Türkiye kritik cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci turunu da geride bırakırken, ekonomistler ülkenin durumuna dair önemli tespitlerde bulunuyor.
Son günlerde bu ekonomi analizlerinde Türkiye'yle beraber anılan bir ülke var: Arjantin. Birçok yorumcu Türkiye'nin ekonomik durumunun Arjantin'e benzediği veya benzeyebileceği yorumunu yapıyor.
Bu kişiler arasında Daron Acemoğlu, Hayri Kozanoğlu ve Mahfi Eğilmez gibi saygın ekonomistler de var.
Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nde görev alan Prof. Dr. Acemoğlu, karışık politikalar, giderek azalan döviz ve altın rezervlerini hatırlatarak, "1990’lara geri dönüyoruz. Arjantin benzeri bir durum söz konusu" dedi.
Eski Hazine Müsteşarı Eğilmez ise AVM'lerin, kafelerin doluluk oranlarına ve ekonomik kriz olmadığını savunan kişilere işaret ederek, "Aynı durum krizin tam ortasındaki Arjantin'de görülüyor" ifadelerini kullandı.
Prof. Dr. Kozanoğlu ise Türkiye'deki durumun henüz Arjantin kadar kötü olmadığı görüşünde.
Arjantin'de neler oluyor?
Eskiden Latin Amerika'nın en güçlü ülkesi konumundaki Arjantin'de enflasyon yüzde 100'ün üzerine çıkarak son 30 yılın rekorunu kırdı.
Geçen yılın temmuz ayından beri tam üç kez ekonomi bakanı değiştiren ülke, merkez soldan Devlet Başkanı Alberto Fernandez'in kurduğu koalisyonla yönetiliyor.
Güney Amerika'nın halihazırda en büyük ikinci ekonomisi olan ülkenin uluslararası sermayeye neredeyse hiç erişimi yok. Yani ülke, uluslararası piyasalardan borçlanamıyor. Aynı zamanda Uluslararası Para Fonu'ndan (IMF) 44 milyar dolarlık borç alan ülke, imzalanan anlaşmanın koşullarına bağlı kalmak için de mücadele ediyor.
Nüfusun yüzde 40'ı yoksulluk sınırının altında
Arjantinlilerin yaklaşık yüzde 40'ı bugün yoksulluk sınırının altında yaşıyor. Bu da her 10 Arjantinliden 4'ü demek.
Merkez bankası, Rusya - Ukrayna savaşının da şiddetlendirdiği kriz karşısında çareyi daha fazla para basmakta buluyor.
ABD'deki Wilson Center'ın Arjantin Projesi ve Latin Amerika Programı Direktörü Dr. Benjamin Gedan ise, "Herhangi bir ekonomistin size söyleyeceği gibi, para basmak bizi tek bir yöne götürür: Yüksek enflasyon" ifadelerini kullanıyor.
"Dağlar kadar paranın hiç değeri yok"
Arjantinliler sürekli değişen kur ve artan enflasyon karşısında bankaları kullanmaktan kaçınarak, alışverişlerini nakitle yapıyor. Hatta bankalar kredi vermediği için emlak satışları bile nakit peso üzerinden yapılıyor.
Bu da yurttaşların yanlarında çantalar dolusu nakit parayla dolaşmasına neden oluyor.
Buenos Aires'te yaşayan ve ABC News'a konuşan Rudy Rindlisbacher, gününü geçirmeye yetecek kadar pesoyu ceplerine sığdıramadığını söylüyor.
Ceplerinizden o kadar çok peso çıkar ki yürüyemezsiniz bile. Dağlar kadar paranın hiçbir değeri yok.
Arjantin bu kağıt banknot fazlalığını gidermek için bu hafta 2 bin pesoluk yeni banknotları piyasaya sürdü. O sırada 2 bin pesonun değeri sadece 4 dolardı.
Neyin pahalı, neyin ucuz olduğunu ayırt edemiyorlar
An itibarıyla Arjantin'de 1 dolar, 235 peso ediyor. Ancak hem enflasyon oranı hem de döviz kuru her an değişebiliyor.
Bu nedenle Arjantinliler işlerini büyük bir belirsizlik içinde yönetmek zorunda. Ülkenin kuzeybatısındaki Mendoza'da özel şoför olan Eduardo Rad, iş için ücret teklifi vermenin bir tür kumar olduğunu söylüyor.
Anahtarlık, kalem, çakmak ve diğer küçük eşyaları süsleyip satarak da geçimini sağlayan Rad, "Diyelim ki bir işyerine gidiyorum. 200 kalem sipariş ediyorlar, ben de fiyatını veriyorum. Ama ben alışverişimi yapıp kalemleri işleyene kadar kârımın bir kısmını, hatta tamamını kaybetmiş olabilirim" ifadelerini kullanıyor.
Dört nala koşan enflasyonun en yorucu yanlarından biri de fiyatların pahalı olup olmadığının ayırt edilememesi. Buenos Aires şehir merkezinde kısa süreli kiralık dairelere bakan emlakçı Guido Mazzei, "Fiyatlar her gün o kadar artıyor ki, sonunda hiçbir şeyin değerini anlayamıyorsunuz" diyor.
Asla tek bir yerden alışveriş yapmazsınız; 5 veya 6 süpermarketi karşılaştırırsınız. Bu bir hazine avı gibi; deterjan için bir yer, yumurta için başka bir yer... Sonunda yine de pahalı mı yoksa ucuz mu olduğunu bilmediğiniz bir ürüne para ödersiniz.
Mavi dolar mı resmi dolar mı: Dövizler karaborsada
Danışmanlık firması FMyA'ya göre Arjantin Merkez Bankası'nın net nakit rezervleri tahmini 1,3 milyar dolara kadar inmiş durumda. Toplam rezervler 2019'daki seviyenin yarısından daha az. Bu durum devalüasyon riskini artırıyor.
Dış ticaret açığı belirginleşen ülkeler, kendi paralarının değerini diğer ülkelerin para birimleri karşısında düşürmek zorunda kalabiliyor. Buna devalüasyon adı veriliyor. Ülkeler bununla döviz gelirlerini artırmayı amaçlıyor. Türkiye de 1946, 1958, 1970 ve 1994'te devalüasyona gitmek zorunda kalmıştı.
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
Bugün Arjantin'deki devalüasyon beklentisi, daha fazla kişinin dolar almasına, ülkenin ihracatı durdurmasına veya ithalatı hızlandırmasına neden oluyor. Bunun sonucunda da resmi döviz kuruyla çeşitli paralel kurlar arasındaki fark, yüzde 100'e kadar çıkıyor.
Arjantin'de yapay olarak sabitlenmiş bir döviz kuru var. Yani döviz kuru piyasaların talebiyle değil, doğrudan hükümet tarafından belirleniyor.
Tüm bunlar peso ve doların yasadışı olarak takas edilebildiği paralel bir döviz piyasasının ortaya çıkmasına neden olmuş. Arjantinliler yasa dışı oranda değiştirilen dolara "mavi dolar" adını veriyor. Mavi doların değeri, resmi döviz kurunun iki katına çıkabiliyor. Bu yüzden bu uygulamaya genellikle yabancılar ilgi gösteriyor.
Ancak birikim yapmak için mavi dolara başvuran Arjantinlilerin sayısı da çok fazla. "Motosikletli insanlarla" sokakta, bir çamaşırhanenin arkasında veya gizli köşelerde buluşan yurttaşlar buralarda mavi dolar bozduruyor veya satın alıyor.
Arjantin ve Türkiye: Kısa bir karşılaştırma
Bu noktada Arjantin - Türkiye benzetmeleri akla geliyor. Yukarıda da sayılan rakamlar ve oranlar üzerinden kısa bir karşılaştırma yapılabilir.
Enflasyon oranı: Arjantin'de enflasyonun şubat ayında yüzde 102,5'e ulaştığı bildirilmişti. IMF verilerine göre, ülkenin 2023 enflasyon oranı ise yüzde 98. Yine IMF verileri, Türkiye'nin 2023 enflasyon oranının yüzde 50 olduğunu gösteriyor. Arjantin dünyanın en yüksek enflasyon oranına sahip 4. ülkesiyken, Türkiye de 7. sırada.
İşsizlik oranı: Arjantin'in güncel işsizlik oranı yüzde 7,6. Türkiye'de bu oran yüzde 11.
Kişi başına gayri safi yurt içi hasıla: 2022 IMF verilerine göre Türkiye'de kişi başına milli gelir 10 bin 620 dolar. Arjantin'de ise 13 bin 660 dolar.
Yoksulluk sınırının altında yaşayanlar: Yukarıda her 10 Arjantinliden 4'ünün yoksulluk sınırının altında yaşadığı belirtilmişti. Tüketici Hakları Derneği'nin geçen yıl haziran ayında yaptığı açıklamaya göreyse Türkiye'de tüketicilerin yüzde 45’den fazlası yoksulluk sınırının altında yaşıyor.
İki ülkede de son kriz 2018'e dayandırılıyor
Hem Türkiye'nın hem de Arjantin'in içinde bulunduğu son ekonomik sıkıntılar, medyada 2018'deki döviz kuru artışı ve borç krizlerine dayandırılıyor.
Bloomberg yazarı Ben Holland'ın Eylül 2018'de kaleme aldığı bir makalede, "Arjantin ve Türkiye ekonomileri, liderlerinin birbirine zıt bankacılık felsefelerine rağmen aynı noktada" ifadelerine yer verilmiş:
Her iki ekonomi de yüksek enflasyonla ve para birimlerinin değerindeki düşüşle mücadele ediyor. Her iki ülke de ekonomik durgunluk riski altında.
O dönemde Türkiye piyasalarına en büyük darbe, Rahip Brunson kriziyle gelmişti. ABD'li evanjelist rahip, İzmir'de, "terör örgütleri adına suç işlediği ve casusluk yaptığı" iddiasıyla yargılanmış 3 yıl 1 ay 15 gün hapis cezası verilmişti. Rahibin halihazırda cezaevinde kaldığı süre gözönünde bulundurularak bir daha hapis yatmamasına hükmedilmiş ve Brunson serbest bırakılmıştı. Ancak bu süreçte dönemin ABD Başkanı Donald Trump, Türk ürünlerine ilişkin gümrük vergilerini artırmıştı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise bu yaptırımları, ABD menşeili ürünlere uygulanan vergileri artırarak takip etmişti. Bu süreçte ekonomi de darbe almıştı.
Arjantin ise 1950'lerden bu yana ekonomik durgunlukla neredeyse diğer tüm ülkelerden daha çok kez karşı karşıya kaldı. Ancak o ülkenin de içine düştüğü son kriz 2018'de başladı. Ülke o zamandan beri toparlanamıyor, yıllık enflasyon da yüzde 50'nin altına düşmüyor.
O yıl peso, dolar karşısında değerinin yarısını kaybetti. Bunun üzerine IMF, dönemin lideri Mauricio Macri yönetimine 57 milyar dolarlık rekor borç verme kararı aldı. Ama bu program hayata geçirilemedi ve dolayısıyla ekonomiyi istikrara kavuşturamadı.
Fernandez'in 2019'da seçilmesinin ardından ülke temerrüde düştü. Temerrüt, borçlu ülkenin, borçlanmasıyla ilgili yükümlülüklerinin birini, birkaçını veya hiçbirini zamanında yerine getirmemesi anlamına geliyor.
Temerrüdün ardından uluslararası krediye erişimini kaybeden Fernandez, Kovid-19 pandemisi sırasında nakit yardımları finanse etmek için para basmaya karar verdi. Bu da enflasyonun daha da yükselmesine neden oldu.
Arjantin'de kuraklık da etkili oldu
Aynı zamanla tarihi bir kuraklıkla karşı karşıya kalan ülkenin tarım vergileri de azalında ekonomik kriz daha da derinleşti. Ekonomistler, gayri safi yurtiçi hasılanın 2023'te yüzde 3 oranında düşeceğini öngörüyor.
Kuraklık, Arjantin'in büyüme, istihdam ve vergi gelirleri için gerekli olan temel emtia ihracatını (soya, mısır ve buğday) ortadan kaldırıyor.
2022'de IMF ve Fernandez yönetimi, Macri hükümetiyle müzakere edilen 57 milyar dolarlık paketin yerine 44 milyar dolarlık yeni bir anlaşmaya vardı.
"Yeterince faiz artırmadı"
Arjantin Merkez Bankası, Türkiye'den farklı olarak, krizi azaltmak için faiz artırımına gitti. Ancak bu da enflasyonu düşürmedi. Ekonomist Eğilmez'e göre bunun birden fazla nedeni var.
Eğilmez, kendi blogunda kaleme aldığı yazıda şöyle diyor:
İlk nedeni faizin yeterince artırılmamış olması. Brezilya Merkez Bankası, enflasyona karşı çok daha hızlı ve aktif tavır alarak artırmış ve bir yıl önce yüzde 12,13 olan enflasyonu bugün itibarıyla (24 Nisan) yüzde 4,65'e düşürmüş. Kuşkusuz enflasyonu düşüren tek neden faizi artırmak değil. Brezilya buna ek olarak yapısal reformlara da girişmiş.
Arjantinliler paradan kaçıyor, harcama yapıyor
Uzmanlar, Buenos Aires'teki dolu restoranlara, kafelere ve AVM'lere de dikkat çekiyor. Ancak onlara göre Arjantinlilerin sürekli para harcaması mali bir başarının göstergesi değil.
Ükede "parayı yakmak" anlamına gelen İspanyolca bir terim var: Quema La Plata. Bu eğilim, aslında tam aksine insanların paradan kaçtığını gösteriyor.
Zira kurun ve enflasyonun devamlı arttığı Arjantin'de para peso cinsinden olduğu sürece mal, paradan daha değerli görülüyor. Örneğin, Buenos Airesli bir yurttaş, "Bir buçuk yıl önce 4,5 milyon pesoya satın aldığım 2018 Toyota HiLux'um var. 6 ay sonra 7,5 milyon peso oldu. Şimdi neredeyse 12 milyon peso değerinde" diyor.
Fotoğraflarla dünyadan haberler
Fotoğraflarla dünyadan haberler
-
1/30
19 Nisan 2024 - Eski ABD Başkanı Donald Trump, evlilik dışı ilişkilerle bağlantılı sus payı ödemelerini örtbas ettiği iddiasıyla yargılandığı davada öğle yemeği molasının ardından New York'taki Manhattan Ceza Mahkemesine giriyor. Eski bir ABD başkanının ilk kez ceza davasında yargılandığı mahkemede 12 jüri 18 Nisan'da yemin etmişti. Öte yandan Trump'ın yargılandığı tarihi "sus payı" davasının görüldüğü mahkeme binasının önünde bir kişi kendini yaktı. Görgü tanıkları, havaya broşürler atan bir erkeğin bir tenekeden kendisini yakıta buladığını ve ateşe verdiğini söyledi (Spencer Platt/AFP) -
2/30
18 Nisan 2024 - Birleşik Arap Emirlikleri'nin (BAE) Dubai kentinde sağanak yağışların ardından arabalar sular altında kalmış caddede böyle görüntülendi. Ortadoğu'nun finans merkezi olan kentin devasa otoyolları sel yüzünden tıkandı ve büyük havalimanında kaos yaşandı. Kayıtların tutulmaya başlandığı 1949'dan beri görülen en şiddetli yağışlarda BAE'de bir, Umman'da 20 kişi hayatını kaybetti. Afetin ardından aşırı yağışların bulut tohumlamadan kaynaklanıp kaynaklanmadığına dair tartışma başladı (Giuseppe Cacace/AFP) -
3/30
17 Nisan 2024 - Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nin Goma kentinin dış kesimlerindeki Bulengo kamponda savaştan kaçan çocuklar bulaşık yıkıyor. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiseri Volker Türk, silahlı çatışmaların pençesindeki bölgeyi 16-18 Nisan'da ziyaret ediyor. Ruanda ordusunun desteklediği M23 isyancıları 2021'in son aylarından bu yana doğudaki Kuzey Kivu bölgesinin büyük kısımlarını ele geçirdi ve yaklaşık 2 milyon kişinin yerinden olmasına yol açtı (Alexis Huguet/AFP) -
4/30
16 Nisan 2024 - Danimarka'nın başkenti Kopenhag'da 17. yüzyıldan kalma tarihi borsa binası bu sabah alevlere teslim oldu ve binanın simge kulesi yıkıldı. Başkentteki en eski binalardan olan yapı, nedeni henüz bilinmeyen bir şekilde alev aldığında yenileme çalışmaları yapılıyordu. Danimarka parlamentosunun yanında yer alan bina, 1620'ler Kral IV. Christian tarafından inşa ettirilmişti (Emil Helms/AFP) -
5/30
15 Nisan 2024 - Tarihte ilk kez eski bir ABD Başkanı'nın yargılandığı ceza davası bugün başladı. New York'taki Manhattan Ceza Mahkemesi'nde görülen ilk duruşmada hakim karşısına çıkan eski Başkan, "Suçsuz olduğum için burada olmaktan gurur duyuyorum. Siyasi saiklere açılmış bu dava Amerika'ya hakarettir. Buna benzer bir olay daha önce hiç görülmedi. Buraya asla getirilmemeliydim" dedi. "Sus payı davası" diye bilinen yargılamada, Trump'a evlilik dışı ilişkilerini örtbas etmek için "sus payı" ödemeleri yapmak da dahil olmak üzere 34 ayrı suçlama yöneltiliyor. Skandallarla boğuşan 77 yaşındaki Trump, suçlu bulunması halinde 4 yıla kadar hapis cezasına çarptırılabilir. Trump, hakkındaki suçlamaları reddediyor ve suçsuz olduğunu savunuyor (Michael Nagle/AFP) -
6/30
14 Nisan 2024 - İran'ın İsrail'e drone ve füze saldırısı düzenlemesinin ardından bugünün erken saatlerinde başkent Tahran'daki Filistin Meydanı'nda toplanan göstericiler İran ve Filistin bayrakları sallıyor. İran'ın Şam'daki konsolosluk binasına İsrail'in 1 Nisan'da düzenlediği hava saldırısında İran Devrim Muhafızları Ordusu'ndan 7 kişinin ölmesinin ardından İran dün İsrail'e yüzlerce kamikaze drone'u, balistik ve seyir füzesiyle saldırı başlattı. İran bazı askeri hedefleri vurduğunu, İsrail ise saldırıların çoğunun hava savunma sistemlerince önlendiğini fakat bir askeri üsse füze isabet ettiğini bildirdi. Dün geceki saldırı, İran'ın kendi topraklarından İsrail'e düzenlediği ilk saldırı olma özelliği taşıyor (Atta Kenare/AFP) -
7/30
13 Nisan 2024 - Avustralya'nın Sidney kentindeki Westfield Bondi Junction alışveriş merkezinde meydana gelen bıçaklı saldırıdan sonra polis binaya giriyor. Saldırıda 6 kişiyi öldüren erkek saldırgan polis tarafından vurularak etkisiz hale getirildi. Hastaneye kaldırılan yaralılar arasında 9 aylık bir bebeğin de olduğu bildirildi. Britanya Kralı III. Charles, saldırı karşısında şoke olduğunu ve dehşete kapıldığını belirtti. New South Wales polisi ilk belirtilere göre bunun bir terör saldırısı olmadığını açıkladı (David Gray/AFP) -
8/30
12 Nisan 2024 - Myanmar'ın Myawaddy kasabasının cunta karşıtı direnişçilerin eline geçmesinden sonra ülkeden kaçmak için sınır kapısında kuyruğa giren insan seli karşısında Tayland'ın Tak eyaletinde yer alan ve Myanmar'a sınırı olan Mae Sot kentinde askeri personel nöbet tutuyor. Stratejik öneme sahip Myawaddy kasabasının gittkçe güçlenen cunta karşıtlarının eline geçtiği dün bildirilmişti. Myawaddy'de çatışmalar devam ederken, Tayland ordusu askeri devriyeleri artırmıştı. Şubat 2021'de Myanmar ordusunun yönetime el koymasının ardından ülke çapında protestolar patlak vermiş ve silahlı direniş başlamıştı (Athit Perawongmetha/Reuters) -
9/30
11 Nisan 2024 - Rusya, yörüngeye ağır yükler taşıması için tasarlanan Angara-A5 uzay aracını Vostoçni Uzay Üssü'nden fırlattı. 9 ve 10 Nisan'da çeşitli arızalar sebebiyle iptal edilen deneme saat 12.00'de gerçekleşti. Gelecekte Angara-A5 roketinin Rus yörünge istasyonunun modüllerini uzaya göndermek ve insanlı uzay araçlarını fırlatmak için kullanılması bekleniyor (AFP/ROSCOSMOS) -
10/30
10 Nisan 2024 - ABD Başkanı Joe Biden ve Japonya Başbakanı Fumiyo Kişida, Beyaz Saray'daki resmi karşılama töreninde. Çin'in askeri ve ekonomik bakımdan atağa kalktığı ortamda Biden, Hint-Pasifik'teki hayati ortaklıkları güçlendirme kararlılığını pekiştirmek adına ağırladığı Kişida'yla önemli bir Oval Ofis toplantısı da gerçekleştirecek. Biden ve Kishida arasındaki ikili görüşmenin bir parçası olarak çok çeşitli kritik sektörleri kapsayan 70'in üzerinde maddenin açıklanması bekleniyor (Andrew Caballero-Reynolds/AFP) -
11/30
9 Nisan 2024 - Nepal'in başkenti Katmandu'da güvenlik güçleri, Ulusal Demokratik Parti'nin (RPP) organize ettiği protestoda eylemcilere müdahale etti. RPP, monarşinin geri gelmesini ve Güney Asya ülkesinin bir Hindu eyaleti olmasını talep ediyor. Polis, yüzlerce kişinin katıldığı eyleme müdahale ederken göz yaşartıcı gaz ve tazyikli su kullandı. Parti, olaylarda kurmaylarından bazılarının yaralandığını açıkladı. 2008'de tahttan indirilen Kral Gyanendra'nın destekçileri, polis barikatlarını aşıp başbakanlık ve bakanlıkların olduğu alana erişmeye çalışıyordu (Prakash Mathema/AFP) -
12/30
8 Nisan 2024 - Kurtarma ekipleri Rusya'nın Orenburg bölgesinde, Ural Dağları'nın güney ucunun güneydoğusunda yer alan Orsk şehrinin sular altında kalan kısmındaki sakinleri tahliye ediyor. Rusya Acil Durumlar Bakanlığı'nın yaptığı açıklamaya göre, ülkenin 39 bölgesinde 10 bin 400'den fazla ev su altında kaldı. Orsk'taki barajın patlamasıyla 230 bin nüfuslu kentte 6 bin 100 kişi tahliye edildi. Kremlin tarafından yapılan açıklamada, Urak’daki Kurgan ve Siberya’ya bağlı Tümen bölgesindeki sellerin kaçınılmaz olduğu kaydedildi. Bu nedenle bölgede acil durum ilan edilmesi kararı alındığını duyuran Tümen Bölge Valisi Aleksandr Moor, "Acil durumu tedbiren devreye sokuyoruz" ifadesini kullandı (Anatolii Zhdanov/AFP) -
13/30
7 Nisan 2024 - RB'nin Avustralyalı pilotu Daniel Ricciardo ve Williams'ın Taylandlı pilotu Alexander Albon, Suzuka'da düzenlenen Formula 1 Japonya Grand Prix'de kaza yaptı. Yarış başladıktan saniyeler sonra yaşanan kazada Ricciardo'nun aracının tekerleği Albon'un aracına çarparak onu pist dışına itti. Sürücüler araçlarından tek başlarına çıkmayı başarırken durumlarının iyi olduğu bildirildi. Kazanın ardından tekrar başlatılan yarışı Max Verstappen birinci sırada tamamladı (JIJI/AFP) -
14/30
6 Nisan 2024 - Ekvador'un başkenti Kito'da polis ve askerler, eski Ekvador Devlet Başkanı Yardımcısı Jorge Glas savcılıktan çıkarken güvenlik operasyonu gerçekleştirdi. Dün Ekvador'da yetkililer, Kito'daki Meksika Büyükelçiliği'ne baskın düzenleyip Meksika hükümetinin siyasi sığınma hakkı vereceğini duyurduğu Glas'ı gözaltına almıştı. Meksika Devlet Başkanı Andres Manuel Lopez Obrador söz konusu hareketin ulusal egemenliğin "açık" ihlali anlamına geldiğini söyledi. Eski Ekvador Devlet Başkanı Yardımcısı Glas, hakkında yürütülen rüşvet soruşturması kapsamında 3 Ekim 2017'de tutuklanmış, Aralık 2022'de Meksika'nın Kito Büyükelçiliği'ne sığınmıştı (Rodrigo Buendia/AFP) -
15/30
5 Nisan 2024 - Doğu Kudüs'teki Mescid'i Aksa'da Ramazan ayının son cuma namazı yaklaşık 120 bin kişiyle kılındı. İsrailli yetkililer, yalnızca kısıtlı sayıdaki Müslümanın Batı Şeria'dan gelerek Mescid-i Aksa'da cuma namazı kılmasına izin verdi. Sabah saatlerinden bu yana şehrin sokaklarına çok sayıda güvenlik gücü konuşlandırılmış ve Doğu Kudüs'ün Eski Şehir bölgesi çevresindeki birçok cadde kapatılmıştı (Ammar Awad/Reuters) -
16/30
4 Nisan 2024 - Tayvan'ın doğusundaki Hualien kentinde meydana gelen şiddetli depremin ertesi günü bir yapı mühendisi, eğilmiş bir binadan örnek alıyor. Doğu Asya ülkesinde gerçekleşen afet sonrası en az 10 kişi hayatını kaybetti ve binden fazla da yaralı var. 7,4 şiddetindeki depremin hasar verdiği bina sayısıysa 125. Adada son 25 yıldır görülen en şiddetli depremin merkez üssü Hualien'de 300 bin kişi yaşıyor (Chiang Ying-ying/AP) -
17/30
3 Nisan 2024 - Ukrayna Silahlı Kuvvetleri'nin 37'inci Deniz Piyade Tugayı'ndan bir asker, Ukrayna'nın güneyinde açıklanmayan bir yerde gerçekleştirilen askeri tatbikatlar sırasında Fransız AMX-10 RC zırhlı aracında. Rusya'nın Ukrayna'ya tam kapsamlı bir istila başlatmasının üzerinden 769 gün geçti ve savaş tüm hızıyla devam ediyor. Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu, Rusya'nın yılın başından itibaren Ukrayna'nın doğusunda 403 kilometrekare toprak ele geçirdiğini söylerken Ukrayna bu iddiayı reddetti. Öte yandan Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski, seferberlik yaşını 27'den 25'e düşüren yasayı imzaladı (Ivan Antypenko/Reuters) -
18/30
2 Nisan 2024 - Kudüs'te İsrail'in parlamentosu Knesset önünde bir protestocu, Hamas'ın 7 Ekim'de düzenlediği saldırıda rehin alınanların derhal serbest bırakılması için düzenlenen eylemde. Parlamento binasının çevresinde kurulan çadırlarda yurttaşlar erken seçim çağrısı yaparken, İsrail genelinde halk geceleri de sokaklara çıkarak Başbakan Binyamin Netanyahu'yu istifaya davet ediyor. Öte yandan ABD merkezli kâr amacı gütmeyen kuruluş World Central Kitchen, İsrail'in hedefli saldırısında Avustralyalı, Polonyalı, Birleşik Krallıklı ve ABD-Kanadalı personellerinin Gazze'de öldürüldüğünü açıkladı (Ronen Zvulun/Reuters) -
19/30
1 Nisan 2024 - Tayvan'ın bağımsızlık yanlısı aktivistlerden biri (sağda) Çin Devlet Başkanı Şi Cinping'in maskesiyle banknot taşırken, diğeri Tayvan'ın eski devlet başkanı Ma Ying-jeou'nun maskesiyle Tayvan haritası tutarak Taoyuan Uluslararası Havalimanı önünde protesto gösterisi yapıyor. Tayvan'ın eski devlet başkanı Ma Ying-jeou, iki ülke arasındaki gerilimi düşürmeyi amaçlayan ziyaret için bugün Çin'e gitti. Güney Çin'in Guangdong eyaletindeki Shenzhen şehrine uçmadan önce gazetecilere kısa bir açıklama yapan Ma, "Bu bir barış ve dostluk gezisi" dedi. Ma, şimdiki Tayvan Devlet Başkanı Tsai Ing-wen'in seçilmesinden kısa bir süre önce, 2015 sonlarında Singapur'da Şi 'yle önemli bir zirve için bir araya gelmişti (Yan Zhao/AFP) -
20/30
31 Mart 2024 - Fransa'nın batısında yer alan Chinon'daki Vienne Nehri'nin taşması nedeniyle bazı alanlar sular altında kaldı. Fransa'nın içbatı kesiminde dünden beri yaşanan şiddetli nehir taşkınlarının ardından Indre-et-Loire ve Vienne'de yüzden fazla kişi evlerinden tahliye edildi ve Haute-Vienne'de bir kanocunun kaybolduğu bildirildi (Pascal Lachenaud/AFP) -
21/30
30 Mart 2024 - New York Polis Teşkilatı'ndan Jonathan Diller'ın cenazesine binlerce kişi katıldı. Pazartesi günü yanlış park eden bir araca müdahale ederken arabanın içinden ateş açılması sonucu karnından vurulan polis memuru, kaldırıldığı hastanede hayatını kaybetmişti. Diller, son iki yılda New York'ta görev başındayken öldürülen ilk polis memuru oldu. New York Emniyet Müdürü Edward Caban, cenazede Diller'ı dedektifliğe terfi ettirdi ve teşkilatın sonuna kadar ailenin yanınca olacağı sözünü verdi (Jeenah Moon/AP) -
22/30
29 Mart 2024 - Filistinliler Gazze Şeridi'nin orta kısmında yer alan Magazi mülteci kampındaki hasar görmüş ve yıkılmış binaların yanından geçiyor. Gazze Sağlık Bakanlığı son 24 saatte İsrail saldırıları sonucu 71 Filistinlinin öldüğünü ve 112'sinin de yaralandığını açıklarken, UNICEF sözcüsü James Elder, Gazze'de karşılaştığı herkesin "Gıdaya ihtiyacımız var" dediğini belirtti. Öte yandan Reuters'ın aktardığına göre ABD Dışişleri Bakanlığı'ndan bir yetkili, Gazze'nin kuzeyindeki bazı bölgelerde halihazırda kıtlık yaşanıyor olması ihtimalinin epey yüksek olduğunu söyledi (AFP) -
23/30
28 Mart 2024 - Vatikan'ın resmi TV kanalı Vatican Media, Papa Francis'in ayak yıkarken çekilen fotoğrafını paylaştı. Papa, Paskalya kutlamaları sırasında Kutsal Perşembe'de, İtalya'nın başkenti Roma'daki kadın hapishanesi Rebibbia'ya gerçekleştirdiği ziyarette "Ayak Yıkama" ritüelini gerçekleştirip 12 kadının ayağını yıkadı ve öptü. Mahkumlardan bazıları ritüel sırasında gözyaşlarına hakim olamadı (AFP/Vatican Media) -
24/30
27 Mart 2024 - İspanya'nın başkenti Madrid yakınlarında, ülkenin simgesi haline gelmiş Osborn Boğası'na Filistin bayrağı çizilmiş ve Özgür Filistin yazılmış. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, Ramazan'da ateşkes ilan edilmesi çağrısı yapsa da Gazze Savaşı'nda İsrail'in saldırıları sonucu son 24 saatte 76 Filistinli hayatını kaybetti. Öte yandan Dünya Gıda Programı, Gazze'nin kuzeyinde yetersiz beslenen çocuklarının sayısının rekor hızda arttığını, kuzeydeki nüfusun yaklaşık yüzde 70'inin feci bir açlıkla karşı karşıya olduğunu ve muhtemelen mayısta kıtlık başlayacağını açıkladı (Oscar Del Pozo/AFP) -
25/30
26 Mart 2024 - ABD'nin Maryland eyaletindeki Baltimore kentinde konteyner gemisinin çarptığı Francis Scott Key Köprüsü yıkıldı. Sabah 1.30 sularında meydana gelen olayda bir inşaat ekibinden en az 8 kişinin yanı sıra araçlar da suya düştü. Maryland Valisi Wes Moore, Singapur bandralı Dali konteyner gemisinin güç kaybettiğini ve Francis Scott Key Köprüsü'ne çarpıp çökmesine neden olmadan kısa süre önce acil yardım çağrısı yaptığını söyledi. İmdat çağrısının yetkililerin köprü üzerinden geçen araç trafiğini durdurmasına olanak sağladığını belirtti. Çökme sırasında köprüde kaç aracın bulunduğu bilinmiyor. Arama ve kurtarma çalışmaları devam ediyor (Jim Watson/AFP) -
26/30
25 Mart 2024 - Hindistan'ın Chennai kentindeki Holi Festivali'nde toz boya yani "Gulal" bulaşan kadınlar. Holi Festivali'nde, baharın başlangıcı ve iyinin kötüye karşı kazandığı zafer kutlanıyor. Festival kutlamaları kapsamında Hindistan'ın çeşitli yerlerinde büyük geçit törenleri düzenleniyor. Bu geçit törenlerinde halk birbirine renkli toz boyalar fırlatıyor. Hintli yetkililer, bu yılki festival öncesinde boya bulaşmasıyla oluşabilecek dini gerilim endişesiyle camileri plastik örtü ve brandalarla örttü. Asayi̇şi̇ sağlamak üzere Gurugram'da 5 bi̇ni̇n üzeri̇nde poli̇s personeli̇ görevlendi̇ri̇ldi̇ (R.Satish Babu/AFP) -
27/30
24 Mart 2024 - Rusya'da son açıklamalara göre 133 kişinin ölümüyle sonuçlanan saldırının ardından bugünün ulusal yas günü ilan edilmesiyle, Krasnogorsk'taki Crocus City Hall adlı konser salonunun önüne çiçekler bırakıldı. Moskova'daki konser salonuna düzenlenen saldırıyı IŞİD'in Horasan Grubu üstlendi. En az 150 kişinin de yaralandığı olayı "kanlı, barbarca bir terör eylemi" diye tanımlayan Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, saldırıyı düzenleyen 4 saldırganın da içinde olduğu 11 kişinin gözaltına alındığını açıkladı (Olga Maltseva/AFP) -
28/30
23 Mart 2024 - Brezilya'nın Rio de Janeiro eyaletindeki Petropolis kentinde Sivil Savunma görevlileri sağanak yağışlar sebebiyle yıkılan evinin enkazı altında 12 saatten fazla kalan bir kız çocuğunu taşıyor. Brezilya'nın güneydoğusunu, özellikle de Rio de Janerio eyaletinin dağlık kısımlarını vuran güçlü fırtınada en az 9 kişi hayatını kaybederken, yetkililer "kritik" duruma müdahale etmek adına hummalı bir faaliyet başlattı. Rio belediyesinin İtfaiye ve Savunma güçleriyle oluşturduğu acil durum komitesinin yayımladığı açıklamada, başkent Rio'ya yaklaşık 70 kilometre mesafedeki Petropolis kentindeki bir evin yıkılması sonucu üç kişinin hayatını kaybettiği bildirildi. Aynı bültende bu sabah itibarıyla 90 kişiye canlı ulaşıldığı da belirtildi (Pablo Porciuncula/AFP) -
29/30
22 Mart 2024 - İtalya'nın kuzeybatısındaki Torino kentinde öğrenci birlikleri polis şiddetiyle okul reformlarını protesto etmek ve Filistinliler'e desteklerini sunmak için düzenledikleri eylemde Başbakan Yardımcısı Matteo Salvini'nin üzerinde kırmızı bir el olan resmini kaldırdı. Komünist Gençlik Cephesi tarafından başlatılan çağrıya katılan çok sayıda gençlik grubu tarafından desteklenen ulusal öğrenci seferberliği günü için ülkedeki 30'dan fazla kentte öğrenciler sokaklara indi (Marco Bertorello/AFP) -
30/30
21 Mart 2024 - Rohingyalı mülteciler Endonezya'nın Batı Açe kıyılarının açıklarında kurtarılmadan önce batan teknelerinin üzerinde böyle görüntülendi. Bölgedeki balıkçılara göre, onlarca Rohingyalı Müslüman'ı taşıyan ahşap tekne Endonezya'nın en kuzeyindeki kıyılarının açıklarında alabora oldu. Kazada ölen olup olmadığı hakkında çelişkili haberler gelirken, kazazedeler Bangladeş'ten yola çıkan teknede bulunan birçok kişiden hala haber alınamadığını söyledi ancak yetkililer herkesin kurtarıldığında ısrar etti (Reza Saifullah/AP)
Türkiye'de de kafeler dolu
Eğilmez, Arjantinlilerin para harcama eğiliminin de Türk yurttaşların eğilimleriyle benzerlik gösterdiği düşüncesinde.
"Arjantin’de de tıpkı Türkiye’deki gibi yüksek enflasyona, hayat pahalılığına, paranın dış değer kaybına karşın lüks mağazalar ağzına kadar dolu, lüks restoranlarda yer bulunamıyor, en pahalı cep telefonları için ön siparişler veriliyor. Pek çok kişi ülkenin krizde olmadığını iddia ediyor" diyen ekonomist, şöyle ekliyor:
Enflasyon yükseldikçe paradan kaçış ve harcama eğilimi daha da artıyor. Böylece tüketim artışı enflasyonu, enflasyon artışı da tüketimi besler hale geliyor ve ekonomi kısır döngüye giriyor.
Arjantin nasıl bu hale geldi: "En büyük nedeni popülizm"
1930'daki Büyük Buhran'dan önce Arjantin, kişi başına geliriyle dünyanın en zengin 10 ülkesi arasında yer alıyordu.
19.Yüzyılın sonlarına doğru, Avrupalılar bu bölgeye yatırımlarını güçlendirmişti. 20.Yüzyılın başlarında Arjantin, "Latin Amerika'nın Paris'i" diye anılıyordu.
Yorumların büyük kısmına göre ülkenin 20. yüzyılda hızla kan kaybetmesinin nedeni siyasi mücadeleler ve popülist politikalardı.
II. Dünya Savaşı’ndan sonra ülkede art arda yaşanan darbelerin ardından Juan Peron birçok kez iktidara geldi. Bu dönemlerde ülke "Peroncu Popülizm" diye adlandırılan bir sistemle yönetiliyordu.
Eğilmez, Peron'un uyguladığı politikalardan bazılarını, "Çiftçileri, ürünlerini devlete düşük fiyatla satmaya zorladı ve bu ürünleri ihraç ettirerek devlete ciddi kazançlar sağlanmasının yolunu açtı. Çiftçilerin bu durumu protesto etmek üzere üretim kısıtlamasına gitmesi sonucu ülke tarım ürünleri üretiminde zor duruma düştü ve bu ürünleri ithal etmek zorunda kaldı" diye açıklıyor:
Peron, II. Dünya Savaşı sırasında biriktirilen paraları harcayarak çalışanlara erken emeklilik, maaş artırımları gibi haklar tanıdı. Bu adımlar bütçe açıklarının artmasına ve enflasyonun yükselmesine yol açtı. Bir yandan da ordu üzerindeki etkisini kullanarak ülkede hemen her alanda kontrolü eline aldı. Özgürlükleri kısıtladı, liyakati bir yana bırakarak her tarafa kendi adamlarını, destekçilerini yerleştirmeye girişti.
Peron, askeri darbeler nedeniyle aralıklarla devam eden iktidarının sonunda 1974'te öldü. Bunun ardından başkanlık görevini eşi İsabel Peron üstlendi. Onun döneminde ise enflasyon yüzde 600'ü aşınca yeniden bir askeri darbe yapıldı.
Peron döneminden beri Arjantin iktidarları yolsuzluklarla da anılır hale geldi. Askeri cunta yönetiminin 1982'de Birleşik Krallık'la savaşa girmesi de durumu iyice kötüleştirdi.
Güney Atlantik’te yer alan, Birleşik Krallık'a bağlı Falkland adaları için çıkan savaşta birçok ülke Arjantin'e ambargolar uyguladı. Para basımlarıyla enflasyon oranları yüzde 5000'e kadar yükseldi.
2001 krizi: İki ülke, iki bankacılık sistemi
Ufak bir medya taraması yapıldığında 2001'deki ekonomik krizler döneminde de Arjantin ve Türkiye'nin sık sık birlikte anıldığı görülüyor.
Örneğin The Economist'in Mart 2001 tarihli bir analizinde, Türkiye ve Arjantin'in IMF'yle büyük kurtarma paketlerini müzakere ettiği, ABD yönetiminin ise bu nedenle IMF'yi eleştirdiği ifade ediliyor:
Şimdiye kadar ne Türkiye krizi ne de Arjantin'deki siyasi sorunlar gelişmekte olan diğer ülkelerin mali piyasalarında paniğe yol açmadı. Ve şimdiye kadar her iki kriz de kontrol altında tutulabildi.
Bloomberg'ün Türkiye'yle ilgili bir analizinde ise "Türkiye de 2001'de IMF vesayeti altında en kötü mali krizini yaşadı" deniyor:
Yerleşik siyasi partiler tasfiye edilerek Erdoğan'a iktidar yolu açıldı. 1990'larda bütçeyi zorlayan seleflerinin aksine, Erdoğan ekonomisini hiçbir zaman devlet parasıyla yönetmedi. Bunun yerine banka paralarına güvendi. Kamu borcu ve açıkları azaldıkça ve enflasyon düştükçe özel kredi arttı. Borç verme patlaması yaşandı.
Bu sırada Arjantin'de halkın bankalara ve diğer kurumlara yönelik güvenini derinden sarsacak bir adım atılmıştı. 2001 krizinin sert ortamında yönetim, yurttaşların banka mevduatlarına el koyma kararı aldı ve döviz birikimlerini düşük bir kurla pesoya dönüştürdü. Ülkede ayaklanmalar başlarken, Arjantinliler o zamandan beri paralarını bankada tutmaktan kaçınıyor.
Ticarette diğer para birimlerine yöneliş ve kripto
Donald Trump sempatisiyle tanınan ve desteğini son dönemde giderek artıran Arjantinli siyasetçi Javier Milei, doların halihazırda ülke ekonomisinde büyük yer kapladığını ve bu yüzden ülkenin resmi para biriminin dolar olması gerektiğini savunuyor.
Ekonomistler bunun ülke ekonomisini daha da kırılgan hale getirerek hiperenflasyona yol açacağını söylerken, mevcut yönetim de dış ticarette dolara alternatif para birimlerine yöneliyor.
Örneğin Arjantin ve Brezilya liderleri, yılın başında "Sur" adı verilen ortak bir para birimini yürürlüğe koyarak önce iki ülke arasında, ardından tüm Latin Amerika'da ticaretin ortak bir para birimiyle yürütülmesi konusunda çalışmalar yürüttüklerini duyurdu.
Ortak para biriminin oluşturulmasıyla, ekonomik krizler nedeniyle dolara erişmekte zorlanan Arjantin’in Brezilya'dan gerçekleştireceği ithalat için yapacağı ödemelerde daha az zorlanması hedefleniyor.
Uzmanlar, iki ülkenin ticarette ortak bir para birimi kullanmaya başlamasının zorlu bir süreç olduğunu ancak başarılı olması halinde dünyadaki başka bölgeler için de benzer hamlelerin gelmesini sağlayacağına işaret ediyor.
Ukrayna Savaşı nedeniyle Rusya'ya uygulanan ambargolar da Türkiye'yi ruble kullanmaya itiyor. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Rusya'dan satın alınan gazın yüzde 25'inin Rus para birimi rubleyle ödenmesi konusunda Türkiye'yle anlaşmaya varıldığını geçen yıl sonunda açıklamıştı.
Ülke içinde ise yurttaşlar artan döviz kurları karşısında kripto paralara yönelmeye başladı. Son verilere göre Türkiye'de dijital para sahipliği yüzde 27,1. Türkiye bu oranla dünyada birinci oldu. Üstelik Türkiye'yi yüzde 23,5'le Arjantin takip ediyor.
İki ülke de 2023'te kritik seçimlerle karşı karşıya
Bilindiği üzere Türkiye dün (28 Mayıs) cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ikinci turu için bir kez daha sandığa gitti. Uzmanlar, Erdoğan'ın zaferiyle sonuçlanan bu seçimin hem Türkiye hem de dünya için çok önemli etkileri olacağı görüşünde.
Ancak 2023'ün en kritik seçimleri söz konusu olduğunda Türkiye yalnız değil. Bu yıl ekim ayında Arjantin'de de genel seçimler yapılacak. Mevcut hükümetin para politikalarından halkın rahatsız olması nedeniyle, Fernandez'in yeniden seçilmesine pek ihtimal verilmiyor. Ancak kimin seçileceği bir muamma.
Uzmanlar Arjantin'de kimin kaybedeceğini bildiklerini ama kimin kazanacağına dair fikir yürütemediklerini belirtiyor.
Öte yandan ülkede bir sosyal patlama yaşanması da mümkün.
Aralık ayında Arjantin'de protesto beklentileri vardı. Ancak ülkenin Dünya Kupası'nı kazanmasıyla bu beklentiler bastırılmıştı. Seçimler yaklaşırken ayaklanma olasılığı yine gündemde.
Yararlanılan kaynaklar: ABC News, Washington Post, Quartz, IMF, Bloomberg, The Economist, El Pais, Mahfi Eğilmez, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, Para Analiz, NTV, Euronews, Cumhuriyet, T24, BirGün
© The Independentturkish
