İnternet çağında kağıt olan her şeyin akıbeti kaybolma tehdidi ile karşı karşıya. Matbaaları çalışmayan kağıt gazetelerin birçoğunun başına gelen de bu oldu. Gönüllü ya da zorunlu olarak hepsi dijital dünya ve ağlara katılmak zorunda kaldı. Basılı ve elektronik ortamlardaki kitapların rekabeti de daha iyi bir hal almadı.
Libya’nın Bingazi şehri, 50 yıldan uzun süredir varlığını sürdüren çok sayıda sahafla meşhur. Kitap aşıklarının, kitaplara düşük fiyatlara ulaşmasının ana kolu olan bu sahaflarda ikinci kitaplar alınıp satılıyor veya takas ediliyor. Şehirdeki iki sahaf bu tür satışlarla uzun süre ününü korumayı başardı. Ancak okuyucu nereye giderse gitsin cebinde tam bir kütüphane taşımasına olanak sağlayan dönüşümlerin ardından kapanma tehdidi ile karşı karşıya kaldı.
Libyalı Şair Hişam Hüseyin’in söylediği gibi “Sahaflar, orta gelirli mütalaa hayranları için tek çıkar yol.” Değişkenlere rağmen kitaplar, varlığını korumaya devam ediyor tıpkı Hüseyin’in Independent Arabia’ya yaptığı açıklamada söylediği gibi “Kitaplar, tüm değişkenlere rağmen ihtişamı ve büyük bilimsel değerini koruyarak varlığını sürdürüyor.”
Sahaf
Çok sayıda parfümeri arasında yer alan ‘Bingazi Sahafı’, İbn Gazi şehrindeki el-Haliç isimli caddede bulunuyor. Hayatının üçte birini, dükkanının raflarındaki kitaplar arasında geçiren yetmişli yaşlardaki bir adam, bir köşede kadim dostlarıyla birlikte oturur. Bu dükkandaki her şey eskidir, içerisindeki televizyon bile.
Fevzi b. Gazi, sahafında bulunan envai çeşit kitapları, başlıklarını, konularını, entelektüel eğilimlerini içinde olanlar ve olmayanları biliyor. Bir kitap veya yazar hakkında soru sorduğunuzda bunu kolaylıkla fark edebilirsiniz.
İbn Gazi, kitaplarla kurduğu eşsiz ilişkisinden bahsederken “40 yıl önce kitaplarla ilişkim güçlendi. Attarlık yaparken halk pazarlarından başlayarak meslek değişikliği yaparak sahaf açıp kitap satmaya başladım. Kitaplarla aramızdaki bu kadim ilişki, elimdeki kitapların başlıklarını ezberlememe yol açtı. Aralarından önemli olanları iyice bildim. Raflarımda bulunmayan önemli kitapları Libya’da ve yurt dışında aramak için seyahatler gerçekleştirdim” ifadelerini kullandı.
Fevzi b. Gazi, bu tutkunun nasıl başladığını anlatırken şöyle dedi: “Kitap aşkım, 1960’lardan bu yana kadim bir ilişkimizin bulunduğun Mısır’da başladı. Bu aşkı bir hobiye, hobiden de mesleğe dönüştürerek daimi bir bağ kurma kararı aldım. Ceniheyn çarşısından (Libya’da ikinci el eşyaların alıp satıldığı bir halk pazarı) ikinci el kitaplar satın almaya başladım. Çok sayıda kitap topladım. Eskiden bu topladığım kitapları bu her gün bu çarşıda sergi açıp satmaya çalışıyordum. Kitap okumayı seven müşterilerimle ilişkiler kurmaya başladım. Elimde olmayan kitaplar sipariş edilmeye başlandı. Bazılarını Libya’da bulamıyordum. İstekli müşterilerimin taleplerini karşılamak için bu kitapların yenilerini ve ikinci ellerini Mısır’dan getirtmeye başladım.
Siyasi yasaklı kitaplar
Kitap ticaretinin hükümetle sorun yaşamaktan uzak bir iş gibi görünüyor. Ancak bir zamanlar Libya’da durum böyle değildi. Aksine suç kabul edilirdi. Fevzi b. Gazi, Muammer el-Kaddafi dönemini anlatırken, “Bazen bazı kitapları kaçırmak zorunda kalıyordum. Önceki hükümet kitapları ve sahiplerini kovuştururdu. Ayrıca kaçakçılık konusunda sıkı önlemler alırdı. Tuhaf olansa o dönemde siyasi olarak yasaklanan kitaplar yine Libya devlet yetkilileri tarafından talep ediliyordu. Çoğunlukla İdris es-Senusi kraliyet dönemi ile ilgili kitaplar rağbet görüyordu. Özellikle de merhum yazar et-Teyib el-Eşheb’in Mısır’da basılan kitabı ‘İdris es-Senusi ve Ömer el-Muhtar ve Beraketin beyne’l ems ve’l yevm’ çok talep edilen kitaplar arasındaydı” dedi.
Fevzi b. Gazi, kitapların pahalılığı konusunda ise o dönemde bu kitapların çok az bulunuyor olması nedeniyle oldukça yüksek fiyatlara satıldıklarına dikkat çekti. Kadim sahaf, bu konudan bahsederken şu ifadeleri kullandı: “Örneğin İdris es-Senusi ile ilgili olan kitap bugün resmi fiyatla 10 Libya dinarı (7 dolar) karşılığında satılıyor. Ancak o dönemde 200 dinara satıyordum. Hatta devlet yetkililerinden birine yaklaşık 350 dolara satmıştım.”
Fezi b. Gazi ayrıca “O dönemdeki devlet büyüklerine kitap kaçakçılığı yapmanın en büyük faydası, beni kovuşturmadan korumasıydı. Komik olan şu ki; bazıları, emniyetin beni takip altın almaması için kendime başka bir meslek seçmemi tavsiye ediyordu. Sanki ben kültür yayan bilgi satan biri değilim de kaçakçıymışım gibi davranıyorlardı. 2011 yılının Şubat ayında gerçekleştirilen devrimin ardından kitaplar sıkı denetimden çıktı. Öyle ki çılgınlık seviyesinde kitap talebi geliyordu. Her yaş grubundan insanın kitaba olan talebi artmıştı. Devrimden sonraki yıllarda ‘Kaddafi’nin Etrafındaki Adamlar’ adlı bir kitaptan yaklaşık 10 bin nüsha sattım
Mirasçılar
Abdusselam b. Fevzi b. Gazi, Independent Arabia’ya gözlerini babasının sattığı kitapların arasında açtığını anlattı. Abdusselam, “Kitap ve yazar isimlerini ezberledim. Bunu arzulamam çok doğaldı. Kitap ve kağıt kokusu hayatımın büyük bir kısmını, anılarımı hatta geleceğimi oluşturuyor. Bu bize otomatik olarak sirayet eden bir sevgi. Babam bizi kitapları sevmeye ve onunla çalışmaya zorlamadı. Ancak bu iş bizim damarlarımızdaki kana karıştı” dedi
Nostalji
Her ne kadar bilgi devrimi ve e-kitabın ortaya çıkması basılı kitabı ve edinme talebini tehdit etse de İbn Gazi, normal kitapların hala eskiler için cazip ve sevenleri olduğunu söyledi. Basılı kitapların yok olup ortadan kalkmasından endişe duyulacak bir tehdit görmediğini ifade eden yaşlı sahaf, aksine müşterilerinin basılı kitap arayışı için sahafa geldiklerini belirtti. Bunun başlıca nedeninin ise basılı kitapların daha çok seviliyor olması ve büyük bir kesimin elektronik platformlardaki kitaplara uyum sağlayamaması olduğuna dikkat çekti.
Öte yandan Şair Hüseyin, “Eski kitapların kokusunun psikolojik bir etkisi var. Nostalji. Bu yalnızca basılı kitapseverlerin anlayabileceği bir zevk. Maaşımı alır almaz, bilgi satın almak için sahaflar ve kitapçıların yolunu tutuyorum. Gelirime uygun sahaflar olmasaydı okuma zevkinde mahrum kalırdım. E- kitapları benimseyemedim. Modern kitapçılara da maddi gücüm yetmiyor” dedi.
*İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
Independent Türkçe için çeviren: Büşra Abay
