Çalışma hayatında aktif işgücüne dâhil olarak çalışırken ve halihazırda çalışabilecek durumda olmasına rağmen, kendi isteği dışında işsiz kalanlara, yasaların çizdiği sınırlar kapsamında belirli bir süre veya yeni bir iş buluncaya kadar, işsizlik maaşı ödenir.

Bir işyerinde çalışırken, çalışma istek, yetenek, sağlık ve yeterliliğinde olmasına rağmen, kusuru olmaksızın işini kaybeden sigortalıların, işsiz kalmaları sonucu uğradıkları gelir kaybı, belli sürede işsizlik sigortası ile karşılanır. 

Sigortalı çalıştığı dönemlerde ödemiş olduğu primlerin karşılığı olarak işsizlik ödeneğinden yararlanır. 

İşsizlik ödeneği, satın alma gücünün belirli bir düzeyde tutulmasını, dolayısıyla üretim ve istihdam gücünün giderek azalmasını önlemeyi ve çalışanın ve ailesinin işsiz kalma durumunda uğrayacağı maddi ve manevi zararın asgari düzeye indirilmesini amaçlar. 

Bu yönüyle işsizlik ödeneği, kişilerin iş kaybı nedeniyle ekonomik anlamda mağdur olmalarının önüne geçen ekonomik ve sosyal bir güvence niteliğindedir.

İşsizlik ödeneğine ilişkin işlemler Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) tarafından yürütülür. 

Kişinin bu ödeneğe hak kazanması ise bazı şartlara bağlanmıştır.

Bu şartlar fiili çalışma günü, sigorta primi ödenen toplam gün sayısı, kişi adına belirli gün işsizlik sigortası ödemesi yapılmış olması, çalıştığı işyerinde hizmetinin kesintiye uğrayıp uğramaması, daha önce işsizlik ödeneği alıp almadığı ve hizmet akdinin belirli koşullarda sona ermesi gibi göstergelerdir. 

Kanunda sayılan şartların tamamının aynı anda sağlanması durumunda işsizlik ödeneği ödenme koşulları da oluşmuş olur. 

İşsizlik ödeneğinin devamlılığının sağlanması ve kesintiye uğramaması için de yine aynı şekilde kanunda belirli şartlar öngörülmüştür.

İşsizlik maaşına nasıl hak kazanırım?

İşsizlik ödeneğine hak kazanabilmek için, aşağıdaki koşulların oluşması halinde,   kişinin ödeneğe hak kazanma şartları oluşur;

• Kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalması,
• İşin veya hizmetinin sona ermesinden önceki son 120 gün iş veya hizmet akdine tabi olması,
• İş veya hizmet akdinin feshinden önceki son 3 yıl içinde en az 600 gün süre ile kişi adına işsizlik sigortası primi ödenmiş olması,
• İş veya hizmet akdinin feshinden sonraki 30 gün içinde en yakın İŞ-KUR birimine şahsen ya da elektronik ortamda başvuru yapması.

Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus işsizlik ödeneğine hak kazanabilmek için tüm şartların aynı anda gerçekleşmiş olmasıdır. 

Zira şartlardan herhangi biri sağlanmadığında veya başvuru süresi kaçırıldığında işsizlik ödeneği ödenmeyecektir.

Hangi sebeple işten çıkarıldığın önemli!

İşsizlik ödeneğine hak kazanmanın temel şartlarından biri, hizmet akdinin belirli koşullarda sona ermiş olmasıdır. 

Buradaki en önemli kıstas, işçinin, aktif çalışırken kişinin kendi kusuru ve iradesi olmaksızın işsiz kalmasıdır.

Aynı zamanda kişinin kanunun kendisine tanıdığı haklar çerçevesinde çalıştığı işyerinden haklı nedenle fesih yaparak ayrılması durumunda da işsizlik ödeneğine hak kazanma durumu söz konusu olacaktır. 

Burada dikkat edilmesi gereken, 4857 sayılı İş Kanunu'nun 25'inci maddesinde yer alan işçi için haklı nedenle fesih şartlarına uygun bir şekilde işçinin kendi kusuru olmaksızın işten ayrılmış olmasıdır.

Örneğin, 4857 sayılı Kanun'un emredici hükümlerinden olan işçinin ücretinin zamanında ödenmemesi, işin zorunlu sebeplerden dolayı durması ve işçinin çalışmaya hazır halde beklediği süre içerisinde elinde olmayan nedenlerle çalışamadığı için bu bekleme süresi içerisinde ücretinin ödenmiyor olması, işçiye haklı nedenle fesih hakkı sunan hallerdendir. 

Bu ve Kanunda sayılan benzeri haller gerçekleştiğinde işçi tek taraflı olarak haklı nedenle fesih yapabilir ve sonrasında işsizlik ödeneğine başvurabilir.

Ne kadar süreyle işsizlik maaşı alabilirim?

İşsizlik sigortasının gerektirdiği ödemeleri, hizmet ve yönetim giderlerini karşılamak üzere, sigortalılar, işverenler ve devlet, işsizlik sigortası primi öder.

İşsizlik sigortası primi, sigortalının prime esas aylık brüt kazançlarından yüzde 1 sigortalı, yüzde 2 işveren ve yüzde 1 devlet payı olarak alınır.

İsteğe bağlı sigortalılardan işsizlik sigortası primini ödeyenlerden ise yüzde 1 sigortalı ve yüzde 2 işveren payı alınır.

İşsizlik sigortasından yararlanabilmesi için işsiz kalan kişinin, belirli gün işsizlik sigortası primi ödemiş olması gerekir. 

Şöyle ki;

Hizmet akdinin feshinden önceki son 3 yıl içinde;

• 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemişseniz; 180 gün,
• 900 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemişseniz; 240 gün,
• 1080 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemişseniz; 300 gün süre ile işsizlik maaşı ödenir.

İşsizlik ödeneği miktarı, kişinin son 4 aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının yüzde 40'ı olup, aylık asgari ücretin brüt tutarının yüzde 80'ini geçemez.

İŞKUR'a 30 gün içinde başvuru yapmayı unutma!

İşsizlik ödeneği almak isteyenlerin iş veya hizmet akdinin feshinden sonraki 30 gün içinde en yakın İŞKUR birimine şahsen ya da elektronik ortamda başvuru yapması gerekir. 

Ancak başvuru süresi hastalık, kaza, doğal afet gibi, zorunlu veya olağanüstü durumlar nedeniyle kaçırılmışsa, bu durum başvuru sahibi tarafından belgelenmek kaydıyla 30 günlük süre dolduktan sonra da işsizlik ödeneğine başvuru yapılabilir. 

Mücbir sebepler dışında, başvuruda gecikilen süre kişinin işsizlik ödeneği almaya hak kazandığı toplam süreden düşülür. 

Örneğin, mücbir sebep dolayısıyla başvurusunu 5 gün geç yapan kişiye işsizlik ödeneği 5 gün eksik ödenecektir. 

İşsizlik ödeneği başvuruları şahsen yapılır; vekâletname veya posta yolu ile başvuru yapılamaz.

İşsizlik maaşı alırken başka hangi hizmetler sağlanır?

İşsizlik ödeneği aslında işsizlik sigortasının kişiye sağladığı faydalardan biridir; işsiz kalanlara işsizlik ödeneği dışında sağlanan bazı yan haklar ve yardımlar da bulunur.

Bu kapsamda işsizlik ödeneği almaya başlayan kişinin;

• 5510 sayılı Kanun gereği genel sağlık sigortası primleri karşılanır.
• Niteliğine ve durumuna uygun işlere yönlendirilir.
• Meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimi hizmetleri verilir.
   

İşsizlik maaşım kesilir mi?

İşsizlik ödeneğinin kesildiği durumlar da söz konusudur.

Bazı durumlarda, ödenek tekrar başlatılmamak üzere kesilir. Bu durumlar şunlardır:

• Kurumca teklif edilen bir işi haklı bir neden olmaksızın reddettiğinde,
• Kamu görevlileri veya denetim elemanlarınca kayıt dışı olarak gelir getirici bir işte çalıştığı tespit edildiğinde,
• Herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı aldığı tespit edildiğinde.

İşsizlik ödeneğinin kesileceği diğer durumlar ise kişinin gelir getirici bir işte çalışmaya başlaması, askerlik, geçici iş göremezlik, yurt dışına çıkma, gözaltına alınma/tutuklanma gibi nedenlerle iş almaya hazır olmadığının tespit edilmesidir. 

Bu durumlar gerçekleştiğinde ödenek kesilir, ancak fiilî durumların sona ermesini müteakip kişinin tekrar başvurması hâlinde kalan hak sahipliği süresi kadar ödenek tekrar başlatılır.

Yine aynı şekilde İŞKUR tarafından önerilen meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimini kişi haklı bir neden göstermeden reddeder veya kabul etmesine karşın devam etmez ve haklı bir nedene dayanmaksızın Kurum tarafından yapılan çağrıları zamanında cevaplamaz, istenilen bilgi ve belgeleri öngörülen süre içinde vermezse işsizlik ödeneği kesilir. 

Ancak, bu hâllerin sona ermesi durumunda, ödenek yeniden başlatılır.

Daha önceden işsizlik maaşı aldım, tekrar alabilir miyim?

Kişi işsizlik ödeneğinden yararlanma süresini doldurmadan tekrar işe girer ve işsizlik ödeneğinden yararlanmak için Kanun'da öngörülen şartları yerine getiremeden yeniden işsiz kalırsa, daha önce hak edilen işsizlik ödeneği süresini dolduruncaya kadar bu haktan yararlanmaya devam edebilir. 

Ayrıca, kişinin Kanun'da öngörülen şartları yerine getirmek suretiyle yeniden işsiz kalması hâlinde ise sadece bu yeni hak sahipliğinden doğan süre kadar işsizlik ödeneği alabilir.

Örneğin "X" A.Ş' de çalışan Bay A'nın 2022 yılının Eylül ayında kendisine hiçbir geçerli neden sunulmadan işten atılmış ve işsizlik ödeneğine hak kazanacak şekilde işsiz kalması sonucunda İŞKUR'a giderek işsizlik ödeneğine başvurmuştur. 

Bay A, eski çalıştığı işyerinde toplamda 600 gün sigortalılık süresini doldurmasından dolayı 180 gün süreyle işsizlik ödeneğine hak kazanmış ve işsizlik ödeneği almaya başlamıştır.

İşsizlik ödeneği alırken 65'inci günün sonunda yeni bir iş bularak yeni işinde çalışmaya başladığında ise, gelir getirici bir işte çalışmaya başladığı için kendisine ödenen ödenek kesilmiştir. 

Bay A, yeni çalışmaya başladığı işyerinde 6 ay çalıştıktan sonra yine işsizlik ödeneğine hak kazanacak şekilde işveren tarafından işten çıkarılmış ve tekrardan işsizlik ödeneğine başvurmuştur. 

Bu durumda Bay A, daha önceden hak kazanmış olduğu 180 gün işsizlik ödeneğinin 65 günü kendisine ödendiği için geriye kalan 155 gün işsizlik ödeneği hakkını 2023 yılında almaya devam edecektir.

İşsizlik maaşına başvurdum, başvuru sonucumu nasıl öğrenebilirim?

İşsizlik ödeneği başvuru sonucu, inceleme yapılmasını müteakip başvuru esnasında kişi tarafından bildirilen GSM, e-posta, vb. iletişim adresine bildirilir.

İşsizlik maaşım ne zaman ödenir?

İşsizlik ödeneği, her ayın 5'inde İŞ-KUR sisteminde kayıtlı IBAN bilgisinin bulunması hâlinde kişinin banka hesabına aktarılır, aksi durumda PTT şubelerinden ödenir.

PTT şubelerinden alınacak ödemeler için kişinin kimliğini kanıtlar nitelikteki belge ile birlikte başvurması gerekir.

 

 

Sorularınız için: [email protected]

 

 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.