Minerva'nın Baykuşu bu hafta, Nobel Edebiyat Ödülü'nü kazanan Macar yazar László Krasznahorkai'nin labirentvari eserlerinin peşinden gidiyor. 

İsveç Akademisi, 71 yaşındaki yazarın "kıyametvari dehşetin ortasında sanatın gücünü yeniden teyit eden etkileyici ve vizyoner eserleri nedeniyle" ödüle layık görüldüğünü açıkladı.

Amerikalı denemeci Susan Sontag'in de "kıyamet ustası" diye nitelediği Krasznahorkai, yer yer yüzlerce sayfa süren cümleleriyle bilindik anlatı tekniklerini altüst edip kendine has bir üslup yaratmayı başaran nadir yazarlardan. 

Okuru her şeyin dağılmaya yüz tuttuğu bir dünyaya gönderen romanlarında, zamanın askıya alındığı tuhaf bir yersizlik yurtsuzluk deneyimi kadar bir anda patlayıveren kahkahalar ve keskin bir mizah da işbaşında. 

"Aslında yazar olmayı hiç istememiştim" diyen Krasznahorkai, Macar yönetmen Béla Tarr'ın yakın dostu ve onun 6 filminin senaryosunu kaleme aldı. 

Listedeki kitaplar, Krasznahorkai'nin tepetaklak dünyasına 5 farklı kapıdan giriş sunuyor.

Şeytan Tangosu

Krasznahorkai'nin 31 yaşındayken yayımladığı ilk romanı Şeytan Tangosu'nda (Satanstango) adeta donup kalmış bir zamana kriz ve çöküş duygusu eşlik ediyor. 

Tango adımlarını andıracak şekilde altı adım ileri (I-VI'ya), altı adım geri (VI'dan I'e) giden bölümlerden oluşan roman, terk edilmiş bir köyde dünyadan neredeyse izole şekilde yaşayan insanları konu ediniyor. 
 

Edebi üslup ve biçimde radikal yenilikler getiren yaklaşık 330 sayfalık romanın her bölümü tek bir paragraftan oluşuyor (Can Yayınları)​​​​​

Ancak gelecekten umudunu, birbirlerine güvenlerini ve dayanışma ruhunu yitirmiş köylülerin hayatı, öldüklerini sandıkları Irimiás'ın gizemli şekilde geri dönüşüyle değişir.

Kendini bir nevi kurtarıcı ve peygamber olarak tanıtan Irimiás'ın köylülerin üzerindeki hipnotize edici etkisi, dönemin komünist Macaristan'ının eleştirisini içerdiği gibi, genel anlamda bir insanlık komedyasının sahnelenişine de dönüşür. 

Bela Tarr, 1985'te yayımlandığı gibi büyük ilgi uyandıran Şeytan Tangosu'nu aynı adla 1994'te beyazperdeye taşımış, ortaya 7 saati aşan siyah-beyaz bir yapıt çıkmıştı. 

Macarcadan çeviren: Bülent Şimşek, 328 s., 2013, Can Yayınları

Direnişin Melankolisi

Şeytan Tangosu'ndan 4 yıl sonra yayımlanan Direnişin Melankolisi (Az ellenállás melankóliája) de yine Gogolvari bir jestle taşraya dışarıdan gelenin, kasaba yaşamının hakikatlerini ortaya serdiği bir dönüşümün hikayesini anlatıyor. 

1989'da yayımlanan romanda kasabaya gelen gizemli sirkin etrafında şekillenen olaylar, kasaba sakinleri arasında huzursuzluğa yol açar. 
 

Britanyalı eleştirmen James Wood, Direnişin Melankolisi'ni "kıyamet güldürüsü" diye nitelemişti (AFP)

Görünmez düşmanlarla, "dış mihraklarla" savaşan Eszter Hanım için bu kaos ortamı, tüm kasabayı kontrol edebileceği bir fırsat sunar. Doğu Bloku'nda birçok protestonun yaşandığı bir dönemde kaleme alınan Direnişin Melankolisi, ironi ve karamsarlık arasında salınırken hem insan ilişkilerinin karanlık yönleri hem de toplumsal dönüşüm girişimlerinin çıkmazları üzerine düşünüyor.

Krasznahorkai'nin sonradan senaryoya dönüştürdüğü anlatı, yine Béla Tarr tarafından 2000'de Karanlık Armoniler (Werckmeister harmoniak) adıyla sinemaya uyarlanmıştı. 

Macarcadan çeviren: Leyla Önal, 376 s., 2023, Can Yayınları

Savaş ve Savaş

Krasznahorkai, Savaş ve Savaş (Háború és háború) üzerinde çalışırken Avrupa'da uzun bir seyahate çıktı, farklı ülkelerde yaşadı. Daha sonra rotasını ABD'ye çeviren yazar, bir süre New York'ta ünlü şair Allen Ginsberg'ün dairesinde kaldı. 

Romanın tamamlanmasında Beat kuşağının ikonik isimlerinden Amerikalı şairin büyük katkısı olduğunu söyleyen Krasznahorkai, Savaş ve Savaş'ta da bir elyazmasına kafayı takan Macar arşivci Korin'in New York şehrine yolculuğunu anlatıyor. 
 

Savaş ve Savaş, 1999'da yayımlandı (AFP)

Bir savaştan kaçmak isterken bir başka savaşa yakalanan dört arkadaşın hikayesini konu edinen bu elyazması Korin'i derinden sarsar. Belgeyi çalar ve herkesin erişimine açmak için bunu internette paylaşmaya karar verir. 

Bir saplantı ve kendine amaç edinme arzusunu ele alan roman, diğer yandan insanın yakasını bırakmayan kaybolmuşluk ve amaçsızlık duygusunun baskısını da kaydediyor. 

Macarcadan çeviren: Gün Benderli, 320 s., 2025, Can Yayınları
 

Seiobo Orada, Aşağıdaydı

İlk romanının yakaladığı başarıyla dönemin Batı Almanya yönetiminden burs alan Krasznahorkai, 1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Almanya'ya gitti. Sonrasında Doğu Asya'ya uzun bir yolculuğa çıkan yazar Moğolistan ve Çin'de bir süre yaşadı, farklı dönemlerde Japonya'ya da gitti ve Kyoto'da kaldı. 

Doğu Asya'nın estetik ve felsefi anlayışlarından etkilenen Krasznahorkai, bunları kendi geçmişi ve Avrupa kültürüyle harmanlayarak sıradışı eserler kaleme aldı. Bunlardan biri olan Seiobo Orada, Aşağıdaydı (Seiobo járt odalent), kusursuzluk peşinde ölümlüler diyarına inen Japon tanrıçası Seiobo'nun peşine takılıyor.
 

Romanı oluşturan 17 bölüm, Fibonacci dizisine göre 1'den başlayıp 2584'te bitecek şekilde numaralandırılıyor​​​​​ (Reuters)

Farklı dönemlerde yaşayan, kimi kurgusal kimi gerçek sanatçıların yaratım süreçlerini takip eden hikayelerden oluşan 2008 çıkışlı roman, kadim ritüellerin peşinde içkinlik, yücelik, ölümlülük ve hakikat gibi en temel meselelerin etrafında girilmemiş patikalarda dolanıyor. 

Macarcadan çeviren: Gün Benderli, 432 s., 2019, Can Yayınları

Herscht 07769

Saplantılı ve safdil Florian Herscht'in hikayesini anlatan Herscht 07769, okuru Almanya'da neo-Nazilerin, kuantum fiziğinin ve tuhaf karşılaşmaların ortasına gönderiyor. 

Thüringen eyaletindeki hayali Kana kasabasında yaşayan yetim Herscht, "Patron" lakaplı bir neo-Nazi tarafından duvarlardaki çeşitli grafitileri temizlemesi için işe alınır. 
 

Herscht 07769, tek bir cümleden oluşan yaklaşık 400 sayfalık​​​​​​​ sıradışı bir yapıt (AP)

​​​​​​​Fizik öğrencisi başkarakter, antimaddenin evrende fazla biriktiğini ve bunun kozmik bir kaosa yol açacağı fikrine kapılır. Panikler ve bu büyük felaketi önlemesi için dönemin Almanya Başbakanı ve kuantum kimyasında doktora derecesine sahip Angela Merkel'e bir sürü mektup yazar.

Avrupa'da radikal sağın yükselişinin gölgesinde geçen anlatı, Forrest Gump'ı andıran Florian'ın Merkel'e mektupları ve Bach saplantısı etrafında gittikçe sıradışı bir yere doğru sürüklenir. 

Macarcadan İngilizceye çeviren: Ottilie Mulzet, 406 s., 2024, New Directions Publishing​​​​​​​
 

Yahudi babası Nazi işgalinden sağ kurtulan Krasznahorkai'nin neredeyse her eserini birer politik alegori olarak okumak mümkün. Gelgelelim onun yazı ufkunun genişliği, eserlerin kaleme alındığı dönemle sınırlandırılmasını veya herhangi bir "edebi akımın" çerçevesine sıkıştırılmasını imkansız kılıyor. Yapıtlarındaki insan komedyasında tarih kadar dil, düşünce ve hayatın kendisi de her seferinde baştan düşünülmesi gereken bir soru olarak kalıyor.

Siyasetçilerin her gün savaş tamtamlarını çaldığı, piyasanın emrine amade kılınmış, körlemesine ilerleyen teknolojinin eline terk edilmiş bir dünyada, bu trajikomediyi dillendiren eserleri yeniden okumak gerekiyor. 

Krasznahorkai, yıllar önce verdiği bir söyleşide "Bu boktan hayatta tek amacımız daha fazla para kazanmak mı?" diye sorduktan sonra merceği genişletip şöyle devam etmişti:

10 bin yılın sonunda vardığımız yer bu mu? Gerçekten mi? Mikrofonumuz, dizüstü bilgisayarımız, teknolojik bir toplumumuz var, hepsi bu mu? Çok üzücü, büyük bir hayal kırıklığı. Leonardo'dan Einstein'a, Buda'dan Endre Szemerédi'ye kadar insanlık tarihinde pek çok dahi vardı, bunlar inanılmaz şahsiyetlerdi ve çalışmaları muazzam derecede önemliydi, ama biz bunlarla hiçbir şey yapamıyoruz, neden?