İnsanlar günde 13 bin litre ila 16 bin litre arasında hava solurlar.
Temiz hava şifadır, kirli hava ise derttir.
PM2.5, çapı 2,5 mikrometre veya daha küçük olan partikül maddeleri ifade eder.
Bu ince partikül maddeler inanılmaz derecede küçüktür; o kadar küçüktürler ki, bir insan saçından 30 kat daha küçüktürler.
Havadaki PM2.5 kirleticisi kaynakları;
- Benzinli ve dizelli araçlar,
- Trafik yoğunluğu,
- Isınmada kullanılan kömür yakan kalorifer kazanları ve sobalar,
- İmalat, inşaat ve madencilik,
- Boya sanayi,
- Termik santraller,
- Çimento tesisleri,
- Atık yakma tesisler,
- Çöp depolama,
- Orman yangınları,
- Düşen yaprakların açıkta yakılması,
- Ve diğerleri
Sonbaharda inversiyon etkili olur.
İnversiyonun etkili olduğu sabah ve akşam saatlerinde trafiğin yoğun olduğu anlarda PM2.5 kirliliği pik yapar ve insan sağlığı için tehlikeli seviyeye ulaşır.
Trafiktekiler araçlarının pencerelerini kesinlikle açmamalı, iç hava sirkülasyon sistemini çalıştırmalı.
İnsanların kontrol edemediği, ancak yönetimlerin çözüm üretmesi ve önlemesi gereken PM2.5 kirlenmiş hava, sigaradan tehlikedir.
PM2.5, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından insan sağlığına en zararlı kirletici olarak tanımlanmıştır.
PM2.5 kirliliği, Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı tarafından "insanlar için kanserojen" olarak sınıflandırıldı.
Ölümcül kirletici olan PM2.5 kirliliği solunum yolu ile akciğerin derinliklerine ve kan dolaşımına kadar fitre edilmeden ulaşır ve nüfus edebiliyor.
O kadar küçüktür ki milyarlarca tanesi bir kırmızı kan hücresinin içine sığabilir.
PM2.5 akciğerden kana geçecek boyuttadır.
PM2.5, koku alma sinir yoluyla beyne girerek oksidatif stres, iltihaplanma ve alfa-sinüklein fibrilasyonuna neden olur.
Akciğere ve kan dolaşımına girecek kadar küçük kansorejen PM2.5 ilk etkileri şunları tetikliyor:
- Astımı,
- Kronik obstrüktif akciğer hastalığını (KOAH),
- Burun akıntısını,
- Baş ağrısını,
- Kalp krizini,
- Felç,
- Bunamayı,
- En önemlisi akciğer kanserini
PM2.5, akciğerler yoluyla kan dolaşımına girdiğinde, gözler dahil olmak üzere vücuttaki herhangi bir organa potansiyel olarak zarar verebilir.
Göz hastalığı ve görme kaybı, genellikle yaşamı tehdit edici olmasa da, yaşam kalitesi üzerinde yıkıcı bir etkiye sahip.
PM2.5 kirliliğinin yoğun olduğu ortamlarda, nefes almak, sigaradan kaynaklanmayandan daha fazla akciğer kanseri vakası tespit edildi.
PM2.5 ile kirlenmiş havayı teneffüs etmek, akciğerlerde kimyasal bir alarmın -interlökin-1-beta- salınmasına yol açıyor.
Bu, iltihaplanmaya neden olur ve herhangi bir hasarı onarmaya yardımcı olmak için akciğerlerdeki hücreleri harekete geçirir.
Diğer yandan 50 yaş ve üzeri kişilerin akciğerlerinde yaklaşık her 600 bin hücreden biri zaten potansiyel olarak kanserli mutasyonları içeriyor.
Bunlar yaşlandıkça edinilir, ancak kimyasal alarmla (PM2.5 kirleticileri) aktive olana ve kanserli hale gelene kadar tamamen inaktiftirler.
Parkinson hastalığının küresel yükü artıyor. Kanada, Güney Kore, İsviçre, Birleşik Krallık ve diğer yerlerde yapılan çalışmalarda PM2.5'e maruz kalmanın ve Parkinson hastalığı riskinin arttığı doğrulandı.
Yıllık ortama PM2.5 kirliliğinde 10 μg/m3 artış (metreküp hava başına 10 mikrogram), herhangi bir kanser türü ölümde yüzde 22 ve meme kanseri ölümünde yüzde 80 artışla ilişkili olduğu tespit edildi.
Yale Halk Sağlığı Okulu'nun yaptığı bir araştırma, solunan havada PM2.5 konsantrasyonu arttıkça çocukların matematik ve İngilizce sınav puanlarının düştüğünü ortaya koydu.
Yeni bir araştırma, trafiğin yoğun olduğu yerlerde yaşayanların, PM2.5 kirliliğinin beyindeki amiloid plakları üzerindeki etkisi nedeniyle demans geliştirme olasılığının çok daha yüksek olduğu sonucuna vardı.
Beyin bulanıklığı, unutkanlık ve bilişsel gerileme, göremediğiniz şeylerle başlar ve bunama riskinin daha yüksek olmasıyla ilişkili.
Özellikle trafiğin yoğun olduğu çukur bölgelerde, Bostancı- Avrasya Tüneli arası gibi, uzun süre yaşayanlar dikkat etmeli.
Çeşitli ülkelerde solunan havadaki PM2.5 kirlilik sınır değerleri;
- Kanada: 8 saatlik ortalama: 40 μg/m3 (metreküp hava başına 40 mikrogram), 1 saatlik ortalama: 100 μg/m3
- Norveç: 24 saatlik ortalama: 20 μg/m3
- AB: 24 saatlik ortalama: 25 μg/m3
- ABD: 24 saatlik ortalama: 35 μg/m3
- DSÖ (WHO): 24 saatlik ortalama: 15 μg/m3, yıllık ortalama 5 μg/m3
- Avusturalya: 24 saatlik ortalama: 25 μg/m3
- Türkiye'de ulusal sınır değer yoktur. Türkiye acilen AB normlarını kabul etmeli.
Avusturya Queesland Eyaletinde, PM2.5 için saatlik tavsiye edilen sınır değer; 50 µg/m3
Saatlik PM2.5 ölçümleri değerleri;
- <25 µg/m3 ise hava kalitesi; İyi,
- 25 - 50 µg/m3 arasında ise hava kalitesi; Orta,
- 50.1 - 100 µg/m3 arasında ise hava kalitesi; Sağlıksız,
- 100,1-300 µg/m3 arasında ise hava kalitesi; Çok Sağlıksız,
- 300,1 ve üzerinde ise; Son Derece Sağlıksız,
Dünyada insanların yüzde 99'u, DSÖ sınır değerlerinin üzerinde PM2.5'la kirlenmiş hava soluyor.
2020 yılında, AB'nin kentsel nüfusunun yüzde 96'sı, DSÖ kılavuz seviyesinin metreküp hava başına 5 mikrogram (µg/m3) olan PM2.5 kirliliğine maruz kaldı.
Türkiye'de kentsel nüfusun yüzde 100 DSÖ kılavuz seviyesinin metreküp hava başına 5 µg/m3 olan PM2.5 kirliliğine maruz kalıyor.
Fosil yakıt yakılarak kirlenmiş hava yeni sigaralardır. Hiç sigara içmemiş/içmeyen insanlar da akciğer kanseri oluyor.
Yeni çalışma mekanizması: küçük PM2.5 kirleticileri akciğerlerin derinliklerine ulaşıyor; yüzde 49'u araçlardan ve diğerleri egzoz, atık yakılması, termik santraller, lastik aşınmasından ileri geliyor.
Francis Crick Enstitüsü ve UCL'deki İngiltere Kanser Araştırmaları tarafından finanse edilen bilim adamları, hava kirliliğinin hiç sigara içmemiş kişilerde nasıl akciğer kanserine neden olabileceğini ortaya çıkardılar.
Bilim adamları, PM2.5 kirliliğinin sigara içmeyenlerde akciğer kanserini nasıl tetiklediğini tespit ettiler.
Hava kirliliği ve akciğer kanseri arasındaki ilişki:
- Hava kirliliğinin daha yüksek olduğu yerlerde yaşayanlarda sigaradan kaynaklanmayan akciğer kanserleri daha fazla.
PM2.5'te nefes almak, akciğerlerde interlökin-1-beta salınımına yol açar; akciğerde iltihaba neden olur.
Her yıl dünya çapında hava kirliliğinden 7 milyon insanın erken ölüme neden olduğu tahmin ediliyor ve bu, akciğer kanseri ölümlerinin yüzde 29'unu ve felç kaynaklı ölümlerin yüzde 24'ünü oluşturuyor.
Dış ortam PM2.5 kirliliği, küresel olarak her yıl tahmini 4,2 milyon insanın erken ölümünden sorumlu.
2022 yılında 27 Avrupa Birliği (AB) ülkesinde PM2.5 kirliliği, 239 bin Avrupalının erken ölümüne yol açtığı tahmin ediliyor.
Aynı yıl AB'de, azot dioksit (NO2) kirliliğinden 49 bin ve ozona (O3) maruz kalma 24 bin insanın erken ölümüne yol açtı.
Küresel hava kirliliği hastalık yükünün yüzde 11,4'ünü ulaşım kaynaklı emisyonlar oluşturmaktadır.
Her yıl PM2.5 kirliliği ile erken ölüm arasındaki ilişki Şekil 2'de verildi.
70 mikrogram/m3 gerçekten çok kötü havadır.
Temiz hava, öğrencilerin performansını iyileştirir.
İngiltere'de PM2.5 kirliliği, yaklaşık 10 akciğer kanseri vakasından 1'ine neden olduğu tespit edildi.
İngiltere'de her yıl hiç sigara içmeyen tahminen 6 bin kişi akciğer kanserinden dolayı erken ölüyor.
PM2.5 kirleticisi, küçük hücreli dışı akciğer kanseri (KHDAK) riskiyle ilişkili ve dünya çapında her yıl 250 binden fazla akciğer kanseri ölümüne neden oluyor.
Laboratuvar çalışmalarında, Francis Crick Enstitüsü bilim adamları, PM2.5 kirleticilerinin, EGFR'de ve KRAS adı verilen akciğer kanseri ile bağlantılı başka bir gende mutasyonları olan hava yolu hücrelerinde hızlı değişimleri desteklediğini ve onları bir kanser kök hücresine doğru yönlendirdiğini gösterdi.
Ayrıca, PM2.5 kirliliğine maruz kalmaya yanıt olarak EGFR mutasyonlarına sahip hücrelerin genişlemesini sağlayan, enflamatuar aracı interlökin-1β'yı serbest bırakan makrofajların akışını yönlendirdiğini ve interlökin-1β blokajının akciğer kanseri başlangıcını inhibe ettiğini de buldular.
Bu tespitler, insanlar anti-IL1β antikoru canakinumab ile tedavi edildiğinde akciğer kanseri insidansında doza bağlı bir azalma olduğunu gösterdi.
EGFR kaynaklı akciğer kanserinin tahmini insidansı ile PM2.5 maruziyet seviyeleri arasında bir ilişki olduğunu ve bu ilişkinin ortaya çıkması için 3 yıllık hava kirliliği maruziyetinin yeterli olabileceğini gösteriyor.
EGFRm küresel akciğer kanseri insidansı ile ilişkili PM2.5 kirliliğine maruz kalma Şekil 4'te verildi.
Akciğer kanserlerinde yaygın olarak bulunan EGFR ve KRAS genlerindeki sürücü mutasyonlarının aslında normal akciğer dokusunda bulunduğunu ve muhtemelen yaşlanmanın ve büyümenin bir sonucu olduğunu bulduk.
Araştırmamızda, bu mutasyonlar tek başına kanseri laboratuvar modellerinde yalnızca zayıf bir şekilde güçlendirdi.
Ancak, Bu mutasyonlara sahip akciğer hücreleri PM2.5 kirliliğine maruz kaldığında, daha fazla kanser gördük ve bunlar, bu mutasyonlara sahip akciğer hücrelerinin kirletici maddelere maruz kalmadığı zamana göre daha hızlı meydana geldi, bu da PM2.5 kirliliğinin sürücü gen mutasyonlarını barındıran hücrelerde akciğer kanserinin başlamasını teşvik ettiğini düşündürüyor.
Sonraki adım, mutasyona sahip bazı akciğer hücrelerinin PM2.5 kirletici maddelere maruz kaldıklarında neden kanserli hale gelirken diğerlerinin kanserli hale gelmediğini keşfetmektir.İngiltere Kanser Araştırmaları
Birleşik Krallık Baş Klinisyeni
Charles Swanton
Solunan havada PM2.5 kirliğine maruz kalma, akciğer kanseri ile bağlantılı olan KRAS geninde olduğu kadar EGFR geninde de mutasyon riskinin artmasına neden oluyor.
Ekip ayrıca hasta biyopsileri sırasında alınan sağlıklı akciğer dokusu örneklerini de analiz etti ve normal akciğer örneklerinin beşte birinde EGFR mutasyonunun bulunduğunu buldu.
Bu, her insanın hücrelerinde kansere dönüşme potansiyeline sahip hareketsiz mutasyonlar taşıdığını ve PM2.5 kirliliğine kronik olarak maruz kalmanın bunun olma ihtimalini artırdığını gösteriyor.
21 Ekim 2025 tarihinde Hindistan'ın başkentinde PM2.5 konsantrasyonu, Dünya Sağlık Örgütü'nün önerdiği yıllık kılavuz değerinden 59 kat yüksekti.
Kadınlarda daha etkili olan PM2.5 kirliliği, akciğer kanserini tetikliyor.
PM2.5 kirliliğinin yüksek olduğu şehirlerde akciğer kanser vakaları da yüksek.
PM2.5 kirliliği ve akciğer kanseri arasındaki ilişki biliniyordu.
Fosil yakıtların tüketimi, PM2.5 kirliliği ve karbon emisyonları birlikte değerlendirildiğinde hem çevresel hem de sağlık nedenleriyle bunlarla mücadele etmek için güçlü bir ilişki vardır.
Artık doğru teşhis daha erken yapılabiliyor.
Bu yüzden Türkiye'de özellikle PM2.5 kirliliğinin yüksek olduğu şehirlerden (özelliklede Iğdır ve Şırnak, Elbistan) başlayarak akciğer kanser taraması yapılmalı ve PM2.5 ile ilişkisi ortaya konarak PM2.5 kirliliğinin azaltılması ile ilgili acil çözümler geliştirilmeli.
Hastalık vücudun diğer bölgelerine yayılmadan önce erken teşhis yapılırsa, insanların akciğer kanserinden kurtulma olasılığı daha yüksek olacaktır.
PM2.5 bakımından yoğun hava kirliliğin olduğu ve önlenmediği yerlerde kanser oluşumunu engelleyen bir hap alma fikri cezbedici değil.
Avrupa'da PM2.5 kirliliği kaynaklı demans (bunama) hastası başına bakım maliyeti yaklaşık 28 bin avro.
Kirli hava ömrü kısaltır. Temiz havayı teşvik etmek ve solumak en temel bir haktır.
Hava kirliliğinin yoğun olduğu çukur şehirlerde ısınmada doğal gaza acilen geçilmeli ve ulaşımda bisiklet kullanılması teşvik edilmeli.
Trafiğin yoğun olduğu yerlerde kirli havayı solumamak için bisikletle, skooterle ve motosikletle işe ve okula gidip gelmeyin.
Türkiye'de trafiğin ve hava kirliliğinin yoğun olduğu bölgelerde, çukur bölgeler gibi, PM2.5 kirliliği online olarak mutlaka ölçülmeli.
*Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
