Sigortalılık ve emekliliğiniz neden iptal edilir?

Sosyal güvenlik sisteminde sigortalılık ve emeklilik iptali: Temel hususlar

Sosyal güvenlik sistemi, bireylerin çalışma hayatı boyunca ödedikleri sigorta primleri karşılığında emeklilik, malullük, ölüm veya iş kazası gibi durumlarda güvence altına alınmasını amaçlar.

Ancak sistemin suistimal edilmesi, hatalı bildirimler ya da gerçeğe aykırı işlemler sonucunda, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından bazı durumlarda sigortalılığın veya emeklilik hakkının iptali gündeme gelebilir.

Bu yazıda, sigortalılık ve emeklilik iptaline yol açan durumlar, bunların yasal dayanakları, tespit süreçleri ve hak arama yolları ayrıntılı biçimde ele alınıyor.

SGK sigortalılığı nedir?

Sigortalılık, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu uyarınca, kişilerin çalışma hayatı süresince prim ödeyerek sosyal güvenlik sistemine dâhil olmaları anlamına gelir.

Kanuna göre sigortalı, kısa ve/veya uzun vadeli sigorta kolları bakımından adına prim ödenmesi gereken ya da kendi adına prim ödeyen kişidir.

Sigortalı sayılabilmek için temel koşullar şunlardır:

• Gerçek ve fiilî bir iş ilişkisi içinde çalışmak,
• İşveren tarafından SGK'ya işe giriş bildirgesinin verilmiş olması,
• Primlerin fiilen ödenmesi,
• Çalışmanın süreklilik ve fiilîlik arz etmesi.

Sigortalılığın iptaline neden olan durumlar neler?

SGK'nın sigortalılığı iptal etme yetkisi, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun 59'uncu ve 86'ncı maddeleriyle düzenlenmiştir.

Aşağıda, sigortalılığın iptaline en sık yol açan durumlar ayrıntılı biçimde açıklanmaktadır.

1. Sahte sigortalılık (Gerçek dışı çalışma bildirimi): Sahte sigortalılık, bir kişinin fiilen çalışmadığı hâlde çalışıyor gibi gösterilmesidir. Bu tür işlemlerde amaç genellikle emeklilik için eksik prim günlerini tamamlamak veya sağlık hizmetlerinden yararlanmak olur. Örneğin, analık (doğum) sigortası kapsamında yapılan sahte bildirimler, SGK tarafından tespit edildiğinde hem sigortalılık iptal edilir hem de ciddi idari para cezaları uygulanır.
    
2. Kendi işyerinde sigortalı gösterilme: Bir kişi, kendi kurduğu şirketin ortağı, yöneticisi ya da işveren konumundaysa, bu işyerinde 4/a (SSK) kapsamında sigortalı gösterilemez. Bu kişiler, kanun gereği 4/b (Bağ-Kur) statüsünde değerlendirilir. Dolayısıyla kendi işyerinde 4/a'lı olarak yapılan bildirimler geçersiz sayılır ve sigortalılık iptal edilir.
    
3. Hizmetin gerçeğe aykırı bildirilmesi: Bazı durumlarda işverenler, çalışanların işe giriş–çıkış tarihlerini veya ücretlerini gerçeğe aykırı şekilde bildirebilir. SGK denetmenleri, bu tür farklılıkları işyeri incelemeleri ve denetim raporları yoluyla tespit eder. Ayrıca, çalışanın fiilen görev yaptığı yerden farklı bir işyerinden bildirilmesi de sigortalılığın iptaline yol açar.
    
4. Usulsüz prim bildirimi: Gerçekte çalışılmadığı hâlde prim gün sayılarının fazla gösterilmesi veya eksik bildirilen primlerin sonradan gerçeğe aykırı biçimde tamamlanması sigortalılığın iptaline neden olur. SGK, işverenlerin prim ödeme düzenliliğini periyodik olarak denetler. Primlerini düzensiz ödeyen, hiç ödemeyen veya şüpheli işlemler yapan işyerleri; "sahte", "kontrollü" ya da "şüpheli işyeri" kodlarıyla sınıflandırılır ve bu durum sigortalılık iptaline kadar uzanabilir.
    
5. Stajyerlik, çıraklık veya gönüllü çalışma: Stajyer, çırak veya kursiyer olarak yapılan çalışmalar, zorunlu sigortalılık kapsamına girmez. Bu tür sürelerin yanlışlıkla emeklilik hesabına dahil edilmesi hâlinde, SGK söz konusu hizmetleri iptal eder. Bu durum, özellikle meslek liseleri ve üniversitelerde yapılan staj bildirimlerinde sıklıkla görülmektedir.

Emekliliğin iptaline neden olan durumlar neler?

Sigortalılığın iptali, bazı durumlarda doğrudan emekliliğin iptaline de yol açabilir.

SGK, kişiye bağlanan emekli aylığının dayandığı sigortalılık süresinin sahte veya gerçeğe aykırı olduğunu tespit ettiğinde, ilgili emekli aylığını iptal eder.

Aşağıda, emeklilik iptaline yol açan en yaygın durumlar açıklanmıştır.

1. Sahte sigortalılık üzerinden emeklilik: Eğer emeklilik için esas alınan prim günleri sahte sigortalılıktan kaynaklanıyorsa, SGK emekli aylığını iptal eder. Bu durumda kurum, yapılan ödemeleri faiziyle birlikte geri alabilir ve soruşturma veya dava süreci başlatabilir. Bu tür vakalar genellikle fiilen çalışılmadan, sahte işyeri veya yanıltıcı sigorta girişleriyle emeklilik kazanılan durumlarda ortaya çıkar.
    
2. Yanlış hizmet birleştirmesi: Bazı kişiler, çalışma hayatlarında farklı sigorta statülerinde (örneğin 4/a ve 4/b kapsamında) hizmet sürelerine sahip olabilir. Kurumlar arası hizmet birleştirmesi sırasında aynı dönemin hem 4/a hem 4/b kapsamında sayılması gibi mükerrer hizmet durumları ortaya çıkabilir. Bu durumda SGK, fazla sayılan günleri iptal eder ve buna bağlı olarak emekli aylığını yeniden hesaplayabilir veya tamamen iptal edebilir.
    
3. Malullük veya yaşlılık aylığına haksız hak kazanma: Malullük raporlarının gerçeğe aykırı biçimde düzenlenmesi, sahte işyerlerinde geçen sürelerin emeklilik hesabına dahil edilmesi veya yanıltıcı beyanlarla aylık bağlanması gibi durumlarda emekli aylığı iptal edilir. Bu tür tespitler, genellikle denetim raporları ve kurumlar arası bilgi paylaşımı sonucu ortaya çıkar.

SGK'nın denetim ve tespit süreçleri

SGK, sigortalılık veya emeklilik iptaline karar vermeden önce kapsamlı bir denetim süreci yürütür.

Bu süreçte kullanılan başlıca yöntemler şunlardır:

• Sosyal güvenlik denetmenleri tarafından yapılan işyeri incelemeleri,
• Çalışan ve işveren ifadeleri,
• Vergi kayıtları ve banka hareketlerinin incelenmesi,
• Kurumlar arası veri paylaşımı.

Bu incelemeler sonucunda, sahte veya hatalı işlemler tespit edilirse:

• Emekli aylığı kesilir,
• Geçmişte ödenen aylıklar faiziyle birlikte geri alınır,
• Haksız yararlanılan sağlık hizmetleri geri tahsil edilir,
• Gerekli görülürse işveren veya sigortalı hakkında adli soruşturma başlatılır.

Sonuç

SGK'nın sigortalılık ve emeklilik iptali uygulamaları yalnızca sahtecilik vakalarıyla sınırlı değil; mevzuata aykırı tüm işlemler bu kapsamda değerlendirilebilir.

Bu nedenle, gerçek bir çalışma ilişkisi kurmak, primlerin doğru şekilde bildirilmesini sağlamak ve hizmet dökümlerini düzenli olarak kontrol etmek büyük önem taşır.

Sorularınız için: [email protected]

*Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.