ABD’nin Arizona Eyaleti’ne bağlı Quartzsite kasabasında her yıl “Hacı Ali Yürüyüşü” adında bir yürüyüş gerçekleştiriliyor. Oldukça ilgi çeken bu yürüyüşlere katılan yüzlerce kişi 1857’de Osmanlı’dan ABD’ye giden ve burada son nefesini veren İzmirli Hacı Ali’yi anıyor.
Hacı Ali, bu bölgede en çok tanınan tarihi Türk şahsiyetlerden biri. Hacı Ali’nin ABD macerası da oldukça dikkat çekici.
1846-1848 yılları arasında gerçekleşen ABD-Meksika savaşının ardından ABD güçleri güneybatıda geniş araziler ve çöller ele geçirmişti. Ancak bu geniş alanları korumak ve buralarda seyahat etmek oldukça zordu.
ABD Savaş Bakanı Jafferson Davis ve bir dönem Osmanlı İstanbul’unda ABD elçiliği yapan George P. Marsh’ın da aralarında bulunduğu bir grup Osmanlı’da kullanılan develerin Amerika çöllerinde hem güvenlik hem de ulaşım açısından kolaylık sağlayacağını düşündüler.
İşte bu fikir, Hacı Ali adındaki Osmanlı vatandaşının ABD macerasının kapısını araladı.
USS Suply İzmir'e gelir...
1855’te Yüzbaşı David D. Porter başkanlığındaki bir heyet, gemilerin seyahat edebileceği şekilde dizayn edilen USS Supply donanma gemisiyle Osmanlı’ya gelerek 33 deve satın aldı. Bu alışverişi ilgiyle takip eden Osmanlı Padişahı Sultan Abdülmecid, kendi çiftliğinde yetişen dört deveyi de Amerikalılara hediye etmek istedi. Ancak Amerikalı grubun bu develeri almak için vakti yoktu ve sultanın hediye ettiği develeri alamadan Amerika’ya dönmek zorunda kaldılar.
İki yıl sonra aynı gemi ikinci Osmanlı seyahati yaptı. Gemi bu seyahatin sonunda Sultan Abdulmecid’in hediye ettiği 6 deveyle birlikte 44 deveyi ve 7 deve bakıcısını beraberinde ABD’ye götürdü. ABD, altı devesinin aldığı Sultan Abdulmecid’e dört tüfek hediye etti.
“Sam Amca’nın deve terbiyecisi”
ABD’nin ikinci seyahatinin ardından ABD’ye götürdüğü yedi deve bakıcısı arasında İzmirli Hacı Ali de vardı.
Aslen Rum ve isminin Philip Tedro olduğu söylenen deve bakıcısının İslam’ı kabul ettikten sonra Ali ismini seçtiği Hacca gittikten sonra ise Hacı lakabını aldığı söyleniyor. ABD’liler ismini bu şekilde telaffuz edemediği için kendisine “Hi Jolly” hitap ediyordu. Hi Jolly isminin bu şekilde ortaya çıktığı ifade ediliyor.
İç savaş başlayınca işsiz kaldı
1861’deki iç iç savaşa kadar ABD ordusunun Batı eyaletlerinde yollar açmasına ve buraları korumalarına yardım eden Hacı Ali, hem ABD ordusunun ileri gelenlerinin, hem de halkın büyük sevgisini kazandı. Pek çok önemli gazeteye röportaj vermiş, “Sam Amcanın Deve Terbiyecisi” lakabıyla Batı’da ünlendi. Hacı Ali, savaşın başlamasıyla ABD hükümetinin artık deve deneyine bütçe ayırmaması üzerine işsiz kaldı.
Emekli olamadı
1880’de Gertrudis Serna adında Meksikalı bir kadınla evlenip ikisi kız, biri erkek, toplamda 3 çocuk sahibi oldu. Yıllarca orduda çalışan, madencilik yapan, Teksas polisi için suçluları yakalayan Hacı Ali, 1900’ün başında artık yaşlanmış ve iş yapamayacak duruma gelmişti. Emeklilik maaşı için başvurmasına rağmen İzmir’den ABD’ye gelirken yaptığı kontratın emekli olması için geçerli olmadığını öğrendi.
Amerikalı generaller, senatörler ve Arizona Valisi Nathan O. Murphyall, Hacı Ali için seferber oldu ancak bir sonuç alamadılar. 1902’de Arizona’da bir hastanede hayata gözlerini yumar. Öldüğünde cebinde sadece 40 sent bulunuyordu.
Devesinin iskeleti müzede sergileniyor
1935’te Arizona Karayolu İnşaat Müdürlüğü, Hacı Ali’nin Quartzsite’deki mezarının üzerine bir piramit yaptırır. Mezarına yerleştirilen bakır bir kasanın içerisinde öldüğünde yanında bulunan 40 sent değerindeki gümüş para ve ABD’ye gelirken yaptığı kontrat vardı. Hacı Ali ile gelen, 1861’de “tülü” denilen erkek bir deveyle kavga ettikten sonra ölen “Said” isimli devenin iskeleti Washington DC’de bulunan, ABD Devletinin en önemli kurumlarından Smithsonian Enstitüsü, Amerikan Doğa Tarihi müzesinde halen sergilenmektedir.
Hacı Ali her yıl, hayatını kaybettiği Quartzsite kasabasında düzenlenen bir yürüyüşle anılmaya devam ediyor. Bu yılki yürüyüş 12 Ocak’ta gerçekleştirildi.
Forumusa'nın haberine göre yürüyüşe katılan Türk grubun sözcüsü Fatih Özonur, festivale ilk defa katıldıklarını belirterek Amerikalıların Hacı Ali’yi her sene andığını ve bunun Türk kültürünü anlatmak için iyi bir fırsat olduğunu söyledi. Öznur, bu yürüyüşe bir dahaki yıl daha büyük bir grupla katılmayı umduğunu söyledi.
Yürüyüşte ABD’liler, Kanadalılar ve Türklerden oluşan yüzlerce kişilik bir grup vardı. Kasabanın simgesi haline gelen Hacı Ali’nin anısına gerçekleşen bu yürüyüşe ABD ordusunda görev yapmış “Özgürlük Sürücüleri” ve yerel polis de katıldı.
Yürüyüşte, temsili Hacı Ali ve “Pinky” isimli deve ilgi odağı oldu.
