Çalışan kadınların doğum öncesi ve doğum sonrası çalışma hayatındaki hakları nelerdir?

İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı Özgür Kaya, çalışan kadınların doğum öncesi ve doğum sonrası çalışma hayatındaki hakları hakkında merak edilenleri Independent Türkçe için cevapladı

Fotoğraf: AA

Anayasamız kimsenin, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamayacağını ve küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanların çalışma şartları bakımından özel olarak korunacağını hükme bağlamıştır.

Bu sebeple kadın işçilerin çalışma koşulları, gerek iş kanunlarında gerekse ilgili tüzük ve yönetmeliklerde ayrıntılı olarak düzenlemiştir. 

1- Kadın çalışan kimdir?

Bu terim, medeni durumuna bakılmaksızın on sekiz yaşını doldurmuş kadın çalışanları ifade eder. 


2- Gebelik süresince çalışırken periyodik kontroller nasıl yaptırılır?

Gebelik süresince, çalışırken periyodik kontrollerinizi yaptırabilmeniz için işverence size ücretli izin verilir.


3- Gebe kadın çalışanın günlük çalışma süresi ne kadar olmalıdır? 

Gebe kadın çalışanlar günde yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz. 


4- İşveren, gebe kadın çalışana gece çalışması yaptırabilir mi? 

Kadın çalışanlar, gebe olduklarının sağlık raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar geçen sürede gece çalışmaya zorlanamazlar.


5- Sağlık raporu ile gerekli görülmesi halinde gebelik süresince daha hafif bir işte çalıştırılabilir mi? 

Sağlık raporu ile gerekli görüldüğü takdirde gebe çalışan, sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Bu halde çalışanın ücretinde bir kesinti yapılamaz.

Başka bir işe aktarılması mümkün değilse, çalışanın sağlık ve güvenliğinin korunması için gerekli süre içinde, isteği halinde çalışanın tabi olduğu mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla ücretsiz izinli sayılması sağlanır.

Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz.

fazla oku

Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)


6- Kadın işçinin doğum izni ne kadardır? 

Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır.

Çoğul gebelik halinde bu süreler doğumdan önce on, doğumdan sonra sekiz hafta olarak belirlenmiştir. 


7- Doğum öncesi ve sonrasındaki sekizer haftalık izin süreleri artırılabilir mi? 

Doğum öncesi ve sonrası öngörülen süreler sağlık durumunuz ve çalıştığınız işin özelliği göz önünde bulundurularak hekim raporu ile artırılabilir. 


8- Doğum öncesi sekiz haftalık iznin bir bölümünü doğum sonrasına aktarabilir mi?

Sağlık durumunuz uygun ise ve doktorunuz da bu durumu onaylarsa, doğumdan önceki son üç haftaya kadar çalışmaya devam edebilirsiniz. Bu durumda doğum öncesi çalıştığınız süreler doğum sonrası izin sürenize eklenir.

Başka bir deyişle, doğuma üç hafta kalıncaya kadar çalışan bir kadın işçi, doğum öncesi sekiz haftalık izin süresinin beş haftasını çalışarak geçirdiğinden, bu süreyi doğum sonrasına aktarabilecek ve böylece doğum sonrası sekiz haftalık izin süresine söz konusu beş haftanın da eklenmesi ile toplam on üç hafta izin kullanabilecektir. 


9- Erken doğum yapılması halinde, kullanılmayan doğum öncesi izin süresi kaybolur mu?

Erken doğum yapılması halinde, doğum öncesi sekiz haftalık (çoğul gebelik halinde on haftalık) izin süresinin tamamını kullanılamaması halinde, kullanamayan süre doğum sonrası izin süresine eklenir.

Örneğin, 8 haftalık doğum öncesi izne ayrılmanız, ancak üç hafta erken doğum yapmanız halinde, kullanamadığınız üç haftalık doğum öncesi izni, doğum sonrası sekiz haftalık izninize ekleyerek onbir hafta izin kullanmanız mümkündür. 


10-Evlat edinen kadınlar doğum izninden yararlanabilir mi? 

Üç yaşını doldurmamış bir çocuğu tek başına evlat edinilmesi halinde kendiniz, eşinizle birlikte evlat edinmeniz halinde siz veya eşiniz, çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz haftalık analık izni kullanabilirsiniz. 


11- Kadın gazetecilerin doğum izinleri konusunda özel bir düzenleme var mıdır? 

Kadın gazetecilerin doğum izinleri, 4857 sayılı İş Kanunu'na tabi olarak çalışan kadın işçilerden farklı olarak, 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun'da düzenlenmiştir.

Söz konusu kanuna göre kadın gazetecinin hamileliği halinde, hamileliğin yedinci ayından itibaren doğumun ikinci ayının sonuna kadar izinli sayılır. 


12- Kadın gazeteci doğum izni süresince ücret alabilir mi? 

Hamileliğinin yedinci ayından itibaren doğumun ikinci ayının sonuna kadar izinli sayılan kadın gazeteciye, bu süre boyunca çalıştığı müessese tarafından son aldığı ücretin yarısı ödenir.

Doğum gerçekleşmez veya çocuk ölü dünyaya gelirse, bu halin oluş tarihinden itibaren bir ay süreyle aynı ücret ödenir.

Gazetecinin sigortadan ya da bağlı bulunduğu kuruluşlardan alacağı yardım, bu ödemeye engel değildir. 


13- Yıllık ücretli izin hesaplanırken doğum izinleri dikkate alınır mı? 

Kadın işçilerin 4857 sayılı İş Kanunu'nun 74'ncü maddesi hükümleri uyarınca doğumdan önce ve sonra çalışmalarının yasak olduğu sekizer haftalık (çoğul gebeliklerde doğumdan önce on, doğumdan sonra sekiz haftalık) süreler, yıllık izin haklarının hesabında çalışılmış gibi sayılır.


14- Doğumdan sonra çocuğun bakımı için ücretsiz izin kullanabilir mi? 

Doğum öncesi ve sonrası toplam on altı haftalık (çoğul gebeliklerde onsekiz haftalık) izin süresi tamamladıktan sonra, talep edilmesi halinde altı aya kadar ücretsiz izin kullanılabilir.

Söz konusu altı aylık ücretsiz izni, üç yaşını doldurmamış bir çocuğun tek başınıza evlat edinilmesi halinde sizin, eş ile birlikte evlat edinilmesi halinde sizin veya eşin kullanması mümkündür. Ancak altı aylık ücretsiz izin süresi, yıllık ücretli izin  hesabında dikkate alınmaz. 


15- Doğum sonrası çocuğun bakımı için yarı zamanlı çalışılabilir mi ? 

Doğum sonrası analık iznin bitmesinden itibaren, çocuğun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla, talep edilmesi halinde, birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin kullanılabilir.

Çoğul doğum yapılması hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenir. Çocuğun engelli doğması hâlinde ise bu süre üç yüz altmış gün olarak uygulanır. Üç yaşını doldurmamış bir çocuğu evlat edinmeniz halinde, aynı haktan eşlerden birisi  yararlanabilir.

Ancak bu şekilde ücretsiz izin kullanılması halinde, ayrıca süt izninden yararlanılması mümkün değildir.


16-Yarı Zamanlı Çalışma Ödeneğinin koşulları nelerdir?

Yarı zamanlı çalışma ödeneğinden yararlanabilmeniz için;

  • Doğum veya evlat edinme tarihinden önceki son üç yılda adınıza en az 600 gün işsizlik sigortası primi bildiriminde bulunmuş olması, 
  • 4857 sayılı Kanunun 63'ncü maddesinde belirtilen haftalık çalışma süresinin yarısı kadar fiilen çalışmış olmanız,
  • Doğum veya evlat edinme sonrası analık izninizin bittiği tarihten itibaren 30 gün içinde Kuruma "doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma belgesi" ile başvuruda bulunmanız gerekmektedir.

17- Doğumdan sonra çocuğum belirli bir yaşa gelinceye kadar kısmi süreli çalışabilir miyim? 

Doğum sonrası analık izninizin bitmesinin ardından, en az bir ay önce işvereninize yazılı olarak başvurarak kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilirsiniz. Bu şekilde, çocuğunuzun mecburi ilköğretim çağına başladığı tarihi takip eden aybaşına kadar geçecek süre için kısmi süreli çalışmada bulunmanız mümkündür.

İşveren kısmi süreli çalışma talebinizi kabul etmek zorundadır. Kısmi süreli çalışma talebiniz sebebiyle iş akdiniz geçerli nedenle feshedilemez. Böyle bir fesih durumunda tazminat veya gerekli koşulların bulunması halinde işe iade davası açmanız mümkündür.

Kısmı süreli çalışmada, yarı zamanlı çalışmadan farklı olarak sadece çalıştığınız sürelerin ücreti işverence ödenecek, çalışmadığınız süreler için ödenek almanız söz konusu olmayacaktır. 


18- Kısmi süreli çalışma hakkından kimler yararlanabilir?

Kısmi süreli çalışma hakkından ebeveynlerden sadece birisi yararlanabilir. Ebeveynlerden birisinin çalışmaması halinde çalışan eşin kısmi süreli çalışma hakkından yararlanması mümkün değildir.


19- Kadın işçinin süt izni ne kadardır? 

Çocuğunuz bir yaşına gelinceye kadar, onu emzirmeniz için günde toplam bir buçuk saatlik süt izni hakkınız bulunmaktadır. 


20- Kadın işçi süt iznini nasıl kullanılır? 

Kadın işçi günde toplam bir buçuk saatlik süt iznini hangi saatler arasında ve kaça bölerek kullanacağını kendisi belirler. 


21- İşveren süt izni kullanmam sebebiyle ücretimden herhangi bir kesinti yapabilir mi?

Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için verilmesi zorunlu olan günde toplam bir buçuk saatlik süt izinleri günlük çalışma süresinden sayılır.

Dolayısıyla işveren, süt izni kullanan kadın işçinin ücretinden herhangi bir kesinti yapamaz. 


22- Emziren kadın çalışanın günlük çalışma süresi ne kadar olmalıdır?

Emziren kadın çalışanlar günde yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz. 


23- İşveren emziren kadın çalışana gece çalışması yaptırabilir mi? 

Bu sürenin sonunda sağlık ve güvenlik açısından sakıncalı olduğunun sağlık raporu ile belirlendiği dönem boyunca gece çalıştırılmaz. 


24- Kadın çalışan gebelik ya da emzirme halini işverene bildirmek zorunda mıdır? 

Kadın işçi gebelik ve emzirmeye başlama halinde işverenini bilgilendirir. İşveren, gebe veya emziren çalışanın sağlık ve güvenliği için tehlikeli sayılan kimyasal, fiziksel, biyolojik etkenlerin ve çalışma süreçlerinin çalışanlar üzerindeki etkilerini değerlendirir.

Bu değerlendirme sonucuna göre gerekli önlemleri alır. İşveren, işyerindeki maruziyetin şeklini, düzeyini ve süresini çalışma koşulları veya özel bir riske maruz kalma olasılığı bulunan işlerin; sağlık ve güvenlik risklerinin, gebe veya emziren çalışanlar üzerindeki etkilerini belirlemek ve alınacak önlemleri kararlaştırmak üzere değerlendirir.

Bu değerlendirmede kişisel olarak çalışanı etkileyen psikososyal ve tıbbi faktörleri de dikkate alır. Gebe veya emziren çalışan, işyerinde yapılan değerlendirmenin sonuçları ile sağlık ve güvenlik amacıyla alınması gereken önlemler hakkında bilgilendirilir. 

 

 

Sorularınız için: [email protected]

 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.

© The Independentturkish

DAHA FAZLA HABER OKU