Kentlerde bulunan yeşil alanlar, insanların doğa ile iç içe olup, streslerinin azalmasına, insanların psikolojik ve fiziksel sağlığının iyileştirilmesine katkı sağlar.
Bitkiler, sahip oldukları koku, renk, doku ve benzer özellikleriyle, insanların, duyularını harekete geçirerek, rahatlamalarına olanak sağlar.
Kentsel alanlar içerisinde tasarlanan yeşil alanlar, kullanım özelliklerine göre, farklı biçimlerde adlandırılır.
Kentsel yeşil alanların, yeni bir biçimi olarak ortaya çıkan yaklaşım, duyu bahçeleri.
Duyu bahçeleri, insanların doğayla iç içe olmasına olanak sağlayarak, insanların farklı duyularını harekete geçirir.
Bu bahçeler, insanların psikolojik ve fiziksel sağlığını olumlu yönde etkileyen alanlardır.
Bahçeler, kent yaşamı içerisinde, strese maruz kalan insanların, stresini azaltmaya yardımcı olur.
Duyu bahçeleri, eğitimden, rekreasyona kadar çeşitli kullanım şekillerini içerir.
Duyu bahçelerinin tasarlanma amacı, farklı kullanıcı gruplarının duyularını harekete geçirerek, kullanıcı gruplarının sağlığının iyileşmesine katkı sağlamaktır.
Duyu bahçelerinin tarihi, çok eskilere dayanır.
Geçmişten günümüze kadar, bitkiler, hayvan sesleri ve su elemanları, insanları tedavi edebilmek amacıyla kullanıldı.
Duyu bahçelerinin ilk ortaya çıkışı, 1970'li yıllara dayanır.
Duyu bahçeleri, 1970'li yıllarda Birleşik Krallık'ta, bahçecilik terapisi yaklaşımından ortaya çıktı.
O dönemde, halka açık parklarda bulunan duyu bahçeleri, genellikle, körler bahçesi olarak tasarlanırdı.
Dünyada duyu bahçelerine olan talep giderek artıyor.
Her tasarımda olduğu gibi, duyu bahçelerinin tasarımında da dikkat edilmesi gereken unsurlar var.
Öncelikle, duyu bahçelerinin, kullanıcı kitlesi belirlenip, ona uygun şekilde tasarım yapılmalı.
Duyu bahçeleri, çocuklar, yaşlılar veya zihinsel engelli insanlara yönelik olarak tasarlanabilir.
Bu bahçeler, tasarımın özelliği, bahçelerde kullanılan bitki türleri ve materyallerin özelliklerine göre, insanların farklı duyularını harekete geçirir.
Görme duyusu
Bitkilerin, duyusal uyarım kapsamında en önemli özelliği renk olarak tanımlanır. Bahçelerde, görme duyusunun uyarılmasını tetikleyecek renkte bitkiler ve materyallerin kullanılması önemli. İnsanların görme duylarını harekete geçirmek için, farklı renk, doku, şekilde bitki ve materyaller kullanılır. Ayrıca bu bahçelerde, mevsimlerin değişim gösterme özelliğinden de, faydalanılır. Bitkilerin çiçeklenme, yaprak dökme gibi özellikleri, bahçelerde, etkileyici görüntülerin ortaya çıkmasına neden olur. Bundan dolayı, farklı görüntüler oluşturabilmek için, farklı bitkilerle tasarım yapılır. Sonbaharda, yapraklarının sararma etkisi olan bitkiler, sonbaharda, büyüleyici görüntüler oluşturur. İlkbaharda, çiçeklenme özelliği olan bitkiler ise, ilkbaharda, bahçeyi ziyaret eden insanların görme duyusunu uyarır.
İşitme duyusu
Duyu bahçelerinde, insanların işitme duyularını harekete geçiren, farklı ses unsurlarından faydalanılır. Farklı sesler yaratabilmek için, su öğeleri, şelaleler, rüzgâr çanları kullanılır. Ayrıca, kuşları davet eden bitkilerin kullanılmasıyla da kuş sesleri ile rahatlatıcı bir ortam yaratılır. Tasarımda su öğeleri kullanılırken, duyu bahçelerinin kullanıcı kitlesi dikkate alınmalı. Örneğin fiziksel engeli olan insanlar için tasarlanan bir bahçede, gerekli güvenlik önlemleri alınmal.
Dokunma duyusu
Duyu bahçelerinde, farklı dokuda bitkiler ve materyallerin kullanılması, insanların dokunma duyusunu harekete geçirir. Farklı dokuda bitkilerin kullanılabileceği gibi, farklı dokuya sahip olan duvar yüzeyleri ve döşemeler de kullanılabilir.
Tat alma duyusu
Duyu bahçelerinde, yenilebilir bitkilerin kullanımı ve bu bitkiler hakkında bilgilendirme yazılarını içeren panolar kullanılabilir. Ayrıca, yenilebilir bitkiler ile ilgili çeşitli aktiviteler de düzenlenebilir.
Koklama duyusu
Koku, insanlarda güçlü duyusal tepkiler oluşturabilir. Herhangi bir mekanın, insan üzerinde en etkileyici anısı kokudur. Mekanlara farklı kimlikler kazandıran kokular, insanların ruh halini de etkiler. Birçok bitki, kendine has, güzel kokusuyla cezbedici özelliğe sahiptir. Duyu bahçelerinde, güzel kokusu olan bitkilerin kullanımı, cezbedici mekanlar yaratarak, insanların koklama duyularını uyarır. Duyu bahçelerinde, koku özelliği baskın olan bitki türleri kullanılmalıdır. Görme engelli insanlar, koklama duyularından faydalanarak, yönlerini bulabilirler.
Bahçelerde tıbbı aromatik bitkilerin kullanımı
Tıbbi ve aromatik bitkiler, koku ve estetik özellikleriyle bahçelerde, insanların duyularını harekete geçirmek için kullanılır. Koku ve estetik özelliklerinden dolayı bahçelerde kullanılan tıbbi ve aromatik bitkiler, lavanta, kekik, biberiye, adaçayı, civanperçemi.
Magneten Duyu Bahçesi, Danimarka
2015 yılında Kopenhag'da, tasarımına başlanan Magneten Duyu Bahçesi, 3500 metrekarelik alana yerleşti.
2017 yılında tamamlanan bahçe, özel bakıma gereksinim duyan insanlar için, kent içerisinde tasarlandı.
Ayrıca, Magneten Duyu Bahçesi, fiziksel ve zihinsel engelli insanlar için de çeşitli tedavi imkanları sunuyor.
Bu bahçe, özellikle bakıma muhtaç insanların gereksinimlerine göre planlandı.
Bundan dolayı bahçe, güvenliği sağlayabilmek için, korunaklı şekilde tasarlandı.
Kentsel alanlarda, insanların duyularını harekete geçirerek, rahatlamalarını sağlayan duyu bahçelerinin kullanımı büyük önem taşıyor.
İnsanların fiziksel ve psikolojik sağlığını olumlu yönde etkileyen duyu bahçeleri, ülkemizde de yaygınlaşmalı.
Duyu bahçelerinin tasarım özellikleri, bahçede kullanılacak bitki türleri, kullanıcı kitlesine göre belirlenmeli.
Çocuklar için tasarlanacak duyu bahçeleri farklı özelliklere sahipken, engelli insanlar için tasarlanacak bahçeler, engelli insanların gereksinimlerine göre şekillenmeli.
Bu bahçeler, tasarlandıktan sonra, kullanıcı kitlesinin özelliklerine göre, bahçelerde çeşitli etkinlikler ve eğitim içeren aktiviteler düzenlenmeli.
Kaynaklar:
Cömert, Özgül ve Sinan Cömert (2025), Dünya Mitolojilerinde Bitkiler, Mundi: Istanbul.
Gezgin, Deniz (2022), Bitki Mitosları, Pinhan (4.basım 2022): Istanbul.
Gözler, G. ve Kiper, T. (2024). Duyusal Bahçelere Yönelik Tasarım Ve Uygulama Örneklerinin Değerlendirilmesi. AICHEAS 2nd International Conference On Health, Engineering And Applied Sciences. Muş, Mart 2024. Bildiri Kitabı, sayfa 45-57.
Karaşah, B. (2025). Koku Bahçelerinde Değerlendirilebilecek Bazı Tıbbi ve Aromatik Bitkiler ve Sağladıkları Ekosistem Hizmetleri. Bahçe, 54(Özel Sayı 1), 419-428. https://doi.org/10.53471/bahce.1556702
Largo, Micael (2023), Bitkilerin Gizli Dünyası, (Çevirmen: Seda Özdemir, 5.baskı 2023): Istanbul.
Masu Planning Website: (https://www.masuplanning.com/project/sensory-garden-magneten/).
*Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
