Sıcak bir çöl rüzgarı bu hafta Sahra’dan topladığı büyük bir toz bulutunu ABD’nin güneyine taşıyor. Sahra’dan gelen toz, yılın bu zamanlarında hep Atlantik’in batısına doğru gidiyor. Ancak bu hafta gerçekleşen olay, son yılların en büyük hadisesi. Çünkü büyük toz bulutundan bir hafta sonra ikinci bir kitle oluşuyor gibi görünüyor.
Trilyonlarca toz tanesi, güzergahındaki çeşitli bölgelerde Güneş ışığını her yöne yansıtıyor ve süt beyazı bir gökyüzü yaratıyor. Ancak ışığın daha uzun olan kırmızı ve turuncu dalga boyları, toz kitlesine nüfuz etme eğilimi gösterdiği için ortaya gösterişli bir gündoğumu ve günbatımı manzarası çıkıyor.
Ancak bazı durumlarda hava kalitesi bozulduğu için alerjik reaksiyonları ve astım ataklarını tetikleyebiliyor. Ve bir bölgeye ne kadar toz ulaşırsa bu etkiler de o kadar belirgin oluyor.
Öte yandan bu toz kütlesi, Dünya ekosistemine çeşitli şekillerde fayda sağlıyor. Colorado Eyalet Üniversitesi’nden atmosfer bilimci Scott Denning, The Conversation’da yazdığı makalede kütlenin oluşumunu ve ekosisteme etkisini açıklıyor.
Dünya’nın dönüşü ve dengesiz ısınma
Denning’in aktardığına göre Dünya’nın dönüşü ve ekvator bölgesinin kutuplardan daha sıcak olması atmosferde dolaşım modelleri yaratıyor. Yüksek enlemlerde rüzgarlar daha hızlı esiyor ve batıdan doğuya doğru hareket ediyor. Ekvatorun yakınında ise daha yavaş esiyor ve doğudan batıya gidiyor.
Derin tropik bölgelerde yükselen hava genişliyor ve soğuyor. İçindeki su buharı da yoğunlaşıyor ve alçalıyorç Amazon, Kongo, Güneydoğu Asya, Endonezya ve Filipinler'deki gezegenin en verimli ekosistemlerini, yani yağmur ormanlarını meydana getiriyor.
Subtropikal bölgelerde ise alçalan hava sıkışıyor ve ısınıyor. Böylece Gobi, Atacama, Sonoran, Namib ve Avustralya çölleri gibi kurak bölgeleri meydana getiriyor. İşte gökyüzünü kaplayan toz bulutu da Sahra ve Arap Yarımadası boyunca uzanan kurak kuşaktan kaynaklanıyor.
Denning’e göre buradan kalkan en büyük toz kitlesi, torpikal Atlantik boyunca Batı’ya hareket ediyor. Bu çöl tozunun çoğu okyanusta birikiyor ama bir kısmı Amerika’ya ulaşabiliyor.
Yağmur ormanlarının gübrelenmesi ve kısa devre yapan kasırgalar
Sahra’dan gelen toz bulutu, Atlantik kasırgalarının oluşumuna üç şekilde müdahale ediyor. İlk olarak taşıdığı kuru hava, yoğunlaşarak tropikal fırtınaları besleyen nemi seyreltiyor.
İkinci olarak, bu tozları taşıyan üst rüzgarlar yüzeydeki rüzgarlardan daha güçlü esiyor. Rüzgar hızındaki bu çeşitlilik, gök gürültülü fırtınalara daha büyük sistemlere dönüşmeden önce darbe vuruyor.
Üçüncü olarak da toz bulutu, tropikal Güneş ışığını yansıtıyor ve dağıtıyor. Bu da buharlaştırma gücünü azaltarak fırtınaları “aç bırakıyor”.
İşte tüm bu nedenlerden dolayı, Sahra tozlarının aktif olduğu dönemlerde Atlantik üzerinde fırtına ve kasırgaları oluşma olasılığı düşüyor.
Üstelik bu toz kitlelerinin başka faydaları da var. Çöl tozu, hem okyanusta hem de karadaki rüzgar güzergahında bulunan ekosistemler için önemli bir besin kaynağı. Tozdaki çözünebilir demir, su yüzeyindeki bazı alg türlerinin gelişmine katkıda bulunuyor. Bu küçük organizmalar da binlerce türü koruyan besin ağlarının temelini oluşturuyor.
Denning, toz kitlesinin yağmur ormanlarına faydasını da şu sözlerle açıklıyor:
Bu toz, Orta ve Güney Amerika'daki tropikal ormanların gelişimi için kritik olan fosforu içerir. Bu zengin ekosistemler, kökleri aracılığıyla biraz fosfor alır ancak çöl tozundan gelecek daha fazla fosfora ihtiyaç duyar.
Independent Türkçe, The Conversation
