Yaban hayatında iktidar nasıl el değiştiriyor?

Bilim insanları kaba kuvvet, miras ve konsensüse işaret etti

Şempanze sayısının 150 bin ila 250 bin olduğu tahmin ediliyor (Reuters)

Arılar, şempanzeler, palyaço balıkları ve sırtlanlar gibi birçok canlı, bir liderin veya baskın hayvanın bulunduğu gruplarda hayatını sürdürüyor. Peki bu gruplarda iktidar, bir liderden diğerine nasıl geçiyor?

CNN International, ABD'de başkanlık koltuğunun el değiştirdiği bu günlerde saygın bilim insanlarıyla görüşüp yaban hayatında iktidar değişiminin nasıl yaşandığını öğrendi.

fazla oku

Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)

Kaba kuvvet

İnsanların yaşayan en yakın akrabası şempanzelerde alfa erkeğin değişmesi, epey acımasız bir şekilde meydana gelebiliyor. İnsanların kendi çıkarlarından ziyade grubu düşünen lider fikrinin benimsendiğini söyleyen ABD'deki Minnesota Üniversitesi Evrim ve Davranış Bölümü'nde doçent Michael Wilson, "Gruplar halinde yaşayan hayvanların çoğunda liderliğin böyle olmadığını düşünüyorum" dedi. Wilson sözlerine şöyle devam etti:

Özellikle şempanzelerde liderlik, hiyerarşinin tepesine zorbalık yaparak tırmanan ve istediklerini elde eden bireylerle ilgili.

Tanzanya'daki Gombe Ulusal Parkı'nda araştırmalar yapan Wilson, korkutucu ve saldırgan bir alfa erkek olan Frodo'yu gözlemlemişti. Wilson, Frodo gibi bazı erkek şempanzelerin büyüklükleriyle ve kaba davranışlarıyla gücünü koruyabildiğini fakat şempanzelerde erkeklerin genellikle diğer erkeklerin politik desteğine ihtiyaç duyduğunu söyledi. Zira Frodo'nun kardeşi Freud, gücü elinde tutmak için koalisyon yapmaya daha fazla zaman harcadığı belirtildi.

Bir alfa erkek genellikle üç ila 5 yıl gücünü elinde tutabilirken bu, daha genç bir erkeğin ona meydan okumasıyla son buluyor. Genç erkek, genellikle alfanın uyuduğu ağacı sallıyor ve genelde agresif davranıyor. Bu karşılaşmalar zaman zaman şiddete de sahne olurken alfa nadir de olsa hayatını kaybediyor.

Chimpanzee Politics (Şempanze Politikası) adlı kitabın yazarı Frans de Waal, şu ifadeleri kullandı:

Yenilen erkek şempanzeler bazen sinir krizi geçiriyor. Bu tür davranışlar durumu kabullenmekte zorlanan yetişkin erkeklerde görülüyor. Bunlar depresyona giriyor veya yemek yemiyor.

Ancak çoğu, en nihayetinde yeni alfayı kabul ediyor.

Benekli sırtlanlar ve palyaço balıklarında dişiler söz sahibi

Dişilerin egemen olduğu bazı hayvan gruplarında daha farklı davranışlar işin içine giriyor. ABD'deki Mills College Biyoloji Bölümü'nün başkanı Jenn Smith, Afrika'nın en iyi avcılarından benekli sırtlanlarda kraliçe de denen alfa dişi öldüğünde, onun en küçük kızının, genellikle grup içinde herhangi bir anlaşmazlık yaşanmadan yerine geçtiğini belirtti. Eğer çatışmalar ortaya çıkarsa dişiler, ritüel haline gelen selamlama törenleri esnasında anlaşmazlığı çözmek için sahte penis adı verilen genişletilmiş cinsel organı kullanıyor.

 

 

Palyaço balıklarıysa iktidar değişimini alışılmadık bir şekilde gerçekleştiriyor. En büyük balığın dişi olduğu bu hayvanlarda söz konusu balık öldüğü zaman, gruptaki en büyük erkek cinsiyet değiştirerek yeni dişi oluyor. Hayvanların biyolojik kodlarında mevcut bu güç geçişi tersine döndürülemiyor.

Arılarda neler oluyor?

Birleşik Krallık'taki Sussex Üniversitesi Arıcılık ve Sosyal Böcekler Laboratuvarı'nda profesör Francis Ratnieks birçok karınca, bombus arısı ve eşekarısını kapsayan böceklerde kraliçe öldüğünde koloninin de onunla öldüğünü söyledi. Ratnieks şöyle konuştu:

Kraliçeyi değiştirme sorunu yok. Bombus arıları, bir yaz mevsimi süren koloniye sahip. Koloniyle kraliçe, aynı anda yok oluyor.

Öte yandan, bazı kraliçelerin ideal koşullarda 20 yıla kadar yaşadığını söyleyen Ratnieks, "Kraliçe yaşlanıp enerjisini kaybederse bal arıları onu değiştiriyor" dedi ve sözlerine şöyle devam etti:

Bal arıları genelde sadece bir kraliçe yetiştiriyor. Bu genç kraliçe, daha sonra çiftleşip yaşlı kraliçenin yanına sık sık yumurta bırakıyor. Yani bu, çok sakin bir kraliçe değiştirme süreci.

Ratnieks, bazı durumlarda bal arısı kolonisinin ikiye bölündüğünü ve bu durumda sürecin biraz daha çetrefilli hale geldiğini ekledi. Zira bu gerçekleşirse eski kraliçe ve yeni kraliçe sürüsüyle uzaklaşırken arkada kraliçe bulunmayan bir koloni bırakıyor. Arkada kalan kolonide büyüyen ilk kraliçe, diğer kraliçeler büyümeden onları öldürmeye çalışabiliyor. Ratnieks, işçi arıların bazen kavgayı durdurmaya çalışabildiğini ekledi.

Liderlik egemenlik demek değil

İsviçre'deki Zürih Üniversitesi Evrimsel Biyoloji ve Çevre Çalışmaları Bölümü'nde profesör Damien Farine, liderlik ve dominantlığın farklı anlamlar ifade ettiğini söyledi. Farine, liderliğe örnek olarak bir grubun nereye gideceğini kararının verilmesini gösterdi. Dominantlıksa eşi, yiyeceği ve en iyi uyuma yeri gibi konularda öncelik sağlıyor. Dominantlığın yıllarca kaldığını, liderliğin daha kısa sürdüğünü söyleyen Farine, "Liderlik bağlamında iktidar transferi yaygın. Ancak dominantlık açısından bu durum genellikle nadir" dedi.

Farine ve araştırma ekibi, Doğu Afrika savanlarına özgü kuş türü akbaba beçtavuğunu inceledi. Parlak tüyleri yüzünden yırtıcılar için kolayca hedef haline gelen bu kuşlarda grup olarak birlikte çalışmak hayati önem arz ediyor.

Araştırmacılar, grubun nereye hareket edeceğine karar verenler hayvanların, grubun baskın üyelerinin eylemlerine bağlı olduğunu tespit etti. Zira baskın hayvanlar, özellikle zengin gıda alanını tekeline aldığına dışlananlar grubu o noktadan uzaklaştırmaya çalıştı.

En nihayetinde baskınları zengin besin kaynağını terk etmeye zorlayıp grubun farklı bir beslenme alanından bütün halinde faydalanmasını sağladı. Farine, konsensüsün grubun nereye gideceğini belirlediğini ve çok sayıda ast üyenin baskın olanın tercihini etkisiz kılabildiğini söyledi.

 

Independent Türkçe, CNN International

DAHA FAZLA HABER OKU