"Çocukken bestelediği operaları daha sonra satışa sundu. 'Matematik ve müzik el ele ilerler' diyordu."
Günlerdir en çok konuşulan, yeni Merkez Bankası Başkanı Hafize Gaye Erkan'ın Mart 2018'de yayınlanan Crain's New York Business'a verdiği röportajdan bir cümle yukarıda okuduğunuz.
Türk basınında 2014'ten bu yana "Müthiş Türk Kızı" başlıklarıyla yer alan Erkan'ın üniversite sınavındaki sıralamasından, ABD'nin önemli finans kuruluşlarındaki yükselişine kadar her detayı artık ezberledi okuyucu.
Dilerseniz hem bu detayları hem daha fazlasını, "bir bankayı batırdı mı batırmadı mı?" iddialarını, ekonomiye bakışını etraflıca yeniden ele alıp, daha yakından tanıyalım ülkenin ilk kadın Merkez Bankası Başkanı'nı.
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
Boğaziçi'nden ABD'ye
1979 doğumlu Erkan hakkında bazı kaynaklar Elazığ, bazı kaynaklar ise Malatya'dan İstanbul'a göçen bir ailenin kızı olduğuna yer veriyor.
Hatta her şehrin yerel gazetesi, "Malatyalı Müthiş Türk Kızı", "Elazığ'ın gururu" şeklinde haberler yapmaya başladı bile.
Ancak Erkan'ın hayatındaki kırılma noktası, nereden geldiğinden çok hangi okulda okuduğuydu.
Boğaziçi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği bölümüne, Türkiye 26'ncısı olarak girdiğinde tarihler 1997'yi gösteriyordu.
Bu bölüm, zaten anne ve babadan var olan matematik yeteneğine çok mühim tuğlalar döşedi.
"En önemli akıl hocalarımdan" dediği isim
Birincilikle mezun olduğu lisans eğitimi sonrası o dönem Kandilli Rasathanesi Müdürü olan daha sonra Boğaziçi Rektörlüğü görevini üstlenen Prof. Dr. Gülay Barbarosoğlu ile çalışmaya başladı.
Yıllar sonra verdiği bir röportajda Barbarosoğlu için "En önemli akıl hocalarımdan biri" diyecekti.
Turk Of America Magazine'in ABD'ye yaşayan en başarılı Türklere verdiği, TOA Ödülleri (2016) sonrası, "Kariyerime ABD'de devam etmem konusunda beni cesaretlendiren kişidir" diyerek Barbarosoğlu'na minnetini ifade etmişti bir röportajında.
2000 yılında endüstri mühendisliği dalında profesör unvanını alan Gülay Barbarosoğlu, 2002- 2006 arasında Kandilli Rasathanesi ile Deprem Araştırma Enstitüsü (KRDAE) müdürlüğü, 2012-2016 arasında Boğaziçi Üniversitesi rektörlüğü görevini yürüttü.
Boğaziçi'nin son seçimle gelen rektörüydü Barbarosoğlu.
12 Kasım 2016'da Prof. Dr. Mehmed Özkan'ın Cumhurbaşkanlığı kararıyla rektörlüğe atanmasıyla başlayan "kayyum" tartışmaları, Melih Bulu döneminde ayyuka çıkmıştı.
Özkan, Ocak 2017'de verdiği röportajda "Resmi teklifi yapan merci Yükseköğretim Kurulu (YÖK) Başkanımız. Zor bir karardı. Açıkçası Gülay Hoca'nın rektörlüğe devam etmesi gerektiğini düşünüyordum. Çünkü birçok projeyi başlattı ve bunlar devam ediyordu" demişti.
Dokuz üniversiteden kabul aldı
Barbarosoğlu'nun hem öğrencisi hem çalışma arkadaşı olan Gaye Erkan'ın NATO için helikopter projesi beğenilince, ABD'deki 9 üniversiteden burs teklifi aldı.
Boğaziçi Üniversitesi'nin internet sitesinde yer alan bilgilere göre bu dokuz üniversite arasında Stanford, Princeton, Boston ve Cornell üniversiteleri de vardı.
Erkan, her yıl iki kişiye verilen "onursal doktora bursu" sahibi olarak Princeton'ı tercih etti.
Bu burs kendisine bir ev, 3 bin 200 dolar ödenek, araştırmaları için ABD Ulusal Bilim Vakfı'ndan limitsiz bütçe sağladı.
Princton Üniversitesi tarihinde iki yıllık doktora programını bir yılda bitiren ilk öğrenci oldu.
ABD'de "En genç finans profesörü" unvanı alan Erkan'dan sonra Princeton Üniversitesi, doktora için gerekli minimum öğrenim süresini bir yıla indirdi.
"ABD'ye gittiğimde İngilizcem o kadar iyi değildi"
Princeton Üniversitesi için gittiği New Jersey'de ABD günleri başladı Erkan için.
2018'de Türkiye Kadın Girişimciler Derneği'nde (KAGİDER) katıldığı bir sohbette ABD'ye gittiğinde İngilizcesinin iyi olmadığını fakat iş arkadaşlarından daha çok çalışarak başarıyı elde ettiğini söylemişti.
"Profesör olmak istiyordum"
Princeton'da "Operasyonel Araştırma ve Finansal Mühendislik" alanında doktorasını alan Erkan, kariyer eşiğindeki ilk adımı, dünyanın en büyük beş yatırım bankasından biri olan Goldman Sachs'a doğru attı.
"O dönem akademide kalmak ve profesör olmak için hevesliydim" diyen Erkan, Goldman Sachs Group'tan gelen teklifi geri çevirmedi ve bu kurumda 10 yıla yakın çalıştı.
First Republic Bank, önce müşterisiydi, sonra başkanı oldu
2005'te girdiği Goldman Sachs'ta bankalara, sigorta şirketlerine, varlık yönetim firmalarına sayısal modelleme ve risk yönetimi çözümleri sunuyordu.
Bu kurumda İdari Müdür ve Finansal Kuruluşlar Grup Stratejileri Başkanlığı'na kadar yükseldi.
Kariyerindeki sonraki adıma da Goldman Sachs vesile oldu aslında. Çünkü 2012'de Finansal Kuruluşlar Grup Stratejileri Başkanıyken, müşterilerinden biri First Republic Bank'tı.
First Republic'in yönetim takımı ile yakından çalıştıkça, Banka'nın iş modelini, kültürünü ve çalışanlarını da tanıdı.
2015 yılında First Republic Bank'a geçtiğinde "Başarılı bir kariyer siciliyle, bu bankaya girmenin heyecan verici bir fırsat olduğunu düşündüm" demişti.
Hemen her sene yeni bir terfi aldı
Özel bankacılık ve varlık yönetimi konularında uzmanlaşmış First Republic Bank, 1985'te kuruldu.
S&P 500 ve KBW Nasdaq bankacılık endeksinde işlem gören First Republic Bank'ın San Francisco, Los Angeles, Santa Barbara, Kaliforniya, Boston, Florida ve New York gibi pek çok metropolde ofisi bulunuyor.
ABD'deki mortgage krizinin ardından Türkiye'deki TMSF'nin benzeri olan FDIC (Federal Deposit Insurance Corporation) 2009'da First Republic Bank'ın finansal kontrolünü ele almıştı.
Gaye Erkan, Goldman Sachs'ta çalışırken First Republic Bank'a birkaç yıl sermaye stres testi hazırlıkları konusunda danışmanlık verdikten sonra 2014'te First Republic ekibine katıldı. 2015'in ortasından itibaren baş risk yöneticilerinden oldu.
San Francisco merkezli bankanın, Federal Mevduat Sigorta Şirketi'ne 2019 yılında sunduğu rapora göre Erkan, 2014'te Yatırım Bölümü Başkanı ve Risk Yönetimi Eş Başkanı olarak başlamıştı. Ocak 2016'da ise Mevduat Bölümü Başkanı oldu.
Mayıs 2017'de Banka'nın başkanlığına getirildi. O dönem şirketin kurucu CEO'su James Herbert, Gaye Erkan için "First Republic'te çoktan çok önemli bir etki bırakmış olan Gaye, istisnai bir finansal hizmetler yöneticisidir" demişti.
First Republic Bank'ın varisi olarak görülüyordu
13 Şubat 2019 itibarıyla First Republic Bank Yönetim Kurulu, Başkan Hafize Gaye Erkan'ı bankanın direktörü olarak seçti.
2019-2021 yılları arasında şirketin yönetim kurulunda da yer alan Gaye Erkan, 15 Temmuz 2021'de First Republic Bank'ın Eş CEO'su oldu.
Erkan'ın CEO'luk görevini paylaştığı isim ise First Republic'i 1985'te kuran Yönetim Kurulu Başkanı James H. Herbert'tı.
Erkan bu göreve gelirken, ABD'de 40 yaş altında banka CEO'luğu yapan bir yönetici yoktu ve Herbert'ın iki yıl içinde emekli olması ve koltuğu Gaye Erkan'a devretmesi bekleniyordu.
"CEO'luğa devam edecek" denildikten üç gün sonra istifa etti
Hatta 31 Aralık 2021'de yapılan yazılı basın açıklamasında Herbert'ın kalp damar bozuklukları nedeniyle altı ay kadar izne ayrılacağı, Gaye Erkan'ın Eş CEO'luk görevine devam edeceği yazıyordu. Şirkette 2009'dan beri görev yapan eski CFO'su Mike Roffler de 1 Ocak 2022'den başlamak suretiyle başkanlığa getirilmişti.
Ancak beklenen olmadı. Bu basın açıklamasından yalnızca üç gün sonra Hafize Gaye Erkan, First Republic Bank'taki görevinden, "başka fırsatlar" için istifa etti. Bankanın hisseleri yüzde 5,8 oranında geriledi. Erkan, CEO'luk görevini ise Mike Roffler'e bıraktı.
Erkan'ın "başkan" seçildiği 2017 sonunda 87,7 milyar dolar olan First Republic Bank toplam varlıkları, 2021 sonunda 181 milyar dolara kadar yükselmişti.
İki büyük şirketin daha yönetim kurulundaydı
Uzmanlık alanları arasında risk yönetimi, dijital inovasyon, stres testi, ödemeler dengesi optimizasyonu gibi konuların da olduğu Erkan, 1 Mart 2022 itibarıyla Marsh & McLennan'ın direktörü oldu ve yönetim kuruluna girdi.
1905 yılında kurulan Marsh & McLennan, risk, strateji ve insan alanlarında dünyanın önde gelen profesyonel hizmetler firmalarından. Dört alt şirketinde sigorta komisyonculuğu, risk yönetimi, reasürans hizmetleri, yetenek yönetimi, yatırım ve yönetim danışmanlığı hizmetleri veriliyor.
Erkan ayrıca, köklü mücevher markası Tiffany & Co., dünyanın en ünlü Fransız markalarından Louis Vuitton'un çatı şirketi LVMH tarafından 2021'de satın alınana dek Tiffany & Co.'nun da yönetim kurulundaydı.
2022'de Greystone'un CEO'su oldu
Tarihler Eylül 2022'yi gösterdiğinde ise Gaye Erkan için farklı bir sektörün kapıları açıldı: 1988'de kurulan emlak finansmanı ve yatırım şirketi Greystone.
Erkan, bu kurumda göreve geldiğinde Yönetim Kurulu Başkanı Steve Rosenberg ile yakın çalışacakları söylenmiş ve iki hedef belirlenmişti.
Birincisi teknoloji ve operasyonlara yatırım yaparak Greystone'un temelini oluşturan emlak finansmanı ve sermaye piyasalarında büyümesini artırmak. İkincisi ise varlık yönetimi, finansal borçlandırma ve fintek fon yönetimi gibi alanlarda genişlemek.
"Hem organik olarak hem de satın almalar yoluyla stratejik büyüme fırsatlarını izlemeye devam ettiğimiz bu süreçte, yeni nesil yatırım ve yeniliği yönlendirmek için Gaye'yi firmamıza davet etmekten heyecan duyuyorum. O, finansal hizmetlerde yirmi yılı kapsayan başarılı bir sicile sahip, ilham verici ve vizyoner bir liderdir" diyen Steve Rosenberg, Bloomberg'e birlikte verdikleri röportajda da bir banka kurmak istediklerini açıklamıştı.
"Değişim zamanıydı"
27 Haziran 2022 tarihli Bloomberg röportajında Gaye Erkan, neden Greystone'a geçtiğini şöyle açıklıyordu:
Benim tarafımdan bakıldığında birdenbire verilmiş bir karar değildi. Çok düşündüm ve çok zor bir karardı.
Oradaki liderliğin başarılı geçmiş performansı ve kurduğum çok güvenilir ilişkilerle inanılmaz gurur duyuyorum. Ancak bir değişimin zamanıydı.
Özel sermaye yatırımı, bankacılık, fon yönetimi gibi konulardaki becerilerimi kullanabileceğimi bir platformda yeni bir meydan okumanın zamanıydı.
Emlak sektöründe faaliyet gösteren ve genişleme planları olan Greystone'da çok fazla fırsat var.
"Gaye'nin içi dışı bir"
"Bir kadın olarak, erkek CEO'ların getirmediği ne getirebilirsin masaya?" şeklindeki soruya ise Hafize Gaye Erkan şu yanıtı vermişti:
Bir organizasyonun kültürünü büyütmenin yolu, o işi ve insanların duygusal yanını anlamaktan ve hayatındaki diğer kısıtlamalara rağmen kendini yedi gün 24 saat o işe adamaktan ve bunun dengesini kurmaktan geçer. Her şey insanla alakalıdır.
Bunun yanı sıra hem insanlara hizmet etmek hem de bir lider olarak yönetimde olmak, iyi bir dayanma gücü gerektirir.
"Gaye'nin içi dışı bir" diyen Rosenberg ise Gaye Erkan'ı First Republic'te çalışırken tanıdığını söylemiş, "Gaye ile tanışır tanışmaz ondan etkilenmemek mümkün değil. O, insanda etki bırakan biri. First Republic'ten ayrıldığını duyar duymaz Gaye'yi aradım, "Bir kahve içip konuşalım" dedim. Ben Greystone'un nereye gittiğini ve Gaye'nin geleceğinin nereye gittiğini gördüğümde anlaştık. Gaye'nin kuruma liderlik etmesi benim için çok heyecan verici" ifadelerini kullanmıştı.
Erkan'ın çalışma hayatına bakış açısı
Hafize Gaye Erkan, 13 Mayıs 2017'deki TOA Awards konuşmasında başarının üç anahtarını "Kişisel karakter, kariyer hedefleri ve içinde bulunduğumuz şartlar" şeklinde sıralayarak şunları söylüyordu:
Tüm hayatım boyunca şunu fark ettim ki: Mütevazı bir başlangıçlardan ve durumlardan geliyor olabilirsiniz ve eğer, doğru çalışma etiği değerlerine sahipseniz hayatta harika şeyler başarabilirsiniz.
Erkan'ın da bir dönem yönetim kurulunda olduğu "Partnership for New York"un Başkanı ve CEO'su Kathryn Wylde, 2018'de Crain's NewYork dergisine verdiği röportajda "Gaye, bankacılık endüstrisinin 2008'de yaşadığı krizden ders çıkarmış, kendisinin göçmen tecrübesini yansıtan, derin sosyal sorumluluğa sahip bir finansal yetenek" ifadelerini kullanmıştı.
Wylde, 5 Haziran 2023'te Reuters'a verdiği röportajda ise Erkan'ın New York'un finans sektöründe saygın biri isim olduğunu söyleyerek, "Gaye, güçlü, zeki ve efektif biri olarak biliniyor" demişti.
Yeni TCMB Başkanı'nın sosyal sorumluluk konusunda yaptığı işlerden biri de yeterli imkana sahip olamayan kız çocuklarına STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics/ Bilim, Teknoloji, Mühendislik, Matematik) eğitimi ve liderlik konularında destek veren Hafize Gaye Erkan First Republic Burs Programı'nın kurucusu olması.
"Anahtar, senaryoyu planlamakta"
Bloomberg'e verdiği röportajda "Hayatta az bir vaktimiz var ve bu nedenle yaptığımız her şeyi optimize etmeliyiz. Gelecek belirsiz. Bu ister ekonomide yumuşak iniş, ister sert iniş, ister resesyonist ortam olsun, öngörülemeyen zamanlardan geçiyoruz" diyen Erkan, "Anahtar, senaryoyu planlamakta" demişti.
"Likiditenin, her zaman ödeme gücüne eşit olamayacağını öğrendik" diyen genç yönetici, bu nedenle her kurumun, çok güçlü bir fonlama, sermaye ile adaptasyon yeteneğinin yüksek olması gerekir. Dünya küresel optimal çözüm gerektirirken, ülke bazında çözmeye çalıştığımız yerel sorunlar var. Küresel çözümlerin de olması gerekli" ifadelerini kullanmıştı.
Gelir seviyesi yüksek kişilere hizmet
First Republic'teki CEO'luk görevinden önce "Başkanlık" görevini yürüttüğü sırada Erkan, bankanın yatırım portföyünü, New York ve Boston'daki operasyonları yönetiyordu.
Bunun yanı sıra bazı teknolojik ve eğitimsel inisiyatife öncülük ederek, çalışanların özellikle iki gruba hizmet alanında gelişmesini hedefliyordu: Girişimcilere ve First Republic'in müşterilerinin çoğunluğunu oluşturan, yatırım serveti belli bir seviyenin üzerindeki kişiler.
American Banker'ın 2019 tarihli makalesine göre bu yöntem, First Republic Bank'ın müşteri memnuniyeti ve sadakatini ölçen tavsiye skorunun 2018'de ABD bankaları ortalamasının iki katından fazla olmasının sebebi.
First Republic'te çatlak, 2021'de başladı
Yıldızı hızla yükselen San Francisco merkezli bankanın hikayesi ne yazık ki gül bahçesi ile devam etmedi.
"Varlıklı müşterilere" hizmet veren bu kurum için çalkantılar, 2021 sonunda başladı.
Yukarıda da bahsettiğimiz gibi First Republic'in kurucusu 78 yaşındaki James -Jim- Herbert, kalp rahatsızlığı nedeniyle 31 Aralık 2021'de altı aylık izne ayrıldı.
3 Haziran 2022'de de Gaye Erkan'ın CEO'luktan ayrılması, piyasanın hoşuna gitmedi ve hisselerde düşüşe neden oldu.
"Toksik bir ilişkisi vardı"
Financial Times'ın (FT) konuyla ilgili kaynaklara dayandırdığı bilgiye göre kurumda altı aydan az bir süre Eş CEO'luk görevi yürüten Erkan'ın, bazı yöneticilerle "toksik" olarak tanımlanabilecek bir iletişimi vardı.
Yine FT'de yer alan bilgiye göre Gaye Erkan, First Republic Bank'tan ayrılırken 10 milyon dolar kıdem tazminatı aldı.
Jim Herbert ve ailesine toplamda 24 milyon dolar ödeme
Şirket içindeki sorunlara bir de Jim Herbert'ın ailesine para aktardığı iddiaları eklendi.
Wall Street Journal'ın 25 Mart 2023 tarihi haberine göre Herbert'ın 2021'de bankadan aldığı ödeme, 17,8 milyon dolardı.
Aynı yıl Bancorp CEO'su 19,1 milyon dolar alırken, Citigroup CEO'sunun yıllık kazancı 20,5 milyon dolardı.
First Republic Bank, Herbert'ın kayınbiraderi James Healy'nin danışmanlık firması Capra Ibex ile 2010'dan bu yana çalışıyordu ve Healy'nin şirketine 2021'de yapılan ödeme 2,3 milyon dolardı.
Herbert'ın oğluna ise First Republic Bank'ın bir biriminin başında olduğu gerekçesiyle 3,5 milyon dolar ödeme yapıldı.
Banka'dan yapılan açıklamada, aile üyelerine yapılan transferler konusunda bir politika olduğu ve her yıl beyan edildiği söylendi.
Gaye Erkan'ın 2022 başındaki ani ayrılığının şirket içi problemlerin bir yansıması olduğu iddiaları da basında yer aldı.
Evdeki faiz çarşıya uymadı
Ve söz konusu sorunlar, Amerikan Merkez Bankası'nın (Fed) agresif şekilde faiz artırım patikasına girmeden başlamıştı.
Fed, Mart 2022'de son dört yılda ilk kez faiz artırımına giderek politika faizini 25 baz puan artışla yüzde 0,25-0,50 aralığına yükseltmişti.
Mart 2023 itibarıyla FED, politika faizini yüzde 5'e kadar yükseltmiş durumda. Bu da banka maliyetlerini yükseltiyor.
Ülkede nisan enflasyonu yüzde 4,9 olarak kayıtlara geçerken, bu değer, 2000-2020 arası seyreden yüzde 2,1'lik enflasyonun çok üzerinde. Bu da resesyon senaryolarını tetikliyor.
FT'nin ABD Federal Mevduat Sigorta Kurumu'nun verilerine dayandırdığı bilgiye göre First Republic'in karşı karşıya kaldığı faiz maliyeti 2021'de 50 milyon dolar seviyesindeyken 2022'nin son üç ayında 10'a katlanarak 525 milyon dolara ulaştı.
Hâl böyle olunca da faiz artırımlarının devam etmesi, First Republic Bank'in "ucuz mevduatı toplayıp, varlıklı müşterilere rekabetçi faiz oranlarından kredi verme" şeklindeki iş modelini sıkıntıya soktu.
FT'ye konuşan kaynaklar, "Faiz oranları artmaya başladığında yönlendirecek bir liderleri yoktu. Tsunaminin geldiğini görmediler" şeklinde yorumladı durumu.
Hisselerde yüzde 90 değer kaybı
Mart başında 115 dolar seviyesinde seyreden First Republic Bank hisselerinin bir ay dolmadan 12 dolara kadar düşmesi, aynı ay iflas eden Silicon Valley Bank gibi bir krize mi yol açacak sorularını gündeme getirdi.
Financial Times'ta (FT) yer aldığı şekliyle; 38 yıl boyunca "beyaz eldivenli" müşterilere hizmet sunmasıyla nam salmış First Republic'in hedefindeki isimler aşırı zengin olmayan ancak iyi kazancı olan genellikle teknoloji sektöründeki isimlerdi.
Bu yılın ocak ayında müşteri memnuniyeti, banka tarihinin en üst seviyesine çıkmıştı. Ancak faizler yükseldikçe, First Republic Bank'ın iş modeli de daha savunmasız hale geldi.
Çok az ya da sıfır faizli geniş mevduatlar açmaları karşılığı kendilerine düşük mortgage faizi sunulan müşterilerden sağlanan ucuz fonlar, konut kredisi olarak kullanılıyordu.
Silicon Valley Bank'ın iflasını açıklaması kabusu başlattı
First Republic yönetiminin bir yıl önce risklerden haberdar olduğunu söyleyen FT, bu nedenle faiz artırımının yaratacağı potansiyel dalgalanmalar konusunda uyarılar yapıldığını hatırlattı.
"Normal şartlar altında bu durum, kâr oranları etkiler ve birkaç çeyrek zorluğa neden olurdu" diyen Financial Times yazarları Brooke Masters, Joshua Franklin, Stephen Gandel ve George Hammond'a göre Silicon Valley Bank'ın 10 Mart'ta iflasını açıklaması, bankalara olan yaklaşımı da değiştirdi.
Piyasanın cevabı ise oldukça sert oldu: First Republic Bank'ten 100 milyar dolar değerinde mevduat çekildi ve 2021'de 40 milyar dolarla en yüksek seviyeye ulaşan piyasa değerlemesi 1 milyar doların altına geriledi.
First Republic Bank, JP Morgan'a satıldı
Mart ayı ortasında Bank of America, Citigroup, JPMorgan Chase ve Wells Fargo'nun aralarında bulunduğu 11 büyük banka, First Republic'e destek olmak için 30 milyar dolar mevduat aktaracağını duyurmuştu.
First Republic'in yılın ilk çeyreğine ilişkin bilançosu, bu desteğe rağmen geçen yıl sonuna kıyasla yüzde 40,8 azalmaktan kurtulamadı.
1 Mayıs 2023'te ABD Federal Mevduat Sigorta Kurumu (FDIC), First Republic Bank'in iflas ettiğini ve JP Morgan Chase'e satılacağını açıkladı.
Roffler: Her şey bir gecede değişti
Birleşik Devletler Temsilciler Meclisi Mali Hizmetler Komisyonu'na 17 Mayıs'ta ifade veren şirketin son CEO'su Michael J. Roffler, "First Republic'te hiç kimse, Silicon Valley Bank ve Signature Bank'in çöküşünü, olayların bu hızda gelişebileceğini ve bankacılık sektörüne yıkıcı etkisini öngörmezdi. 10 Mart öncesinde First Republic'in işleri normal seyrindeydi. Her şey bir gecede değişti" şeklinde konuştu.
Yatırımcılar, First Republic'in eski yöneticilerine dava açtı
Bu krizlerin ardından Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın yeni Başkanı'nın karşı karşıya olduğu bir durum var: Kendisi, ABD Federal Menkul Kıymetler yasasının ihlali gerekçesiyle, First Republic'in diğer yöneticileri ile birlikte sanık olarak yargılanacak.
Yatırımcıların Nisan 2023'te açtığı davada; 14 Ocak 2021 ile 14 Mart 2023 arası dönemde First Republic Bank'ın, menkul kıymetleri yapay olarak şişirilmiş fiyatlarla satın aldığı, federal menkul kıymetler yasalarının ihlal edildiği ve yatırımcının zarar uğradığı iddia ediliyor.
Gaye Erkan'ın yanı sıra sanıklar arasında James Herbert, Michael Roffler, Olga Tsokova, Michael Selfridge ve Neal Holland da bulunuyor.
"Raporlar yanıltıcıydı"
İddiaya göre davalı bu isimler, şirketteki pozisyonları gereği, First Republic'in FDIC'e sunduğu raporların, yayınladıkları basın açıklamalarının, portföy yöneticileri, yatırımcılar ve analistlere yaptıkları sunumların içeriğine hakimdi ve kontrol gücüne sahipti.
Yanıltıcı olduğu iddia edilen raporların kopyalarına erişimi olan bu isimlerin gerekli düzenleme ve düzeltmeleri yapabilmek için imkanları da bulunuyordu.
Sanıklara yöneltilen suçlamalar arasında bahsi geçen olumsuz gerçeklerin kamuoyundan gizlenmesi ve gerçek bilgiler yerine yanıltıcı beyanların paylaşılması da bulunuyor.
Erkan, "Likidite pozisyonunuz güçlü kalmaya devam ediyor" dedi
Gaye Erkan özelindeki diğer iddialar ise şu şekilde:
- 14 Ocak 2021'de 2020 son çeyrek ve yıl sonu finansal sonuçlarını paylaşan First Republic'in Yönetim Kurulu Başkanı James Herbert, bankanın güvenli ve sürekli büyümesine devam ettiğini söyledi. Roffler, "Bilançomuz çok güvenli" derken Gaye Erkan, "First Republic, çeşitlilik gösteren mevduat fonlama temelini korumaya devam ediyor" ifadelerini kullandı.
- 14 Nisan 2021'de gerçekleşen yıllık kazançlarla ilgili konferans bağlantısında Erkan, Morgan Stanley analisti Kenneth Zerbe'nin mevduat büyümesi hakkındaki sorusu üzerine, First Republic'in "hem bilanço içi hem de bilanço dışı likidite çözümleriyle farklı makro ortamlardaki müşteri ihtiyaçlarını yönetmeye yardımcı olmak ve genel olarak fonlama karışımını optimize etmek için çok iyi konumlandırıldığını" söyledi.
Jefferies analisti Casey Haire'in şirketin likidite pozisyonu ile ilgili soruya da Gaye Erkan, "Likidite pozisyonunuz çok güçlü kalmaya devam ediyor" yanıtını verdi.
- Aynı toplantıda Roffler, " Bankayı, tüm zamanların en güçlü kredi, sermaye ve likiditesiyle yönetiyoruz" ifadelerini kullandı.
- 13 Ekim 2021'de kamuoyu ile paylaşılan ve 2021 üçüncü çeyrek finansal sonuçların açıklandığı basın duyurusunda Erkan'ın First Republic hakkındaki "güvenli ve istikrarlı" açıklamasına yer verildi.
"Siyasi liderlerden teklif geldi, fakat istemedim"
Gaye Erkan'ı 2014'ten bu yana takip eden Dünya Gazetesi yazarı Kerim Ülker, yaklaşık 10 yıl önce sorduğu "Hayaliniz nedir?" sorusuna "Tek hayalim, ülkeme hizmet etmek…" yanıtını almıştı.
Erkan'ın bahsettiği hayal, TCMB Başkanlığı mıydı bilinmez ama pek çok kez siyasete girmeyi de siyaset hakkında konuşmak istemediğini de dile getirmişti.
Örneğin, 2018'de KAGİDER'in Dış İlişkiler Sohbetleri Kapsamında konuşan Erkan, kendisine siyasi liderlerden teklif geldiğini fakat siyasetin dışında kalmak istediğini söylemişti.
"ABD'nin eski yöneticilerinden biri ‘Türkiye Birleşik Devletleri tek çözümdür' demişti"
2015'te Gazeteci Zeliha Saraç'ın sorularını yanıtlayan Erkan, yabancı yatırımcının Türkiye'ye bakışı hakkındaki soruya, "Ekonomi ve matematik hakkında çok rahat konuşurum ancak siyasete geldiğinde onu bizim yöneticilerimize bırakmak istiyorum" demiş ve şunları söylemişti:
Bir ay önce geçmiş yönetim kadrosunda olan kişilerle yaptığımız bir toplantı sırasında oradaki katılımcılardan bir tanesinden ilginç bir yorum geldi, hükümette yer almış birisinden: Ortadoğudaki ve bizim civar ülkelerdeki karışık duruma nasıl bir çözüm bulunacak? Bu çözüm nasıl gözükebilir? diye bir soru vardı.
Geçmişteki Amerikan hükümetinde yer almış isimlerden bir tanesinin yaptığı yorumda "United States of Turkey is the only solution" (Türkiye Birleşik Devletleri tek çözümdür) dedi.
Ben de "Bunu biraz açabilir misiniz?" diye sordum. Ortadoğu'da Türkiye'nin rolünü şu andakinden çok daha farklı gördüklerini, Amerika'daki eyalet sistemi gibi Türkiye'de sadece Türkiye değil, Türkiye civarındaki Ortadoğu ülkelerinde de Türkiye'nin bir kültür hazinesi… Zaten bizim bulunduğumuz ülkede baktığımız zaman, Türkiye, bütün kültürlerin yaşadığı bir ülke.
O ülkelerin, Türkiye gibi geçmişi büyük ve sağlam temellerden gelen büyük bir ülke tarafından United States of Turkey'yi daha geniş kapsamlı gördüklerini ve bunun en iyi çözüm olabileceğini ve en kısa zamanda çözüm getirebileceğini düşünüyorlar.
"Kurun yükselmesi, borsada kâr kazanmış yatırımcıların, çıkmamasını sağlıyor"
Gaye Erkan'ın 2015 tarihli röportajında dikkat çeken bir nokta da o dönemin şartlarında yaptığı Türkiye ekonomisi değerlendirmesiydi.
Röportajda "Türkiye'de yönetimin aldığı kararların çok iyi olduğunu düşünüyorum" diyen Erkan, yabancı yatırımcının, dolar/TL kurunun 1 lira 90 kuruş olduğu 2013 döneminde aldığı dövizi 2,1 seviyesinden Türk lirasına çevirdiğini hatırlatarak "O kadar da kötü değil. Neden kötü değil? Şu anda halihazırda Türkiye'ye yatırım yapmış ve borsada kâr kazanmış yatırımcıların, çıkmamasını sağlıyor" demişti.
"‘Faizleri düşürsek, düşürmesek, kur yukarı çıktı vs.' konularının ne kadar bu kadar tartışıldığını çok fazla anlamış değilim açıkçası" diyen Erkan şöyle devam etmişti:
Çünkü olan paranın çıkmamasını sağlayan etkilerden bir tanesi. Özellikle seçim arifesine geldiğimiz zaman, böyle bir dengenin olması bizim aslında faydamıza. O nedenle gelişmelere daha iyimser bakıyorum.
İkincisi TANAP Projesi, yaptığımız en akıllıca projelerden bir tanesi. Dengeler ne olursa olsun, o boru hattı jeopolitik açıdan önemli. Yine jeopolitik konuma baktığımız zaman su… Suyun olmaması, şu an fiyatlandırmadığımız bir emtia. Endeksi olmayan bir emtia. Kısa süre içerisinde suyun değeri Türkiye için çok büyük olacak. O konuda jeopolitik açıdan çok şükür iyi bir durumdayız.
O nedenle bizde yönetim tarafından verilmiş kararların çok iyi, çok akıllıca, Türkiye'yi önümüzdeki 2023'e kadar iyi bir şekilde pozisyonlandırdığını düşünüyorum.
"Matematiksel düşünce yetisi olmayanlar, yönetim kurulu başkanı olmamalı"
8 Mart- 31 Mayıs 2023 arası Dünya Gazetesi'ne köşe yazan Dr. Hafize Gaye Erkan, pek çok kez Silicon Valley Bank'ın çöküşüne de değindi.
Amerika Birleşik Devletleri'nin en büyük 16'ncı bankası SVB ile Signature Bank'ın (SBNY) art arda batmasının yalnızca ABD'de değil tüm dünyada bir domino etkisi yaratacağını söyleyen Erkan, FED'in faizleri artırmaya başlamasıyla finansman giderlerinin de arttığını, özel sermayeye giren paranın eridiğini, yatırımcının para yatırmak yerine beklemek istediğini hatırlattı.
"Üzerine de ABD'deki bankacılık krizi geldi" diyen Erkan'a göre risk yönetimini bilmeyen, matematiksel düşünce yetisi olmayanlar CEO ya da yönetim kurulu başkanı olmamalı.
"Büyük şirketler risk yönetimini bilmeyenlerin çalışmasına izin vermemeli. Bir yönetim kurulu üyesi, sadece uzun yıllardır şirketinde çalışıyor diye, şirketin başına geçmemeli" değerlendirmesini yapan Gaye Erkan, ABD'de riskli bankaların 2008-2014 arasında uyarıldığını söyledi.
Erkan, 14 Mart tarihli yazısında "Ancak ne yönetim kurullarında ne de yönetici pozisyonlarında matematiksel, olasılıksal düşünen, senaryo planlaması yapabilenlerin sayısı yok denecek kadar az… Ta o zamandan biliniyordu SVB'nin riski" ifadelerine yer verdi.
"ABD karışırsa, dünya da nasibini alır"
Daha fazla banka zorlanacağını söyleyen Merkez Bankası Başkanı'na göre küresel bulaşmanın kendisini göstermesi için 1-2 ay daha var.
Teknoloji ve perakende şirketlerinin mücadeleleri devam ederken, kredi mevcudiyetinin azalması nedeniyle borç ve kredi piyasalarında daralma olacak. Gelişen kredi sıkışıklığı giderek daha fazla şirketin zorlanmasına neden olacak.
10 Nisan 2023 tarihli yazısına "Fed, 2022'nin dördüncü çeyreğinde ilk kez para kaybetti ki, bu 1915'ten beri bir ilk! Daha kötü günler geliyor. Kredi daralması özellikle ticaret emlak piyasasını vuracak. ABD karışırsa, dünya da nasibini alır" diyerek başlayan Erkan, şöyle devam ediyor:
Amerika'da 2024 seçim öncesi karışıklıklar göz önünde bulundurulursa, 2023 Amerikan ekonomisi zorlu bir süreçten geçecek. Daha da kötü günler geliyor maalesef. Hele bir de Fed bir ya da iki 25 baz puan daha artırırsa, direkt resesyon!
Amerika karıştıkça dünya da payını alır. Euro, dolar yukarı gider ve altın da…İşte o nedenle şirket bilançolarını ivedilikle güçlendirmek ve büyük yatırımlardan önce iki kez düşünmek lazım nakit kullanırken
Hele bir de kredilerdeki durgunluk daha da enflasyona yol açarsa (ki öyle bekliyorum) tek diyeceğim var.: O da, vay vay vay!
"Artan faiz oranları, borç ödeme kapasitesini etkiliyor"
Erdoğan'ın 13'üncü cumhurbaşkanı olarak seçilmesi ve Mehmet Şimşek'in Hazine ve Maliye Bakanlığı'na getirilmesinin ardından Türkiye ekonomisinde Ortodoks politikalara doğru bir U dönüşünün olacağına dair sinyaller bulunuyor.
Erdoğan'ın düşük faiz politikası ısrarına rağmen, "faizin artırımı beklentisi" bu sinyallerden önemlisi.
Kamuoyu karşısındaki ilk sınavını 22 Haziran'daki faiz toplantısında verecek yeni Merkez Bankası Başkanı Gaye Erkan.
TCMB net rezervlerinin eski 5,7 milyar dolar ile tarihi dip seviyeyi gördüğü, dolar/TL kurunun 24 lirayla yeni rekorlar kırdığı bir ortamda yapacak yılın altıncı Para Politikası Kurulu toplantısına.
Piyasa, şubattan bu yana yüzde 8,5'ta tutulan politika faizinin bir anda yüzde 20'ye çıkartılmasından endişe duyadursun, Gaye Erkan, önceki yazılarında ABD kaynaklı küresel bir krizin de çıkabileceğine defaatle değinmişti.
Çok değil, yaklaşık 2,5 ay önceki bir yazısında, FED'in faiz artırımları sonrası ekonominin yavaşladığını, kolay paranın balonlar yarattığını hatırlatıp "Belki de Japonya Merkez Bankası (BoJ) daha iyisini biliyor, keza yıllardır sadece düşük faizli dönemde kaldılar" demişti.
Erkan'a göre ekonomilerde düşük büyüme, süregelen yüksek enflasyon, artan faiz oranları hem şirketler hem de bireylerin borç ödeme kapasitesini etkiliyor.
Erkan, Dünya gazetesinde kaleme aldığı yazında şöyle devam ediyor: Finansal istikrarsızlık ve zayıflayan talep şirketlerin üretim ve istihdamda kısıtlama getirmesine neden olacak. Bu da işgücü piyasasının zayıflaması demek.
© The Independentturkish
