Tarihi anlaşmanın en son ihlaliyle İran "nükleer silah üretmeye bir adım daha yakın"

"İran'ın Fordo'da zenginleştirmeyi tekrar başlatma kararı çok önemli ve endişe yaratan bir adım"

İran rehine krizinin 40. yıldönümünde 4 Kasım 2019'da İranlı protestocular başkent Tahran'daki eski ABD Büyükelçiliği önünde yapılan gösteride ABD bayrağını ateşe verdi (AFP)

İran çarşamba günü yaptığı açıklamada, tartışmalı bir dağ tesisinde nükleer yakıt işlemeye başladığını duyurdu. Bu durum, doğrulandığı takdirde nükleer silah üretiminde kullanılabilecek hammaddenin depolanma sürecinin hızlanabileceği anlamına geliyor.

Tahran'ın bu adımı, İran, ABD, Birleşik Krallık (BK), Fransa, Rusya, Çin ve Almanya'nın uzun tartışmalar sonucu karara bağladığı ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararıyla yasal çerçeveye oturtulan Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) adlı 2015 tarihli nükleer anlaşmanın en belirgin ihlaline işaret ediyor.

Bu haftaki hamle, 2019'da İran'ın anlaşmaya olan bağlılığında gerçekleşen dördüncü gerileme.

İran şu an elinde 500 kilogram zenginleştirilmiş uranyum olduğunu belirtiyor, ki bu nükleer anlaşmada belirtilen 300 kilogramlık limitin üstünde ve günde 6 kilogram gibi bir hızla zenginleştirilmiş uranyum üretmeye devam ediyor. Tek bir nükleer silah üretmek için gereken yüksek oranda zenginleştirilmiş fisil madde, yaklaşık bin 100 kilogram reaktör seviyesinde zenginleştirilmiş uranyumdan elde edilebiliyor. 

fazla oku

Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)

İran'ın geçen günlerde araştırma amacıyla kullandığı gelişmiş santrifüj sayısını iki katına çıkaracağını duyurması, potansiyel olarak nükleer fisil madde elde etme kabiliyetini artırabileceğini gösteriyor. 

Anlaşmaya dair hataları düzeltmeye yemin eden Donald Trump, geçen yıl tek taraflı olarak anlaşmadan çekilmiş ve İran’a karşı ülke ekonomisine ciddi hasar veren acımasız "azami baskı" politikası yürütmeye başlamıştı. 

İran devlet medyası, ülkenin merkezi şehirlerinden Kum yakınlarında bulunan Fordo'daki zenginleştirme tesisinde uranyum gazı enjekte etmeye başlandığını açıkladı.

ABD, Fordo tesisinin varlığını 10 yıl önce gün yüzüne çıkarmış, bir zamanların gizli uranyum zenginleştirme tesisinin, İran'ın silah programı başlatma niyetinin kanıtı olduğunu savunmuştu.  

2015 anlaşması uyarınca İran, 2031'e kadar Fordo'da nükleer madde işlememeyi ve tesisi yalnızca araştırma amacıyla kullanmayı kabul etmişti.

İran Atom Enerjisi Kurumu, Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'nun (IAEA) gözetimi altında tesise 2 bin kilo uranyum naklettiğini kaydetti.

İranlı nükleer enerji yetkilileri yaptıkları açıklamada "(Uranyum) tesisin dolum alanına yerleştirildi ve işlem IAEA'dan gelen müfettişlerin gözetimi altında gerçekleşti" dedi. 

Viyana merkezli IAEA gaz enjeksiyonunu veya nükleer maddenin Fordo'ya nakledildiğini henüz doğrulamadı.

İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, bu hareketin geri alınabilir olduğunu, Avrupa'nın ABD'nin bir dizi sert yaptırımlarını ve bu ülkenin nükleer anlaşmayı sonlandırmasını engelleme konusundaki başarısızlıklarına cevap niteliği taşıdığını belirtti. 

İran, nükleer programının yalnızca barışçıl sivil amaçlar için olduğu konusunda ısrar ediyor.

 

 

Monterey'deki Middlebury Uluslararası Çalışmalar Enstitüsü'nde Ortadoğu Nükleer Silahsızlandırma Programı Direktörü Dr. Chen Kane, The Independent'a verdiği demeçte şu ifadeleri kullandı:

İran'ın Fordo'da zenginleştirme çalışmalarını yeniden başlatması çok ciddi ve endişe verici bir adım (…) KOEP'in en önemli hedeflerinden biri, Fordo'nun uranyum zenginleştirme tesisinden, nükleer materyalle çalışmayı içermeyen stabil izotop ayırma tesisine dönüştürülmesiydi (…) İran'ın Fordo'ya nükleer madde getirmeye tekrar başlaması, tersine döndürülmesi nispeten çok daha zor bir adım, çünkü nükleer madde bir santrifüj içerisine konduğunda onunla zenginleştirme dışında bir şey yapamazsınız.

Batılı yetkililer, İran'ın en son hamlesini kınadı. 

BK Dışişleri Bakanı Dominic Raab yaptığı açıklamada, “İran'ın en son eylemleri anlaşmaya açıkça aykırı ve ulusal güvenliğimiz için risk teşkil ediyor (…) Yapıcı uluslararası diyalog yoluyla ilerlemenin bir yolunu bulmak istiyoruz ancak İran'ın taahhütlerini yerine getirmesi ve derhal tam uyuma dönmesi gerekiyor” dedi.

ABD geçen günlerde, Tahran'daki ABD büyükelçiliğinin radikaller tarafından ele geçirilmesinin 40. yıldönümde, İran'ın dini lideri Ali Hamaney'in oğlu ve ülkenin yargı başkanı da dahil olmak üzere Hamaney'e yakın 9 kişiye yeni yaptırımlar getirdi. 

ABD'li yetkililer İran'ın bu hamlesini “nükleer şantaj” diyerek kınamış olsa da misilleme yapılacağına işaret eden bir cevap vermedi. 

ABD'li üst düzey bir yetkili yaptığı basın açıklamasında, “(İran'ın) nükleer materyali şantaj yaparak Avrupa'dan ya da daha geniş kapsamda Batı'dan para koparmak için kullanma niyetindeki bir rejim olduğu yönündeki kanaatimiz devam ediyor" diye konuştu. 

Ne var ki İran'ın bu hamlesinin, teknik önemine rağmen, Ortadoğu'da üst üste gerçekleşen krizler ve Brexit’teki travmatik dönüşün yükü altında ezilen Batılı diplomatlar ordusunda yalnızca birkaç büyük tepki dalgasını tetiklediği görülüyor. 

ABD, İran’a o kadar çok yaptırım uyguladı ki elinde savaş ilan etmekten hallice birkaç baskı aracı kaldı. Dahası Avrupa ABD'nin yaptırımlarına o kadar dikkatlice uyuyor ki ellerinde İran'a teşvik mahiyetinde sunabilecekleri çok az şey var. Rusya ve Çin ise İran’ı BM Güvenlik Konseyi’nde korumaya niyetli görünüyor. 

Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Sergey Ryabkov, "Bu, KOEP'in sürdürülebilirliğini artırmaya ve İran'ın güvendiği bu anlaşmanın uygulamadaki ekonomik sonuçlarının güvence altına alınmasına dair malum sorunların çözülmesindeki duraklamanın mantıksal bir sonucudur" diye konuştu. 

Bu arada, Reuters haber ajansı İran’ın BM'nin nükleer gözlemciliği için çalışan bir müfettişi kısa bir süre alıkoyduğunu ve bu yetkilinin seyahat belgelerine el koyduğunu duyurdu. 

Kaynaklar, olayın İran'ın Natanz'daki zenginleştirme tesisinde, geçen hafta meydana geldiğini söyledi.

IAEA ve İran'ın IAEA büyükelçisi yorum yapmayı reddetti.

 

 

*İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.

https://www.independent.co.uk/news

Independent Türkçe için çeviren: Noyan Öztürk

© The Independent

DAHA FAZLA HABER OKU