Sudan'da Afrika Birliği (AfB), Doğu Afrika'daki Hükümetlerarası Kalkınma Otoritesi (IGAD) ve Birleşmiş Milletler'den (BM) oluşan üçlü mekanizma aracılığıyla 'çerçeve anlaşmayı' imzalayan taraflar, ülkedeki siyasi krizi sona erdirecek ve 25 Ekim 2021 darbesinden bu yana askıya alınmış halde olan demokratik geçiş sürecini yeniden canlandıracak siyasi anlaşmaya varmak için sürecin son aşamasını pazar akşamı başlattılar.
Çerçeve anlaşmada belirtilen, yol haritasının çizileceği konferansın faaliyetlerinin, 30 Haziran 1989 rejiminin tasfiye sürecinin ve devrimin amaçlarından biri olan kapsamlı diyalogun yeniden başlaması başta olmak üzere beş konunun ele alınacağı, dört günlük istişare süreci dün başladı.
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
Son adımlar
Siyasi sürecin son aşaması, yol haritasını nihai siyasi anlaşmaya ve anlaşma sonucunda ortaya çıkan anayasal düzenlemelere dahil etmek için önceki deneyimlerden çıkarılan derslere, uluslararası standartlara olan bağlılığa, hukukun üstünlüğüne ve temel haklara saygıya dayanan ve mevzuatı, politikaları, mekanizmaları, eğitimleri, standartları, ilkeleri ve prosedürleri içeren '30 Haziran 1989 Rejiminin İzlerini Ortadan Kaldırmak İçin Yol Haritası' başlıklı konferans ile başladı.
Çerçeve anlaşmayı imzalayan taraflara göre imzacı taraflar dışındaki çeşitli taraflardan ve paydaşlardan katılımcı oranı yüzde 60, imzacı tarafların katılımı oranı yüzde 40 olarak kaydedildi. Kadınların katılımı da eşit şekilde sağlandı.
Sudan'da geçiş dönemi adaletini, güvenlik ve askeri reformu, Cuba Barış Anlaşması'nın gözden geçirilmesini ve değerlendirilmesini ve 30 Haziran 1989 rejiminin tasfiyesinin yanı sıra Doğu Sudan meselesini de içeren siyasi sürecin son aşamasına geçildi.
Ancak Sudan Egemenlik Konseyi Başkanı ve Ordu Komutanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan'ın liderliğinde Özgürlük ve Değişim Güçleri'nin (ÖDBG) iki kanadı Merkez Konsey ile Demokratik Blok arasındaki arabuluculuk çabalarına rağmen Adalet ve Eşitlik Hareketi ve Sudan Kurtuluş Hareketi (SLM/AM) sürecin dışında kaldılar.
Memnuniyet ifadeleri ve iyi temenniler
Son aşamanın oturumlarının başlaması uluslararası toplumdan geniş bir memnuniyetle karşılandı. Cuba Barış Anlaşması'nı imzalayan Adalet ve Eşitlik Hareketi lideri Cibril İbrahim ve Sudan Kurtuluş Hareketi lideri Mini Arko Minawi halen siyasi çözüm sürecine katılma hakkına sahipler.
ÖDBG Merkez Konsey liderlerinden Babiker Faysal, İbrahim ve Minawi'nin istişarelere ve krizle ilgili nihai anlaşmaya giden sonraki adımlara katılmalarınıı umduğunu ifade etti.
Faysal, çerçeve anlaşmada kabul edilenler ışığında siyasi sürecin tamamlanmasına yönelik adımlardan geri adım atmayacaklarının altını çizdi.
Birleşmiş Milletler'in Sudan'daki Entegre Geçiş Yardım Misyonu (UNITAMS), siyasi anlaşmanın son aşamasının açılışının çerçeve anlaşmayı imzalayan sivil ve askeri taraflar, sivil toplum temsilcileri, akademisyenler, özel sektörün önde gelen isimleri, toplumun ileri gelenleri ve din adamları, kamuoyuna mal olmuş insanlar ile gençlik ve kadın hakları sunucularının katılımıyla başkent Hartum'daki Dostluk Salonu'nda gerçekleştiğini duyurdu.
UNITAMS, son aşama oturumlarının sonucunda nihai ve adil bir siyasi anlaşmaya varmak amacıyla ele alınacak konularda bir yol haritasının çıkmasını umduğunu belirtti.
Ordudan verilen sözler
Sudan Egemenlik Konseyi Başkanı ve Ordu Komutanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan, gerçek bir demokratik geçişe doğru geçiş sürecinde ordunun hiçbir rolü olmaması için siyasetin dışında bırakarak vaatlerini yerine getirmekten geri adım atmayacağı sözünü bir kez daha yineledi. Son aşamanın açılış oturumunda konuşan Orgeneral Burhan, Sudan halkının özgürlük, barış ve adalet arayışında başlattığı bu ulusal çabaya ilk yanıtın ordudan geleceğinin altını çizdi.
Orgeneral Burhan, önümüzdeki dönemde Sudanlıların özlemlerini karşılayan gerçek bir sivil hükümetin kurulmasını istediğini ifade etti.
Ayrıca, Sudan Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcısı ve Hızlı Destek Kuvvetleri Komutanı General Muhammed Hamdan Daklu (Hamideti), tamamen sivil bir hükümetin kurulmasını sağlayacak nihai bir anlaşmayı imzalayarak mevcut durumu sona erdirme sözü verdi.
Daklu, ordunun siyasetten çekilmesi, güvenlik ve askeri reform sürecinin başlaması ve ülkenin güvenliğini ve egemenliğini korumak için siyasetle hiçbir ilgisi olmayan ve kendisini rolünü yerine getirmeye adamış birleşik bir ulusal ordu için Hızlı Destek Kuvvetleri'nin orduya entegre edilmesi gerektiğini vurguladı.
Sivil hükümetin temeli
Suudi Arabistan, Norveç, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), İngiltere ve ABD, Sudan'da demokrasiyi yeniden tesis etmeye yönelik siyasi sürecin ikinci ve son aşamasının ve temel sorunları çözmek için kapsamlı diyalogların başlatılmasını memnuniyetle karşıladı.
Suudi Arabistan, Norveç, BAE, İngiltere ve ABD'den yapılan ortak açıklamada, son aşama, seçimlerle sonuçlanacak bir geçiş döneminde Sudan'a liderlik edecek sivil liderliğe sahip yeni bir hükümetin kurulmasının temeli olarak değerlendirildi. Ortak açıklamada, üçlü mekanizma (UNITAMS, AfB ve IGAD) ile yakın koordinasyon içinde Sudanlılar tarafından yönetilen bu sürece güçlü desteğin devam ettiği vurgulandı.
Açıklamada Sudanlı liderlere, siyasi sürecin kapsayıcılığı konusundaki kararlılıkları ve Sudan'ın her yerinden özellikle kadınların, gençlerin ve ötekileştirilen toplulukların temsilcilerinin bu diyaloglara ve ülkelerinin geleceğinin şekillendirilmesine aktif katılımını destekledikleri hatırlatıldı.
Açıklamada, müzakerelerin tamamlanması ve olabildiğince hızlı bir şekilde bir anlaşmaya varılmasına odaklanılması, çerçeve anlaşmayı imzalamış olsun ya da olmasın tüm tarafların, bu sürece katılmaları için kapının açık kalması ve bu diyaloglara iyi niyetle katılmaları çağrısında bulunuldu.
Ayrıca, ÖDBG'nin önde gelen liderlerinden Sudan Halk Kongresi Partisi'nde dış ilişkiler yetkilisi Fuad Osman, tüm taraflara, anlaşmanın, Ekim 2021 darbesini sona erdirecek siyasi sürecin hedefleriyle uyuşmayan hedeflerle doldurulmayacağına dair güvence verdi.
Osman, Mısır Genel İstihbarat Teşkilatı (GID) Şefi Tümgeneral Abbas Kamil başkanlığındaki bir heyetin, Mısır'ın çerçeve anlaşmaya verdiği desteği açıklamasından ve tüm Sudanlı siyasi güçler için bir yuvarlak masa toplantısına ev sahipliği yapmayı önermesinden duydukları memnuniyeti dile getirdi.
Osman, "Mısır heyetine, darbeye son verecek siyasi bir sürecin içinde olduğumuza dair güvence verdik" dedi.
Demokratik Blok'un çekinceleri
ÖDBG Demokratik Blok liderlerinden Muhammed es-Semani, çerçeve anlaşmanın ilerleyen süreçte siyasi istikrarsızlığa ya da yeni bir darbeye yol açabileceğinden ve bu yüzden yeniden bir tecrit sürecine dönüşmesinden endişelendiklerini açıkladı.
Semani, çerçeve anlaşmaya imza atan sadece 11 yapı olduğunu ve anlaşmanın 'tehlikeli' olarak gördüklerini söylediği maddelerinden geçiş hükümetinin kuracak onların da aynı taraflar olmasının Demokratik Blok'un çerçeve anlaşmayla ilgili başlı şikayetlerinden biri olduğunu vurguladı.
Semani, siyasi kararı anlaşmayı imzalayan tarafların hegemonyasına vereceği gerekçesiyle bunu reddettiklerini de sözlerine ekledi.
Demokratik Blok'un Cuba Barış Anlaşması'nda değişik yapılmasını, anlaşmanın tüm imzacı taraflarının onayına bağlı olduğundan reddettiğinin altını çizen Semani, Güney Sudan'ın arabuluculuğunda ve Devlet Başkanı Salva Kiir Mayardit'in himayesinde, tüm imzacı tarafların, garantörlerin ve uluslararası toplum temsilcilerinin katılımıyla bu ayın ortalarında Barış Anlaşması'nın gözden geçirilmesi için Cuba'da bir çalıştay düzenleneceğini ve bu konuda net önerilerin ortaya konulmasını beklediğini söyledi.
Diğer taraftan Demokratik Blok'tan bir kaynak, Orgeneral Burhan'ın Merkez Konsey ile Demokratik Blok arasındaki arabuluculuğunun Cibril İbrahim ve Minni Arko Minawi'yi son aşama istişarelerine katılmalarını sağlamasını bekliyor.
Kaynak, Burhan'ın arabuluculuğu sırasında düzenlenen toplantılarda Demokratik Blok'tan Cafer el-Mirgani ve Minni Arko Minawi ile Merkez Konseyi'nden el-Vasık el-Berir, Ömer ed-Dakir ve Taha Osman'ın bir araya geldiklerini belirtti.
Hararetli tartışmalara, kavgalara ve münakaşalara rağmen, iki taraf arasında yakınlaşmanın olabileceğini belirten kaynak, "Merkez Konsey heyeti, son aşamada Demokratik Blok'un çerçeve anlaşmaya katılmasını teklif ederken Demokratik Blok, tüm siyasi güçlerin katılımıyla yeni bir anlaşma imzalanması ya da çerçeve anlaşmanın Demokratik Blok'un vizyonuyla uyumlu hale getirilmesi seçeneklerini sundu. Ancak Merkez Konsey ikinci öneriyi reddetti" dedi.
Muhaliflerin sürece dahil edilmesi
Aynı kaynak, Demokratik Blok içinde yer alan ve çerçeve anlaşmayı reddeden Cibril İbrahim ve Minni Arko Minawi'yi özellikle siyasi sürece katılmaya hazır olduklarına dair bazı olumlu sinyaller alındığından son aşama istişarelerine dahil etmek için temasların ve çabaların sürdüğünü vurguladı.
ÖDBG Demokratik Blok liderlerinden Darfur Valisi Minawi, geçtiğimiz günlerde ÖDBG çatısı altındaki gruplarla verimli geçen istişareler gerçekleştirdiklerini ve Merkez Konsey kanadındaki grupların siyasi süreci tamamlamak için bu yeni ruhla devam etmelerini umduğunu söyledi.
Minawi, Twitter hesabında yaptığı açıklamada, Merkez Konsey ve Demokratik Blok arasındaki bakış açılarının yakınlaştırılmasında ordunun rolünün çok önemli olduğunun altını çizdi.
Cuba Barış Anlaşması'nı imzalayan taraflardan biri olan Adalet ve Eşitlik Hareketi'nin lideri Cibril İbrahim, çerçeve anlaşmayı eleştirdi.
İbrahim, özellikle geçiş dönemi başbakanı ve diğer önemli makamlara yapılacak atamaların çerçeve anlaşmayı imzalayan taraflara verilen geniş yetki alanına girmesine itiraz etti.
Bunun iktidarı tekelleştirmek olduğunu söyleyen İbrahim, 'küçük bir grubun' önümüzdeki dönemde ülkenin kaderini belirlemek istediğini öne sürdü.
Devrimci Cephe'nin önde gelen isimlerinden İbrahim Zariba, son aşamaya geçilmesinin ülkedeki idari ve siyasi boşluğu bir yılı aşkın bir süre sonra sona erdirecek bir hükümet kurma nihai hedefine ulaşmasının doğal bir şey olduğunu söyledi.
Sudan halkının geniş kesimlerini temsil eden etkili bir hükümetin kurulması için anlaşmayı reddedenlerin de sürece katılmalarını umduğunu ifade eden Zariba, etkin bir muhalefetin olmasının, geçiş hükümetinin gidişatının izlenmesine ve yanlışların düzeltilmesine de katkı sağlayacağını vurguladı.
Sudan'da 5 Aralık 2022 pazartesi günü ordu, ÖDBG Merkez Konsey grupları ile çok sayıda parti, kuruluş, sendika ve silahlı hareket tarafından asker ile siviller arasında yeni geçiş dönemini başlatacak, sivil hükümet ve demokratik seçimlerin yolunu açacak 'çerçeve anlaşma' imzalandı.
Anlaşma ile ayrıca Orgeneral Burhan'ın 2019 yılında eski Devlet Başkanı Ömer el-Beşir rejiminin düşürülmesinin ardından ordu ve siviller arasında anayasal bir belgeye göre kurulan geçici sivil hükümete yaptığı darbeden bu yana ülkede şiddetli siyasi ve ekonomik krizin sona erdirilmesi hedefleniyor.
