Kürtler için halı ve kilim bir sanattır, kültürdür, yaşamın aynasıdır, coğrafyadır, kısacası yaşamın tamamıdır. Köklü bir tarihe ve medeniye sahip olan Kürtler, tarih boyunca dünya mirasına birçok miras bıraktı. Bu miraslardan biri de halı ve kilimlerdir.
Bir dönem “halı” dediklerinde akıllara ilk olarak Kürt halısı geliyordu. Kürt halısı ve kilimi yüz yıllarca dünyanın birçok ülkesinde sarayların ve evlerin ilk tercihiydi.
Zamanla kimi ülkeler ve toplumlar Kürtlerin bu değerlerini kendine mal etmeye çalıştı. Bundan dolayı dünyaca ünlü Kürt halı ve kilimleri zamanlar önemini kaybetti.
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
Kilim, Kürtler için bir tarihi kaynaktır
Kilim, Kürtler için bir tarihi kaynaktır. Onu dokuyanın değil, adeta bölge insanının yaşam şeklini, duygu ve düşüncelerini yansıtan bir özelliğe sahip. Yani Kürt halı ve kilimlerinin desenlerindeki sertlik, Kürt kişilik yapısıyla ilgisi olduğu açıklanıyor.
Kitap üç bölünden oluşuyor
Yazar İkram İşler’in yazdığı “Felsefi ve Mitolojik Açıdan Kürt Halı ve Kilimleri” adlı kitabı üç bölümden oluşuyor.
Birinci bölümde halı ve kilimlerin sıfırdan yapılış sürecini içeriyor. Bu bölünde koyunların yaylalarda kırpılması, yünün yıkanması, taranması, ipe çevrilmesi, boyanması ve tezgaha getirilmesi ve bitirilmesi sürecini kapsıyor.
İkinci bölümde ise, halı ve kilimlerin sanatsal özellikleri içeriyor. İkinci bölümde bu güne kadar fark edilmemiş bulunan bazı sanatsal özellikleri öne çıkarılıyor ve açıklanıyor. Örneğin Kürt halı ve kilimlerinin desenlerindeki sertlik sorgulanmakta ve bunun Kürt kişilik yapısıyla ilgisi olduğu belirtiliyor.
Üçüncü bölümde ise Kürt Halı ve kilim desenlerinin anlamları üzerinde duruluyor. Bu desenlerin tarihi ve arkeolojik verilerle desteklenerek, felsefi ve mitolojik açıklamalarına girişiliyor. Bir tanrıyı ve tanrıçayı dile getiren bu desenlerin Mezopotamya’nın derinliklerinden beri gelen birçok inancın derinliklerine sembolleri olduğu vurgulanmakta. Kitap, sadece anlatımla değil, Kültürel ve arkeolojik birçok görselle desteklenerek görsel bir tarih kitabına dönüşmekte.
Çünkü kilim gerçekten de Kürt halkının hikayesidir. Her kilimdeki hikâyeyi birleştirdiğinizde Kürtlerin yaşam biçimi, özlemleri, kaygıları ve başından geçenler ortaya çıkar.
Geçmiş ile gelecek arasında bir köprüdür
Kadınların binlerce yıldır dile getiremediği aşkını, sevgisini, korkusunu, acısını ve üzüntüsünü ilmek ilmek nakşettiği bir tarihi birer belgedir, bin yıllardır kilimlerin her ilmeğine kadının eli değer mutlaka. Kürt kilim ve halılarının bir diğer özelliği de tarihten günümüze ilettiği mesajdır. Eski dönemlerde okuma yazma bilmeyen bölge insanı, sevgisini, duygularını, aşkını ve üzüntüsünü kilime işlemiştir. Bu yüzden kilimin üzerindeki her motifi bir mesajdır, tarihi bir belgedir. Geçmiş ile gelecek arasında bir köprüdür.
Kürt kilim ve halıları, Kürt kültürü ve sanatında önemli bir yer teşkil etmiştir. Kürt kilim ve halılarını yapanların çoğunluğu kadınlardır. Kadınlar iç dünyalarını; tepki, nefret, sevgi, aşk, hayal ve özlemlerini sanatsal bir şekilde motiflerle nakşediyor.
‘Halının tümü aynı zamanda bir kompozisyondur’
Eski Kürt kilim desenlerinde yuvarlak çizgi bulunmadığını ifade eden Yazar İşler, yuvarlak çizgilerin İslâmiyet sonrasında desenlerin bitkiye çevrilmesi çalışmalarının bir ürünü olduğunu sözlerine ekliyor.
Yazara göre, Kürt desenlerinin bütününde simetri özelliği egemen olduğunu belirterek, simetrik olmayan desenler Kürt halı ve kiliminde olmadığını ya da çok az olduğunu ifade ediyor.
Kürt halı ve kiliminde bir özellik de fon ve figür ilişkisine dikkat çeken İşler, “Desenlerin içindeki ayrıntılarda dikkat edildiğinde fon aynı zamanda figür, figür aynı zamanda fon olabilmektedir. Bir özellik de kompozisyonel bütünlük ile ilgilidir. Halının tümü aynı zamanda bir kompozisyondur. Anlayana bütün bir tarihi dile getirebilir. Her halı ve kilim bir kompozisyon olarak bize Mezopotamya kültürünü anlatmaktadır. Bunun gibi başka özelliklerden de söz edilebilir. Bu özellikler Kürt kiliminin ayırt edici özellikleridir aynı zamanda” diyor.
‘İnkar politikalarından Kürt Halı ve kilimi de nasibini aldı’
Sosyolog ve Yazar İkram İşler, “Felsefi ve Mitolojik Açıdan Kürt Halı ve Kilimleri” adlı kitabın yazılmasını Zilan Dosyası kitabı gibi kendisinde “bir vicdan sorunu” olarak başladığı söyledi.
Kürtlerin genelde varlıklarının inkâr edildiği bir süreci yaşadıklarını belirten İkram İşler, eğer bir millet yoksa ona ait kültürel değerlerin de olmaması gerektiğini sözlerine ekliyor.
Bu inkar politikalarından Kürt Halı ve kilimi de nasibini aldığını ifade eden İşler, sözlerine şöyle devam etti: “Küçüklüğümüzden beri gördüğümüz şey annelerimizin halı ve kilim dokuduklarıdır. Ancak bunlar dışarıda pazarlanırken “Türk Halısı” olarak isimlendirilmiştir. Peki Kürt annelerinin büyük emeklerle yaptığı halılar nereye gidiyor diye sorgulayınca bu sorunun cevabını aramak bende ciddi bir probleme dönüştü. Araştırmaya
başladım. Bu konuda yazılmış kaynaklara baktım. Koskoca profesörlerin eserlerine baktım. Valilerin yazdırdığı kitaplara, kütüphanede Türk halısı diye isimlendirilmiş kalın ciltlerin arasına sığdırılmış nice kaynaklara baktım. Hiç biri bu konuda gerçeği anlatmıyordu. Hepsi devletlerin resmi politikalarını doğrulamak için özel bir çaba içindeydiler. Bu konuda Kürt’ten ve onun halı ve kiliminden bahseden tek bir eser yoktu. Üstelik gördüğüm ilginç bir şey hiçbir eserde halı ve kilimlerle ilgili açıklayıcı bir bilgiye ulaşamadım.”
‘Kürt Halı ve kilimi, orijinaldir’
“Kürt Halı ve kilimi başından sonuna kadar denilebilir ki tektir, orijinaldir” diyen İşler, bu orijinalliğin en temelde kullanılan düğüm olayında ortaya çıktığını söylüyor. Dünyada kullanılan üç tane düğüm olduğunu belirten İşlerb Bütün halıların bu üç düğümle dokunduğunu ifade ediyor.
Bu düğümlerin bir tanesi ve en yaygın olanı Gördes (Kördes) düğümü olduğunu vurgulayan İşler, Fransızların Kürt Düğümü olarak adlandırdıkları bu düğüm Türkiye Cumhuriyeti tarafından Manisa’nın ilçesi olan Gördes’e halı tezgahları koyarak dünyaya bu düğümün “bize aittir” izlenimini vermeye çalıştığını söylüyor. İkinci düğüm ise seneh ya da Sine düğümü olarak geçtiğini vurgulayan İşler, Seneh’in İran’da bir Kürt kenti olduğunu, üçüncü düğüm ise İspanyol düğümü olarak geçtiğini, ancak fazla yaygın olmadığını dile getiriyor.
‘Çok olumlu tepkiler alıyorum’
“Kitap anlatıldığı zaman bile birçok olumlu tepki aldım” diyen İşler, “ Kitabı okuyanlar kendi alanında bir ilk olarak nitelendirdiler. İçerik olarak dolu olması, kültürel antropolojik bir içerik taşıması, görsel bir tarih kitabı olarak yorumlanması kitap hakkındaki bazı olumlu eleştiriler oymuştur. Kitabın redaksiyonunu yapan arkadaşımız bu kitabın bir başucu kitabı olduğunu, kendi alanında yazılan hiçbir kitaba benzemediğini söylemiştir” diye konuştu.
‘Kürt gençleri kendi tarihleriyle ve sanatlarıyla gurur duymalı’
Kürt gençlerinin kendi tarihleriyle ve sanatlarıyla gurur duyması gerektiğini ifade eden İşler, “Medeniyeti yaratmış ve bütün dünyaya medeniyet yaymış bir ulusun evlatlarıdırlar. Bu kitabı okuyunca bunu daha iyi anlayacaklardır. Lütfen dikkatlice okusunlar. Kitap onların hem Kürtlere hem de Kürtlerin sanatlarına bakış açılarını değiştirecektir. İddialıyım. Eleştiri ve öneri her zaman olduğu gibi bize yol gösterecek rehberimizdir. Eleştirilmek bizi zayıflatmaz tam tersine daha da güçlendirir.”
‘Kitap 10 yılımı aldı’
İşler, “Kitap benim on yılımı aldı. Kitaplar arasında, kütüphanelerde, halı ve kilim atölyelerinde, annelerimizin dokuduğu tezgahlarda geçen on koca yıl” diyerek kitabı hazırlama ve yazma sürecini şöyle anlattı:
“Gittiğim her yerde kilim ve halı adına ne bulabilirim diye baktım. Fotoğraflar çektim. Filmler aldım. Hassas olduğum, nereye gidersem benimle gelen merakım, tarih kitaplarında, arkeolojik kazılarda, özellikle de internette geçen on yıl harcadım. Gece uyku tutmadı. Desenler geçti gözlerimin önünden. Her deseni ayrı ayrı çözmek ve onların tarihteki olaylar içinde izlerini bulmaya çalışmak uzun uğraşlar ve deyim yerindeyse kafa patlatma gerektirdi. Mitoloji bilmeden desenlerin mitolojik anlamları, felsefe bilmeden felsefi anlamları çözülemiyor. Bunun için uzun bir düşünme dönemine ihtiyacınız vardır. Ama ben aşinayım. Çocukluğumdan beri halı tezgâhlarında büyüdüm diyebilirim. Annem beni bir kilim tezgâhı üzerinde çalışırken doğurmuş. Bunu her fırsatta bana söyledi büyüklerim. Kadınların dokumalarına çocukken şahit oldum. Şakalarına, kahkahalarına ve hızla işleyen otomotikleşmiş ellerine.”
‘Bir yenilik getiren filozofların çoğu Kürt kökenlidir’
İşler, konuşmasını şöyle bitirdi:
“Bir ulusun sanatı kültüründen beslenir. Kültürü yaşam tarzından beslenir. Yaşam tarzının en önemli unsurlarından biri coğrafyasıdır. Kürtler dağda yaşayan bir halktır. Hayvancılık ve tarım yaparak yaşamlarını kazanmışlardır. Dünyaya tarımı ve hayvancılığı Kürtler kazandırmıştır. Dünyanın bu gün bile temel besin kaynakları tarım ve hayvancılık tır. Kürtler bu birikimlerini yazı ile de dile getirmişlerdir. Öyle ki, Büyük İskender buralardan MÖ.400 yıllarında 300 bin (üç yüz bin) cilt kitap toplamış ve mısırda İskenderiye kütüphanesini kurmuştur. Kimilerinin dediği gibi Kürtler okumayan yazmayan bir halk değildir. Tam tersine dikkat ederseniz Osmanlının en büyük okuryazarları Kürtlerdir. Aynı şekilde İslam dünyasında de aynısını görmek mümkündür. Bir yenilik getiren filozofların çoğu Kürt kökenlidir. Örneğin İbni Sina, Hayyam, Hallacı Mansur, Sühraverdi gibi İslam felsefesinin temelin atan birçok insan kürt kökenlidir.”
Yazarın bu güne kadar yayınlanmış 6 adet bulunuyor. Ayrıca yayına hazır İki Ciltlik “Çeşitli Boyutlarıyla Newroz” adlı bir kitabı da bulunuyor.
© The Independentturkish
