Büyük bir deprem geçirdik; binlerce vefat ve yaralımız var. Haliyle, binlerce de sakat veya malulümüz olacak.
Bu yazımızda vefat edenlerin, geride kalanlarına (dul-yetim) SGK tarafından aylık ve gelir verilmesi ile sağ kalan ama engelli veya malul kalanlara verilecek haklar konusunu ele aldık.
Sosyal güvenliğin geride kalanlar için tanıdığı hakka ölüm aylığı, geride kalanlara da hak sahibi diyoruz.
Ayrıca, deprem anında işyerinde olanların başına gelenlere de iş kazası diyoruz; ikisinin de farklı sonuçları var.
İşyeri dışında ölümlerde ölüm aylığı nasıl bağlanır?
Depreme işyeri dışında yakalanmış ve vefat etmiş olanların geride kalanlarına ölüm ayğı, SGK tarafından başvuru sonrası bağlanır.
Ölümlerde son statüye bakılıyor
Normal şartlarda kimin nereden emekli olacağına bakılırken 1 Ekim 2008 öncesi sigortalı olanlarda son 7 yıla, 1 Ekim 2008 ve sonrası işe girenlerde ise toplam hizmetin çoğunluğu nerede diye bakılır. Ölümde ise son hale bakılır.
Memurlar (4/1-c ve eski 5434) ve Bağ-Kur için (4/1-b) kapsamında olanlar da en az 1800 gün aranırken, SSK'lılarda ise 1800 günü olmayanlar için (4/1-a) 900 gün aranıyor.
Hepsinde bir diğer şart, işe girişten itibaren 5 yıllık sigortalılık süresi aranıyor.
Borçlanma yapılacak ise, bu kez 900 gün yok; sadece 1800 gün olması gerekiyor.
Yani, depremde vefat eden (kadın-erkek fark etmez), 1800 günü varsa; geri kalan eş ve çocuklar dul ve yetim aylığı verilecek ama dul-yetimler SGK'ya dilekçe ile başvurursa veriliyor.
AB ülkelerinde olduğu gibi, "Eşiniz, ananız, babanız vefat etmiş; size aylık vereceğim, başvurmanıza gerek yok" demiyorlar.
Hatta ölümün üzerinden 5 yıl geçmişse "Hakkınız zamanaşımına uğradı" bile diyorlar.
Yukarıdaki şartlar tüm ölümler için geçerlidir.
Depremlerde şartlar hafifletiliyordu
1800 gün veya 900 gün ve 5 yıllık sigortalılık şartlarını sağlamadan depremlerde ölenler için bu şartlar çıkarılan yasalarla basitleştiriliyordu.
Depremlerde ölenler için, 4447 sayılı kanun ve 592 sayılı KHK ile bütün sigorta türleri için 360 günü olanlar ile 5510 sayılı Kanun'un geçici 37'inci madde ile 30 gün sigorta prim olanlardan ölenlerin hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilmesi özel olarak basitleştirilmişti.
İzmir depreminde bu basitleştirme olmadı; diğer bütün depremlerde yeni yasa çıkartıldı ve 360 güne indirilmişti.
Şimdi bu depremde ölenlerin yakınları için de bu tür basitleştirme yapılmalı.
İşyerinde ölüm halinde sigortalıların hakları neler?
Depreme işyerinde yakalanıp, vefat edenler de var; bu şekilde işyerinde vefat edenler için olay, iş kazasıdır ve geride kalanlarına (dul eş ve yetim çocuklara) ölüm geliri başkaca bir şarta gerek olmaksızın bağlanır (tabi başvurmak şartıyla).
Ayrıca, yukarıdaki gibi 1800 veya 900 günü varsa (şartlar basitleştirilirse 360 günü varsa) ayrıca aynı dul yetimlere ölüm aylığı da bağlanır.
Unutmayın zamanaşımı 5 yıl...
Depremde engelli hale gelenlerin emeklilik şartları neler?
Depremde kazalanarak yüzde 40 veya üzeri engelli raporu alanlar da daha basit şartlarla yaşa bağlı olmadan (SSK veya Bağ-Kur veya Emekli sandığı) daha erken emekli olurlar.
Esasen emekli olmak için normalde 3 şart vardır.
Bunlar, prim ödeme süresi, sigortalılık süresi ve yaştır.
Ancak, kişi özürlü veya engelli ise emekli olmak için aranan üç şarttan yaş şartı aranmadığı gibi prim ödeme gün sayısı ile sigortalılık süreleri de daha da basitleştirilmiştir.
Engelli emekliliğinde kim-hangi şartlarla emekli olur?
(Sigorta giriş tarihi ve rapor oranına göre)
| Rapor oranı ve derecesi | |||
| Sigortalılık Başlangıcı | I. Derece (Yüzde 80 +) |
II. Derece (Yüzde 60-79) |
III. Derece (Yüzde 40-59) |
| 05.08.1991 ve daha önce | 15 yıl- 3600 gün | 15 yıl- 3600 gün | 15 yıl- 3600 gün |
| 06.08.1991-05.08.1994 arasında | 15 yıl- 3600 gün | 15 yıl, 8 ay-3680 gün | 16 yıl, 3760 gün |
| 06.08.1994-05.08.1997 arasında | 15 yıl- 3600 gün | 16 yıl, 4 ay-3760 gün | 17 yıl, 3920 gün |
| 06.08.1997-05.08.2000 arasında | 15 yıl- 3600 gün | 17 yıl, 3840 gün | 18 yıl, 4080 gün |
| 06.08.2000-05.08.2003 arasında | 15 yıl- 3600 gün | 17 yıl, 8 ay-3920 | 19 yıl, 4240 gün |
| 05.08.2003-30.09.2008 arasında | 15 yıl- 3600 gün | 18 yıl-4000 gün | 20 yıl-4400 gün |
| Çalışma gücünde kayıp oranı | |||
| İşe başlama tarihi | Yüzde 60 ve daha çok olanlar | Yüzde 50-59 arası olanlar | Yüzde 40-49 arası olanlar |
| 01.10.2008 – 31.12.2008 | 15 yıl, 3 bin 700 gün | 16 yıl, 3 bin 700 gün | 18 yıl, 4 bin 100 gün |
| 01.01.2009 – 31.12.2009 | 15 yıl, 3 bin 800 gün | 16 yıl, 3 bin 800 gün | 18 yıl, 4 bin 200 gün |
| 01.01.2010 – 31.12.2010 | 15 yıl, 3 bin 900 gün | 16 yıl, 3 bin 900 gün | 18 yıl, 4 bin 300 gün |
| 01.01.2011 – 31.12.2011 | 15 yıl, 3 bin 960 gün | 16 yıl, 4 bin gün | 18 yıl, 4 bin 400 gün |
| 01.01.2012 – 31.12.2012 | 15 yıl, 3 bin 960 gün | 16 yıl, 4 bin 100 gün |
18 yıl, 4 bin 500 gün |
| 01.01.2013 – 31.12.2013 | 15 yıl, 3 bin 960 gün | 16 yıl, 4 bin 200 gün | 18 yıl, 4 bin 600 gün |
| 01.01.2014 – 31.12.2014 | 15 yıl, 3 bin 960 gün | 16 yıl, 4 bin 300 gün | 18 yıl, 4 bin 680 gün |
| 01.01.2015'den sonra | 15 yıl, 3 bin 960 gün | 16 yıl, 4 bin 320 gün | 18 yıl, 4 bin 680 gün |
Bağ-Kur'lular hangi haklara sahip?
Bağ-Kur (4/B) sigortalıları da özürlü iseler erken emekli olabilirler. Onların Defterdarlıktan vergi indirim belgesi almasına gerek yok ama SGK Merkez Sağlık Kurulları tarafından onanmış en az yüzde 40 raporuna ihtiyaçları var.
Rapor oranlarına göre emeklilik şartları da aşağıdaki gibidir;
Uygulamaya göre, ilk defa sigortalı olduğu tarihten önce malûl (yüzde 60 ve fazlası) olduğu için malullük aylığı bağlanmayanlar,
Çalışma gücü kaybı yüzde 40 ila yüzde 59 arasında olanlar aşağıdaki şartlarda 4/b sigortalılığı kapsamına konulan özürlü emekliliğinden aşağıdaki tablodaki şartlarla yararlanabilirler.
| Bağ-Kur'lular çalışma gücünde kayıp oranı | ||
| Yüzde 60 ve daha çok olanlar | Yüzde 50-59 arası olanlar | Yüzde 40-49 arası olanlar |
| 15 yıl, 3 bin 960 gün | 6 yıl, 4 bin 320 gün | 18 yıl, 4 bin 680 gün |
Özürlü-engelli emeklilerin emekli aylığı sanki normal zamanları gelen sigortalılar gibi hesaplanır, hatta 5 bin 400 günden daha az günleri varsa gün sayıları 5 bin 400 güne tamamlanır ve 5 bin 400 günü varmış gibi emekli aylığı hesaplanır.
Depremde malul kalanların hakları neler?
Depremde enkazdan malul (yüzde 60 ve daha üstü rapor oranlılar) olanlara da malullük aylığı başvuruları ve SGK'nın Merkez Sağlık Kurulu kararıyla malul sayılanlar, 1800 gün veya SSK'lı ise 900 gün ve 5 yıl ile memurlar ve Bağ-Kur'lular 5 yıl ile MALÜLEN emekli olabilirler ve emekli aylığı alabilirler.
Kamuoyunda "malul aylıkları normale göre düşük olur" diye yanlış bilinen bir olay var; ama bu doğru değil.
Normal sigortalılar gibi hesaplanır, hatta 900 günden daha az günleri varsa gün sayıları 9000 güne tamamlanır ve 9000 günü varmış gibi emekli aylığı hesaplanarak, daha yüksek aylık bağlanır.
Sorularınız için: [email protected]
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
