınında İstanbul'a veya Ankara'ya düşebileceği öne sürülüyor.

Lokasyon bilgileri çoğunlukla Harvard Üniversitesi Astrofizik Merkezi'nden Jonathan McDowell'a dayandırılıyor. Zira McDowell, roketin düşebileceği geniş bir aralığa işaret ediyor.

Bilim insanı, roketin yörünge eğikliğinin (roketin izlediği yörüngenin Dünya'nın yörüngesiyle oluşturduğu açı) 41 derece olduğunu ifade ediyor.

İstanbul ve Ankara'ya yönelik özel bir vurgu yapılmasa da McDowell, yörünge eğiminden hareketle parçaların kuzeyde ABD'nin New York şehri ve İspanya'nın başkenti Madrid, güneyde ise Şili'nin güneyi ve Yeni Zelanda'nın Wellington şehri arasında bir alana düşebileceğini belirtiyor.

Roketin yörüngedeki hareketini izleyen Pentagon'a göre de lokasyonu belirlemek henüz mümkün değil.

Pentagon sözcüsü John Kirby, dün yaptığı açıklamada "Tam olarak nereye düşeceğini bilmek için çok erken" dedi.

Ayrıca hızı göz önüne alındığında yörüngesindeki küçük bir değişiklik, çarpışma noktasında da büyük farklar yaratabilir.

Yerleşim yerlerine düşerse ne olacak?

Dünyanın yaklaşık yüzde 71'i okyanuslarla kaplı. Bu nedenle McDowell'a göre en olası senaryo, roketin denize düşmesi.

Ancak karaya düşerse uçak kazasına benzer bir manzara ortaya çıkabilir. Bilim insanı, roket parçalarının 160 kilometrelik bir alana yayılabileceğini düşünüyor.

Örneğin, Çin'in aynı türden başka bir roketi Mayıs 2020'de yine kontrolden çıkmış ve Fildişi Sahili'nde bir yerleşim yerine düşmüştü. Olayda ölen ya da yaralanan olmasa da roket parçaları bir metal yağmuru gibi yere düşerek birçok binaya zarar vermişti.

Söz konusu olayı hatırlatan Harvardlı bilim insanı, "En son bir Long March 5B roketini fırlattıklarında, gökyüzünde uçuşan ve Fildişi Sahili'ndeki birkaç binaya zarar veren büyük uzun metal çubuklar yerlere saçılmıştı" diye konuştu:

Roketin büyük kısmı yanmıştı ama yere çarpan devasa metal parçaları vardı. Kimse yaralanmadığı için çok şanslıyız.

Bireysel önlem almalı mıyız?

Yine de McDowell, Dünya'ya doğru dalan enkaz parçalarının bireylerin güvenliğine genellikle büyük tehdit oluşturmadığını ekliyor.

Bireysel önlemlerin gerekli olmadığını söyleyen bilim insanı, "Hasar verme veya birine çarpma riski epey az” diyor:

İhmal edilebilir değil, yani mümkünatı var. Ancak size çarpma ihtimali son derecede küçük. Endişelenecek daha büyük şeyler var.

Çin'e yaptırım uygulanacak mı?

Uluslararası Uzay Hukuku Enstitüsü Direktörü Steven Freeland işin hukuki boyutunu The Conversation'da kaleme aldığı bir yazıda açıklıyor.

Freeland'in aktardığına göre uluslararası hukuk, Dünya'da meydana gelecek hasar ve uyduların uzayda çarpışması durumunda geçerli olacak bir tazminat belirliyor.

Birleşmiş Milletler'in 1972 Sorumluluk Sözleşmesi, uzay nesnelerinin neden olduğu hasarlar için onları fırlatan devletlere sorumluluk yükler. Bu da söz konusu nesne Dünya'ya çarptığında mutlak bir sorumluluk atfedileceği anlamına gelir.

Bu sözleşmenin daha önce yalnızca bir kez uygulandığını ve bu yüzden caydırıcılığının tartışılabileceğini aktaran Freeland, Long March 5B söz konusu olduğunda Çin'e de sorumluluk yüklenebilececeğini düşünüyor.

Öte yandan bu yasal çerçeve ancak hasar meydana geldikten sonra geçerli olabilir.

 

Independent Türkçe, The Conversation, The Guardian, Space News, Orbiting Now, India Today, US News

Derleyen: Çağla Üren