Suriyelilerin Türkiye’deki cumhurbaşkanlığı seçimlerine bölgedeki diğer ülkelerden daha fazla ilgi göstermesi, anlaşılır bir durum. Zira Türkiye, Suriye’den yaklaşık bin kilometre uzaklıkta bir komşu ülke. Üstelik topraklarında yaklaşık 4 milyon Suriyeli mülteci barındırıyor ve ordusu Suriye’nin kuzeyinde ve yarısı yerinden edilmiş 4 milyon Suriyelinin bulunduğu yerleşim bölgelerinde varlık gösteriyor.
Şarkul Avsat'ta yer alan yazıya göre; Bununla birlikte bu Suriyeli ilgi, tek ve birleşik değil. Türkiye cumhurbaşkanlığı seçimleri, ayrışmayı görünür kılan yeni bir vesile oldu. Suriyeliler, son on yıl içerisinde derinleşen Suriye parçalanmasında olduğu gibi Türkiye “oyları” konusunda da ayrışmış durumdaydı.
Recep Tayyip Erdoğan, 13’üncü cumhurbaşkanı. Erdoğan, sarayın anahtarını yine Erdoğan’a teslim etti. Cumhuriyet devrinin ilk yüz yılından ikinci yüzyılına yumuşak bir geçiş yapıldı. Bu, önümüzdeki beş yılda her kesimden Suriyelinin birlikte yaşamak zorunda olduğu bir gerçekliktir. Bu noktada çok sayıda soru ve beklenti, az sayıda cevap ve rahatlama içeren üç Suriyeli yönelimden bahsedilebilir.
“Suriyeli ilgi, tek ve birleşik değil. Türkiye cumhurbaşkanlığı seçimleri, bölünmeyi gözler önüne seren yeni bir vesile oldu. Suriyeliler, son on yılda derinleşen Suriye parçalanmasında olduğu gibi Türk “oylarında” da ayrışmış durumdaydı”
Öncelikle Şam’ın tutumunu ele alalım. Bilindiği üzere Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esed’e (İran’ın da katılımıyla) üçlü bir Suriye-Türkiye-Rusya zirvesi düzenlemesi için çok baskı yaptı. Esed, Türkiye Suriye’nin kuzeyindeki askerî varlığını çekmediği, çekilme sözü vermediği ya da çekilme için bir takvim belirlemediği sürece bu görüşmeyi kabul etmediğini belirtti. Bununla birlikte Esed’in itirazının asıl sebebi, hasmı Erdoğan’ın bir kez daha cumhurbaşkanı olmasına destek vermek istememesidir. Esed, Şam ile ittifakı ve bağlantısı olan rakip aday Kemal Kılıçdaroğlu üzerine oynuyordu.
Putin ile Hamaney’in baskısı altında Esed, Dışişleri Bakanı Faysal el-Mikdad’ın Türkiyeli mevkidaşı Mevlüt Çavuşoğlu ile Moskova’da görüşmesini onayladı. Pratikte Suriye-Türkiye normalleşmesi, bir çekilme veya çekilme taahhüdü olmaksızın/olmadan önce güvenlik düzeyinden siyasi düzeye taşındı. Bu, Esed’in Putin’e bir armağanıdır.
Şimdi Türkiye’nin 13’üncü cumhurbaşkanıyla durum ne olacak? Kuvvetle muhtemel Rusya ve İran, Suriye-Türkiye yakınlaşmasını üst düzeye çıkarmak için baskı yapacaktır. Ama bir farkla: Erdoğan şu an zaman ve sandık baskısı altında değil. Zaten Çavuşoğlu da birkaç gün önce terör tehdidi ortadan kalkana kadar Türk ordusunun Suriye’de kalacağını söylememiş miydi? Yeni bir gerçeklik mevcut: Erdoğan yıllardır sahnede. Esed de öyle. Ve ikisi de Putin’e muhtaç. Mesele, bu iki aktörün yeni gerçeklik karşısında nasıl bir tavır alacağıdır. Şarku’l Avsat’ın Majalla’dan aktardığı analize göre sorunun cevabı kısmen Putin’de. Tabi o da Suriye meselesini düşünmek için Ukrayna savaşından başını kaldırabilirse...
“Şimdi ne olacak? Kuvvetle muhtemel Rusya ve İran, Suriye-Türkiye yakınlaşmasını üst düzeye çıkarmak için baskı uygulayacaktır. Ama bir farkla: Erdoğan şu an zaman ve sandık baskısı altında değil”
İkinci olarak Kamışlı’daki durumu bakalım. Suriye Kürtlerinin gözü de “Osmanlı Sultanı”nın saraydan çıkmasındaydı. Bu temenninin de ötesinde, Erdoğan’ın gideceğine ve yerine Kürtlerin ve Alevilerin müttefiki olan rakip adayın geleceğine dair bir inançtı.
Şam’da nasıl hayal kırıklığı yaşanıyorsa Kamışlı’da da öyle bir tedirginlik hâkim. Türkiye’nin 13’üncü Cumhurbaşkanı Erdoğan, Suriye’nin kuzeydoğusunda “terörle mücadele etme” ve PKK’nın Suriye’deki kolu YPG ve onun müttefiki olan ABD güçleriyle savaşma yetkisine sahip olduğunu düşünüyor.
Bu birinci durum. İkincisi de şu: Suriye’de Fırat’ın doğusunda yer alan ABD’ye göre Erdoğan, önümüzdeki yılların bir gerçekliği. Erdoğan; Rusya’yla ilişki, NATO ve Ukrayna savaşı özelinde denklemin bir parçası.
Olası senaryolardan biri, Erdoğan’ın Fırat’ın doğusunda askerî olarak hareket etmekte ve ABD’nin Kürt müttefiklerine baskı yapmakta serbest olmasıdır. Bir diğer senaryo da Rusya’nın, ABD’nin müttefiklerine karşı bir Suriye-Türkiye mutabakatı için baskı yapmasıdır. ABD’nin müttefikleri derken Suriye Demokratik Güçleri’ni kastediyoruz.
“Erdoğan’ın zaferi, muhalifler ve mülteciler tarafından kutlamalarla karşılandı. Birçok anlaşmanın ve jeopolitik hesabın olduğu Arap, bölgesel ve uluslararası denklemler arasında hissettikleri duygular ve yaptıkları hesaplarda haklı olup olmadıklarını günler gösterecek”
Üçüncü olarak halkı, yerinden edilmişleri ve mültecileri açısından İdlib’deki duruma bakalım. Erdoğan’ın zaferinin ilanından sonra Türkiye’deki pek çok Suriyeli mültecinin ilk tepkisi, rahat bir nefes almak oldu. Türkiye’deki muhalefetin söylemi, Türkiye’de bulunan yaklaşık 4 milyon Suriyeli ve Suriye’nin kuzeyindeki benzerleri arasında korku ve endişeye sebep oldu. Onların gözünde Kılıçdaroğlu’nun kazanması demek, geri dönmeleri için mültecilere yönelik baskı ve muhalefetin aleyhine olarak Şam ile iş birliği demekti.
Erdoğan’ın zaferi, muhalifler ve mülteciler tarafından kutlamalarla karşılandı. Birçok anlaşmanın ve jeopolitik hesabın olduğu Arap, bölgesel ve uluslararası denklemler arasında onların hissettikleri duygular ve yaptıkları hesaplarda haklı olup olmadıklarını önümüzdeki günler gösterecek. Bu konuda yapılan planlardan biri, Suriyelilerin “gönüllü ve güvenli bir şekilde” ülkelerine dönmeleri için Suriye’nin kuzeyinde Türkiye’nin etkin olduğu bölgelere konutlar inşa etmek için yapılacak Türk-Arap iş birliğidir.
“Türkiye; Libya, Irak, Suriye ve başka yerlerde birçok Arap sahnesine müdahil oluyor. Kimilerine göre yayılmayı ve “derinliklere nüfuz etmeyi” durdurma noktası, Suriye’dedir”
Erdoğan’ın zaferinin Suriye’ye yansımaları çok. Şam’ın Arap Birliği’ne dönüşü ve Esed’in Cidde’deki Arap zirvesine katılımıyla yeni bir ivme kazanan ‘Şam ile normalleşme treni’ muhtemelen hız kazanacak. Türkiye; Libya, Irak, Suriye ve başka yerlerde birçok Arap sahnesine müdahale ediyor. Bazıları, yayılmayı ve “derinliklere nüfuz etmeyi” durdurma noktasının Suriye’de ve bu denklemin ortağı olan Şam’da olduğunu düşünüyor. Onlara göre “Suriye devletini” güçlendirmek ve Şam’daki Arap rolünü pekiştirmek de bu direnişe katkı sağlayabilir.
Bu yönelimi pekiştiren şeylerden biri, Erdoğan’ın seçimleri kazanmasının ardından bölgedeki normalleşme politikalarından uzaklaşmasıdır. O zaman Suriye, birçok dönüşüm, sürpriz ve anlaşma için bir laboratuvar olacak.
*Bu makale Şarku’l Avsat tarafından majalla dergisinden çevrilmiştir.
* İbrahim Hamidi - Şarkul Avsat
