James Webb Uzay Teleskobu (JWST) bugüne kadar görülen en eski süpernova patlamasını tespit etti.grb

Gökbilimciler 14 Mart'ta çok uzaklardan gelen bir gama ışını patlaması (GIP) saptadı.

Bilim insanları farklı araçlarla patlamayı doğrulasa da tam yerini ve zamanını ilk başta belirleyemedi.

Daha sonra Avrupa Güney Gözlemevi'nin Şili'deki Çok Büyük Teleskobu'yla yapılan gözlem bu GIP'nin 13 milyar yıl önce, Büyük Patlama'dan yaklaşık 730 milyon yıl sonra gerçekleştiğini saptadı.

Radboud ve Warwick üniversitelerinden Andrew Levan, "Son 50 yılda, evrenin ilk 1 milyar yılında tespit edilen sadece birkaç gama ışını patlaması var" diyor: 

Bu özel olay çok nadir ve çok heyecan verici.

Birkaç saniye süren gama ışını patlamaları, genellikle iki nötron yıldızının veya bir nötron yıldızıyla kara deliğin çarpışması sonucu gerçekleşiyor. Ancak bilim insanları bu örnekteki gibi 10 saniye süren bir GIP'nin muhtemelen büyük kütleli bir yıldızın geçirdiği süpernova patlamasından kaynaklandığını düşünüyor.

Araştırmacılar GIP'ye eşlik eden süpernovayı gözlemlemek için NASA'nın öncülüğünde geliştirilen JWST'yi kullanmaya karar verdi.

Kısa süren gama ışını patlamalarının aksine büyük kütleli bir yıldızın yakıtı bittiğinde yaşadığı süpernova, birkaç hafta boyunca giderek parlaklaşır ve sonra yavaşça sönmeye başlar.

Sözkonusu süpernova çok eski bir zamanda gerçekleştiği için aradan geçen milyarlarca yılda evren genişlerken, patlamanın ışığı da uzadı. NASA’nın aktardığına göre kozmik genişleme nedeniyle ışık dalga boyu uzuyor ve olayların gözlenen süresi de aynı oranda artıyor.

Araştırmacılar bu nedenle süpernovanın, GIP'nin bitmesinden 3,5 ay sonra en parlak halinde gözlemlenebileceğini tespit etti. 

1 Temmuz'da JWST'nin yakın kızılötesi kamerasını kullanarak GIP'ye eşlik eden süpernovanın ışığını saptadılar. 

Bulguları hakemli dergi Astronomy & Astrophysics'te dün (9 Aralık) yayımlanan çalışmanın başyazarı Andrew Levan "Bu ışığın bir süpernovadan, büyük kütleli bir yıldızın çöküşünden geldiğini sadece Webb doğrudan gösterebilirdi" diyerek ekliyor: 

Bu gözlem, Webb'i kullanarak evrenin şu anki yaşının sadece yüzde 5'i kadar olduğu zamanlardaki yıldızları tek tek tespit edebileceğimizi de gösteriyor.

Araştırmacılar Büyük Patlama'dan 730 milyon yıl sonra gerçekleşen bu olayın, bugüne kadar saptanan en eski süpernova olduğunu söylüyor. Daha önceki rekorun da sahibi olan JWST, evren 1,8 milyar yaşındayken görülen bir süpernovayı yakalamıştı.

JWST ayrıca süpernovanın yaşandığı galaksiyi de belirlemeyi başardı. Bilim insanları bunun, o dönemdeki galaksilere benzediğini söylüyor.

Öte yandan bu olayın, yakın zamanlardaki süpernovalara benzemesi şaşkınlık yarattı. Evrenin ilk 1 milyar yılı hakkında hâlâ çok az şey biliniyor. Ancak bu dönemdeki yıldızların muhtemelen daha az miktarda ağır element içermesi, daha büyük kütleli olması ve daha kısa ömürlü olması nedeniyle süpernovanın da farklı özellikler sergilemesi beklenirdi.

Bilim insanları daha fazla veri toplayarak süpernovaların özelliklerini ayrıntılı biçimde karşılaştırabilmeyi umuyor.

Independent Türkçe, Space.com, NASA, Astronomy & Astrophysics

Derleyen: Büşra Ağaç