Afrika’daki Ortodoks kiliseleri de temsil eden İskenderiye Doğu Ortodoks Patrikhanesi’nin Patriği 2. Theodoros’un Mısır Kıpti Ortodoks Kilisesi Patriği 2. Tavadros (İskenderiye Papası ve Saint Mark Patriği) ile ilişkilerinin kesildiği haberleri, Kıpti Ortodoks Kilisesi Sözcüsü’nü uluslararası basına bir açıklama yapmak durumunda bıraktı. Sözcü, söz konusu iddiaların doğru olmadığını söyledi.
Rus Ortodoks Kilisesi’nin geçen perşembe günü Moskova'nın karşı çıktığı Ukrayna’nın yeni bağımsız Ortodoks Kilisesi’ni tanıyan İskenderiye Doğu Ortodoks Patrikhanesi’yle ilişkilerini kestiğine dair açıklamasıyla birlikte tartışma başladı.
Rus Ortodoks Kilisesi, Patrik 2. Theodoros’un ‘ayrılıkçılarla’ ittifak kurduğunu, kararının ‘tamamen şahsi’ olduğunu ve İskenderiye Doğu Ortodoks Patrikhanesi'nin Kutsal Sinodu'ndaki tüm üyelerin bu karara katılmadığını belirtti.
Peki, anlaşmazlık nasıl ortaya çıktı? Kıpti Ortodoks Kilisesi bu konuya nasıl dahil oldu?
Ukrayna Ortodoks Kilisesi’nin Moskova Patrikhanesi’nden ayrılması
Meselenin geçmişi 15 Aralık 2018 tarihine kadar uzanıyor. Söz konusu tarihte Ukrayna'da yaklaşık 190 piskopos, rahip ve kilise lideri, Azize Sofya Katedrali’nde dönemin Ukrayna Devlet Başkanı Petro Poroşenko’nun katımlıyla yapılan bir toplantıda bağımsız Ukrayna Ortodoks Kilisesi’nin yeni başpiskoposunu seçtiler.
Kiev Patrikhanesi'ne bağlı Ortodoks Kilisesi, Ukrayna Bağımsız Ortodoks Kilisesi ve Moskova Patrikhanesi'ne bağlı Ortodoks Kilisesi'nden katılımcıların bir araya gelmesiyle Birleşik Kilise'nin kurulduğunu ilan etti.
Böylece yüzyıllardır süren dini bir gelenek de tarihin tozlu raflarına kaldırılmış oldu.
Moskova'nın merkezinde iki Rus Ortodoks kilisesi / Fotoğraf: AFP
Seçilen başpiskopos derhal İstanbul’a Konstantinopolis Ekümenik Patrikhanesi’ne (Fener Rum Patrikhanesi) giderek Kiev Patrikhanesi’nin bağımsızlığının ‘resmi olarak’ tanınmasını talep etti.
Ardından Rus Ortodoks Kilisesi’nin Ukrayna'nın bağımsız bir kilise kurma talebini kabul eden İstanbul’daki Fener Rum Patrikhanesi’ni protesto etmek için ilişkilerini kestiğini duyurması öfkeye neden oldu.
Ukrayna’nın bağımsız Ortodoks Kilisesi’ni duyurması, 1054 yılında batı ile doğudaki kiliseleri bölen büyük bağımsızlık olayını andırırken ayrılığın dünyanın dört bir yanındaki Ortodoks çevreleri arasında ‘kalıcı bir çatlak’ yaratabileceği uyarıları yapıldı.
Dini değil, siyasi çatışma
Ancak Ukrayna bunu Rusya'nın iç işlerine karışmasına karşı önemli bir adım olarak görüyor.
Bununla birlikte Kiev, Rus Ortodoks Kilisesi'ni ‘Kremlin'in Rus yayılmacılığını ve Ukrayna’nın doğusundaki ayrılıkçıları desteklemesinin nedenlerini haklı çıkarmak için kendisini bir araç olarak kullanmasına izin vermek ve Ukrayna topraklarından olumsuz etkilere neden olmakla’ suçladı.
İstanbul’daki Ekümenik Patrik 1. Bartholomeos, ABD’deki vekili Metropolit Daniel Pamphilon ile Kanada’daki vekili İlarion Edmonton’u Ukrayna Ortodoks Kilisesi’nin bağımsızlık sürecine destek vermek üzere görevlendirdi.
Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla Ukrayna’nın bağımsızlığını ilan etmesinden bu yana ülkedeki Ortodoks Kilisesi bu adımı atmak için çaba sarf ediyordu.
Bununla birlikte Ukrayna Ortodoks Kilisesi/Kiev Patrikhanesi (UPT-KP) Metropoliti Filaret, Kiev Patrikhanesi'ni kurmak için Rus Ortodoks Kilisesi'nden ayrıldığı dönemde Fener Rum Patrikhanesi’ni tanımamıştı.
Rus Ortodoks Kilisesi, 1990 yılında Ukrayna’nın ulusal bağımsızlığının baskısıyla Ukrayna'daki kendisine bağlı kilisenin yarı bağımsız statüsünü tanıyarak adını Ukrayna Ortodoks Kilisesi (UPT) olarak değiştirdi.
Dolayısıyla, Moskova yanlısı UPT ve bağımsız Ukrayna'yı temsil eden UPT-KP söz konusu dönemden bu yana Ukrayna’da iki rakip kilise haline geldi.
Rusya’nın nüfuzuna indirilmiş darbe
ABD’deki Johns Hopkins Üniversitesi Transatlantik İlişkiler Merkezi (CTR) üyesi Taras Kuzio’ya göre Rusya’nın Kırım’ı ilhak etmesi ve Ukrayna’nın doğusundaki askeri saldırganlığı nedeniyle Rus Ortodoks Kilisesi ve Ukrayna'daki muadili tarafsızlıklarını koruyamazken Rus Ortodoks Kilisesi'ndeki din adamları Donbass'a giden Rus milliyetçilerini destekledi.
Kuzio bu durumun aynı zamanda Rus Ortodoks Kilisesi'nin artık dünyanın en büyük Ortodoks Kilisesi olmadığı anlamına gelmesi sebebiyle bu gelişmenin jeopolitik bir boyutunun da olduğunu söyledi.
Ukrayna ve Rusya Ortodoks kiliselerinin ‘neredeyse eşit büyüklükte’ olacaklarını belirten Kuzio, bununla birlikte Fener Rum Patrikhanesi’nin Rus Ortodoks Kilisesi ile ilişkilerinde Ukrayna’nın güçlü bir müttefiki olacağı yorumunda bulundu.
Yine Kuzio’ya göre Rus Ortodoks Kilisesi, Putin yönetimi gibi Batı'ya düşmanken, özerk Ukrayna Ortodoks Kilisesi’nin ‘Avrupa yanlısı’ olacağını düşünüyor.
Atlantik Konseyi Avrasya Direktörü ABD’nin eski Ukrayna Büyükelçisi John Herbst ise konuya ilişkin değerlendirmesinde, Ukrayna Ortodoks Kilisesi’nin bağımsızlığının Rus Ortodoks Kilisesi Patriği Kirill ve ‘kalben’ desteklediği Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’e ağır bir darbe olduğunu söyledi. Herbst, aynı zamanda Kiev’in Kremlin’in etkisinden kurtulma çabalarında attığı önemli bir adım olarak niteledi.
Bu bağımsızlığın öncesinde Kremlin'in Moskova Patrikhanesi'ni yumuşak gücü için etkili bir araç olarak kullandığına dikkati çeken Herbst, “Moskova Patrikhanesi, Ukrayna'da kontrolleri altında olmayan Ortodoks kiliselerin ‘Ortodoks dünyasında hiçbir yasal statüye sahip olmadığını’ iddia edebilirdi” dedi.
"Mısır Kıpti Kilisesi ile Rus Ortodoks Kilisesi arasında sadece diplomatik ilişkiler var"
Peki, Rusya ve Ukrayna'da yaşananlarla Mısır Kıpti Kilisesi arasında nasıl bir bağlantı var? Kıpti Kilisesi Sözcüsü’nün açıklamasına göre Rus Ortodoks Kilisesi'nin Kutsal Sinodu üyeleri tarafından alınan karar, Kıpti Kilisesi'ni değil, Mısır'daki Rum Ortodoks Kilisesi'ni ilgilendiriyor.
Sözcü konuya ilişkin açıklamasında şunları söyledi:
"Kıpti Ortodoks Kilisesi Patriği 2. Tavadros ile İskenderiye ve Tüm Afrika'nın Rum Ortodoks Patriği 2. Theodoros’un isimlerindeki benzerlik nedeniyle iki kilise birbirine karıştırılmıştır. Mısır Kıpti Ortodoks Kilisesi, Ukrayna Ortodoks Kilisesi’yle ilgili Ortodoks kiliseleri arasında gündeme gelen konuya müdahil olmadı. Kıpti Ortodoks Kilisesi’nin Rus Ortodoks Kilisesi ile iyi ilişkileri var. Ayrıca karşılıklı ziyaretlerde bulunuyorlar"
Konuya dair değerlendirmelerde bulunan Kıpti araştırmacısı Süleyman Şefik şunları söyledi:
"Rus Ortodoks Kilisesi ve Kıpti Ortodoks muadili arasında manevi veya litürji bir ilişki bulunmuyor. Aynı şekilde Rus Ortadoks Kilisesi’ndeki ayin litürjisi, 451 yılındaki Kalsedon Konsili’nden bu yana Rus Kıpti Kilisesi patriği için geçerli değil. 451 yılındaki Kalsedon Konsili’nde kiliseler Rus Ortodoks Kilisesi veya Kıpti Ortodoks Kilisesi gibi bölündüler"
Ayrıca Kıpti Ortodoks Kilisesi’nin Ukrayna Ortodoks Kilisesi’yle ilişkisinin olmadığını da vurgulayan Şefik, aynı şekilde Rus Ortodoks Kilisesi ile Kıpti Ortodoks Kilisesi arasında Mesih inancıyla ilgili dogmatik anlaşmalar olmaksızın bir Hıristiyan olarak bağlantıları olduğunu yani diplomatik ilişkileri bulunduğunu söyledi.
‘Ortodoks Ailesi’ adında bir aile olduğunu söyleyen Şefik, bu aileyi Kalkedon Konsili’ni tanıyan 18 kilisenin oluşturduğunu, bunlardan 12’sinin Rusya ve Ukrayna Ortodoks kiliselerinin de aralarında bulunduğu Rum Ortodoks kiliseleri, 6’sının ise Kıpti Ortodoks kiliseleri olduğunu söyledi. Şefik, Mesih inancının tanınması dışında söz konusu 12 Rum Ortodoks kilise ile 6 Kıpti Ortodoks kilise arasında bir bağ olmadığını da sözlerine ekledi.
Kıpti Ortodoks Kilisesi'nin Ukrayna Ortodoks Kilisesi'nin bağımsızlığı konusunda herhangi bir pozisyonunun olmadığını belirten Şefik, Rus ve Kıpti Ortodoks kiliseleri arasındaki ilişkilerin koptuğuna dair haberlerin genel olarak Mısır çevresinde gerginlik yaratma amacıyla siyasi bir çerçevede’ yapıldığını düşünüyor.
Şefik değerlendirmesinin sonunda şunları söyledi:
"Gözüme çarpan şey, Kıpti Ortodoks Kilisesi Sözcüsü’nün yalanladığı haberin yayınlanmasından ziyade bazılarının Mısır'ın Rönesans (Nahda) Barajı’nı doldurma ve işletme kurallarına ilişkin teklifinden vazgeçtiğini iddia eden başka bir yalan haberi de yayınlanmasıydı. Bu da beni medyanın yanlış yönlendirmesi bağlamında haberin düşünülmüş ve sistematik bir şekilde yapılmış olduğu düşüncesine itti"
*İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
Independent Türkçe için çeviren: Seda Demiröz
