Ukrayna ve Rusya'nın sosyal medya savaşı: Mim çekişmesi psikolojik üstünlük için yeterli olacak mı?

Uzmanlar sosyal medyada kullanılan dilin savaşın trajedisinin göz ardı edilmesine neden olduğunu belirtiyor

Rusya'nın saldırısının ardından izlediği stratejiyle takdir toplayan Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski sosyal medyada süper kahraman olarak betimleniyor (Twitter/@seladadefruta)

Rusya'nın 24 Şubat'ta Ukrayna'ya "özel askeri operasyon" düzenlediğini duyurmasının ardından karada ve havada başlayan muharebenin yanına bir cephe de sosyal medyada açıldı. 

Hem Rusya hem de Ukrayna psikolojik üstünlüğü elde tutmak için propaganda kanallarını olabildiğince açarken resmi aygıtlar üzerinden yürütülen psikolojik harp sıradan sosyal medya kullanıcılarına da sıçradı. Ordular savaş meydanında karşı karşıya gelirken sosyal medya kullanıcıları da fazlasıyla alaycı içerikler üreterek platformları savaşın parçası haline getirdi. 

fazla oku

Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)

Muharebenin seyri açısından yeni olduğu söylenebilecek bu mücadele biçimi kendisini en çok da mimlerde gösteriyor. Sosyal medyanın yapısına uygun biçimde karmaşık durumları basitleştiren, savaşın beraberinde getirdiği trajedileri yok sayan ve düşmanıyla dalga geçerek üstünlük kurmaya çalışan bu yeni siyasi dil özel bir ilgiyi hak ediyor. Zira savaş alanlarından çekilen fotoğraflar gibi internetin derinleriklerine nüfuz eden mimler de hafızalara kazınacak gibi görünüyor. 

Ancak uzmanların genel olarak gerçekte ne yaşandığına yönelik algıyı zayıflattığını düşündüğü bu dilin zemini sıcak çatışmanın başlamasından çok önce atıldı. Ve pandoranın kutusunu sıradan kullanıcılar değil bizzat resmi hesaplar açtı. 

Gelin savaşın kültürel ayağı olarak değerlendirilebilecek bu mim savaşlarının nasıl başladığına ve nereye evrildiğine göz atalım. 

"Rusya'nın komşusu olmanın getirdiği dayanılmaz baş ağrısı"

İki ülke arasındaki gerilim sahada yoğunlaşırken sosyal medya savaşları da yıllar içinde adım adım tırmandı. 

23 Haziran 2020'de Rusya devletine ait Twitter hesabı Russia'da paylaşılan gönderide, "Pek çok Ukraynalı Sovyet Ukrayna'nın Sovyetler Birliği'nin tarım deposu, popüler bir sağlık turizmi güzergahı ve endüstri merkezi olduğu o güzel eski günleri hâlâ hatırlıyordur" ifadeleriyle birlikte bir dizi fotoğraf yer aldı.  

Gönderide ayrıca "bunların hepsinin ve daha pek çoğunun Rusya'nın Kırım yarımadasında halihazırda mevcut" olduğu belirtiliyordu. Paylaşımdan bir saat sonra misilleme yapan resmi Ukrayna hesabı gönderiyi alıntılayarak iğneleyici bir dille "Toksik eskim" cevabını verdi. 

 

 

Bu atışma ileride şiddetlenecek çekişmenin yalnızca ayak sesleriydi.

7 Aralık 2021'de Ukrayna hesabından paylaşılan mimde Rusya'nın komşusu olmanın dayanılmaz bir baş ağrısı yarattığı şaka yollu bir dile getirilmişti. On binlerce kez retweetlenen yüzbinlerce kez beğenilen paylaşım sosyal medyayı kahkahaya boğmuştu.

 

 

Türkiye'den birçok kullanıcının da dikkatini cezbeden bu gönderi, "III. Dünya Savaşı'nı başlatan tweet" diye yorumlanmıştı

Ancak Kiev dozu artırarak 27 Aralık 2021'de Rusya'yı asıl korkutanın Ukrayna'nın NATO üyesi olması değil "insan hakları, basın özgürlüğü ve adil seçimler olduğunu" ürkütücü görünümlü bir yaratık ve Golden retriever cinsi bir köpekle resmetmeyi tercih etti. 

 

 

Askeri harekatın başlamasından sonra gelen Hitler mimiyse çatışmayı iyice alevlendirdi. Nazi Almanyası'nın lideri Adolf Hitler'i Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'i severken gösteren illüstrasyon 430 bin kez retweet'lendi 1,8 milyon da beğeni aldı. 

Ukrayna hesabı bu görseli, "Bu bir mim değil, bizim ve sizin şu anki gerçekliğiniz" ifadesiyle paylaştı. 

 

 

Sonrasında Ukrayna hesabından arka arkaya birden fazla paylaşım geldi. İlk gönderide, "Rusya'yı etiketleyin ve onlara onlar hakkında ne düşündüğünüzü söyleyin" denerek sosyal medya kampanyası başlatıldı. 

Paylaşıma destek verenler de onu eleştirenler de tepki vermekte gecikmedi. 

Rusya'yı destekleyen hesaplardan biri, "Havalı ve güçlü olduğunu düşünüyorum Rusya" ifadelerini kullanırken bir diğeri Ukrayna'nın sosyal medya kampanyasıyla dalga geçen bir TikTok videosu paylaştı. Videoda Kiev'in Twitter kampanyasının Putin'in hiç de umurunda olmadığı ima ediliyordu. 

28 Şubat'ta Ukrayna hesabından yayımlanan bir diğer mimdeyse dünya haritasında Rusya ve Ukrayna gösterilerek, "Ukrayna'nın gösterdiği kahramanlığın boyutunu hayal edin" ifadeleri kullanıldı. 

 

 

Fazlasıyla amatör görünen ancak sosyal medyanın ruhunu bütünüyle yansıtan 1 Mart'taki paylaşımda Putin'le Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski kıyaslanıyor ve Rusya Devlet Başkanı'nın son derece yalnız bir lider olduğu vurgulanıyordu. 

 

 

Önceki gönderilerde olduğu gibi Ukrayna'nın paylaşımları hem destekleyenlerin hem de eleştirenlerin başka mimlerle karşılık vermesine yol açtı. 

 

[Görünüşe göre mim savaşını da kaybedecekler.]

 

"Yardıma ihtiyacın yok Ukrayna, gayet iyi gidiyorsun"

NATO, AB, ABD, Birleşik Krallık, Fransa gibi Batılı güçlerin Ukrayna'yı Rusya karşısında yalnız bıraktığını düşünenler de mim savaşlarında yerini aldı. 

Tom ve Jerry çizgi filminden meşhur bir sahneye atıf yapan bir görselde NATO'nun Rusya'yı taciz ederek Ukrayna'yı zor durumda bıraktığına işaret edildi.

 

 

Benzer bir başka görseldeyse yardım talep eden bir Ukrayna askerine Birleşmiş Milletler uçağı, "Gayet iyi gidiyorsun" yanıtını veriyordu. Yani NATO ve BM gibi kurumlar da bu alaycılıktan payını fazlasıyla aldı.

 

 

Twitter ve Facebook gibi platformlarda pek çok farklı kullanıcının paylaştığı popüler bir diğer mimde Yüzüklerin Efendisi'ne (The Lord of the Rings) atıfla Batı'nın Ukrayna'yı tek başına savaşa yolladığı ima ediliyordu. Hobbit olarak resmedilen Ukrayna'ya destek vereceğini söyleyen insan, elf ve cüce kılığındaki Batılı güçler söz konusu görselde yalnızca silah yardımı yaparak geri çekiliyor. 

 

 

İşgal gerekçesini iğneli bir dille eleştiren bir başka mimdeyse, Moskova adına konuşan adam "NATO'ya katılamazsınız yoksa işgal ederiz" derken Kiev adına konuşan adamsa, "NATO'ya sadece bizi işgal edeceğiniz için girmek istiyoruz" diye yanıtlıyor. Sonrasından Rusya, "NATO'ya katılma" diye bağırırken Ukrayna da "İşgal etme" karşılığını veriyor. Mime alaycı bir ton kazandıran son kısımdaysa Moskova adına konuşan adam, "Sadece NATO'ya girmeyi düşündüğünüz için işgal edileceksiniz" diyor.

 

 

Kaptan Ukrayna, Thanos'a karşı

Marvel Sinematik Evreni'nin hayranları da bu çekişmeden geri kalmadı. Farklı bağlamlarda sık sık gündeme gelen Avengers: Endgame'in meşhur final sahnesi Ukrayna-Rusya savaşı için de yeniden kurgulandı. 

Kaptan Amerika'nın Thanos'la baş başa kaldığı sahnede Steve Rogers, Ukrayna olarak tasvir edilirken, Thanos da Rusya olarak resmedildi. Rogers'a destek vermek üzere portallardan çıkagelen diğer süper kahramanlarsa sırasıyla AB, Amerika, Birleşik Krallık'ı temsil ediyordu.

 

 

Aynı sahneyi farklı biçimde yorumlayan bir başka videodaysa Kaptan Amerika, Kaptan Ukrayna'ya dönüştürülüyor ve Volodimir Zelenski süper kahraman olarak karşımıza çıkıyordu.

 

 

"Hayran topluluklarının kültürel mantığı siyasal katılıma uyarlanıyor"

Kopenhag Üniversitesi'nde hayran kültürünün siyasetle ilişkisine yönelik çalışmalar yapan araştırmacı Line Nybro Peterson, Kiev'in Moskova'ya karşı direnişinin süper kahraman evreninin kodlarıyla destansılaştırıldığını belirtiyor. 

"Kullanıcılar bazen politik bir argümanı vaya pozisyonu haklı çıkarmak için kurgusal anlatının ahlakını kullanır" diyen Peterson sosyal medya kullanıcılarının siyasi amaçları doğrultusunda süper kahramanların özelliklerini ödünç aldığını söylüyor. 

Peterson bu fenomeni özetlemek için şu ifadeleri kullanıyor:

Hayran topluluklarının kültürel mantığının siyasal katılıma ve bu bağlamda savaş durumuna uyarlandığını görüyoruz.

"Bu basit anlatılar çözüm arayışını baltalayabilir"

Mim üretiminin beraberinde getirdiği sorunlara dikkat çeken, West of England Üniversitesi'nde siyasi iletişim ve sosyal medya alanında çalışmalar yürüten Steve Buckley ise şunları söylüyor:

Bu zor durumdaki Ukraynalılar için kesinlikle yaratıcı bir çıkış noktası ve bir miktar laubalilik yaratsa da mimler son derece karmaşık ve sürekli gelişen bir duruma dair herhangi bir nüansı aşırı derecede basitleştirebilir ve bu nüansları ortadan kaldırabilir.

Buckley gerçekte yaşananları çok fazla basitleştiren bu dilin "kamu algısına ve istilanın neden olduğu sorunlara yönelik çözüm arayışına" zarar verebileceğini belirtiyor.

Bununla birlikte mimler bilgi savaşının yalnızca bir yüzü ve Ukrayna'yla Rusya arasındaki propaganda savaşları esasen birçok farklı koldan ilerliyor. 

Kremlin yanlısı propagandanın özellikleri

Stanford Internet Observatory'nin 22 Şubat'ta yayımladığı rapora göre Moskova yanlısı propagandanın birkaç belirgin özelliği var. Özellikle Rus programcı Pavel Durov'un geliştirdiği Telegram uygulamasındaki hesaplardan yayılan bu propaganda biçimi Rus devlet medyasının söylemine uç bir nitelik kazandırıyor. 

Çalışmaya göre devlet medyasında yer alan söylemler Telegram kanallarında basitleştirilip radikalleştiriliyor.

Rusya'nın askeri operasyona başlamasından önce yayımlanan bu çalışmada Telegram kanallarında ABD'nin Rus histerisi yarattığına yönelik içeriklerin epey fazla olduğu belirtiliyor. 

 

stanford.jpg
Ukrayna krizine ABD'nin neden olduğunu ima eden bu görsel Kremlin yanlısı bir Telegram kanalında paylaşılmıştı (Stanford Internet Observatory)

 

Öte yandan Ukrayna'nın Batılı müttefikleriyle arasını açmaya yönelik içeriklerin de sıkça üretildiği aktarılıyor. Kışkırtıcı paylaşımlar ua-nationalism.livejournal.com, blog.i.ua, politiko.ua ve kaniv.net gibi bloglarda yayılıyor ve esasen Ukraynalıların algısını değiştirmeyi hedefliyor.

Kutuplaştırıcı bir dile sahip bu tip paylaşımların ortak özelliğiyse nadiren doğru haber kaynaklarına dayanması.

Rusya destekçilerinin yürüttüğü propagandaya dair genel bir çerçeve çizen rapor her ne kadar harekattan sonraki hamlelere dair bilgi içermese de uluslararası yayın yapan hemen hemen tüm haber kaynaklarında Rusya'nın propaganda amaçlı dezenformasyon stratejisi izlediği genel bir kanı. 

 

pikabu.png
Putin sık sık Star Wars evrenindeki Galaktik Cumhuriyet'in son Başkanı ve Galaktik İmparatorluk'un ilk İmparatoru Palpatine'e benzetiliyor (Pikabu.ru)

 

Ukrayna propagandası saldırganlaşıyor

Ancak Thomas Brewster'ın Forbes'da yayımlanan haberine göre Ukrayna'nın izlediği propaganda stratejisinin de Rusya'dan aşağı kalır yanı yok. 

Bilgi savaşlarında Ukrayna'nın giderek daha agresif bir çizgi izlemesini sağlayansa Zelenski'nin 2019'daki seçim kampanyasını yürüten 31 yaşındaki Mykhailo Fedorov. 

Ukrayna'da 29 Ağustos 2019'da kurulan Dijital Dönüşüm Bakanlığı'nın ilk bakanı Fedorov, Kiev'in siber ordusunun benzeri görülmemiş bir çevrimiçi savaş yürüttüğünü söylüyor.  

Federov'un yardımcısı 40 yaşındaki Alex Bornyakov ise Rusya'nın propaganda ve siber saldırılarına karşı Ukrayna'ya yardım etmek isteyen kişilerle koordineli biçimde çalıştıklarını belirtiyor. Bornyakov yürüttükleri faaliyeti şu ifadelerle açıklıyor:

Amacımız onlara siyasetin, Putin'in düşünce ve eylemlerinin bütün bir Rusya'yı yıkacağını göstermek. Yalanlarla ve sahte içeriklerle şeffaflık yoluyla savaşıyoruz.

ABD'li düşünce kuruluşu Silverado Policy Accelerator'ın başkanı Dmitri Alperovitch, Ukrayna'nın saldırgan hamlelerine Rusya'nın cevap vermekte yetersiz kaldığını belirtiyor. Alperovitch, her ne kadar gerçeklikle tam olarak uyuşmasa da Ukrayna'nın özellikle askeri başarıyı yansıtmak konusunda fazlasıyla becerikli davrandığını düşünüyor. 

Ukrayna propagandasının abartılı ve doğru olmayan unsurlarla dolu olduğunu belirten Alperovitch bu içeriklerin çoğunun "şüpheli veya yanlış olduğunun" kanıtlandığını söylüyor. Yanlışlanan bu bilgiler arasında Fedorov'un Moskova Borsası'na yönelik iddiası da var. Fedorov, 28 Şubat'ta kapalı olan Moskova Borsası'nın siber saldırılar sayesinde ertesi gün de kapalı kaldığını öne sürmüştü.

King's College London'da modern dünyadaki savaşlara dair araştırmalar yürüten David Betz de Ukrayna'nın interneti asılsız bilgilerle doldurduğu konusunda hemfikir. Betz iki tarafın da Telegram üzerinden birbirine karşı hamleler yaptığını aktarıyor.

Ukrayna'nın Rusya'ya karşı avantajının Batı desteği olduğunu belirten Betz şu ifadeleri kullanıyor:

Ukrayna'nın uluslararası kamuoyunu kazandığını düşünüyorum ancak bu büyük ölçüde Batılı medya kuruluşları ve hükümetlerinin, Ukrayna'nın propagandasının sahte olduğu doğrulanabildiği halde onların anlatılarını güçlendirmesi ve tekrar etmesinden kaynaklanıyor.

 

Kaynak: Independent Türkçe, The Economist, VICE, Forbes, India Today, Telegraph, The Guardian, Coffee or Die, News 24 Online, Stanford Internet Observatory, The Moscow Times

© The Independentturkish

DAHA FAZLA HABER OKU