Keneler, kan emen eklembacaklıların en fazla sayıda patojen türünü bulaştırabilir ve dünya çapında halk sağlığı ve tarım sistemleri için giderek artan bir tehdit oluşturur.
Kenelerin yaşam döngüsü 4 aşamadan oluşur; yumurtalama, larvalar, yarı ergenlik ve yetişkinlik.
Keneler, yaşam döngülerinin bir sonraki aşamasına geçmek için kanla beslenirler.
Kenelerin beslenmesi için uygun konakçı alanlar arasında yaban hayatı, insanlar, vahşi hayvanlar, çiftlik hayvanları (koyular ve gri sincaplar dahil), hayvancığın yoğun yapıldığı alanlar ve evcil hayvanlar (köpek ve kediler dahil) bulunur.
Keneler, hedeflerini bulduklarında ağız kısımlarını kullanarak cilde yapışır, onu deler ve kanla beslenmeye başlarlar.
Keneler için konakçılar arasında çeşitli kuşlar ve memeliler bulunur.
Kenelerin ekolojisinin önemli bir parçası, bir hayvan konakçıyı terk edip daha sonra bir çimen parçasının veya çalının yaprağının ucundan diğerine atlama yetenekleridir.
Türe bağlı olarak keneler 1 ila 2 ay, 2 ila 3 yıl veya 30 yıla kadar yaşayabilir.
Keklikler kene avcısı mı?
Siz keklikleri avlarsanız, keneler de sizi avlar.
Aşırı avlanma ve anız yakma nedeniyle keklik popülasyonu azaldı ve keneler çoğaldı...
Keklik popülasyonunun azalmasında en önemli etken, bilinçsiz avcılıktır.
Keklikler, yerdeki böceklerle beslendikleri için keneleri de yer.
Keklik çok iyi bir kene ve süne avcısıdır...
Anadolu'nun çeşitli bölgelerinde sene başında aşırı keklik avı yapıldı.
Bu av neden yasaklanmıyor?
Daha ne olması gerekiyor?
Sivas'taki kene sorununa çözüm önerileri:
- Keklik avı yasaklanmalı, doğal denge korunmalı.
- Tavuk/bıldırcın gibi kanatlılar ilaçlanarak bahçelere salınmalı.
- Kene ilaçlaması için profesyonel destek alınmalı.
- Toplum bilinçlendirilmeli, vücut kontrolü teşvik edilmeli.
Keklikler, bıldırcınlar ve serçeydiler aracılığıyla keneleri kontrol altına alınabilir.
1 keklik hayatı boyunca yaklaşık 1 milyon adet kene yer.
Keklikler ve bıldırcınlar biyolojik mücadele için kene ve süne yiyerek zararlılarla mücadelede önemli rol üstlenirler.
Bunun dışında kirpi ve kertenkelelerde iyi birer kene avcısıdır.
Kene ile mücadele için keklik ve beç tavuğu üreterek nüfusa dengelemeye çalışılır.
Kınalı keklik, palazlıktan ergenliğe çıkıncıya kadarki dönemde proteinle beslenen bir kuş türü.
Bazı çalışmalar, kekliklerin, bıldırcınların ve tavukların kene yemediğini hatta üretmesini artırdığı iddia etmektedir.
Keklik, keneyi yemez; taşıyıcıdır mutlaka incelenmeli.
"Keneyi durdurmak istiyorlar ama yayılmasına kekliklerle yardımcı oluyorlar."
Çağan Şekercioğlu, Utah Üniversitesi,
Kafkas Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Zati Vatansever
Sülünlerin salındığı alanlarda daha fazla kene Lyme hastalığı bakterisi taşıyor.
Türkiye'de farklı kene türlerinin Dağılım Haritası çıkarılmalı.
Kene kovucular
Metarhizium anisopliae ve Beauveria bassiana gibi entomopatojenik mantarlar, bir başka ümit verici biyolojik kontrol seçeneği sunar.
Bu mantarlar, spor çimlenmesi ve kütikül penetrasyonu yoluyla keneleri enfekte ederek ölümcül mikozlara neden olur.
M. anisopliae'nin yerleşim alanlarına uygulanması, çimlerdeki nimf kene bolluğunda yüzde 55,6 ve ormanlık alanlarda yüzde 84,6 azalmaya neden olmuştur.
Bazı bitkilerin kene kovucular doğal kokular veya yağlar var.
Limon okaliptüs yağı ve lavanta gibi bitkilerden elde edilen yağlar doğal kene kovuculardır.
Ve EPA tescilli kene ve sivrisinek kovucular; DEET (N,N-dietil-m-toluamid), Pikaridin, IR3535 (etil bütil asetil amino propionat)'dir.
Kırsal kesimde yaşayanlar giysilerini ve ekipmanlarını binde 5 permetrin (sentetik bir kimyasal böcek ilacı) içerecek şekilde spreyleyebilir.
Binde 5 permetrin, botları, giysileri ve kamp malzemelerini işlemek için kullanılabilir ve birkaç yıkamadan sonra da koruyucu özelliğini korur.
Alternatif olarak, permetrin ile işlenmiş giysiler ve malzemeler satın alınıp giyilebilir.
Çevre Koruma Ajansı'na (EPA) göre, DEET her yıl Amerikalıların yaklaşık 3'te 1'i tarafından kullanılmaktadır.
DEET, dünya çapında milyonlarca kişi tarafından güvenli bir şekilde kullanılmaktadır.
Yeni kene türü
Türkiye'de yeni bir kene türü keşfedildi.
İstanbul'dan yayılan Haemaphysalis longicornis isimli yeni bir kene türü 30'dan fazla hastalık taşıyor ve Çin, Japonya, Kore, Rusya'da yaygın, 2017'den beri ABD'de de ortaya çıkmış.
Süt hayvanlarında çok ciddi ekonomik kayıplara yol açıyor, ABD yok etmeyi denemiş ama başaramamış.
Ülkemizdeki kene türü sayısı 56 oldu.
Keneler, titreşim, koku, vücut ısısı ya da yürüyüşünüzden sizi hisseder ve takip eder.
15-20 dakika takip etme kabiliyetleri vardır ve çok hızlı hareket ederler.
Yozgat'ta bir vatandaş, kendisini kovalayan birden fazla keneyi kameraya kaydetti.
pic.twitter.com/6rX6J6HZdU
— Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK (@ozturk_mustafa) June 10, 2025
Yozgat’ta bir vatandaş, kendisini kovalayan birden fazla keneyi kameraya kaydetti.
Türkiye'de kenenin yaygın olduğu bölgeler
Türkiye'de pek çok kene türü var. Asıl yaygın olan ise KKKA hastalığını bulaştıran tür.
Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) Türkiye'de özellikle İç Anadolu, Karadeniz ve Doğu bölgelerinde yaygındır.
Ülkemizde en fazla kene vakasının görüldüğü iller Sivas, Tokat, Erzurum ve Gümüşhane'dir.
Şu an Amasya, Tokat, Erzincan, Yozgat, Kayseri ve Sivas ili Gemerek, Hafik, Zara ilçelerinde kene var.
Ve İstanbul Sultangazi Yayla mahallesini de kene istila etti.
2025 yılı başından bu yana İstanbul'da toplam 7 bin 2 kene ısırması vakası görüldü.
Nisan, mayıs ve haziran aylarında bildirilen vaka sayısı ise 6 bin 165'e ulaştı.
Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) vakasına rastlanmadı ve hayatını kaybeden olmadı.
Sivas'taki kene artışı, avlanma dışındaki faktörlerden de kaynaklanabilir.
Yerel ekosistem çalışmaları bu ilişkiyi netleştirebilir.
Ankara Kızılcahamam'da mantar toplamaya çıkan ve kıyafetlerinin üzerinde 4 kene bulan vatandaş, bakanlığa seslendi:
Bu sene felaket bir kene var ya! Tarım Orman Bakanlığı, Milli Parklar, acil önlem almalı. Her yer kene… Bu 4. kene üzerimden attığım.
Dişi bir kene bir hayvandan kan emmeyi başarırsa, 8 bine kadar yumurta üretir ve bir keneden yaklaşık 8 bin yeni kene üretildiği tahmin ediliyor.
Sivas'ta yaşayan Yavuz Vural, vücuduna yapışan üç keneyi kendisi çıkardıktan sonra rahatsızlandı.
KKKA teşhisiyle hastaneye kaldırılan Vural, hayatını kaybetti.
Sivrisinekler 20 saniye kan emerken, keneler günlerce kan emebilir.
Keneden ölümler
Sivas'ta kenelerin neden olduğu Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) nedeniyle 6 kişi yaşamını yitirdi.
Türkiye'de 2002 yılından 2024 yılına kadar 2022 yılında KKKA enfeksiyonuna bağlı 80 kişinin ölüm sayısı ve 2021 yılında da vaka sayısı 1440 vaka sayısı ile pik yapmıştır.
Bu resmi rakamlar gerçek rakamları bilmiyoruz.
Yozgat'ta son 50 günde 1512 kişi kene çıkarttırmak için sağlık kuruluşlarına başvuru yaptı.
Türkiye'nin her yerinden, Uşak dahil, kene vakaları şikâyeti gelmeye başladı.
2023 yılında eyalet sağlık departmanları ve Columbia Bölgesi tarafından CDC'ye 89 binden fazla Lyme hastalığı vakası bildirildi.
Bu sayı, halk sağlığı yetkililerinin hastalıkları takip etmesinin tek yolu olan rutin ulusal gözetim yoluyla bildirilen vakaları yansıtmaktadır.
Diğer yöntemleri kullanan son tahminler, Amerika Birleşik Devletleri'nde her yıl yaklaşık 476 bin kişinin Lyme hastalığı teşhisi alabileceğini ve tedavi edilebileceğini göstermektedir.
Kene semptomları
Semptomların başlangıcı ani olup ateş, miyalji (kas ağrısı), baş dönmesi, boyun ağrısı ve sertliği, sırt ağrısı, baş ağrısı, üşüme-titreme, gözlerde ağrı ve fotofobi (ışığa duyarlılık) görülür.
Başlangıçta mide bulantısı, kusma, ishal, karın ağrısı ve boğaz ağrısı olabilir, ardından keskin ruh hali değişimleri ve kafa karışıklığı görülür.
2 ila 4 gün sonra ajitasyon yerini uyuşukluk, depresyon ve halsizliğe bırakabilir ve karın ağrısı sağ üst kadranda lokalize olabilir ve tespit edilebilir hepatomegali (karaciğer büyümesi) görülebilir.
Hamile olan kadınlar gebelik kaybı açısından yüksek risk altındadır ve LBRF'den dolayı daha şiddetli hastalık geçirme riski altında olabilirler.
Kene aşısı bulunmamaktadır. Özellikle Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) için henüz insan kullanımı için onaylanmış bir aşı yoktur.
Kene çıkarma kuralları
- Cildinize yapışmış bir kene görürseniz, keneyi aşağıdaki esaslar dikkate alınarak mümkün olan en kısa sürede çıkarın. Keneyi çıkarmak için bir sağlık kuruluşuna (uzakta ise) gitmeyi beklemeyin. Bir sağlık kuruluşundan yardım almak için kene çıkarmayı geciktirmek, kene ısırıkları yoluyla yayılan bir hastalığa yakalanma riskinizi artırabilir, buna kene kaynaklı hastalıklar denir.
Keneyi temiz ince uçlu cımbız kullanarak mümkün olduğunca cildin yüzeyine yakın ve kenenin ağız kısmının etrafında tutulur. İnce uçlu cımbız yoksa, keneyi kavramak için normal cımbızı kullanılabilir. Kenenin gövdesini sıkıştırmamak için keneyi cildin yüzeyine yakın tutulur.
Veya aşağıda videoda verilen ticari olarak üretilmiş kene çıkarma aracı, keneleri insanlardan ve evcil hayvanlardan kolayca çıkarmanıza yardımcı olur! Keneyi doğru şekilde çıkarmak çok önemli.
This tool helps you easily remove ticks from people and pets! Get yours here: https://t.co/z5g2FxLaY0 pic.twitter.com/tcFLjbUcV6
— Insider (@thisisinsider) May 30, 2017 - Keneyi sabit ve eşit bir basınçla deriden çekilmeli. Keneyi bükmeyin veya sarsmayın. Bu, kenenin ağız parçalarının kopmasına ve deride kalmasına neden olabilir. Bu olursa, vücudunuz zamanla deriniz iyileştikçe ağız parçalarını doğal olarak dışarı itecektir. Ağız parçalarını cımbızla da çıkarabilirsiniz. Ağız parçalarını cımbızla kolayca çıkaramıyorsanız, olduğu gibi bırakın.
- Canlı keneyi şu adımlardan birini uygulayarak bertaraf edin: kapalı bir kaba koyun; sıkıca bantlayın, tuvalete atın veya alkole koyun. Keneyi parmaklarınızla ezmeyin.
- Keneyi çıkardıktan sonra ısırık bölgesini ve ellerinizi sabun ve su, tuvalet ispirtosu veya el dezenfektanı ile iyice temizleyin.
- Üzerinize yapışmış bir kene bulursanız, vücudunuzda başka keneler de olabilir. Başka keneler olup olmadığını görmek için dikkatli bir kene kontrolü yapın ve bunları derhal çıkarın.
Dikkat; Keneyi deriden ayırmak için vazelin, ısı, oje veya diğer maddeleri kesinlikle kullanmayın.
Bu, keneyi tahriş edebilir ve enfekte sıvıyı keneden deriye doğru itebilir.
Çıplak elle asla keneye dokunulmamalı ve vücuda yapışan kene asla öldürülmemeli.
Kırım-Kongo hemorajik ateşi (KKKA), salgınlar sırasında yüzde 50'ye varan ölüm oranına sahip önemli bir kene kaynaklı viral enfeksiyondur.
2022 yılında 30 ülke, Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi'ne (ECDC) 3.516 TBE vakası bildirilmiştir.
İsveç'te ülke çapında yapılan bir çalışmada kene kaynaklı ensefalit (TBE) nedeniyle hastaneye kaldırılan hastalar üzerinde yapılan çalışmalarda her yaştan hasta arasında yüzde 1,1'lik ve Stockholm'de yapılan bir çalışmada yetişkin hastalar arasında yüzde 1,4'lük bir ölüm oranı bildirilmiştir.
Japonya Sağlık Bakanlığı, 2016 yılında sahipsiz başı boş kedi tarafından ısırılan bir Japon kadının kene kaynaklı bir hastalıktan öldüğünü açıkladı.
Bu, memeliden insana bulaşan ilk hastalık olabilir.
Sahipsiz başı boş hayvanlara karşı dikkatli olalım.
Virüsün yüzde 30'a varan ölüm oranlarına sahip olduğu ve özellikle 50 yaş üstü kişilerde daha ağır seyrettiği belirtiliyor.
Dünya genelinde kene ısırıkları, tedavi edilmediği takdirde ciddi hastalıklara ve ölüme yol açabilen Lyme hastalığının bulaşmasıyla yaygın olarak ilişkilendirilmektedir.
Mezbahalarda/mezbahalarda, hayvan çiftliklerinde ve sağlık hizmetlerinde çalışan kişiler en fazla kene riski altındadır.
Keneler çimenli, çalılıklı veya ormanlık alanlarda veya hatta hayvanların üzerinde yaşar.
Keneler sıcak ve nemli havaları çok severler.
Kenelere maruz kalma yıl boyunca gerçekleşebilir, ancak keneler daha sıcak aylarda (nisan-eylül) en aktiftir.
Keneler kışın ölmüyor çünkü havalar yeterince soğuk olmuyor, bu da Lyme hastalığının yayılmasına neden oluyor.
Ve sonra Powassan virüsü gibi kene kaynaklı diğer hastalıkların yayılmaya başladığını görüyoruz.
Bu, iklim değişikliğinin öngörülebilir ancak potansiyel olarak ölümcül bir sonucudur.
Kene ısırmasıyla bulaşsa da, kan gibi vücut sıvıları yoluyla veya tıbbi ekipmanlar uygun şekilde sterilize edilmediğinde hastane hastaları arasında da yayılabilir.
Kene kaynaklı küresel ekonomik etki
Kenelerin ve kene kaynaklı hastalıkların (TBD) (tick-borne diseases) küresel ekonomik etkisinin yılda 22-30 milyar ABD dolarına ulaştığı tahmin edilmektedir ve en büyük pay, özellikle sığır ve küçükbaş hayvanlarda hayvan ölümlerine ve hastalıklarına atfedilmektedir.
Sadece Amerika Birleşik Devletleri'nde, hastalığın artan görülme sıklığı nedeniyle yıllık Lyme hastalığı tedavi maliyetlerinin 345 ila 968 milyon ABD doları arasında olduğu tahmin edilmektedir.
Kaynaklar:
1. https://www.frontiersin.org/journals/veterinary-science/articles/10.3389/fvets.2022.938601/full
2. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/crimean-congo-haemorrhagic-fever
3. https://www.bbc.com/news/world-asia-40713172
4. https://www.nature.com/articles/s41598-025-86968-y
5. https://www.cdc.gov/ticks/after-a-tick-bite/?CDC_AAref_Val=https://www.cdc.gov/ticks/removing-a-tick/tick-bite-bot.html
6. https://kids.frontiersin.org/articles/10.3389/frym.2024.1282740
7. https://www.mdpi.com/2306-7381/12/2/114#:~:text=Synthetic%20acaricides%2C%20such%20as%20spirodiclofen,up%20to%2097.9%25%20against%20R.
8. https://www.mdpi.com/2306-7381/12/2/114
9. https://www.sciencedaily.com/releases/2025/04/250421163339.htm
10. https://hsgm.saglik.gov.tr/media/attachments/2025/03/20/kkka-sunum-hekimlere-yonelik_2025.pdf
*Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
